Epistola XVII, Seu Explanatio Fidei Ad Cyrillum.

I. Credimus in unum Deum Patrem omnipotentem, omnium visibilium et invisibilium Creatorem: et in unum Dominum nostrum Jesum Christum Filium ejus, natum de substantia Dei Patris, quod Graece dicitur ὁμοούσιον, Deum de Deo, lumen de lumine, 0176D Deum verum de Deo vero, natum, non factum, sicut haeretici dicunt: per quem omnia visibilia, et invisibilia facta sunt, tam in coelis quam in terra: qui propter nos homines et nostram salutem incarnatus, homo factus, passus, resurrexit tertia die, ascendit in coelos, venturus inde judicare vivos et mortuos: et in Spiritum sanctum, qui de Patre processit proprie, et Deus est verus sicut Filius. Hos autem qui dicunt, erat tempus quando non erat Filius natus, et priusquam nasceretur, non erat, aut quod ex nihilo factus sit, aut natus sit, aut mutabilem, aut convertibilem Filium Dei dicunt esse: hos anathematizat Catholica et Apostolica Ecclesia: quod fides invisibilium rerum est, non visibilium. 0177A Unde Ariani Salvatorem videntes in carne, putaverunt ejus divinitatem talem esse qualem et carnem, passibilem, et mutabilem, convertibilem, comprehensibilem, et quasi formidantem, et quasi nescientem omnia, et proficientem aetate et sapientia, et nihil facientem ex se, et subjectum, et orantem ad Patrem, et gratias agentem, et edentem, et patientem, et lacrymantem, et gementem, et quiescentem. Et postremo quae sunt creaturae propria, haec carni creatae Salvatoris ascribenda sunt utique, non divinitati, quia dicitur in Scriptura Deus et homo. Quia ergo propter nos et homo dicitur, non debemus quae sunt carnis Deo ascribere, et quae sunt Dei, carnis aestimare propria. Si quid igitur minus, aut inaequale, aut impotens dicitur in Scriptura, aut subjectum, 0177B aut humile, carnis ejus est assumptae. Quia vero natus est de carne, et quia cum hominibus triginta et plus annos conversatus est, et vere habebat pati: et ideo et verus homo propter carnem accipitur, et verus Deus incarnatus est, in carne passus natura passibili, non deitatis. Haec enim quae pati debuerat caro hominis transgressoris, pro hominibus pati dignatus est Deus per carnem passibilem: ut et divinitatis ejus inenarrandam potentiam in re visibili praedictam sentiamus: et bonitatis ejus divitias, id est, per passionem, remissionem peccatorum credentes in eum consequamur.

II. Quale est igitur malum hoc, ut audeat quis gratiam Domini nostri Jesu Christi, quam pro nobis fecit se humilians, ut nos exaltemur, humanis sensibus 0177C et voce haeretica, non solum non intelligere, insuper etiam periculosis blasphemiis, et ad irritum eam adducere, atque ultro ei adversari, dicente Scriptura: Scitote enim gratiam Domini nostri Jesu Christi, quoniam dives cum esset, propter nos pauper factus est, ut nos ejus paupertate divites existamus (II Cor. VIII, 9) ? Absit igitur in Filio Dei aliquid plus minusve, aut in loco, aut in potentia aut in scientia, aut in aequalitate, aut in tempore, aut in subjectione cum dicitur, haec ut divinitati ejus, non carni ascribantur. Si enim plus minusve aut tale aliquid invenitur, excepto hoc, quod genuit Pater Filium, et excepto hoc, quod Filius non a semetipso natus est, sed de Patre natus est proprie, non in tempore, sed semper, non aliunde, sed de sua substantia: forte secundum 0177D verbum eorum, aut invidens, aut impotens Pater putatur, insuper etiam et temporalis agnoscitur. Et cum aperte hoc vetet Scriptura et exsecretur: quomodo temporalem Deum, quemadmodum Gentiles venerantur, ipsi etiam similiter adorant? Nam si temporalis est, nec verus potest esse: et si non verus, nec potens omnia. Et quid jam huic tali Deo credendum est, qui erat aliquando, quando non erat, et ex nihilo natus est, dicente Scriptura: Si audieris me, Israel, non erit in te Deus recens (Psal. LXXX, 9) ? Si ergo Deus recens, non debet verus credi. Si autem sempiternus: quippe hic sempiternus Deus erat, qui loquebatur in omnibus sanctis, et legem dedit Moysi in monte Sina, et omnia potens, et omnia 0178A sciens, et Adae in paradiso visus est, et in praedestinatione carnali futura enuntians ei, et cum Jacob luctatus est: et quemadmodum humana fragilitas capere poterat, condescendens infirmitatibus omnium, diversorum genera approbat, aliis in gloria, timoris omnium causa, aliis in humilitate, eminentis ejus bonitatis agnoscendae. Si ergo sempiternus Filius de Patre est genitus, quippe et omnia sciens, omnia potens, et omnia salvans, omnia continens, judicans, creans cum Patre semper et Spiritu sancto, accipe igitur quod creatura Deus verus non potest esse, neque creatura creaturam salvare, dicente Scriptura: Et coluerunt, et servierunt creaturae potius quam Creatori, qui est benedictus Deus in saecula (Rom. I, 25) . Vides igitur, quod paganitatis est hoc magis 0178B quam Christianitatis? Et quod non tempore est natus, sed semper natus erat de Patre, dicit Apostolus beatus: Invisibilia enim ejus a creatura mundi per ea quae facta sunt, intellecta conspiciuntur, sempiterna quoque ejus virtus et divinitas (Ibid., 20) . Vides igitur, quod Christus Filius Dei est, non temporalis, sed sempiternus? Quod de substantia divina Patris natus est semper, ipse ait Salvator in Evangelio: Quod nascitur de carne, caro est: et quod nascitur de Spiritu, Spiritus est, quoniam Deus Spiritus est (Joan. III, 6) . Et quod verus est Filius Dei, dicit Scriptura: Erat lumen verum, quod illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9) . Et iterum ipse Evangelista beatus Joannes: Hic est Jesus Christus Deus verus. Et quod semper erat, ait ipse: In 0178C principio erat Verbum et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1) . Et quod omnipotens est Filius omnium creator, ait ipse Evangelista beatus: Omnia per ipsum facta sunt. Si ergo omnia per ipsum facta sunt, visibilia et invisibilia: quomodo dicit ante passionem Salvator, quod de die et hora nemo novit, neque angeli coelorum, neque filius hominis nisi Pater? Attendens igitur vides, quod propter utilitatem hominum, dixit se nescientem praefinitionem, ne negligentiores efficiantur homines. Nam et humilitatis suae causa hoc dixit propter carnem passibilem, quia quasi homo hominibus videbatur, et causa utilitatis omnium tacuit: res quidem gerendas in saeculo annuntians atque enumerans, diem autem et horam non eis aperiens. Quod ergo pro utilitate 0178D nostra tacuit, et se humiliavit, non debemus ultro ei esse ingrati: et non solum non intelligentes, insuper etiam Judaico more, et hominem aestimantes, ejusdem aetatis et ignorantiae et impotentiae participem judicantes quomodo Judaei. Quod non divinitas naturaliter patiebatur, sed caro, ipse ostendit Judaeis, dicens: Solvite hoc templum, et in tribus diebus ego suscitabo illud (Joan. II, 19) . Et cui hoc dubium est, quod Deus hoc dicebat, id est, Filius Dei aeternus, Verbum vivens Patris, et sapientia Dei, et virtus Dei aeterna et sempiterna, et imago Dei invisibilis, ab invisibili natus, non factus? Facta autem est caro et plasmata, in qua Deus erat, quam et indutus erat propter invisibilitatem et impossibilitatem visionis 0179A nostrae. Neque enim intrinsecus erat solum, sed extrinsecus et intrinsecus, et in coelis et in terra, et omnia continens implensque omnia. Nihil ergo imperfectum in Filio Dei, nihil inaequale, nihil impotens, nihil temporale, nihil incognitum: omnia vera, omnia possibilia, omnia ingentia, omnia aequalia Patri, dicente Salvatore: Nemo novit Filium nisi Pater: et nemo novit Patrem nisi Filius, et cui voluerit Filius revelare (Matth. XI, 27) . Vides aequalitatem Filii ad Patrem? Cum ergo Patrem novit Filius, inenarrandum, et incomprehensum diem nescit et horam quam ipse fecit? Absit a sensibus nostris hoc. Iterum ipse Salvator dicit: Da illis, Pater, ut honorificent Filium sicut honorificant Patrem (Joan. VI, 23) . Aequalis igitur Deo est Filius deitate, dicente 0179B Apostolo: Qui cum in forma Dei esset, non rapinam arbitratus est cum esset aequalis Deo, sed semetipsum exinanivit formam servi accipiens, humiliavit se usque ad mortem, mortem autem crucis (Phil. II, 6, 7) . Vides quod utrumque Scriptura non abneget in Filio Dei, et quod Dei est virtus omnipotentis, omnia scientis, omnia complentis, omnia continentis, omnia habentis, omnia dantis, judicantis, salvantis, creantis: et quod creatae naturae est, id est, carnis ejus, et patientis et plorantis, et quasi nescientis, et quasi non potentis omnia, quasi subjecti, et caetera huic similia? Non ergo debet esse confusio rerum, quamvis conjunctim res mortalis immortali Deo conjuncta est propter nostram salutem; et ita creditur et post passionem corporis, in quo apparuit in eo 0179C etiam permanens in perpetuum; ut et illi qui crucifixerunt eum aspiciant, et impassibilem suis conspectibus ejus naturae divinae per materiam conspicibilem contueantur, et judicium visibiliter terminetur, et mysterii secreta scientia reveletur, et potentiae ejus majestas et bonitas a cunctis hominibus cognoscatur.

III. Quid quod et Spiritum sanctum verum Deum invenimus in Scriptura, et de Patre proprie esse, et cum Patre et Filio semper, sed et regnare, et creare, et ubique esse, et salvare, et vivificare, et peccata dimittere, et omnia implere, et sanctificare, et judicare, et docere, et omnia scire, et inhabitare: et quemadmodum Filius Dei, ita et Spiritus sanctus, persona tertia sicut Filii et Patris? Tres enim personae 0179D sunt quibus credimus, vere aequales: divinae, uniusque substantiae, id est, de Patre Filius, et Spiritus sanctus proprie et vere de Patre Filioque procedit. Primum igitur accipe quod de Patre est proprie Spiritus sanctus, dicente Scriptura: Verbo Domini coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psalm. XXXII, 6) . Et Salvator ait: Cum autem venerit Paracletus, Spiritus veritatis qui de Patre procedit, ille de meo accipiet, quoniam ipse me glorificabit, et veniens annuntiabit vobis (Joan. XV, 26) . Et solvit statim interpretans Dominus, ostendens primum quidem quod persona sit Spiritus sanctus, dicens: Ille de meo accipiet. Et ut ne sicuti servum, aut creaturam, aut Patrem putemus, monstret Patri 0180A non imparem: solvit interpretans, et dicit: Ideo autem vobis dixi, quoniam ille de meo accipiet: quia omnia quae Patris sunt, mea sunt. Si igitur ea quae Patris, ea Filii sunt, et omnia quae Filii sunt, ea omnia Spiritus sancti sunt, nihil ergo in omnibus deest Filio, quod non attineat ad ejus potestatem, nihil quod non ab eo factum sit, et ejus nutu ac moderamine non regatur. Cum ergo omnia Filius habeat in potestate, in omnibus nihil ei deest. Horum igitur omnium habet potestatem et Spiritus sanctus, quorum et Filius. Sic enim dicit de Spiritu Salvator: Ille judicabit mundum et convincet, et docebit de peccato et de justitia, et de judicio. De peccato quidem, quod non crediderunt in me: de justitia autem, quoniam vado ad Patrem meum: de judicio autem, 0180B quod princeps hujus mundi jam judicatus est (Joan. XVI, 8 seqq.) . Vides igitur quod Spiritus sanctus annuntiat Filium, et docet de Filio: et Filius de Patre et Spiritu sancto: et Spiritus sanctus docet de Patre et de Filio? Trinitas igitur quia vera est, inenarranda est, invisibilis est, omnipotens est, sese praedicat, sese annuntiat dignanter omni creaturae, visibili et invisibili, non valenti dignanter, aut narrare, aut mirari, aut comprehendere, aut investigare, aut quemadmodum est humanis eam sensibus occupare. Constat igitur infirmari hominem, sanctae venerandaeque Trinitatis in enarranda gloria, majestate, aut potentia. Hujus igitur vim Trinitatis narratio gloriae si excedit, quanto magis frustrabuntur, qui audent inter Patrem et Filium, et Spiritum 0180C sanctum, aut locum, aut tempus, aut aliquam causam humanam ponere: qui non solum quid sit Deus non intellexerunt: sed nec etiam quid sit homo attendere potuerunt? Nihil ergo in Trinitate subitaneum, nihil nuperrimum, nihil temporale, nihil impotens, nihil minus, nihil inaequale: Trinitas veneranda, deprecanda, Trinitas inenarranda, investiganda, incomprehendenda. Et quod invisibilium rerum fides est, nobis dicit Apostolus: Est autem fides sperandarum substantia, rerum invisibilium examinatrix (Heb. XI, 1) . In hac enim testimonium meruerunt seniores. Et iterum in Evangelio: Deum nemo vidit umquam. Et iterum: Spiritus ubi vult spirat, et vocem ejus audis, sed nescis unde veniat, et quo vadat (Joan. I, 18; III, 8) . Quod Deus est Spiritus, dicit 0180D beatus Petrus apostolus: Ut quid mentitus es Spiritui sancto, Anania? Non es mentitus hominibus, sed Deo (Act. V, 4, 5) . Non dixit Patri et Filio, sed Spiritui sancto. Vides igitur quod Deus est Spiritus sanctus. Et quod ubique est, dicit sanctus Propheta: Quo fugiam a spiritu tuo, Domine? aut a facie tua quo vadam (Psalm. CXXXVIII, 7) ? Et quod omnia complet Spiritus sicut Filius, ait Propheta: Spiritus Domini replevit orbem terrarum (Sap. XV, 7) . Et ita in Actis apostolorum: Haec dicit Spiritus jubens: Separate mihi Barnabam et Paulum in opus ad quod vocavi eos mittere (Actor. XIII, 2) . Et iterum Apostoli: Placuit Spiritui Sancto, et nobis (Actor. XV, 28) . Et in libro Regnorum dicit Deus in Judaeos: Regnaverunt 0181A non per me, neque per spiritum meum (Ose. VIII, 4) . Et in Prophetis ita Dominus: Israel concitavit spiritum Domini (Isa. LIII, 10) . Et quod habitet in homine Spiritus Sanctus quomodo Filius, dicit Apostolus: Quoniam membra vestra templum sunt Spiritus sancti qui habitat in vobis. Et iterum: Nescitis quoniam templum Dei estis, et spiritus Dei habitat in vobis (I Cor. VI, 19) ? Et quod omnia noverit Spiritus, dicit sanctus Apostolus ita: Alii datur per spiritum verbum sapientiae, alii verbum scientiae in eodem spiritu, alii fides, alii linguarum genera, alii interpretationes in eodem spiritu, alii gubernatio. Haec autem omnia operatur unus atque idem spiritus, dividens omnibus sicut vult (I Cor. XII, 7, seqq.) . Non dixit, sicut jubetur, sed sicut vult, ostendens non creaturam, 0181B sed verum Deum Spiritum de Deo esse, et omnia posse sicut Filium. Unde ait statim Apostolus: Quemadmodum nemo novit hominum quae sunt in homine, nisi spiritus hominis qui est in eo: sic et quae sunt Dei nemo novit, nisi spiritus qui de Deo est. Spiritus enim Dei perscrutatur etiam alta Dei. Vides, quemadmodum omnia scientem Spiritum sanctum, et omnia potentem, et ubique esse, et omnia creasse, et omnia salvare, sancta nobis Scriptura annuntiat. Unde et Salvator in Evangelio, blasphemiam Spiritus sancti, neque hic, neque in futuro hominibus statuit dimittendam, dicens: Ideo dico vobis, quod omnis blasphemia, et omne peccatum dimittetur hominibus: blasphemia autem Spiritus sancti, neque hic, neque in futuro hominibus dimittetur (Matth. XII, 31) : 0181C non utique blasphemiam dicebant aliam Spiritus sancti Judaei, nisi hoc quod Deus non erat, aut de Deo proprie non est. Nam invenimus quoniam Judaei non audent denegare spiritum: sed in Scripturis sicubi legentes, aut creaturam accipiunt, sicut Angelum, aut ipsum Patrem existimant, et tertiam personam accipiunt, aut compositum arbitrantur Deum Patrem, cum sit propriae naturae Spiritus Pater. Ex his etiam spiritum alterum putant eum consistere et Verbo, cum sit hoc magis rei composititiae et realis, quam verae, divinae, incorporeae simplicisque. Solet a Judaeis hoc sic intelligi, et a paganis interdum. Nobis igitur unus Pater, et unus Filius ejus verus Deus, et unus Spiritus sanctus verus Deus: et hi tres unum sunt, una divinitas, et 0181D potentia, et regnum. Sunt autem tres personae, non duae, non una, non secundum revelationem, aut collectionem, aut confusionem, sed semper manentibus personis divinis. Harum fides datur in baptismo, ab his et remissio datur peccati, et vita aeterna sine aliqua dubitatione speratur. Huic Trinitati credentes vere sancti et beati patriarchae, prophetae, apostoli, martyres, et martyrii gloriam meruerunt, et spem vitae perennis adepti sunt, et regnum coelorum haereditatione non ambigua sortiti sunt.