Epistola VII. Instituit amicum in scientia divinae legis.

I. Praesumptionem meam excusare conarer, si me non et tempus et causa, simulque tuerentur et charitas: et si nunc propria magis verba quam divina vellem tuis auribus intimare. Accedit insuper quod exhortatio nostra habet ex simplicitate fiduciam, et ex veritate virtutem: quia non de immunditia est, neque de errore, neque de dolo: hoc plane praemoneo, ne contemplatione mediocritatis meae, Domini verba despicias, quae pio affectu tibi, nunc Ecclesiae parvulo, ad confovendam infantiae novitatem, lactea interim porriguntur: donec aut per te postmodum, aut per alios eruditus in virum perfectum, escis solidioribus 0105D roboreris. Ad plenum ergo te scire cupio, quod ex parte nosse te credo, ob hoc Dominum et Dei Verbum descendisse de coelis, ut assumpto naturae nostrae homine, humanum genus, quod ab Adam jacebat, erigeretur in Christo: tantumque novo homini per obedientiam praestaretur salutis, quantum veteri per inobedientiam perditionis acciderat. Verum quoniam sive obedientia sive inobedientia, vocabula illa, ut mihi videtur, incorporea sunt, non materiae corporalis: et quia incorporalia ex corporalibus generari omnino non possunt, manifestum est, incorporea ex incorporalibus nasci: et si obedientiam incorporalem, quae inobedientiae remedium est, ex incorporali anima gigni ratione, 0106A probabile est, manifestum est obedientiam ex animi consilio, non ex corporis materia procedere. Qua ratione colligimus vocationem nostram juxta vocantis dignationem, etiam nostrae voluntatis stare consensu: ita ut lavacrum quod corpus credentis acceperit, animae magis beneficio consequatur, et utriusque substantiae purgationem, quae in aqua constat et verbo, merito mentis debeat afferre. Verum ut ea quae diximus, manifesta probatione firmemus, evidentia de Scripturis exempla ponamus. Scriptum est in Apostolo: Sic Christus dilexit Ecclesiam, et tradidit semetipsum pro ea, ut eam sanctificaret, mundans lavacro aquae in verbo vitae, ut exhiberet eam sibi gloriosam et immaculatam (Eph. V, 25 seqq.) . Per aquam et verbum mundari dixit Ecclesiam; Ecclesia 0106B utique nos sumus, si tamen sine vitio et macula, ut praecipitur, vixerimus. Corporalia corporalibus, et spiritualia spiritualibus purgantur. Anima verbo et aqua, corpus aqua solummodo videtur ablutum. Animae intrinsecus pristinis in sordibus et concupiscentiis residenti, Evangelistae est timenda sententia, dicentis: Pharisaee caece, munda prius quod intus est, ut fiat mundum et id quod foris est (Matth. XXIII, 26) . Et revera si corpora nostra vasa sunt animarum, tunc erunt vere munda, si intus sincerum habeant purumque liquorem. Caeterum quamvis calix aureus sit, et ornatu gemmarum ac splendore pulcherrimus: si in se venena contineat, nonne pretiositatem metallorum lethalis poculi virus obfuscat, et micantem specierum nitorem violabit?

0106C II. Sed ne a proposito longius meae pollicitationis excedam, praefatiunculae meae verba, verbis Dominicis probabo: ut hoc quod dico, non ex humano sensu inventum, aut ingenio proprio excogitatum putetur, sed divinis sententiis videatur esse constructum. In Evangelio Joannis Dominus ad discipulos ait: Vos autem jam mundi estis propter sermonem meum quem audistis (Joan. XIII, 10) . Non dixit, propter quod loti estis tantum: sed, propter sermonem meum quem audistis, ideoque mundi estis. Omnes quidem sciebat lotos esse: sed non omnium interiora munda esse probavit, quia inter caeteros erat Judas, qui post aquae purgationem, animi malitia sordebat. Propter quod quamvis cum aliis lotus ante fuisset: immundus tamen Domini sententia perhibetur: Cujus 0106D exemplo evidenter manifesteque monstratur, illum in veritate Dei gratiam percipere, qui eam eo ordine quo Scriptura docuerit, consequatur. Nam si aliquis corpore tenus renatum esse se credat per aquam, et verbo non sit regeneratus in spiritu, sua salute frustratur, quia coelestis novitatis haec causa est, ut corporis qualitate manente, homo vetus in novam animi mutetur voluntatem. Caeterum quomodo corpus sordidum, si aqua non est ablutum, permanebit immundum: ita anima nisi verbo fuerit mundata divino, sordibus vitiorum corrupta manebit. Ergo si ejus consilio corpus aqua mundatur, qua ratione spernitur quod majus est, si quod minus est, jam tenetur? Stultitia est si ex parte salvari cupit, qui ex toto periit. 0107A Qui cum integram habeat in potestate salutem, media velit esse contentus: et contra jura naturae, putet solo corpore se salvatum, cum possibilius sit, ante resurrectionis tempus animam sine corpore vivere, quam corpus sine anima stare. Si quis duobus oculis, duobusque laboret pedibus, et utriusque membri habeat in potestate medicinam, et uno pede vel oculo uno sanato, ab alterius cura velit medicum prohibere, nonne vesanae mentis, et medici judicio, et omnium hominum erit sententia condemnandus? Sed dicit aliquis, si totum ex nostro labore exspectatur, ergo gratia nihil praestat. Nolo quisquam ignorantiae titulo gratiam Dei temere faciat ingratam: ne fidem suam vertat in scandalum, et fiat ei causa salutis, interitus et perditionis occasio. Cujus rei ratio si 0107B cum moderatione quaeratur, tum demum proficiet ad vitam, quae per praesumptionem forte praecipitasset ad mortem. Sed gratia quidem gratis peccata dimittit, sed cum consensu et voluntate credentis. Sicut Philippus eunucho in Actibus apostolorum probat dicens: Si credis ex toto corde, licet te baptizari. Quo testimonio intelligitur, non minus periculum esse, si baptizetur incredulus, quam si vere credenti baptismum denegetur. Credens autem ille est juxta Scripturas, qui ex toto corde crediderit. Et si ex tota cordis arce credendum est, ut ex credulitatis merito baptismum fidei detur, aqua non sufficit baptizato, quae credentis animum in corde non attingit. Et ne periclitetur meritum cordis, verbum quo contingi et mundari cor possit, accipiat oportet. Quia si aqua 0107C contentus sit ille, qui credidisse se dicit, qua membra extrinsecus diluuntur, et verbum, quo gloriatur anima, non requirit: jam non videbitur ex corde, ut debuit, sed ex corpore credidisse, quod nequaquam fieri posse ratione ulla conceditur, ut sine sententia mentis solum, corpus peculiarem intelligentiam habere judicetur.

III. Unde confidens de prudentia tua, quae pro benignitate sibi insita, praeposterum quidquam fieri, nec alii homini pateretur: rogo ut ad institutionis plenitudinem, verbum Domini, hoc est, Evangelium diligentius legas: ex quo scientiam ampliorem ejus quam credidisti lucis excipias, ut possis in omnibus nosse quid facturus sis. Nam sine divinae legis et disciplinae coelestis scientia, difficile esse quemquam 0107D posse salvari, non meus, sed divinus sermo probabit. Ait Isaias propheta: Qui non didicerit justitiam Dei, veritatem non faciet (Isa. XXVI, 9) . Item de hoc ipso in libro Sapientiae: Et quis erit consummatus inter filios hominum? si abfuerit ab illo sapientia Dei, in nihilum computabitur. Vani sunt enim omnes homines, quibus non est scientia legis Dei (Sap. VII, 19) . Unde Dominus in Evangelio ad eos qui aliter quam se veritas habeat, suspicantes erant, respondit: Erratis nescientes Scripturas (Matt. XXII, 29) : ostendens in summa rerum salutarium nebula et tenebris constitutos eos, qui spiritualem lucernam, id est, divinae legis scientiam habere nollent accensam. Quam quidam repellentes, per Prophetam a Domino repelluntur, 0108A sicut scriptum est: Quia tu scientiam repulisti, repellam et ego te (Ose. IV, 6) . Nullo igitur modo passim nos nostro judicio committamus, ne nobis exclamet Isaias: Vae qui prudentes sunt apud semetipsos, et in conspectu suo periti (Isa. V, 21) . Unde et Paulus apostolus ait: Si quis sibi videtur sapiens esse in hoc saeculo, stultus fiat, ut sit sapiens (I Cor. III, 38) ; sapientia enim hujus mundi stultitia est apud Deum. Propter quod ad regem Tyri dicitur, humana sapientia gloriantem, Sapientes enim non erudient te: id est, doctrinae coelestes, et sapientia Dei. Est et sapientia hominum, non negamus: sed una suadet ad vitam, alia impellit ad mortem: quia sapientia humana quae stultitia reprehenditur, et ab Apostolo Spiritu sancto definitur, janua mortis, et materia aeterni 0108B interitus approbatur. Sicut scriptum est in Propheta: Simul insipiens et stultus peribunt (Psal. XLIX, 11) . Insipiens qui dixit in corde suo: Non est Deus; et stultus quamvis Deum ore fateatur in actione praesentis vitae, in perpetuum non prospexit, sicut scriptum est: Melior est puer pauper et sapiens, quam rex stultus et senex, qui nescit in posterum providere (Eccl. IV, 13) . Bonum est quidem homini sapere, si juxta Scripturas ad hoc sapiat, ut providentiam habeat futurorum: mortalitatis statum, per quotidie morientium hominum exitus, et totius saeculi paulatim per detrimenta labentis ruinam considerans. Caeterum si quis usurpatae semel intentionis ducatur intuitu: et sua se magis, quam Dei velit gubernari sententia, divinaque lege postposita, propria consilia Dei consiliis 0108C anteponat, hanc prophetae clamantis timeat vocem: Vae despicientibus legem Domini (Jer. XXVIII, 6) ; timor, fovea, et laqueus super eum. Sicut pluvia valida inutilis est: ita qui relinquunt legem, laudant impietates: qui autem diligunt legem, circumdant sibi murum. Beatus vir qui in lege Domini die noctuque meditatur (Psal. I, 2) : cujus animus aliud nescit, quam sermonis Dei eloquia retractare. Quanto a terrena cogitatione remotior est, tanto Deo vicinior et coelo est. Quem non immerito divinus sermo et collaudat, et vere ditiorem divitibus praefert, dicens: Beatus homo qui invenit sapientiam. Melius est enim eam mercari, quam auri et argenti thesauros: pretiosior est lapidibus pretiosis. Item: Omne aurum in comparatione illius arena est exigua, et tamquam lutum 0108D existimabitur argentum ab illa (Prov. III, 13 seqq.) .

IV. Sed dum in exhortatione sapientiae diutius immoramur: ne qui forte existimet nos contra Apostolum, doctorem legis praeferre factori, suo ordine respondebimus, oportere prius nosse quid jussum sit, quidve prohibitum, ut scientes utrumque servemus. Alioquin ante scientiam mandati impossibile est nosse quid fiat. Temerarium satis est, si nostrae voluntatis legem nobis putemus posse sufficere, cum etiam Apostolum legamus fuisse sub lege, ipso dicente: His qui sine lege erant, quasi sine lege essem, cum sine lege Dei non essem, sed in lege Christi essem (I Cor. IX, 2) . Et alibi: Invicem onera vestra portate, et sic implebitis legem Christi (Gal. VI, 2) . Qui paterna pietate 0109A Christi passione redempti sunt, et qui ad hoc redempti sunt, ut redemptoris jura servantes ad vitam se in coelo repositam praeparent: ad quam redempti licet nullo modo pervenire dicantur, nisi ea quae jubentur obsequii competentibus exsequantur, sicut scriptum est: Si vis ad vitam ingredi, serva praecepta (Matth. XIX, 19) , hoc est, ab omni illicito quo prohiberis, recedas, et ad omne bonum quod juberis, promptus accedas: ne in pristinis vitiositatis concupiscentiis perseverans, fidem qua credidisti, veteris peccati alicujus adhuc amore corrumpas, et agnitio Dei, quae per novam gratiam revelata est, per delicta violetur, dicente Propheta: Mendacium et non fides praevaluit super terram: quia a malis ad mala transierunt, et me non cognoverunt, dicit Dominus. 0109B Unde et beatus apostolus Joannes paria testatur, dicens: Qui dicit se nosse Deum, et mandata ejus non custodit, mendax est, et in hoc veritas non est (I Joan. II, 4) . Et iterum: Omnis qui peccat, non videt Deum, nec cognovit eum (Ibid., III, 6) . Et peccatum non in uno tantum mandatorum genere, sed in utroque consistit. Peccat quidem ille qui imperata neglexerit, sed plus peccat qui interdicta non servat. Sacrificia et vota reprobabuntur oblationum, nisi purus et sanctus fuerit animus offerentis: et immaculatam hostiam faciunt indignam praecordia maculata, dicente Domino: Si offers munus tuum ad altare, et illic recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid adversus te, relinque illic munus tuum, etc. (Matth. V, 24) . Omni oblatione et hostia pretiosior obtemperantia mandatorum, dicente 0109C Propheta: Ecce dico, obedientia melior est quam victima, et obauditio, quam adeps arietum (I Sam. XV, 22) . Et alibi: Initium bonae viae facere jussa, quae accepta sunt apud Deum magis quam immolare hostias (Prov. XVI, 5) . Et alibi: Qui conservat legem, multiplicat oblationem. Sacrificium salutare est, attendere mandatis, et discedere ab omni iniquitate, et propitiationem litare sacrificii super injustitia. Non nobis blandiri debemus in factis jussorum, si in prohibitorum transgressionem peccemus, cum transgressionis crimen benefacti meritum tollat. Quod non mei sensus assertio, sed utriusque testamenti exempla probant: ubi invenimus etiam Dei amicos ob unius contemptus errorem, bonorum retrofactorum munificentiam perdidisse. Sic Adam cum diabolo facile 0109D credidit seducenti, post familiaritatem et colloquium Dei, unius pomi cupiditate superatus, perdidit paradisum, et quia per transgressionem unum habere praesumpsit, multa simul bona amisit (Gen. I) . Sic uxor Loth post angelorum obsequia, contra interdictum retro respiciens, in figmentum salis repente mutata est (Ibid., XIX, 26) . Sic Sameias eadem die, qua mirabilia fecerat gratia prophetali, a leone dejectus occiditur (I Reg. XIII) . Sic infelicissimus Judas, post electionis meritum, post signorum gloriam, post apostolicam dignitatem, exiguae stipis amore deceptus, cui tribunal promittebatur in coelo, laqueo captus est in terra (Matth. XXV, 5) . Et ne nobis per alienarum solummodo rerum fraudulentiam periculum 0110A imminere putemus, reminiscamur Ananiam et Saphiram, non de aliena appetita pecunia, sed de sua timide erogata damnatos (Act. V, 5) . Rogo post tot documenta, et tot mortes, unde in nobis crescit impunitas delinquendi? Quis hic praesumptionis spiritus, qui tantam in animo nostro operatur audaciam, ut cum sanctos homines de levibus etiam culpis videamus esse punitos, et nos quotidie in majoribus et pluribus delinquentes, aeternos in media damnatione fore credamus.

V. Quamquam leve numquam sit, Deum etiam in exigua contemnere, qui non tantum ad qualitatem peccati respicit, sed ad personae contemptum. Propter quod homini non solum intendendum est, quale sit quod jubetur, sed quantus sit ille qui 0110B jubet. Excluditur hoc loco vulgaris illa sententia, qua mihi, suo judicio religiosi, et qui sapientes sibimet videntur, dicere solent: Sufficit nobis, ut non criminalia peccata et majora faciamus, facilis est enim omissio minorum delictorum. Qui dum animali sapientia occupant animos, spiritualem intelligentiam et consuetudinem divinae legis ignorant: quae saepe peccatum ostendit, quod nobis non videtur esse peccatum: et quae illic pietatem facit, ubi nos opus impietatis ostendimus. Saul et Josaphat reges fuerunt populi Israel, et dum misericordiam his quos Deus oderat, praestiterunt, Dei offensam in opere pietatis incurrunt. E contrario Phinees, filiique Levi, gratiam Dei humana caede et suorum parricidio meruerunt. Vides quantum ab humanis sensibus per 0110C nostram imperitiam discrepat divina sententia, ut nobis interdum coelestis judicis dispensationem nescientibus, injusta videantur, quae per causarum scientiam juste satis et recte facta probantur? Rursum ea quae nostro judicio bona probantur, apud Deum plerumque reproba et ingrata videntur. Quis hodie patris Abrahae exemplo, innoxium volens filium trucidare, humano judicio non crederetur insanus? E contra, quis in tactu arcae divinae imitatus Ozam hominum sententia damnaretur? Episcopus Ephesiorum angelus in Apocalypsi nuncupatus, qui causa nominis Christi passionum multarum merita intra conscientiam retinebat, quia in ipsis passionibus a primo conversationis fervore tepuerat, cum calorem paululum temperasset, ad poenitentiam revocatur, 0110D dicente Scriptura: Novi opera tua, et patientiam tuam, et quia potes sustinere malos: sed habeo adversus te pauca, quia charitatem tuam pristinam reliquisti. Momento unde excideris, et age poenitentiam (Apoc. II, 2, 3, 4, 5) . Consideremus quantus casus sit temere contemnentis, cum tanta ruina esse dicitur in negligentia obsequentis: vel quam damnationem excepturos credimus esse indevotos, cum tantam exprobrationem devotus exceperit? Tepidum discipulum non amat Christus. Qui vult meus discipulus esse, ait, abneget semetipsum sibi, et tollat crucem suam et sequatur me (Matth. XVI, 24) . Oportet vos per multas tribulationes introire in regnum coelorum (Act. XIV, 22) . Beati estis cum vos maledixerint homines, et persecuti 0111A fuerint, et dixerint omne malum adversus vos: gaudete et exsultate, quia merces vestra multa est in coelis (Matth. V, 11, 12) .

VI. Futurae vitae gloria praesentis vitae incommodis comparatur. Christianis vexilla crucis sunt deliciae: trophaea nostrae vitae non pompis, sed miseriis reportantur. In nostra classe viri fortes opprobria sciunt portare, non munera. Paupertati, non nobilitati, futurorum beatitudo promittitur. Retrahit quidem verecundia senatorem, ne sequatur pauperem Christum, sed audiat a Christo: Qui me confusus fuerit, et mea verba in generatione hac adultera et peccatrice: et Filius hominis confundet eum in gloria Patris sui cum angelis sanctis (Matth. VIII, 38) . Turpe est inter parentes senatores atque grammaticos, scholasticum, 0111B pro Christo voluntaria humilitate dejectum, verbis simplicibus esse contentum. Displicet amicis, si post ambitiosi habitus cultum, plebeia et ignobilia indumenta mutentur. Sed si hominibus placere vellem, ait Apostolus, Christi servus non essem (Gal. I, 10) . Et Propheta in psalmo: Quoniam Deus dissipat ossa eorum, qui hominibus placent: confusi sunt, quoniam Deus sprevit eos (Psal. LIII, 6) . Quantum bona est humana offensio, per quam invenitur servitus Christi: tantum perniciosa est amicitia, quae Dei praestat offensam, sicut scriptum est: Qui voluerit amicus fieri hujus mundi, inimicus Dei constituetur (Jac. IV, 4) . Dicat unusquisque quod velit: ergo interim de me pro sensus mei parvitate judicavi melius esse confundi coram peccatoribus super terram, quam 0111C coram angelis sanctis in coelo, vel ubicumque judicium suum Dominus voluerit demonstrare. Isaias vir in sua gente nobilissimus, qui socer regis Ezechiae fuisse refertur, jussu Dei deposito cilicio nudus incedit: nec tam ardui praecepti pudore deterritus est, quo minus Dei imperium sequeretur: quia nihil honestius esse homini, quam Creatori suo parere, judicabat. Joannes quoque Baptista, nobilis et in carne et in spiritu natus, cilicium a pueritia in habitum, et locustas elegit in cibum: qui nec peccati conscientia, nec paupertatis inopia, ad hujus gloriam oneris, sed sola futuri saeculi beatitudine trahebatur. Apostoli jam sperant, et adhuc stulti et inutiles et tenuis fidei arguuntur. Non sunt condignae passiones hujus temporis ad futuram gloriam quae revelabitur in nobis 0111D (Rom. VIII, 18) . Inde Paulus, oculo mentis futura contemplans, dicebat: Qui nos separabit a charitate Christi: tribulatio, an angustiae, an persecutio, an fames, an periculum, an gladius (Ibid., 36) ? Illos pericula non separant, nos voluptates. Illi catenas bajulant innocentes: nos aurum circumferimus criminosi. Illi in carceribus vincti: nos in tricliniis delicati. Illi in nervo positi Deum puro corde et sincera cogitatione laudantes: nos in ipsa forte Ecclesia de forensibus calumniis cogitamus; et cum omnibus aequaliter legis data sit gratia, gehenna, seu coeli regna promissa sint, alii de divitiis, alii de virtutibus meditantur. Cumque dictum sit generaliter omnibus: Dominum Deum tuum adorabis, et illi soli servies 0112A (Matth. IV, 18; Deut. VI, 13; X, 20) : aliis innocentia, misericordia, castitate, jejunio, Deo fideliter et sine cessatione servientibus: nos nobis adulteros, quibus servire volumus, eligimus. Siquidem juxta Evangelii sententiam: Omnis qui facit peccatum, servus est peccati (Joan. VIII, 34) . Et revera si amator pecuniae sum, si gloriae, si superbiae, si ambitionis aut pompae: dum illi omne studium meae voluntatis impendo, Domino servire non possum, quia duobus dominis neminem servire posse, scriptum est. Non estis vestri, dicit Apostolus: empti enim estis pretio magno: glorificate et portate Deum in corpore vestro (I Cor. VI, 19, 29) . Clementer Spiritus sanctus nostro jure nos convenit, sciens hoc in usu publico apud omnes (( Al. add. homines)) custodiri: ut tanto 0112B servus in opere Domini esset cautior, quanto majore esset peculio comparatus: ut intelligamus, quam strenui esse debeant in opere Dei qui redempti sunt sanguiue Christi: vel quam criminosi debeant judicari, qui cum sciant pro pretio suae salutis Christi sanguinem datum, alteri qui nihil praestitit, magis praebeant servitutem. Rogo quo pudore obsequii, aut laboris sui mercedem, sperabit in coelo, cujus fuerit sollicitudo omnis in terra? Mercenarius saeculi non potest accipere praemium Christi. Omnis miles in castris jure sperat annonam, qui fortiter in praelio pro civibus laboraverit. Dignus quidem est operarius mercede sua (Luc. X, 7) : sed et hoc dignum est, ut inde praemium operis accipiat, ubi totius operam laboris impendit. Nemo militans Deo, implicat se negotiis 0112C saecularibus: ut placeat ei, cui se probavit (II Tim. II, 4) , Apostoli vox est. Unde satis timeo ne forte in illa retributionis die, qua ante tribunal Christi unicuique secundum sua facta reddendum est: his qui in terrenis magis negotiis, quam in coelestibus laboraverunt, justi judicis responsione dicatur: Ite si potestis: et illic ubi tota devotione servivistis, mercedem vestrae servitutis exigite. Talis causa est virginum de Evangelio quinque stultarum, quae dum sollicitudine saecularium vanitatum, se contra professionis suae ordinem occuparunt, oleum unde verum lumen accenderent, non habentes, in tenebris remanserunt.

VII. Sed dicit aliquis: Ista exempla ad paucos pertinent, quos Deus ad hoc peculiare officium delegavit, quia scriptum est: Multi sunt vocati, pauci vero 0112D electi (Matth. XXII, 14) . Hoc primum quaerere a te et audire volo, quisquis es qui ista proponis: si ipsius Dei electio est, cujus est et vocatio, quid voluit plures vocare, qui paucos de pluribus erat electurus? Certe de duobus vocatis illum vis stare, quem Deus electione statuerit: et illum contra cadere, quem Deus electionis virtute non muniat. Quod si ita est, nec bona ad nos pertinent hac ratione, nec mala: et sic erit, ut nec culpa poenam habeat, nec benefacta laudentur. Sed ad haec respondit Apostolus: Si ita est, quomodo Deus judicabit hunc mundum (Rom. III, 6) ? Deinde si paucos (( Al. tacet paucos)) quos dicis electos, solos sanctos existimas: qui vocati sunt, reprobos dicis, quomodo idem apostolus Paulus in epistolarum 0113A suarum principiis vocatos sanctos vocat, sicut in fronte codicis ad Romanos loquitur, dicens: Omnibus qui sunt Romae in charitate Dei vocatis sanctis (Rom. I, 8) . Si pro paucis passus est Christus, justum est, ut pauci mandata Christi custodiant. Si autem indiscrete omnes qui credimus, sacramentum in baptismo passionis accipimus: si omnes aequaliter renuntiamus diabolo et mundo: si omnibus haud recte viventibus gehennae poena promittitur: omnes debemus eadem diligentia et cavere prohibita, et explere praecepta. Scimus quidem multas esse apud Patrem in coelestibus mansiones (Joan. XIV, 2) . Sed mansionum justitia justiores mansiones differre: sicut et stellam stella, dixit Apostolus, esse clariorem. Sed stellam cum stella, non lapidem comparavit; quia 0113B terrenus lapis inter coelestes stellas esse non poterat: sicut nec peccator inter justos in regno coelorum. Sed sunt quidam gradus gloriae inter justos in coelo: sicut et inter peccatores gradus poenae: Sed sicut alia eum, qui fratrem fatuum dixerit, alia eum qui racha, tormenta cruciabunt: ita et in regno, alia Paulum apostolum, qui ut alios salvos faceret, omnia omnibus factus est: alia eum, qui se vix aedificare potuit, laicum gloria manebit. Sed utinam consentiam paucos esse, qui Dei mandata custodiant: verum timeo, quia pauci sunt, qui Dei credant in veritate judicium. Ecce si umbrato repente de coelo, solis claritas nostris aspectibus denegetur, et productis in nostram humilitatem nubibus, pluviae terris immineant: si commotis ut assolet elementis, in rotam 0113C sui currus tonitrua concitentur, et hinc inde fulgorum jacula palpebris terribiliter objecta coruscent, quamquam in consuetudine ista contingant: pavemus, contremiscimus, et proni ad terram, deposita superbia, cervices submittimus. Quid faciemus in illa die miseri: quando revoluto coelo cum angelicis virtutibus, igneus Dominus totus adveniet: quando cadentibus desuper stellis, sol in tenebras, et in sanguinem luna mutabitur: quando montes sicut cera liquescent: quando terra ardebit, et arescent flumina, et maria siccabuntur, et contra rerum naturam, consumpto divinitus humore, ariditatem in aquis ignis operabitur: quando peccatores dicent montibus: Cadite super nos: et collibus, tegite nos? Quando vocabunt homines mortem, et vocata non veniet: quando 0113D discrimina vertentur in vota, et quod semper oderunt homines, concupiscent: quando illud implebitur tempus, quod lugubri Jeremias praedicit affectu, dicens: Respexi in terram: et ecce non erant luminaria. Vidi montes, et ecce erant trementes, et universi colles turbati. Intendi aciem, et ecce non erat homo, et omnes volucres coeli pavebant. Vidi, et ecce Carmelus desertus, et omnes civitates succensae igni a facie Domini, et a facie irae indignationis ejus: et interierunt universa (Jer. XXIII) .

VIII. Verum ne ex suggestione diaboli haec ad terrorem, non ad veritatem dicta crederentur, de praeteritis futura probantur, quando talia in diluvio, in Sodomis, in Aegypto, in Jerosolymis saepe ob delicta 0114A hominum facta referuntur. Et apostoli, qui hunc horrendum diem impiis et peccatoribus praevidere meruerunt, humiles erant, mortuos suscitantes: et nos supra omnes erigimur, qui peccando quotidie nosmetipsos occidimus, non respicientes in nobis flebilem infirmamque naturam, quae nec in adversis fortis est, nec in prosperis aliquando secura. Si intemperate cibus sumptus, aut immoderate potus acceptus, levem corpori febriculam concitarit, dejicimus animum, affligimur, suspiramus: nulla cura tunc est saeculi, nulla villarum: nemo de patrimonio cogitat, nemo de foro: omnes calumniae, omnia lucra in periculis corporis conquiescunt. Curritur ad medicos, et pro remedio carnali promittuntur munera, aurum, argentum: interdum etiam mancipia 0114B traduntur, et pene totum patrimonium, aut negligitur, aut donatur, ut consulatur vitae quandoque periturae: et pro aeterna salute omnis admodum homo negligens est, omnis avarus: illic omnis frugalitas largitoris, animi tenacitate constringitur, ubi promptior voluntas et copiosior largitas deberet operari. Et cum Scriptura dicat: Nolite diligere mundum, neque ea quae in mundo sunt (I Joan. II, 15) : nos sic mundana concupiscimus, sic amamus, quasi aliquid nascentes intulerimus in saeculum, aut recedentes de saeculo nobiscum auferre possimus. Nemo ad brevitatem temporis, nemo ad naturae respicit conditionem, nemo considerat, nemo retrectat vana esse omnia, quae aliquo fine clauduntur. Si autem contigerit, ut inter caeteros languidum visitantes, aut clericus, 0114C aut sacerdos, aut etiam laicus Dei servus adveniat, rogatur ut oret: et qui saepe pro nihilo contemptus fuerat, necessitatis tempore supplicatur, ut precibus suis commeatum vitae longioris obtineat. Sic causa discriminis, quae vicina timetur, dum despecta eliguntur, et pretiosa vilescunt, vitae illius quae post mortem permutatio figuratur: ubi jam et Lazarus pauper recipitur in requiem, et dives in hac vita pomposus vexari fertur in poenis. Et cum sic Dominus, aut sanctorum motus oraculis, aut creaturae suae beneficio, aut medici arte conferta misericordia restituat sanitatem, cito succedente oblivione, in contrarium omnia permutantur. Timor in insolentiam, gratia vertitur in contemptum: et quasi nihil umquam incommodi senserimus, aut qui revocari 0114D rursus ad talia nequeamus, rebellamus, efferimur, et concessum ad poenitentiam vitae spatium negligimus, nec poenitendo pristina lacrymis peccata diluimus, sed peccata non poenitendo cumulamus. Legamus Isaiam prophetam (Isa. XXXVIII, 4) , et necessarium Ezechiae regis aptum huic causae quaeramus exemplum: cui morituro anni quindecim ad superiorem vitam propriis fletibus, et prophetae precibus augentur. Quique accepta tanti muneris gratia, non peccatis, non voluptatibus, non deliciis, sed soli Domino indultum vitae spatium, humilis et sanctus exhibuit.

IX. Verum, quia tibi, honorabilis et dilectissime parens, per novam gratiam omnis lacrymarum causa detersa est, age, cave, curre, festina. Age, ut in spiritualitate 0115A proficias. Cave, ne quod accepisti bonum, incautus et negligens custos amittas. Curre, ut non negligas. Festina, ut celerius comprehendas. Siquidem Paulus jam Christi catenam pro Evangelii annuntiatione circumferens, nondum se comprehendisse dicebat (Phil. III, 13) , quamvis hora sexta, hoc est media aetate Domini vineam operaturus, quasi fervidus opifex et fidelis, aliorum longam dubietatem languidumque vinceret teporem. Dum tempus habemus, seminemus in spiritu, ut messem in spiritualibus colligamus. Nec attendamus ad paleas: quas ventilabrum Christi continuo separabit a tritico, donec qui venturus est veniat. Et juxta Prophetae vaticinium discernatur inter justum et injustum, et inter servientem Deo et non servientem. Sicut et alibi 0115B Dominus dicit: Ecce qui serviunt mihi epulabuntur: vos vero esurietis. Ecce qui serviunt mihi laetabuntur, vos autem contristabimini (Isa. LXV, 13) . Non nos (( Al. vos)) inertes vindictae dies et retributionis inveniat, qui imminens ac vicinus esse, et saeculi ruinis undique concurrentibus, et Scripturarum contestatione probatur. Consideremus quod in hac terra hospites sumus, et peregrinorum more pro diebus novissimis habitamus. Vos enim de hoc mundo non estis (Joan. XV, 19) , dicitur nobis. Quid ergo in aliena satagimus? quid turbamur? Nemo in deteriori et extranea patria plus eligit possidere, quam in sua. De his tantum sollicitudinem habere debemus et curam, quae nobiscum transferre possumus. Ambiant terrena gentiles, quibus coelestia non debentur. Concupiscant 0115C praesentia, qui futura non credunt. Christianis divitiae et haereditas, sit divinitas Christi. Nec enim debent aegre ferre, quasi minus a caeteris habeant, qui auctorem omnium perceperunt. Superest, ut acceptum in corde Deum honorent obsequiis, operibus colant, sermone semper et cogitatione fateantur: ut in adventu ejus, non cum contumacibus et contemptoribus puniantur, sed cum sanctis et Deum timentibus coronentur. Hoc sane prudentiam tuam precor, ne me putes haec superstitionis alicujus persuasione dictasse. Ego te Christianum volo esse, non monachum dici, et virtutem propriae laudis possidere magis quam nomen alienum. Quod frustra a Latinis in turba commorantibus imponitur, cum a Graecis solitarie viventibus legitime deputetur. Accipe 0115D ergo, fili, sermonem nostrum, ea simplicitate et veritate qua diximus: quia non quaerimus hominum gloriam, Deus testis: nec ad hoc loquimur, ut humanas amicitias aucupemur, ne nostrae adulationis sermone, et nos et alios decipiamus: nec ut nos apud homines aliquid videamur, sed ut apud Deum homines magna mereantur.

X. De quaestionibus autem tuis, ut pace tua loquar, quia turbulentius proponebas, ego simpliciter respondere nolebam, quia bellanti dexteram pacis dare non poteram: licet etiam praeposterum forte videatur, inde aliquid in fine epistolae retractare. Sed quoniam apud Christianos non tam ordo quaeritur, quam profectus, pauca quae tibi reor fore necessaria, 0116A credidi subnectenda: donec de caeteris, quae ut assolent, te movent, praesens si jusseris cum praesente, remota omni animositatis contentione tractemus. Dixisti enim, ni fallor, hoc jure te mala malis reddere, et cum jurantibus jurare debere, quod aliquando juravit Dominus, aut mala malis restituit. Scio primum non omnia nobis convenire servis, quae Domino conveniunt, ne in comparatione famulorum, Domini videatur injuria. Alioquin forsitan reclamare incipiamus: cur non de virginibus, sed de mulieribus generamur? Aut cur mortui nostri die tertia non resurgunt? Juravit, scio, saepe Dominus, qui nos jurare prohibuit, nec statim ex hoc temere blasphemare debemus eum, qui alios vetuerit quod ipse faciebat: quia dici nobis potest, juravit Dominus 0116B quasi Dominus, quem jurare nemo prohibebat: nobis quasi servis jurare non licet, qui Domini nostri lege jurare vetamur. Verum ne in ejus exemplo scandalum patiamur: ex quo tempore jurare nos noluit, nec ipse juravit. Et qualiter de juramenti causa brevi sermone satisfactum est: ita etiam ad vindictae negotium hunc eumdem sensum facile prospicis posse sufficere: quia aliud nunc tempus gratiae, in quo plenitudo perfectionis advenit: aliud fuit legis, aliud prophetarum, dicente Domino: Audistis quia dictum est antiquis (Matth. V, 21) , ne occiderent: ego autem perfectiora praecipio, quae in ordine Evangelii digesta suo loco lector inveniet. Ex quo enim Filius Dei, filius hominis factus est: ex quo vetus fermentum Judaicae traditionis est factum nova conspersio: ex quo agnus 0116C non in figura, sed in veritate comeditur: ex quo secundum Apostolum, vetera transierunt, et facta sunt omnia nova (II Cor. V, 17) : ex quo jussum est imaginem terreni hominis deponere, et assumere formam coelestis: ex eo commortui vivimus, et virtutibus consurreximus in Christo.