Epistola VIII. De tribus virtutibus.

I. Tres quodammodo virtutes Dei assumens Propheta, fortitudinem, sapientiam, atque prudentiam, 0117A unicuique earum propria opera distribuit. Fortitudini terram, sapientiae orbem terrarum, prudentiae coelum. Audi quippe Scripturae ordinem: Dominus qui fecit terram in fortitudine sua, et erexit orbem in sapientia sua, et prudentia extendit coelum. Et nos igitur in nostra terra (dictum est quippe ad Adam, ((Gen. III, 19)) terra es), necessariam habemus fortitudinem Dei, quia absque ea impossibile est nobis id exsequi, quod carni repugnat. Cum autem mortificata fuerint membra super terram, tunc parent spiritus voluntati. Siquidem juxta Apostolum, Spiritu gesta carnis mortificantur (Rom. VIII, 13) : Dominus autem fecit terram in fortitudine sua. Si autem ad hanc terram venias, et consideres id quod in Job scriptum est (Job. XXVI) , juxta emendatissima tamen 0117B exemplaria, quomodo statuerit eam super nihilum, invenies fortitudinem Dei in medietate mundi terrae libram sustinere. Veniam ergo ad orbem terrarum, qui Graece οἰκουμένη nuncupatur, id est, inhabitata. Scio animam inhabitatam, scio desertam. Si enim non habet Deum Patrem: si non habet Filium dicentem: ego et Pater veniemus ad eum, et mansionem apud eum faciemus (Joan. XIV, 23) : si non habet Spiritum sanctum, anima deserta est. Habitata autem est, quando plena est Deo Patre, quando habet Christum Filium et Spiritum sanctum. Verum haec differenter et varie in Scripturis dicuntur: in anima hominis Patrem et Filium et Spiritum sanctum commorari. Nam et David in psalmo confessionis tres spiritus postulat, dicens: Spiritu principali 0117C confirma me: spiritum rectum innova in visceribus meis: spiritum sanctum tuum ne auferas a me (Psal. L, 12) . Qui sunt isti tres spiritus? Principalis spiritus, Pater est: rectus spiritus, Christus est: spiritus sanctus, Spiritus sanctus est. Hoc in approbationem ejus rei diximus, quod habitata, id est, orbis terrarum, in sapientia Dei fabricata sit. Sapientia quippe auxiliabitur justo, super decem civitates habenti potestatem (Eccl. VII, 20) . Sapientiam autem et disciplinam qui abjicit, infelix est, et vana est spes ejus, et labores ejus insensati et sine fructu, et inutilia opera ejus, ait Sapientia, quae titulo inscribitur Salomonis (Sap. III, 11) . Idcirco quanto possumus labore nitamur: ut habitata nostra, sapientia Dei erigatur. Cecidit quippe et de sublimi corruit, 0117D venientibus nobis in locum istum miseriarum. Cecidit habitata nostra, postquam peccavimus, inique fecimus, injuste egimus, impie gessimus (Psal. CVI, 6) : et post ruinam indiget erectione. Si autem non vis ista sententia adduci, communem totius orbis quaeramus ruinam, et post casum ejus consequenter Deus erigens praedicetur.

II. Quicumque est in orbe isto, ante erectionem cecidit. Si autem cecidit, consequenter erigendus fuit: Nemo quippe sine casu sublevatur. Si autem erectus est, videamus quae ruina praecesserit: Omnes corruimus per peccatum in orbe terrarum. Et Dominus qui erigit elisos, elevavit nos jacentes. In Adam omnes morimur: atque ita corruit orbis terrarum, 0118A et indiget erectione, ut in Christo omnes vivificemur. Igitur duplicem intellectum de orbe tradidimus. Unum, quomodo singulae animae, aut inhabitatae sint, aut desertae: alterum, quomodo universus orbis pariter ceciderit: et in sua prudentia extendit coelum. Non fortuito prudentia in coeli extensione assumpta est. Invenies et in Proverbiis dictum: Dominus sapientia fundavit terram, praeparavit autem coelos prudentia (Prov. III, 19) . Est ergo aliqua prudentia Dei, quam nolo ut extra Christum requiras. Omnia quippe quae Dei sunt, Christus est. Ipse sapientia ejus, ipse fortitudo ejus, ipse justitia, ipse sanctitas et redemptio, ipse (ut ad praesens veniam) etiam prudentia. Sed cum sit idem in subjacenti, pro varietate sensuum, diversis vocabulis 0118B nuncupatur. Aliud significat sapientia, aliud justitia. Quando enim sapientia dicitur, disciplinis te divinarum humanarumque rerum instituit. Quando justitia, distributor et judex meritorum significatur. Quando sanctitas, illa virtus describitur, quae credentes Deo, efficit sanctos. Ita ergo et mihi prudentiam ejus intellige: cum doctrina est, et demonstratio bonarum, aut malarum rerum, sive neutrarum: atque in hunc modum extendisse nunc dicitur coelum in prudentia sua. Quomodo autem extendatur coelum, extendente id prudentia, audi: quoniam non extendit verba non attendentis. Asserit quippe extensionem quamdam esse verborum similiter, ut nunc dicitur coeli: juxta illud quod in alio loco scriptum est: Qui extendit coelum ut pellem (Ps. CIII, 2) . 0118C Extenditur autem et anima nostra, quae prius fuerat contracta, ut possit capax esse sapientiae Dei. Verum, ut ad propositum revertamur, diximus de eo, quod prudentia coelum factum sit: et nunc affirmamus eos, qui coelestem hominem portant, esse coelestes. Si enim ad peccatorem dicitur: Terra es, et in terram ibis: quare non dicatur ad justum, cujus est regnum coelorum: Coelum es, et in coelum ibis? Aut si propter γήἳνον, id est, terrenum, dicitur ei qui portat imaginem, γῆ εἶ, id est, terra es, et in terram ibis (Gen. III, 19) : cur propter coelestem, ei qui imaginem coelestis portat, non convenit dici: Coelum es, et in coelum ibis? Unusquisque autem nostrum, aut coelestia facta habet, aut terrena. Si terrena facta sunt, ad cognatam sibi terram deducunt 0118D eum, qui thesaurizat ea in terra, et non coelo. Rursumque haec quae juxta virtutem gesta sunt, thesaurizatorem suum appropinquantem sibi ad coelorum regiones subvehunt. Et eduxit nubes ab extremo terrae (Psal. CXXXV, 7) . Istiusmodi disputatio in psalmo nuper incidit, et dictum est a nobis, quomodo Deus eduxerit nubes ab extremo terrae: quod quidem nunc cogimur rursum tractare: ut et hi qui audierunt, plenissime eorum quae sciunt, reminiscantur: et hi qui aut non interfuerunt, aut obliti sunt, contextum sermonis agnoscant: quem tunc, prout valuimus, exhibuimus. Diximus autem sanctos esse nubes. Etenim hoc quod scriptum est: Veritas tua usque ad nubes (Psal. XXXVI, 6) , non potest 0119A referri ad inanimales nubes, sed veritas Dei usque ad illas nubes est, quae audiunt mandatum Domini, et noverunt quo pluvias deferant, et a quibus eas suspendant. De his nubibus dictum est: Et mandabo nubibus meis, ne pluant super eam, imbrem (Isa. V, 6) . De his enim quae ex densato aere constare dicuntur: si non fuerit pluvia, non praecipit Dominus ne pluant super vineam, aut super quamcumque regionem, imbrem; sed omnino non apparent, ut in tertio Regum libro legimus (III Reg. XVIII, 44) , quando in tempore siccitatis nubes nulla apparuit, et postea juxta prophetiam Eliae futurae pluviae signum in vestigio hominis ostensum est, atque ita post nubem conglobatam, imber descendit ad terras. Istis vero quasi subsistentibus nebulis, 0119B jubetur pluviam continere, cum indigna fuerit anima imbre coelesti, et dicitur: Mandabo nubibus meis, ne pluant super eam imbrem. Itaque unusquisque sanctorum nubes est. Moyses nubes erat, et quasi nubes loquebatur: Attendite, coeli, quae loquar, et audiat terra sermones ex ore meo. Exspectentur ut pluvia verba mea, et descendant ut ros eloquia mea (Deut. XXXII, 1, 2) . Si non fuisset nubes, numquam dixisset: Exspectentur ut pluvia verba mea, et descendant ut ros eloquia mea. Quasi nubes dicebat: ut imber super gramen, et pruina super fenum, quia nomen Domini invocavi (Ibid., 3) . Similiter et Isaias, ut nubes loquebatur: Audi, coelum, et auribus percipe, terra, quia Dominus locutus est (Isa. I, 2) . Et quia nubes ipse erat, et sciebat alias nubes comprophetantes 0119C sibi, ideo vaticinans aiebat: Mandabo nubibus, ne pluant super eam imbrem (Isa. V, 6) . Si autem jam dicimus qui sint nubes; videamus quomodo Deus educat nubes ab extremo terrae. Ait Salvator: Qui vult in vobis esse primus, sit omnium novissimus (Marc. IX, 25) . Servavit hoc mandatum Paulus, et fuit novissimus in hoc mundo, dicens; Puto enim, nos Deus apostolos novissimos ostendit, quasi mortificatos, quia spectaculum facti sumus mundo, et angelis et hominibus. Si quis ergo sanctus custodiens praeceptum Domini Salvatoris, factus fuerit in hac vita novissimus, iste fit nubes. Et eduxit Deus nubes, non a finibus terrae, non a consulibus, non a ducibus, non a divitibus, sed ab extremis terrae. Beati enim pauperes, quoniam vestrum est regnum coelorum 0119D (Matth. V, 2) . Vides, quomodo ab extremis terrae educat Deus nubes et corporeas nebulas? Propterea si volumus nubes fieri, ad quas pervenit veritas Dei, novissimi omnium fiamus, et tam affectu quam opere dicamus; Puto enim, nos Deus apostolos novissimos ostendit. Quod si non sum apostolus: licet tamen mihi fieri extremum, ut educens nubes ab extremo terrae, educat et me, et fulgura in pluviam faciat. Aiunt naturalium causarum scrutatores (Ex Isidoro, Origin. lib. XIII, cap. 11) , quia fulgura ex nubium collisione generentur, more silicum duriorum: quos cum comploseris, id est, colliseris sibi, medius ex his ignis extritus elabitur, atque ita cum fulgore pariter et tonitrua mugire: tonitruo, scilicet, 0120A sonituum indicante concursus, et fulgura excussi luminis claritate. Si intellexisti exemplum, considera nunc nubes rationales. Moyses nubes erat: Jesus Nave nubes erat. Isti si secum collocantur, ex sermonibus eorum fulgura micant. Jeremias et Baruch nubes erant: sermocinentur invicem, et videbis rutilare fulgura. Potes et tu ipse de Scripturis sanctis in hunc modum nubium invenire concursus, ex quibus ignes emittantur. Ut autem ad novum Testamentum veniamus: Paulus et Silvanus duae nubes in unum convenerunt, et ecce totum mundum Epistolae eorum fulgor illuminat. Fulgura, et pluviam fecit, et eduxit ventos de thesauris suis (Psal. CXXXV, 7) . Ergone hi venti, qui super terram perflant, in thesauris Dei sunt, et non horum natura 0120B manifesta est, quomodo et qua ratione subsistant? Sed sunt quidam ventorum thesauri, thesauri spirituum, spiritus sapientiae et intellectus, spiritus consilii et virtutis, spiritus fortitudinis, scientiae et pietatis, spiritus timoris Domini, fortitudinis, dilectionis et charitatis. Potes et ipse de Scripturis hos ventos congregare, et istorum spirituum invenire thesauros. Ubi sunt isti thesauri? Utique in eo in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi (Col. II, 3) . In Christo sedem habent: inde oriuntur hi spiritus, ut alius sapiens sit, alius fidelis, alius eruditus, et alius quodcumque donorum Dei possideat. Alii enim per spiritum datur sermo sapientiae: alii sermo scientiae juxta eumdem spiritum: alii fides in eodem spiritu (I Cor. XII, 8) . Eduxit ergo 0120C nubes ab extremo terrae, fulgura in pluviam fecit: et eduxit ventos de thesauris suis, et nos juxta misericordiam Dei ad hos thesauros occursuros putamus. Et quia plures sunt thesauri: forte juxta ordinem resurgentium erit et requies in thesauris Dei. Quod autem dico, istiusmodi est: resurrectio mortuorum in quibusdam ordinibus futura est. Ait quippe Apostolus: Unusquisque autem resurget in suo ordine (I Cor. XV, 23) , et non ut libet miscentur ordines resurgentium. Alius ordo erit in illo et in illo thesauro Dei: alius ordo in alio et in alio thesauro Dei. Isti autem omnes thesauri unum habent thesaurum, in quo sunt omnes thesauri sapientiae et scientiae absconditi. Et quomodo possideo unam pretiosissimam margaritam per plures alias margaritas: sic venio 0120D ad thesaurum thesaurorum, et Dominum dominorum, et regem regum, cum dignus fuero spiritibus in Dei thesauro commorantibus. Eduxit enim ventos de thesauris suis.

III. Infatuatus est omnis homo a scientia (Psal. CXXXV, 7) . Si omnis homo infatuatus est a scientia, et Paulus homo est, Paulus infatuatus est a scientia. Ex parte enim, ait, cognoscimus, et ex parte prophetamus (I Cor. XIII, 9) . Infatuatus est a scientia, videns per speculum, et in aenigmate, portiunculam quamdam videns, et si sic expedit dicere, ipsius quoque portiunculae partem minimam recognoscens. Econtrario autem intellige quid sit: infatuatus est omnis homo a scientia. Comparatione peccatorum Jerusalem, 0121A Sodomorum peccatum justitia est: justificata est enim, ait, Sodoma ex te (Ezech. XVI, 48) . Quomodo enim non habent justitiam Sodomorum peccata per se, sed ad collationem majorum scelerum justificantur: sic econtrario scientia Pauli ad illam coelestem scientiam, ad illum consummatum electionis intellectum, stultitia reputatur. Infatuatus est idcirco omnis homo a scientia. Tale quiddam Ecclesiastes, ut arbitror, deprehendens effatus est: Dixi, sapiens efficiar, et ipsa elongavit se a me longius quam erat, et alta profunditas: quis inveniet eam (Eccl. VII, 24) ? Volumus quiddam, audenter licet, dicere: quoniam hoc quod descendit in mundum, evacuavit seipsum, ut evacuatione ejus mundus compleretur. Si hoc autem quod descendit in mundum, evacuavit se, evacuatio 0121B ipsa insipientia est: quoniam quod fatuum est Dei, sapientius est hominibus (I Cor. I, 17) . Si ego dixissem fatuum Dei, quomodo aucupes sermonum meorum, et semper dediti ad criminandum, venenatas in me linguas vibrarent? Nunc vero Paulus sapiens, et potestatem habens apostolicam, ausus est dicere, omnem sapientiam terrenam, quae in se, quae in Petro, quae in caeteris apostolis erat, quae in istum mundum descenderat, stultitiam esse Dei (I Cor. III, 19) . Ad comparationem quippe illius sapientiae, quam terrenus non capit locus, ad illam sapientiam, quae coelestis est, quae mundi limitem excedit, hoc quod descendit ad homines, fatuum Dei est. Verum id ipsum fatuum Dei, sapientius est hominibus. Quibus hominibus? Non utique stultis, sed sapientibus: 0121C dicat licet, sapientes hujus saeculi, sive principes, sive vates. Istis sapientibus saeculi, hoc quod nos exposuimus fatuum Dei sapientius est. Mirabile quiddam volumus inserere: quoniam sapientia mundi stultitia est apud Deum: et infatuavit Deus sapientiam mundi, non in sapientia sua infatuavit mundi sapientiam, ut esse stultitia arguatur. Neque enim dignatur sapientia Dei ad mundi sapientiam convincendam tota descendere, sed potius modicum, hoc est Incarnationis sacramentum. Quid necessarium fuit, quod fatuum Dei erat, ut hoc parvo et fatuo Dei, infatuaretur saeculi sapientia? Non enim valebat saeculi sapientia magnitudinem in se venientis sapientiae sustinere. Verum exemplum interponam, ut perspicue possit intelligi, quomodo fatuum Dei, stultam 0121D fecerit sapientiam mundi. Fingamus paulisper me, qui aliquid putor nosse, cum insipiente aliquo et inerudito conferre sermonem, qui nihil intelligat, nihil acutae disputationis interroget: numquid opus mihi est ad istius stultitiam coarguendam, dialecticae artis calliditatem et profundorum sensuum acumen adhibere? Nonne ad unius sermonis jactum vilis et modici, qui tamen illius intelligentiae videatur acerrimus, fatuum eum et insipientem esse convincam? Sic igitur ad mundi sapientiam stultificandam, non est opus sapientiam Dei descendere, et cum ea colluctari, quae deorsum est sapientia, sed sufficit fatuum Dei: quoniam sapientius est hominibus: et infirmum Dei, fortius est hominibus: et omnia contraria 0122A Salvator meus et Dominus assumpsit, ut contrariis dissolvat contraria, et confirmemur ab infirmitate ejus, et sapientes efficiamur a fatuo ejus, et in hoc introducti possimus ascendere ad sapientiam et virtutem Dei, Christum Jesum, cui est gloria et virtus et imperium in saecula saeculorum.