Epistola V. Ad Amicum Aegrotum.

I. Quamquam certissime noverim, experientiam tuam alieni consolaminis levaminibus atque remigiis non indigere: cum languores aerumnasque languidi corporis, stuporemque membrorum rigentium, vigentis calentisque animi felicitate ipse confoveas, ac medica ratione cures atque componas: tamen inter adversa praesidium, inter morbos remedium, inter curas solatium, in fluctibus alienae manus 0061B remigium semper quaeritur et optatur. Pars est enim procul dubio maximarum medelarum fraterni consolaminis fructus: et fomes dictorum, dulcedine consolantium, levamen fessis animis introducit. Et si non corporeis in membris, recessibus animi tamen et abditis, spirituali studio componit hominem, et inserit ut medicus sospitatem, juvatque conamina exhaustarum virium, sub longarum sarcina pressurarum: maxime cum scriptum sit: Frater fratrem adjuvans exaltabitur (Psal. VIII, 10) . Ob hoc igitur quoniam dominicarum rerum religiosa necessitas ita me tenet occupatum, ut frequentatu corporalis accessus, aerumnas tuas illustrare non detur facultas: placuit sicut petisti, ut qualicumque solatio litterarum lenirem tam longa tentamenta virtutis, imo 0061C potius salutis commodum visitarem; et animum Christiana virtute fundatum in robur maximum promoverem. Qui regnorum coelestium praedam censumque muneris sempiterni contendimus occupare, esse non possumus sine aliqua congressione victores. Numquam enim delicata ac ignara certaminis virtus, victoriae palmiferum culmen ascendit: aut praemium de subactis adversis accipit, qui victoria chariorem vilissimam judicat sui corporis vitam. Nec mortis enim concutitur metu, cui de morte vita nascitur. Pretiosunt est illi et sanguinem fundere: felicitatis est cum infelicitate pugnare: Summae sanitatis est acerba vulnera sustinere: jacturam quoque ferre membrorum, opinatur maximum lucrum. Et quod est ultimum dicam, praeclarum est illi in ipso certamine 0061D palmiferam creditori animam revocare. Melius enim est, sicut ratio determinat, si quod naturae debetur, virtuti (( Mart. virtute)) solvatur. Ferenda sunt, frater, ferenda sunt igitur cuncta, per quae te Dominus afflictione longissima voluit experiri, et in magna praemia destinare:

II. Infir. Quis animus, non jam submissis viribus ferat istos inevitabiles casus et perniciosae calamitatis incursus, atque morbos infestos: quantum video jam cum ipso corpore morituros?—Hier. Cum periculis jam necesse est congrediatur et certet, quem 0062A tempestas inter fluctus invenit. Et quamvis nemo libens periculum patiatur aut ferat, tamen sub pondere periculi, cogente necessitate, duratus.—Infir. Sed alia mihi anxietas accedit, quae moeroribus duplicatis, meos sensus involvat, et mordacibus curis, inexplicabiles curas imponat. Movet enim me, quod cum talibus tentamentis, et cum tam obstinati morbi certamine mihi soli contigerit dimicare? cum alios noverim et mitioribus plagis esse correctos, et compendioso luctamine exstitisse victores. Cur mihi Dominus non cum caeteris certamen indixit? Cur me non sicut caeteros castigavit?—Hier. Primo enim non debes in tam arduo certamine constitutus de humilibus cogitare. Inferiora sunt enim praemia inferioribus pugnis. Ubi denique fortia fortibus imperantur, 0062B fortiorem fortior muneris sequitur census: et ideo ignominiam judicat fortis cum inferiore componi. Magnus est enim qui vicerit magna: devotionis est maximae maxima sustinere: ingentis virtutis est, ingentia superare. Namque meritis eminentioribus excellit caeteros apud regem, quem plurimum turbaverit cauma bellorum, et reddiderint superata victorem. Adest denique praeda, in ipso conflictu congruens qualitatis certaminis, merito destinata victoris. Numero castrensi pondera pro viribus reges imponunt: medici pro causis medelas impendunt. Qui curandus est, non dicit medico qua lege curetur. Nec miles eligit quo mittatur: nec servus quo verbere castigetur. Quod enim ex majoris pendet arbitrio, non est in potestate subjecti. Ergo qui superna regimur 0062C potestate, et inter mundi miserias multiformes corrigendi, versamur, nec nostrum est de potestate Domini, aut plagas eligere, aut alia certamina quae ferendo vincamus: sicut nec servorum est eligere de dominis genera flagellorum. Numquam enim ex arbitrio pendentis pendet licentia verberantis. Potestatis est emendare, conditionis est subjacere. Regis est onus imponere, et militis est sustinere. Quippe cum ab (( Al. et ab)) ipso rege nihil geratur injustum, qui suis legionibus pro virium qualitate bellicos sudores imponens, fortes mittit ad fortia: inferioribus competentia jubet, ut nec inferior contra proprias vires certamine potentioris arceatur, nec potentior inferioris certamine, degradatis meritis, humilietur. Et dum hoc agitur, ut nullus in alieno minoretur, 0062D aut certe succumbat, omnes cupit esse victores. Nec inimicus est medicus qui ferit, ut periculum tollat, et vulnere vulnus excludat. Nec adversatur paternus affectus, si liberos doceat amplexibus flagellorum. Paterna enim flagella exercitia sunt innoxiae pietatis. Ergo quoniam castigatio corrigentis, amoris est causa, cum de pietate descendat: ama medicum percussorem, cujus plaga mater est medicinae. Nihil enim impium pietas parit: ut virtutibus amplexis, fructum pietatis spiritualiter curatus includat; Ego, inquit, Dominus, necabo, et vivere faciam: percutiam, et ego sanabo (Deut. XXXII, 39) .

0063A III. Infir. Sed aisti: Ergo ferit pietas?—Hier. Fecit utique, ne impietas judicetur, si non corrigat delinquentem. Cum enim non desit in homine, quod curetur, ferit ut curet: ut sunt manus medici, quae multa laedendo conferunt sanitatem, non sine murmure patientis. Hoc modo et nos sub cura ictus medentis, inter ipsas moeroris angustias, sic in Dominum murmuramus, ut in medicum vulnerati, qui curantur et dolent. Aggredere igitur, frater, aggredere sustinentiae remedium, quo valeas gravidam tentationibus sarcinam levigare, et pericula dum pateris superare. Jacentia membra animus rigidus consoletur et curet. Regnum teneat virtus intra corpus anxietatibus captivitatum; ut anima inclusa periculis vigeat ipsius libertate virtutis, quae in conflictu 0063B tentationis, varie legalibus tubis jamdudum jussa est praeparari, et in ipso vestibulo dominicae servitutis, contra infestas calamitates armari. Fili, inquit, accedens ad servitutem Dei, sta in justitia et timore, et praepara animam tuam ad tentationem (Eccl. II, 1) : Ergo cum tentatio nostris utilitatibus prorogetur, non est mirandum, si nobis ejus ardor accidat: sicut beatissimus Petrus in Epistola sua monet, ac dicit: Nolite mirari ardorem accidentem vobis: qui ad tentationem vestram fit, ne excidatis inter varios saeculi fluctus (I Petr. IV, 12) . Frequentibus procellis Christiana vita quatitur atque tentatur, et pressuris innumeris laetatur et crescit. Quod Salomon beatissimus propheta et satis illustris testatur et probat. Conjungere, inquit, Domino et sustine, ut 0063C crescat in novissimo vita tua (Eccli. II, 3) . Navigium vitae nostrae agitationibus gaudet: sola tranquillitate turbatur. Stupet enim cursus, cessantibus ventis; periclitatur, si periculis non probetur. Incertum est enim utrum ad Dominum pertineat, quem pressura mater gloriae ventilando non purgat, premendo non nutrit, castigando non probat, caedendo non curat. Nam cum verbera nobis atque varia tentamenta amor divinus impendat, ac sicut medicus conferat remedium de contrariis, et torquendo succurrat: non se probat ad amorem pertinere Domini, qui plagis medicinalibus non meruit subjacere. Sed forsitan dicis: Si meus est amator Deus, cur me igitur amatoris mei flagella gravi laceratione moestificant, et laedendo conturbant? si me amplexibus flagellorum 0063D torquet qui amat, jam partes odii falsus amor exercet: jam malo oderit, ne torqueat. Imo cave non oderit, roga ut amare dignetur. Amor enim emendat, odium vero supplicium comminatur. Amor disciplinam consuevit impendere, odium vero, dictante sententia, reatum recitare. Quod odium nativitate humani generis ex Deo in hominem propagatur. Et ideo est hominis, quod odit, aut irascitur Deus: odit dum offenditur, irascitur dum non rogatur offensus. In odium enim sui provocat Dominum, qui factis odibilibus se odibilem facit, et offensum rogare contemnit. Caeterum amat Deus hominem, ut artifex fabricam, sed odit mala opera, quibus fabrica urgetur in lapsum, et cogitur in labinam. Et qui 0064A mala opera odit, malorum operum non potest amare factorem: sicut Salomon sanctissimus protulit: Odio sunt, inquit, Deo impius et impietas ejus (Sap. XIV, 2) . Ergo melius est in hoc mundo annis vergentibus perituro, cujus senectutem premit ac sorbet occasus, ex amore Domini medicinalia sustinere verbera, quam ex odio exspectare insanabilem plagam et sub fulmine sententiae ducere damnabilem vitam. Melius est inter manus medici transiturum ac modicum sustinere tormentum, quam renuntiare medico, et incurrere supplicium aeternis tortoribus vexaturum. Aut si adhuc miraris amatoris nostri medicinam, per flagella constare, illud quoque debes mirari, quod torqueant remedia quos medicus amat, qui nocendo quod nocet excludit. Utique qui 0064B nocentia quaerit excludere, non potest non nocere: et ideo nocendo curat, ut charior sit sanitas praeparata moeroribus. Si enim medicina non laceraret sanandum, meritum sanitatis ire semper delectaret in voluntarium vulnus. Si non mordacibus adjumentis nocentium medelarum cura pretiosa constaret, curandum causa non cogeret in moerorem. Et ideo remediis nocentibus cura perficitur, ut moeroris pretio redempta sanitas, charior habeatur et grata. Ergo qui amandus est, quolibet examine non potest non emendari: qui corrigendus est, non potest non flagellari amatoris verbere: qui curandus est, medentis mordacitate non potest non noceri. Quid miraculo stupes de periculis exspectat auxilium, quem curat ignis et ferrum. Multa sunt enim quae non nisi 0064C percussa sanantur. Multi sunt quos medici sine ferro curare non possunt. Qui sanitatem diversa per tormenta rogati concedunt, amarissima pocula, exigente morbo, remedii causa non sitientibus saepe propinant, quae non sine frontis rugositate sorbentur. Nam si vultum bibentis attendas, tristis et anxius bibit, ut laetus et incolumis vivat. O rationabilis et incommodis commoda satis perversitas medicinae! Urgetur homo bibere quod non sitit: cui remedium est aliquando quod sitit. Nam quia interdum ciborum abstinentiam praecipiunt: indicta jejunitate corpus exonerant, ut de ipsa lassitudine refectum atque fortissimum reddant. Repentina vulnera quae casus in castris advexit, fovent, ligant, sarciunt, curant, moestificando laetificant, fatigando confortant, laedendo 0064D medentur. Nam dum patulo vulneri continuata partium cute quibusdam fibulis inferunt sanitatem vitam consolando pollicentur, quam curando componunt. Sed leviora sunt ista quae diximus: apud quos est remedium non sine scalpello demere putredines enervatas, et amputare de homine vivo mortuas partes; licet unum membrorum non sine sensu totius corporis amputetur, homo tamen suis damnis consentit ut vivat. Apud illos aliquoties detractis cutibus, et ipsa ossa raduntur, ne totus homo periens eradatur. Apud ipsos nonnumquam collectio verminans et aestuans tumor, medicinali ferro sulcatur. Apud ipsos ignis urit, ut refrigeret: mordet et lacerat pulvis, ut sanet. Quid plura? Sub medica pietate 0065A homo plurimum torquetur, ut plurimum vivat. Ecce necessarium periculum, in quo beneficium est fidele tormentum. Periclitatur pro certo quem medicus curat, sed perit et decipitur cui renuntiat. Huic enim, licet sub tormento, vita promittitur: alii vivendi spes denegatur. Ergo ubi necessitas exigit, periclitari melius est quam perire. Incommodis nocere cum fructu commodius puto, quam negatis incommodis interire; id est, satius est remedio sibi noceri, quam non posse curari.

IV. Hoc secundum coelestem medicum loquor, et ad curam magis refero spiritualem, non ad illam solam quae arte moritura, mortalibus versatur in membris. Nobis est ergo melius a Domino redargui, castigari, et sub ejus plaga curari, quam ab ejus medicina 0065B incurabiles removeri. Arcet enim a suis vultibus Deus, quos viderit incurabilis morbi iniquitate vexatos: et sicut pulverem aut paleam impetu turbinis per vitia dissipatos atque dispersos: sicut ipse in sua voce loquitur, dicens: Recedant a me iniqui, vias enim illorum scire nolo: quoniam lucerna eorum exstincta est, et gemitum habebunt in vita sua. Erunt enim sicuti paleae, quae a vento volant: et sicut pulvis, qui a tempestatibus tollitur (Job. XXI, 16, 17, 18) . Eorum vias non vult scire, qui viam omnino nolunt tenere perducentem ad sublimia. Ad unum enim Dominum una via in Christo tenenda est, quae angustantibus tentamentis in spatio longae securitatis inducat. Huic soli viae patet palatium coeli. Caeterae vero voluptatum anfractibus tortuosae regionem 0065C flammiferam petunt. De quibus Salomon sic propria voce testatur et dicit: Sunt viae quae videntur hominibus justae, et in fine illarum tristitia et dolor (Prov. XIV, 12) . Et per has vias illi praecipites gradiuntur, quibus cursus inimicae vitae, blandimentis fallacibus adulatur; quos fallit surdum tempus et decipit, recipit interitus et includit. Quos sicut in scopulos perituram navem tempestas impellit, sic infelix felicitas in interitum pronos et labiles ducit. Et sicuti aliquem securis incessibus gradientem, repentino casu, aut marmoris levitas, aut labina pavimenti subversa pedum tutela contorsit; ita quos infeliciter ducit secundarum rerum iter incertum, vitaque male jucunda, necesse est in irrevocabilem lapsum subitaneus casus impingat: sicuti Salomon sanctissimus 0065D testatur, et clamat: Sicuti, inquit, qui in pavimento cadit, sic casus malorum festinanter veniet (Eccl. XX, 20) . Hi sunt procul dubio, qui non merentur alicujus miseriae ventilatis flagitationibus agitari, quibus aeterna aegritudo nutritur, nec verberari cum sanctis, Domino castigante, cum quo post flagella regnetur: quorum David hoc carmine flagitat mentionem: In cogitationibus hominum non sunt, et cum hominibus non flagellabuntur: ideo tenuit eos superbia eorum (Psal. LXXV, 1) . Cernis igitur medicinali flagello immeritos despici, et meritos amicabiliter castigari. Parens enim omnium Deus, ut est medicus fidelis erga susceptos, et genitor circa liberos suos, quos amat, sic ferit, ut corrigat, non ut occidat. Ergo 0066A felix est qui vapulat, ubi amoris est plaga. Beatus quem superni verberis remedium curat, corrigit, emendat, atque componit: cum David beatus propheta et satis illustris sic concionetur, et clamitet, dicens: Felix quem tu emendaveris, Domine, et de lege tua docueris eum (Psal. XCIII, 12) . Ergo quoniam ex divino premissu, diversae mordacitatis languoribus subjacemus, ac longa calamitate curandam gerimus vitam, in examen nostrae virtutis, praedictas olim miserias aequanimiter perferamus. Infelices ac multiplices casus, anxietates et fletus quos incurrimus nati, mentis felicitate portemus. Nec mirandum est enim, quod malorum frequentium stragibus variis sic mortalium vita populetur in mundo, in quo nemo nascitur ridens, in quo nemo lumen vitae nisi cum 0066B lacrymis auspicatur. Cum nos denique maternae vulvae tentorium ostenderet mundo, flentes didicimus mundum: ut quasi malorum primitias in primis lacrymis gustaremus. Salomon propheta hac pronuntiatione testatur: Ego, inquit, natus accepi communem aetatem, et in similiter factam decidi terram: primam vocem similem omnibus emisi plorans. In involumentis nutritus sum et curis magnis. Nemo enim ex regibus aliud habuit nativitatis initium. Unus est ergo omnibus introitus ad vitam, et similis exitus (Sap. VII, 1, 2, 3) . Necesse est enim ut qui venerit, transeat, ubi vitam egerit peregrinam: maxime cum ita Salomon protestetur: Unus, inquit, introitus ad vitam, et similis exitus. Quid ergo prosperitatis aut laetitiae potest nobis occurrere, ubi primo discitur 0066C fiere, et inter ipsa cunabula nascentis infantiae, et in ipso vitae vestibulo, nihil aliud novi de mundo quam fletus occurrit? Limina mundi cum fletu calcavimus, flebimus equidem transituri. O angustum et satis anxium tempus vitae mortalis, ubi cum initio nominatur et finis, initium nostrum cum fine suscipimus! Jam captus est morte, qui natus est. Testes sunt mortui, cum non negant se morituri. Ergo quoniam ituri venimus, peregrinantium more quod acciderit intra mundi hospitium, quasi transeuntes ferendo vincamus: mala imposita, bona devotione portata vincuntur. Pejus enim nocet malum, si male portentur. Ibi profecto solamen virtutis opus est (sub contemplatione scilicet supernae mercedis) ubi sic desideratur finis et exitus vitae, sicut in pelago 0066D tutela portuensis optatur. Quis enim inter anxietates vagantis saeculi aerumnasque morborum laudentium, non magis mortem desideret, quam longam satis et languidam vitam, dicente Salomone: Melior est mors, quam vita amara: et requies aeterna, quam languor perseverans (Eccl. XXX, 12) ? Et alibi: Melius tibi mori, quam vivere (Eccl. XL, 29) . Mors enim omni homini dat requiem. Pro certo inter mala grassantia necessario exitus sitienter optatur. Sed sicut nec nostrum fuerat nasci, ita nec potestatis nostrae est mori. Alioqui si in nostra potestate mori consisteret, esset in potestate non mori. Ad hoc inter nostras angustias mortis requiem flagitamus, quia inter mala de bono solamen est non tacere: 0067A navigantium more, quibus refrigerium est inter infestos atque sollicitos cursus loqui de securitate portuensi, ad quam etsi non liceat, quantum animus cupit, celerius pervenire; juvat tamen et satis pulchrum est, meliores partes optare. Sed quoniam nec nostrae potestatis est potiri melioribus, quae de morte nascuntur, exspectantes meliora, bonum interim geramus inter mala certamen. Bonum autem certamen est, malis non cedere, sed mala virtutis bono portare, per quae in meliora de morte nascentia morbis atque carentia sublimati portemur. Sine ducatu enim atque morsu infelicitatis, in triumphos immortalis gloriae non pervenitur: quia per discrimina conficitur cursus in portu. Primo triumphator non potest dici, nisi cui victoriam virtus invenit: 0067B quae omne quod timetur, sub se cernit elisum, trahitque invicta captivum.

V. Est interea saeculum, ut est mare impatiens natura, et sine ventis inflatum, erigens scilicet in ipsa tranquillitate minaces atque terribiles fluctus, quod licet sessores non noceat suos, habet tamen aliquid formidinis etiam innoxia magnitudo, nec navigantibus desunt formidines frequenter et ictus undarum. Numquam denique gubernator totos sinus securus explicuit. Et in hoc mundo qui fragosum vitae hujus et turbidum quaerimus cursum, malorum tangimur minis frequenter et causis: maxime quos inter regia castra militia coelestis signatos inclusit. Jam diximus saeculum pelago comparari, in quo rara sunt prospera, densa sunt turbulenta, expavescitur, 0067C timetur, morbi quoque non desunt: solus exitus securitatis est portus. Hinc atque illinc ingruunt calamitatis incursus infestae: sed usque ad portum, id est, ad exitum, virtutis est tolerare. Inter pericula gubernator navem tuetur et servat. Inter calamitates animus rector hominem gubernat et regit. Quamvis aliquis periculis paululum temperatis, navigium tractabile ducat: sed potius illa exspectatur, atque triumphis majoribus excipitur navis, quae turbido flumine coactos in verticem fluctus potenter excussit. Hanc excipit profundo cum gaudio turba portuensis. Hanc excipit securitas triumphalis. Speciosus est miles in exercitu constitutus armorum: squalet vero deformi virtute segnis et vacuus, qui in campo nec sibi est cognitus, nec 0067D alteri notus. Caret enim laudibus, caret et praemiis. Et ideo nocivum non debet esse periculum, ubi nascitur praemium. Nec debet miles revocari, aut pati formidinem, ubi sequitur palma victoriae. Sua enim felicitate miser est, qui cum infelicitatibus, quibus gloria gignitur, numquam meruit habere conflictum. Nec suam virtutem didicit, quem calamitas non excussit. Semper denique inertibus membris, suarum virium jacet miles ignarus et ignotus sibi, qui numquam bellorum calentium gloriosis aestibus anhelavit, numquam sudoribus triumphos invenit. Nec eum sequitur felicitas praemiorum, qui sarcinam gestare non vult armorum. Et ideo in usu debet esse quod praemium generat, et optabile quod gloriam parit. 0068A Ergo quoniam cum diversis tentationum jaculis dimicandum est nobis: si quid emerserit, quod vires examinet, quod membra concutiat, quod animam probet: quasi occasionem muneris arripiamus amplexu virtutis. Ita debet esse animi immobilis virtus, atque mentis inconcussae robur invictum, ut est petra in mari, quam inter fluctus natura fundavit, quae undarum tumentium collisione frequenti vapulat, nec movetur. Itaque ubi hominem adversa in praelium provecat, et in certamen calamitas urget et cogit, animus felix virtutis clypeo producat armatum, praestetque inter pericula tutum et securum, inter infelicia ostendat felicem, inter angores exhibeat laetum, inter morbidas aegritudines sanum: efficiatque sustinentiae jaculo, victa calamitate, victorem. Superatur 0068B enim morbus in corpore, si discat animus sustinere: et ideo ubi corpus jacet infirmum, in recessibus major alenda est virtus, parandumque quod nec lassitudo decutiat, aut aetas inclinet.

VI. Tene igitur, frater, tene fidei robur invictum: tene munimen immobile Christianum, superni vigoris firmitate fundatum: inter languentia membra satisque rigentia, incolume validumque gere fidei animaeque scutum, et pigrum viceris morbum perniciosumque languorem. Arietantibus malis, obicibus occurre virtutis. Vince dum vapulas, sic enim potentia Christiana alitur incommodis, malis promovetur adversis. Militiae convenit Christianae excuti calamitatibus et probari. Ipsius est sub infelicitatibus et angustiis feliciter ampliari, sub pressuris adolescere, 0068C et pressuras pubescendo calcare. Ipsius est exercitationibus crebris proprium nutrire munimen, et cum periculis habere certamen. Ipsius est ad portum perpetuae felicitatis per furentia mundi discrimina navigare, et sub ictibus disciplinae medicinalis, potenter ipsa necessitate regnare. Nostrum est, inquam, calamitatis exercitio in gloriae fastigium sublimari, et malis prementibus, in bona praemia promoveri. Apud nos infirmitas vel quaelibet pressura, argumentum est potentiae, et mater pro certo palmatae virtutis: sicuti beatissimus apostolus Paulus, inter varios ictus diversaque verbera et impetus procellosos in morborum praelio constitutus, ut coelestis armiger infirmitatibus potens, gloriatur, et dicit: Libentissime itaque magis gloriabor in infirmitatibus, 0068D ut inhabitet in me virtus Christi (II Cor. XII, 9) : propter quod libet mihi gloriari, in infirmitatibus, in contumeliis, in necessitatibus, in persecutionibus, in angustiis propter Christum. Cum enim infirmor, tunc potens sum. Et iterum: Quoties, inquit, infirmor, tunc verius probor, et placeo mihi in infirmitatibus meis. Et iterum cum a se stimulum carnis rogaret auferri, didicit in infirmitate virtutem posse nutriri. Datus est, inquit, mihi stimulus carnis meae, angelus Satanae qui me colaphizet, ut non extollar: propter quod ter Dominum rogavi, ut discederet a me. Et dixit mihi: Sufficit tibi gratia mea: nam virtus in infirmitate perficitur (Ibid. 7 seq.) Numquam igitur virtus documentis eruditur mollioribus, 0069A cum perierint maximarum exempla virtutum. Navigium nostrum agitationibus gaudet; cum in turbinibus erigitur, cum insanis fluctibus verberatur, cum hoc iter adversis emergentibus confragrosum non parcit, in assiduum certamen devotam lacessendo virtutem. Secus enim apud Dominum haud possumus esse felices, nisi contigerit infelicitatibus et terreno squalore purgari. Ille porro judicandus est miser et aeger, qui voluptatibus marcidus per illecebras volutatur et jacet. Ille se noverit infelicem, qui vagatur inter oblectamenta vitiorum enervata felicitate confossus. Miser et infelix est, qui non fuerit infelicitate tentatus. Caret enim munere, qui caret et certamine. Qui tela formidavit adversi certaminis, numquam meruit nomen sortiri 0069B victoris. Proculdubio jacentis est animi formidolosa timere: humilis et inertis est tuta sectari. Imperfectum ac languidum bonum est in otium sine certamine projecta virtus. Jacet enim vigor enervatus ac debilis, jacet animus aeger, jacet candor obscurus, et ideo a fortissimo milite semper in acie standum est, et quaerenda occasio, qua virtus enitescat excussa. Amatori enim praeliorum ornamenta sunt vulnera. Ergo ad contemnendos labores ad virtutis notitiam, experimenti opus est usu, eligendarum scilicet virium nutritore. Solidum enim corpus est, molesque robusta membrorum, quam frequens usus agitaverit. Agricolis denique frequenti opere lacertosae sunt vires, tritae sunt manus, dum inter sentes ac tribulos, curvato corpore sudoribus, quaeritur 0069C fructus. Ars nautica, cujus navigium saepe procella contorsit, dum inter pericula tendit in portum, didicit fluctus transmittere, et cum tempestate pugnare. Ad excutienda tela laceratus exercitus valet: et victorias inter vulnera quaerit, regi proprio placiturus. Agilia sunt membra cursoribus, et hos usus magister docuit et instruxit. Quid pluribus? Nemo non accessione tentationum perfectiores partes ascendit, et praemium victor invasit.

VII. Itaque nos dum primum exigua sustinemus et mediocria, necesse est ut ampliora, vel maxima perferre discamus. Nostrae enim militiae specimen est, lucidum per ardua componere gradum, per dura vectari, et miseriarum duram duris viribus perferre censuram. Ad coelum nobis per aspera, 0069D per angusta, per duros anfractus et loca sita est via, quam viam non tenuit qui tentari noluit. Ad coelum Deus fortissimum militem vocat, quem comitantibus gloriis pressurae deducunt, praemiaque victorem suscipiunt regnaturum. Numquid nobis interea aliquid imponit abruptum, quod excedat librati ponderis qualitatem? Numquid ingerit quod excessu transcendat, idoneitatem nostrae virtutis? Fidelissimus moderator sarcinam pro viribus jubet imponi. Hoc Pauli praeconium testatur et probat: Fidelis, inquit, Deus qui non patietur tentari supra id quod potestis sufferre (I Cor. X, 13) . Ita nos a Domino agi, regique credamus, ut a praeceptoribus ludorum reguntur discipuli: eis plurimum laboris ingerunt et 0070A imponunt, quos viderint solertibus ingeniis caeteris eminere: et nos animalibus dominio nostro subjectis onus pro qualitate virium temperamus: imponimus fortioribus fortia, et exilibus parva, quibus usus nutritor ille virtutis, in juventutis maximum robur erigat et promoveat vires. Hoc modo nostra rudimenta levibus verberantur, ut exinde gravioribus, ex amore scilicet divinae virtutis, usitatas praeparent vires. Quae ratio quamvis divinis redundet ploribus documentis, tamen aliquo et de mundanis utamur exemplo, non enim nocet alienis uti ea parte qua nostra sunt. Numquid tu invisos esse Lacedaemoniis liberos proprios opinaris, quorum indoles et artus teneros, adhuc scilicet laboris ignaros experiuntur, et admotis verberibus publicis, ipsa illos paterna 0070B pietas adhortatur, ut ictus flagellorum fortiter ferant: et laceratos et semianimes deprecantur et rogant, ut perseverent vulnera praebere vulneribus. Quid mirum, si te Deus et generosos liberos propriamque familiam ob nitorem alendae virtutis, dure tentari permittat, regna perpetua victoribus collaturus? qui sic laboris pretia contra quaecumque mala pollicetur et dicit: Qui perseveraverit usque in finem, hic salvus erit (Matth. X, 22) . Et iterum: Venite ad me omnes qui laboratis, et oncrati estis, et vobis ego requiem dabo (Matth. XI, 28) . Exiguum temporis perituri, aeternitatis est pretium. Devotio tribulationis reddetur sempiternis fructibus fecundata. Apud nos fecunda captivitate regnum quaeritur, securitas periculis emitur, suderibus requies comparatur. 0070C Nam virtus, inquit Apostolus, in infirmitate perficitur (II Cor. XII, 9) . Commodius est profecto affectibus languidis carnaliter agitari, quam sanis artubus supplicio caeco conscientiam portare vexatam. Plerique enim peccatis aegrotant ex ipsa inanitate membrorum. Dum enim ab infirmitatibus vacant, morbida laxitate fluat necesse est corpus, atque lethali morbo solvatur, hominemque per vitia ac silvas errorum nequiter sanum praecipitem ducat.

VIII. Liberos tu judicas, aut a morbis alienos, quos voluptates barbarae devinxerunt? Non habent catenam, sed eos luxuria ferali mordacitate in vinculis tenet. Ita inciderunt in laqueos feralium voluptatum, sicut aves aucupali fraude captivae: quae quo magis conantur evadere, eo innumeris se nexibus 0070D illigant, et in profundiores sinus demergunt. Profecto illi sani sunt, quos morbus involvit atque jactat insanus. Incolumis vero est quem quolibet verbere corrigit Deus, qui se hominis amatorem castigando testatur. Quos diligo, inquit Dominus, redarguo et castigo (Apoc. III, 12) . Et ideo se sanum non judicet, qui aut morbis, aut sordibus caret, nec infirmitatis remedio confovetur. Illi vero sunt miseri qui nimiae felicitatis inerti tranquillitate torpescunt: quibus fucata sanitas ut fallat et decipiat, adulatur: quos videlicet aeterna tenebit aegritudo, aeterno tortore totum hominem postmodum vexatura. His tantae sunt viae, quantae succurrerint voluptates. His iter est, quod comes libido periculis dictaverit 0071A peritura. Arrepti enim anfractibus vitiorum trahentium, vario lapsu rotantur in interitum miseri, incertissimam viam non redituri: in exteriora tendunt animum more rivulorum, quorum numquam regressus est in proprium fontem. Siquidem hanc vitam cui finis est comes, ut ipsi opinantur, prosperis cursibus ducunt: sed gradus in ultimis male omnino sinitur, dum dure in novissimo statur. Et quid prodest per discrimina prospere cucurrisse, si post cursum contigerit interire? Frustra denique navis per superbum pelagus et insanum, amicis fluctibus commoda prosperitate cucurrit in portum, si cum naufragio pervenit, et perituram portus acceperit? Commodius igitur est cujuslibet ducatu pressurae ad portum gloriae pervenire, quam delicato navigio, 0071B morbidae laxitatis peracto cursu, in poenas exire. Saepe itaque potior est paupertas opibus, deformitas forma, contumelia laudibus, servitus potestate, imbecillitas viribus, libertate captivitas, humilitas dignitate. David illustris propheta hujusmodi carmen expressit: Bonum est, inquit, mihi, Domine, quia humiliasti me, ut cognoscam justificationes tuas (Psal. CXIX, 71) . Ergo melius est supernae disciplinae judicio humiliari, quam cum mundo damnari, dicente Apostolo: Cum judicamur, a Domino corripimur, ne cum hoc mundo damnemur (II Cor. XI, 32) . Ergo quod ex amore Domini nostris utilitatibus praerogatur, sine murmure sufferamus. Impenditur enim, ut a medico remedium, a Domino disciplina. Artis est medicinae aliquoties ignibus et ferro curare. Quid 0071C mirum, si Dominus nostrarum medicus animarum, turbinibus excutiat, morbis examinet, calamitatibus purget? Fortitudinis est nostrae quasi per ignes et flammas vasorum more purgari, quod Scriptura divina testatur et probat: Vasa, inquit, figuli probat fornax et homines justos tentatio tribulationis (Eccl. XXVII, 6) . Et alibi inquit: Aurum et argentum et ferrum et plumbum, et omne quod per ignem transierit, emundabitur (Num. XXXI, 22) . Numquid vasa dicunt figulo, cur nos arbitrio flammarum examinas, et incendiis coquentibus uris et probas? quae nisi arbiter ignis judicio suo aptissima pronuntiaverit, in usu esse non possunt. Nos quoque nisi tentationum purgaverit judicium vel examen, nostrorum figulo membrorum inutiles invenimur, qui nos urit ut curet 0071D tentat, ut liberet, vexat ut salvet. Nihil enim tam inquinatum, tam sordidum, quod non a vitiis purgationibus expietur. Saepe denique vidimus sordidatos improperio, venisse in candorem, ferrumque situ obductum in antiquam faciem splendescere. Vidimus aurum argentumque flammae disciplina purgari, et arbores truncatas cultu laetissimo reviviscere, amoenisque virgultis ornari. Vidimus in foecunditatem sterilia revocari, et exhausto stipite extre radicem, et frugem maximam comitari. Ita quoque in nobis, quod forte peccatis prementibus aestuabat, quidquid macula squalentis vetustatis obstabat, hoc aegritudinis luce exclusum est. Et ideo te sanum, frater, medica reddidit aegritudo membrorum. Sola in te 0072A materia carnis indiget virium sanitatis: ac ne te forte vexaret, utili modo vexatur et morbo. Haec est quam in omnibus percutit canicula senectutis, et sicut fenum arescit, florem proprium perditura, sicut scriptum est: Omnis caro fenum, et omnis claritas ejus ut flos feni. Aruit fenum et cecidit flos: verbum autem Domini manet in aeternum (Isa. XL, 6, 7) . Aequanimiter igitur perferamus, si corpus, quod sicut fenum legimus, casuris floribus periturum, laedentibus malis jactetur exhaustum: cujus sanitas, animae morbum consuevit inferre: et contra commoda spiritualia, ferales ac barbaras eligere voluptates. Saepe denique caro milites castitatis effrenata discinxit. Pro nobis est igitur, si longis flagellis et mordacibus castigemur: cujus tamen castitate impugnamur. 0072B Amamus carnem stolidi: haud dolemus animae carcerem et sepulturam. Thesaurum itaque ipsius carnis fragilitate contempta, quod acciderit, devotionis amplexibus rapiamus. Meticulosum est enim Christianum militem velle laetantium modo in tranquillo consistere. Dejectae mentis est turbinem formidare, contrarium vero inter contraria non trepidare. Infelicitatis est adversa nescire: felicitatis est cum adversis nosse congredi et scire pugnare. Nam cum omnes ictus, ut jam diximus, quibus quatimur, divino gignantur ex munere: exterum se noverit ab amore Dei, qui nescit tentationibus vectitari, cum legalis tuba multiplici carmine auditui nostro inculcet et dicat: Tentat, inquit, Dominus Deus vester vos, ut sciat si diligatis eum ex toto corde vestro, et ex tota 0072C anima vestra (Deut. III, 3) . Et alibi: Fili, inquit, ne neglexeris disciplinam Dei, et ne defeceris ab eo correptus. Quem enim diligit Deus, corripit (Prov. III, 11, 12) . Et iterum: Correptionem, inquit, Domini noli contemnere. Ipse enim dat dolorem, et ipse refrigeria. Percutit, et manus ejus sanitatem praestant.

IX. Sed forsitan dicis: Utinam ut caeteris, sub spe sanitatis daretur per intervalla tentari. Utinam sospitatem intercapedine qualiscumque successus liceret paululum degustare. Quid hoc est, ut morbus in membris ita versetur, et degat inclusus, ut excluserit sanitatem non redituram? ut perniciosus comes usque ad terminum vitae concussa membra deducat: deducatur quoque ipse morte cum membris excludendus? Quid est hoc ut sanitatis 0072D sensu per omne spatium vitae frustrati sint artus? Inducto frigore venarum calidus vigor evanuit in algorem: incessus quos natura dederat torpor inclusus exclusit. Non denique ad exercitium tabidi corporis iter, vel paululum degustatur. Non genua solitas flectuntur in preces: digitorum impar ordo interno stupore turbatus, arcetur solita contrectare. Quid pluribus? Omne officium corporis stationibus quondam solitum nervorum adesse, sic alget inclusum. Proh dolor! solus sic debui castigari: solus tam perniciosis ictibus subjacere, et diuturnis malis involvi!—Quaeso te, frater, ut haec murmura patientiae frenis arceas, et silentio querulas voces includas, cum te solamen propheticum sic allequatur 0073A et dicat: Conjungere, inquit, Deo, et sustine, ut crescat in novissimo vita tua. Omne quod tibi applicitum fuerit accipe, et in dolore sustine, et in humilitate tua patientiam habe, quoniam igne probatur aurum et argentum; homines vero receptibiles in camino humiliationis (Eccl. II, 3, 4, 5) . Cum legalia jura atque carmina recenseo prophetarum, auctoritatis quoque mundanae egregias sententias concipit auditus, ni fallor, divinae legis furtivas, quae necesse est praeceptis legalibus inserantur. Non enim nocet alienis uti ea parte qua nostra sunt. Haec prima sententia est: Aurum, inquit, probat ignis, et miseria bonos viros. Et alibi: Nihil, inquit, eo videtur infelicius: cui nihil umquam evenit adversi. Non licuit illi se experiri, ubi omnia illi ex voto fluxerunt. Et alibi: Miserum, 0073B inquit, te judico, quod non fuisti miser, transisti sine adversario vitam: nemo sciet quid potueris, nec tu quidem. Opus est enim ad notitiam sui experimento. Quid quisque possit, nisi tentatus, non didicit. Et alias: Diu enim esse felicem, et sine morbo animi transire vitam, ignorare est rerum naturae alteram partem. Ergo miserias emergentes, quibus ignota discuntur, et felicitas nascitur, virtus quoque excussa purgatur, felici animo perferamus: sive quia pati nos oportebat, sive quia captivi jam detinemur. Auro nisi addiderit flamma fulgorem, vilitatem patitur purgamentis obscurum: ita qui non fuerit miseriarum tentamentis excussus, jacet partium felicitatis ac suae virtutis ignarus. Merito Salomon hac voce testatur: Qui tentatus in aliquo non est, nescit 0073C qualis sit (Ibid., XXXIV, 11) . Benedic ergo Dominum tempore tribulationis, quem laudasti tempore sanitatis. Utere carminibus vocis propheticae: Benedicam, inquit, Dominum in omni tempore, semper laus ejus in ore meo (Psal. XXXIV, 1) . Vox illa quam maxime beati Job, ex te constanti praeconio depromatur, qua defectae vires ingenti nutrimento lactantur, et in novella talia reparatae consurgunt. Si bona suscepimus de manu Domini: quare mala non sustineamus? Dominus dedit, Dominus recepit: ut Domino visum est, ita factum est: sit nomen Domini benedictum (Job. I, 21) . Adversum igitur satisque contrarium est, probationis tempore in Dominum murmurare: qui aut vitae nostrae pestiferam labem, aerumnarum jactatione vexat ut liberet, aut justitia 0073D ventilat, ut coronet, ac vexatione membrorum, aut delictum vapulat, aut justitia probatur ut vincat. Namque ut ad solamen passionum tuarum probationis antiquae palmae tuum meritum revolvamus, justissimis utamur exemplis.

X. Quamquam notum sit, personarum merita longis gradibus discrepare, non est iniquum, si hominis Christiani certamen, victricis justitiae congressionibus comparemus. Mediocria sunt quae videris in hoc mundo perferre, si recensueris quid Job familiaris Domini quiverit, permittente Domino, sustinere. Temperavit Deus, ut congrueret, atque competeret viribus tuis. Primo ne posses, qui impar es, justitiae titulis esse succedentibus aequalis? 0074A Minus autem viro justo quateris, sed gravius a caeteris vulneraris: illius sunt magna, sed nec minora sunt tua. Namque ipse magnus es qui sequeris magnum. Unus hic fuit Job patriarca, majestatis cultor invictus, aequalitatis censibus opulentus et dives, cujus illustrium meritorum praeco exstitit Dominus, cum inimicae factionis instrumenta feralia, laudis praeconio praeveniret: Animadvertisti puerum meum Job, quia non est ei similis quisquam in terris, homo sine querela, verus Dei cultor, abstinens se ab omni opere malo, et permanens in innocentia sua, et in simplicitate cordis (Job. II, 3) . Igitur cum ex divino permissu hostilibus jaculis quateretur, eumque frequens latronis insinuatio truculenta pulsaret, emergentes ictus, patientiae clypeo debellavit, malorumque 0074B ingruentium silvam feralem, sagittis atque crucibus plenam, obicibus justitiae robustus occurrit. Ille inimico turbine, ademptis opibus; non sentit aliquod damnum, qui lucrum in damnis invenit, qui Dominum pectoris sinibus portabat inclusum. Ille cum aedificium concussis angulis vis repentina torqueret in lapsum, liberis subductis orbatur, et fide stabilis et immobilis perdurabat. Cujus innoxia membra atque Domino plena, cum bestiarum legionibus verminarent, et plagatum infestis ictibus corpus, vermium globus per cuniculos confossae carnis perniciosus erraret, intra vulnera justus incolumis militabat. Et quem pestilentibus plagis rabies infesta carpebat, hostiles turbines tranquillitate mentis, ut cederent perferebat. Justus vapulando vicit, inimicus 0074C caedendo defecit. Huic suorum negatur servitium famulorum: circa te tui funguntur servitiis ministrorum. Te amici frequenti accessu consolantur, et dolent, ut si natura permitteret, hoc onus tecum forte portarent. Una est, frater, una est animi virtus, quae nos ex hujus vitae turbinibus, quasi de pelago eruens, in portum tranquillitatis inducat. En dies pronis lapsibus accelerat in occasum. Ecce mundus immundus sordibus senectutis rotatur in lapsum. Ecce nos (( Al. vos)) suffragio mortis victores suscipit coelum. Cuncta, nobis evadentibus, pereunt, et occasu jam finitimo non reditura sorbentur. Apud nos post perditum mundum, post corporis mortem sanata sunt omnia: laetabimur incolumitate membrorum, ubi vita nullo morbo vexabitur. Ideo in te, 0074D frater, officia corporis impedita, praestantissimus animus illustri ducatu ita gubernet et regat, ut haec calamitas corporis sit occasio votiva virtutis. Non enim est arbor solida nec robusta, nisi quae assidui turbinis incursione, stipitibus concussis huc atque illuc inclinata tentatur, aut in quam saepe ventorum turbinum flamen incurrat: ipsis enim vexationibus constringitur, premitur, fixisque radicibus certius roboratur. Ita nos mordacibus flagellis malorum frequentium munimur extensi, corrigimur verberati, constringimur caesi: caremusque squaloribus, dum longis casibus ventilamur. Ergo inter dolores crebrescentes, immanibusque miseriis affectos artus, regnet coelesti vigore robusta atque incolumis virtus: 0075A qua ferantur contraria, et illa commoda quae vocantur adversa. Inter ipsas angustias sapiens adminiculo solaminis pari laetatur et pubescit, et ambitiosa ratione ampliatur et vivit. Ignorat denique quae patitur, qui memor est invictae virtutis, qui ducatu rationis, plerosque comperit fuisse malis oppressos, et malo suo magistra ratione auctos atque nutritos. Ergo tibi patent solatia rationis, ut jam pro commodis habeatur calamitas corporis, quaeque jacet totius corporis massa captiva. Sed veniet resurrectio, te incolumem redditura, quaeque tota in te membra sunt occupata. Sed lingua in laudes Domini quotidiano nutriatur augmento, copiam laudis in regnis coelestibus narratura. Dominus te medicina coelesti confoveat, et sub tali pondere inflexibili 0075B virtute durare permittat.