Epistola IV, Seu Consolatio Ad Virginem In Exsilium Missam.

I. Si Deus ac Dominus noster Christus Jesus securitatem, 0055B pacem, tranquillitatem, quietem, prosperitatem, laetitiam, et quaecumque alia esse jucunditatum genera possunt, servis et cultoribus suis tam in praesenti, quam in futuro promitteret, esset nobis non immerito dolendum atque flendum, si qua in praesenti vita contraria pateremur, eo quod praeter inspiratum dolorem, cujus eo semper acerbior vis est, quo magis repentinus acciderit, futura quoque promissio esset ambigua, praesenti spei sollicitatione frustrata. At vero cum e contrario sollicitudines, bella, tempestates, inquietudines, miserias, tristitias, odia, ac alia quaecumque incommodorum atque aerumnarum genera esse creduntur, in praesenti nos passuros esse praedixerit, contra praedictae commutationis taedium, de promissa non 0055C erit quis prosperitate securus. Si vero commonitus fueris, in ipsa commonitione habebis solatium. Et quamvis ex praedicto malo adversae valetudinis quispiam acerbissime perturbetur: perturbationem tamen non absque consolatione suscipiet, qui in ea promissae sanitatis signa esse cognoscit. Pari ratione nos quoque jucundos esse ac laetos, dum spei nostrae signa conspicimus, comprobationem ejus sumimus, cum per mala praesentia, futura bona indubitatae fidei manibus jam tenemus. Siquidem, ut dictum est, salus nostra in tempore tribulationis (Psal. CXXXVII, 39) . Nullam ergo debet generare tristitiam qualecumque illud est, quod maximam videtur significare laetitiam. Est enim ille superbus ac invidus, aut sui fastidiosus boni, quem ejus probatio 0055D reddit tristiorem. Dicit enim in Evangelio Dominus: Vos lugebitis, et flebitis, mundus autem gaudebit: vos contristabimini, sed tristitia vestra vertetur in gaudium (Joan. XVI, 20) . Amplectenda est ergo tristitia quae gaudium parit: et non ejus materia est consideranda. Quia saepe per dulcedinem fructus placet, quod amarum horruit in radice. Et iterum ait Dominus: Haec locutus sum vobis, ut in me pacem habeatis; in hoc autem mundo pressuram habebitis (Ibid., 33) . Quid hoc est quod dicit, ut in me pacem habeatis, in hoc mundo pressuram habebitis? nisi ut tanta in nobis sit ejus credulitas pollicitationis, ut cum mundi mala patimur, futurae spei 0056A fiducia, in summa pace nos esse credamus: tantaque sit in nobis spes futurorum, ut omnino non sentiamus nos sustinere illa quae patimur, sed ea potius arbitremur jam obtinere quae credimus. Siquidem dictum est, unde totum nos in futuro habere cognoscimus: Spe salvi facti sumus. Spes autem quae videtur, non est spes (Rom. VIII, 24) . Ad hoc ergo tantam in nobis fidei stabilitatem Dominus esse desiderat: ut certius esse quod credimus, quam quod patimur, judicemus: et verius habeamus speranda quam sensibilia: et praesentes angustias non sentiamus, dum in futuram spem tota animi intentione protendimur. Ac si bellator aliquis dolorem vulneris aut contemnat, aut nesciat, dum omnibus vivacitatis sensibus solam videtur cogitare victoriam. Nam et qui tempore hyemis vadit ad balneas, prius asperitatem 0056B frigoris nudus patienter excipit, quia eum secutura calefactio consolatur. Ita certa spes rem vincit instantem, ut illud quodammodo esse incipiat quod futurum est, et desinat esse quod praesens est. In me, inquit Dominus, pacem habeatis, hoc est dicere: Firmius vobis sit quod in me est, qui semper sum, quam quod in temporali geritur mundo. Quia mundus transibit, et malitia quaecumque agitur in ipso, finietur. Pax vero mea nulla umquam defectione temporis solvetur. Et alibi dicit: Mulier cum parit, tristitiam habet, quoniam venit dies ejus. Cum autem pepererit puerum, non meminit jam pressurae, propter gaudium, quia natus est homo in mundum. Et vos nunc quidem tristitiam habetis, sed tristitia vestra vertetur in gaudium. Iterum autem videbo 0056C vos, et gaudebit cor vestrum, et gaudium vestrum nemo tollet a vobis (Joan. XII, 21) .

II. Aptissimum namque ad comparationem tribulationum praesentium et futurorum gaudiorum, praegnantis mulieris induxit exemplum: quae quamvis causam partus non absque ingenti sciat dolore transire: quia aviditate nimia liberos cupit, doloris tormentum spernit, dum quod satis diligit, concupiscit, et ante gaudet ex prole, quam contristetur ex partu: nec recusat foecunditatis exordia, quamvis certa sit ea non absque magnis angoribus eventura: quoniam dum majus gaudium cogitat, tristitiae causas amplectitur. Sic et in omnibus pene rebus humanis difficile potest esse laetitia, nisi tristitia ante praecesserit, et amaritudo praeeuntis doloris commendat 0056D amplius gaudia secutura. Sic quidem pretiosior salubritas est, quae post languoris recuperatur incommodum: et a qualibet parte, ex majore saepe laboris necessitate, ad ampliorem solet felicitatem veniri. Sic qui litterae scientiam desiderat habere, si discendi non susceperit taedia, peritiae gaudia adipisci non poterit. Nec cujuslibet eruditionis quisquam habere poterit gloriam, nisi animi aestus ante fuerit perpessus. Agricola quoque de ubertate frugum laetari non poterit, nisi prius terram multo labore confecerit. Et tanto magis prosperitatis spem congerit, quanto se amplius desudasse cognoverit: et de labore impenso sperat ubertatis augmentem. 0057A Quid quod in creaturis pene omnibus ita esse cognoscimus: illic majorem fructum gigni, ubi onerosae acerbitatis causa praecesserit? Nam et aestatis et autumni temporibus, quae tempora ministra sunt frugum, sterilitatem nimiam nonnumquam hyemis lenitas intulit, cum foecunditatem maximam frigoris saepe praestiterit austeritas. Et quidquid clementia veris resolvit, spem ubertatis amisit. Arbores vero ipsae tanto numerosiore gravantur fructu, quanto acerbioris frigoris violentia reprimuntur. Cum praecoces flores opportuna castigatio refrenando ad periculum festinare non patitur, utile impedimentum pruinae: et quod reprimit, non obfocat, sed includit. At vero si paulo clementior vis exstiterit imbrium, quanto luxuriant prius indisciplinata festinatione, 0057B tanto post fructibus deseruntur, cum futurae vires importuno tempore consumuntur. Semina quoque ipsa terrae jacta atque commissa, quanto glaciali frigore arcente tardius surgunt in frogem, utili radice proficiunt, ac tanto postmodum amplioribus fructibus praegravata curvantur. Navigantibus quoque ipsis longe serenitatis spem pollicetur nimis valida et diuturna tempestas. Sic et omnium fere creaturarum spem difficile exsultatio aliqua, nisi moerore praeeunte, succedit. Quae cum ita sint, aequanimiter ferre convenit: etiam si nos tribulationum ac dolorum asperioris hyemis procella concusserit, tanto ampliorem aestatis fructum delaturi, quanto praesenti frigore vitam habere contigerit acriorem. Digerit enim austeritatem, quam poterat reservare, 0057C quidquid primo impetu eripit in exitum. Nec ulla nos insurgentis pelagi debet terrere tempestas, cum ventura nostra sit etiam numquam finienda tranquillitas. Domini est enim vox illa, dicentis: Beati estis cum vos maledixerint homines, et persecuti vos fuerint, et dicent omne malum adversum vos: gaudete et exsultate, quia merces vestra copiosa est in coelis (Matth. V. 11, 12) . Quisquis enim mercedis et beatitudinis suae causas non cum ingenti gaudio suscipit, certum est, eum aut infidelitate aut imperitia laborare. Optandum est etiam quamvis sit amarum, quod lucrum parit: et cum laetitia majore sumendum, quidquid ampliorem generat mercedem. Nec congestio laboris vitanda est, quae est augmentatio commodorum. Sic namque negotiatorum aviditas amplioris 0057D quaestus causa, nec maria pertimescit, nec terrena discrimina, quae interdum etiam causae solent esse damnorum: et propter majoris lucri spem, navigationis et peregrinationis incommoda libenter assumit: quia quamvis magnus, facile contemnitur labor, ubi non tam laboris quantitas, quam ejus utilitas cogitatur. Et si id fieri propter temporalia, et incerta lucra conspicimus: quid nobis propter aeterna, et sine ulla ambiguitate ventura, sit agendum cogitemus. Nam cum illorum lucra, insidiae, vel pericula praecedant: similiter nostra commoda dispendiis cumulantur, et sub periculo feliciora contingunt. Quae incommoda intantum tribulationem non metuunt, ut etiam mors possit propter illa contemni. 0058A Siquidem pretiosa in conspectu Domini mors sanctorum ejus (Psal. CXV, 16) .

III. Sed ego te cur ad tribulationis patientiam, humanis aut praesentis vitae provocare conor exemplis: cum nullum pene sciamus fuisse sanctorum, qui procellosum hujus temporis agonem absque tribulationis tempestate transierit: et tantorum odia infectationemque pertulerit, quantos vitae suae dissimilitudine castigarit? Castigare enim alium videtur, qui ab ejus conversatione dissentit. Nonne sanctus Abel, qui in hoc mundo primus innocentiam conservasse reperitur atque justitiam, cum illibata Deo obtulisset munera, mox ut munerum respectu Deo placuit, usque ad mortis illationem, humanum, vel quod sceleratius est, fraternum statim invenitur 0058B odium invidiamque sensisse: et fratris ejus, qui illi et pro germanitatis necessitudine, et pro solatii causa (quia soli adhuc praeter humani generis principes in universo mundo erant) majorem debebat charitatis affectum? Sed injustitiam maluit omni consolatione destitui, quam justi cujuspiam societate dissona confoveri: si tamen consolatio recte dicenda est, ubi tantum dissidet animus, quantum vita discordat. O Cain miserande! quid agis? cur in fraterni et innoxii sanguinis effusionem crudeli satis odio furiosoque prorumpis? Quid tibi solitarius commeruit frater? quam vim intulit, quam fecit injuriam? Sed quae major injusto injuria esse potest, quam vita justitiae (( F. vitae justitia))? In hoc tantum tibi displicuit solitarius frater, quod Deo 0058C placere gestivit? Fuisses et tu Deo placens: numquid et te ille excluserat? An tam pauperem Dei charitatem esse cognoveras, ut vos simul amare non posset? Sed quando hoc amens sentit invidia, quae contra bonum semper laborat, et non videt? Denique quod justum est videndo non passa est: moriendo, magis accepta vilefacit. Erubesce, o nimis miserande, livore testaris meliorem te esse, cui te exhibes nociturum. Quae igitur haec tantae crudelitatis duritia fuit, ut non vel solitudinem tuam recogitares? Quo animo postmodum parricidali illi campo reversus es, qualiter postea absque unico fratre solus in toto mundo vixisti? non tam in fratre lucrans haereditatem, quam quod duo eratis, auxilium sollicitudinis perdens. Quid enim intra cogitationis 0058D tuae secreta volvebas, quando tecum illum, quem solum familiarem, quem solum socium, quem solum collegam habere consueveras, non videbas? Num sanius fuerat, si ita te furor invidiae compulisset, ut ipse in te sceleratas verteres manus, et arma parricidalia, tua quam fratris vita sensisset? Nullus tam crudelis homicida est, quam qui ita erga alterum saevit, ut non parcat sibi. Quid miser facinus tuum interroganti Deo negas: et dum excusare credis, accusas: ut nulla tibi nec confessionis nec mendacii possit ratio subvenire? Nam nisi scivisses malum esse parricidium, non negasses. Sed haec consuetudo peccantis est, ut malum semper velit negando geminare, et dicere se, aut non fecisse quod fecit, 0059A aut bono operatum esse zelo, quod eum constat malo gessisse livore. Et putas, miser, quod illum facinus latuerit tuum, quem indigni muneris tui causa non latuit. Non ergo quia illum quicquam lateat, interrogat, sed ne tibi ignorantiae excusationem relinquat. Nam cum fratrem negas te scire, quid gesserit confiteris, et asperitatem criminis suppressa confessione confirmas.

IV. Haec ideo paulo latius executi sumus, ut tam invidiae malum, cujus extimari crudelitas non potest, quam in praesenti vita conditionem justitiae panderemus, quae statim cum odio sui coepit. Quae ne tunc quidem absque multa persecutione esse potuit, cum unum tantum haberet inimicum. Et si tam grande odium ab uno hoste perpessa est, ut usque ad vitae 0059B interemptionem veniret, non homo quicumque, sed frater, quid ex ea tunc sustinere posse credendum est eum, qui hostes tot extraneos habet: et nisi per molem auctae pravitatis a multis potest audire sociorum quisque justitiae cultorum; Venite, circumveniamus justum, quoniam inutilis et contrarius est operibus nostris (Sap. I, 12) ? Sed dicet aliquis: Quisquis vitare invidiam cupit, timeat pluribus innotescere, vel placere. Ecce justus Abel nullos habuit, quibus innotesceret, vel placeret: et tamen invidiae odium vitare non potuit. Errat enim quicumque absque hominum amicitiis contrahi non posse opinatur invidiam: cum illa non tam humanas amicitias, quam solam Dei amicitiam persequatur. Unde ne ille quidem absque invidiae infestatione esse 0059C potuit, qui vel soli Deo placere gestierit. Sufficit enim ad invidiae stimulos incitandos, si te illi placere cognoverit, ultra quem alius esse non potest. Sed nec sanctum Noe in praesenti vita inconcussae securitatis quietem habuisse cognovimus, dum iniquis existentibus cunctis, solus in universo orbe nititur custodire justitiam: dum arcam fabricat, reparandi orbis semina continentem: dum se futuro diluvio praeparat, et fidem venturae inundationis, sedula cura denuntiat: dum tam sibi quam suis, quamque cunctis animantibus alimenta conquirit, justitiae merito, vitam mortis tempore reservaturus: dum post tantam hominum numerositatem, solum se cum suis remansisse superstitem dolet. Sed solatium non perdit desolata justitia, cui consortium Deus est, omni 0059D celebritate festivior. Ecce et ille rem passus exsilii, perempta hominum frequentia, et si non omni solatio destitutus partis, tamen pene solus relictus, agnovit se Domino valde servire. Unde non magnopere exquirebat vanam hominum consolandi gratiam, qui jucundiorem ac pleniorem habebat in Deo fiduciam. Sanctus quoque Abraham, quae vel quanta perpessus est, dum fidem solus inter cunctos servat incredulos: dum patriam et propinquos deserit: dum uxoris sterilitatem dolet: dum propter estae inopiam, modo in Aegypto, modo in terra Geraris peregrinationis sentit injurias: dum mori propter uxoris pulchritudinem timet: dum sibi ereptam moeret: dum proferre eam non meruit, quod aequissimi judicis 0060A Dei non est passa justitia: dum corpori vulnus jubetur circumcisionem inferre: dum filium cum matre ejicit: dum in Isaac dilecto tentatur: dum religiosus parricida esse praecipitur: Sed facile ad omnem jacturam consentit fidelis, cui magis ac magis ac maxima succrescunt: quandoquidem etiam centuplum receptura promittitur. Ipse vero Isaac quibus tentationum generibus quatitur, dum escae (( Mart. esse)) inopiam patitur: dum peregrinationis experitur labores: dum propter uxoris speciem nimiam ipse metuit, qui anxietate conficitur, et eo ipso quo oblectabatur, affligitur cum illi forma conjugis, quae in securitate placuerat, in formidine displicebat, dum regis aemulationem patitur: dum eam quidem possidere illi absque invidia non licet. Sanctus quoque 0060B Jacob quam multa patitur. Primum cum fratris sui Esau, propter collatam sibi benedictionem, mortiferam sibi invidiam contrahit: cum ejus odium, indignationemque declinans, ad Laban solus pergit: cum propter uxorem servit: cum dilectae sponsae soror non amata supponitur: cum prioris amoris damno, matrimonia illi fraude geminantur, et rursum pro non optato connubio, septenni servitio subjugatur: cum fraudem patitur de mercede: cum post viginti annorum mercenariam servitutem, occulta magis fuga, quam libera proficiscendi expeditione discedit: cum Laban persecutionem timet: cum fratris sui formidat occursum: cum delusam filiam suam Dinam perhorrescit: cum dilectissimae uxoris Rachel funus deflet: cum dilectissimum filium 0060C (( Al. tac. filium)) Joseph acerbo funere consumptum a bestiis dolet, sine solatio sepulturae: cum Benjamin, quem etiam consumptum odiose putabat, contulerat (( Al. in quem contulerat)) charitatem: et quem se non amplius esse visurum metuebat. Defessus jam tam annis quam laboribus senex, et pater justissimus ingemiscit. Sanctissimus etiam Joseph de tentationum generibus conflictatur et qualitur, cui ac si tribulationum semina species videntur fuisse justitiae. Nam quoties aliquid sanctae vel pie gessit, toties intolerabilium tentationum discrimina subire compulsus est, justitiae consentiens, et spe confortante perdurans: ut laborandum nobis sit, quid in eo laudando primum debeamus assumere justitiae: sanctitatisne (( Mart. sanctitatisque)) perseverantiam, an 0060D patientiae aequanimitatisque virtutem. Nam cum fraterna dilectione somnium, ut frater fratribus indicaret, invidiam eorum odiumque contraxit: quasi aut ipse se (( Al. si)) somniasse finxisset, aut visionem illam ad subjugandorum ac terrendorum indicium nuntiasset. Inde cum ad ipsos cognoscendae salutis eorum causa fuisset a patre directus, injunctum sibi iter festinus aggressus est, quo celerius eorum posset odia saturare.