Caput XIV. De Contemplatione, Oratione, et Lectione.

Si monachus esse vis, non videri, habeto curam, non rei familiaris, cui renuntiando hoc esse coepisti, sed animae tuae. Ama scientiam Scripturarum, et carnis vitia non amabis. Corpus pariter animusque tendantur ad Dominum. Sic teipsum in coelum, animo gestiente, praecurras (( Al. procures)), ut dum corpore moraris in terra, jam ad Christum mente pervenias. Assuescas quoque ad orationes et psalmos nocte consurgere, mane hymnos canere: tertia, sexta, nona hora stare in acie quasi bellatorem Christi, accensaque lucerna reddere sacrificium vespertinum. 0353C Sic dies transeat, sit nox inveniat laborantem: orationi lectio, lectioni succedat oratio. Praecipue ea quae sancti faciunt, in conspectu Dei faciunt, et pleniorem scientiam Dei accipiunt: et plenius divinis imbuti sunt disciplinis. Si enim aegrotus et aestuans febribus aquam frigidam postulet, et dicat ad medicum: Vim patior, crucior ( Al. uror), exanimor, usquequo, medice, clamabo, et non exaudies? Et respondeat sapientissimus medicus: Scio quo tempore debeam dare quod postulas, non misereor modo, quia misericordia ista crudelitas est, et voluntas tua contra te petit. Ita Dominus noster sciens clementiae suae pondera atque mensuras, interdum non exaudit clamantem: ut eum probet, et magis provocet ad rogandum, et quasi igne excoctum, justiorem 0353D et puriorem faciat.

Ad orationem nocte consurgenti non indigestio cibi fuctum faciat, sed inanitas. Nam quidam vir inter pastores eximius: Sicut fumus, inquit, fugat apes, sic indigesta ructatio avertit Spiritus sancti charismata. Ructus autem dicitur proprie digestio cibi, et concoctarum escarum in ventum efflatio. Quomodo ergo juxta qualitatem ciborum de stomacho ructus erumpit, et vel boni, vel mali odoris flatus iodicium est: ita interioris hominis cogitationes verba proferunt: et ex abundantia cordis os loquitur. Justus comedens replet animam suam. Cumque sacris doctrinis fuerit 0354A satiatus, de boni cordis thesauro profert ea quae bona sunt.

Crebrius lege, et disce quamplurima, et tenente te codicem, somnus obrepat, et cadentem aciem pagina sancta suscipiat. Et quamquam Apostolus semper orare nos jubeat, et sanctis etiam ipse somnus oratio sit, tamen divisas orandi horas debemus habere: ut si aliquo fuerimus opere detenti, ipsum nos ad officium tempus admoneat. Nec cibi ante sumantur, nisi oratione praemissa. Nec recedatur a mensa, nisi referantur gratiae Creatori. Egredientes hospitium armet oratio, et ingredientibus occurrat oratio antequam sessio: nec prius corpusculum requiescat, quam anima pausetur (( Al. pascatur)).

Ad omnem actum, et ad omnem incessum, manus 0354B pingat crucem. Dominicis diebus orationi (( Al. add. tantum)) et lectioni vacetur. Quod quidem in omni tempore completis opusculis faciant. Quotidie de Scripturis sanctis aliquid discatur (( Al. dicatur)). Providendum etiam ut diem solemnem, non tam ciborum abundantia, quam spiritus exsultatione celebremus: quia valde absurdum est nimia saturitate velle martyrem honorare, quem scias Deo placuisse jejuniis.

Sacerdotes quoque pro omnibus orare debent (( Al. solent)), quorum eleemosynas oblationesque recipiunt. Saepe in manibus tuis divina sit lectio et crebrae orationes, ut omnes cogitationum sagittae, quibus adolescentia percuti solet, hujuscemodi clypeo repellantur. Quoniam difficile, immo impossibile 0354C est perturbationum vitiis carere quempiam. Nam frequens lectio, quotidiana meditatio, solet magis labor mentis esse quam carnis. Quomodo enim quod manu et corpore fit, manus et corporis labore completur: ita quod ad lectionem pertinet, magis mentis est labor. Litterae namque marsupium non sequuntur: sudoris tamen comites sunt et laboris, sociae jejuniorum, non saturitatis: continentiae, non luxuriae. Unde quidam Origenis discipulus dixit: numquam se cibum, Origene praesente, sine lectione sumpsisse: numquam inisse (( Al. evenisse)) somnum, nisi unus e fratribus sacris Litteris personaret.

Edentes autem cucullis capita sua velent, ne alter alterum aspiciat manducantem: ne loqui quidquam 0354D liceat dum manducant. Igitur quando comederis, cogita quod statim tibi orandum illico, et legendum sit.

De Scripturis sanctis habeto fixum versuum numerum. Istud pensum Domino tuo redde. Nec ante membra quieti concedas, quam calathum (( Al. palladium)) pectori tui hoc subtegmine compleveris. Post sanctas Scripturas, doctorum hominum tractatus lege, eorum dumtaxat quorum fides nota est: Quoniam eruditio timorem creat, imperitia confidentiam. Sed tunc Scriptura proderit legenti: si quod legeris, opere compleatur.

0355A Illorum igitur tractatibus, illorum delecteris ingeniis et libris, quorum pietas fidei non vacillat. Caeteros sic lege, ut magis judices quem sequaris. Caveas omnia apocrypha: et si quando ea non ad dogmatum veritatem legere volueris, scias non corum esse quorum titulis praenotantur: multaque in his admixta vitiosa. Et grandis prudentiae est aurum in luto quaerere. Quid enim facit cum Psalterio Horatius? cum Evangeliis Maro? cum Apostolo Cicero? Quae societas lucis ad tenebras? Ne ergo legas philosophos, oratores, poetas, ne in eorum lectione requiescas: nec nobis blandiamur, si his quae scripta sunt non credimus, cum aliorum conscientia vulneretur: et putemur probare quae dum legimus, non reprobamus. Absit ergo ut de ore christiano 0355B sonet Jupiter omnipotens, et Mehercule, et Mecastor, et caetera magis portenta quam numina.

At nunc etiam sacerdotes Dei, omissis Evangeliis et Prophetis, videmus comoedias legere: amatoria Bucolicorum versuum verba cantare (( Al. tentare)): tenere Virgilium: et id quod in pueris necessitatis est, crimen in se facere voluntatis. Scientia autem pietatis est, nosse legere Scripturas, Prophetas intelligere, Evangelio credere, Apostolos non ignorare. Nec putemus in verbis Scripturarum esse Evangelium, sed in sensu: non in superficie, sed in medulla: non in sermonum foliis, sed in radice rationis.

Si quid autem ignoras, si quid de Scripturis dubitas, interroga eum quem vita commendat, excusat 0355C aetas, fama non reprobat. Aut si non est qui possit exponere: melius est aliquid nescire, secure (( Al. tac secure)), quam cum periculo discere. Memento quia in medio laqueorum ambulas. Malo enim apud te verecundia parumper quam causa periclitari. Qui tamen quod novit interrogat, non voto (( Al. modo)) discendi, sed studio cognoscendi, an noverit ille qui responsurus est, in similitudinem pharisaeorum, non quasi discipulus, sed quasi tentator accedit. Plerique etiam detractorum, dum verba sacri eloquii plus quam debent discutiunt, in carnalem intellectum cadunt.

In divinis autem Scripturis et libris melius est, obscura relinquere ut sunt, quam aliquid temere vel prave imitari, quod nescias. Sunt quoque nonnulli, 0355D qui, rugata fronte, demisso supercilio, verbisque trutinatis, auctoritatem doctorum sibi vendicant. Non quod ipsi dignum aliquid arrogantia noverint: sed quod simplices fratres quaedam videntur sui comparatione nescire. Evenit etiam interdum, ut cum modicum scientiae quis habuerit, elatus in superbiam discere desistat (( Al. add. et legere)): et paulatim eo quod nihil additur, subtrahitur, ut vacuus disciplinis penitus remaneat: ferrumque quod acutum erat, hebetetur. Sed et jam Prophetam horrere, eloquentis est: non Christum sapere sapientis; 0356A injuriam fecisse, virtutis; aliena possidere, potentiae: innocentem circumvenire, astutiae: humilem despexisse, nobilitatis. Sic erroribus plena sunt omnia: et ad hoc usque veritas obscuratur, ut in mortis gremio jacuisse beatitudo dicatur.

Nobis vero nil placet, nisi quod Ecclesiasticum est, et quod publice in Ecclesia (( Al. add. dicere)) non timemus. In his tamen ita facere solemus. Quando enim philosophos legimus, quando in manus nostras libri veniunt sapientiae saecularis, si quid in eis utile reperimus, ad nostrum dogma convertimus. Si quid vero superfluum, de idolis, de amore, de cura saecularium rerum, haec radimus, his calvitium inducimus, haec in unguium morem ferro acutissimo desecamus.

0356B Referam tibi meae infelicitatis historiam. Cum ante annos plurimos domo, parentibus, sororibus (( Al. sorore)), cognatis, et quod his difficilius est, consuetudine lautioris cibi, propter coelorum me regna castrassem, et Jerosolymam militaturus pergerem: bibliotheca, quam mihi Romae summo studio confeceram, carere non poteram. Itaque miser ergo lecturus Tullium jejunabam. Post noctium crebras vigilias, post lacrymas, quae praeteritorum recordatione (( Al. recordatio)) peccatorum ex intimis visceribus fluebant (( Al. eruebat)), Plautus sumebatur in manus. Si quando in memetipsum reversus Prophetam legere coepissem, sermo horrebat incultus. Et quia lumen caecis oculis non videbam, non oculorum putabam culpam 0356C esse, sed solis. Dum ita me antiquus serpens illuderet: in media ferme Quadragesima medullis infusa febris, corpus invasit exhaustum, et sine ulla requie, quod dictu quoque incredibile sit, sic infelicia membra depasta est ut ossibus vix haererem. Interim parantur exsequiae, et vitalis animae calor, toto jam corpore frigescente, in solo tantum tepente pectusculo palpitabat: cum subito raptus in spiritu ad tribunal Christi pertrahor: ubi tantum luminis erat, et tantum ex circumstantium claritate fulgoris, ut projectus in terram sursum aspicere non auderem. Interrogatus de conditione, Christianum me esse respondi. Et ille qui praesidebat: Mentiris, ait. Ciceronianus es, non Christianus. Ubi enim est thesaurus tuus, ibi et cor tuum (Matth. VI) . Illico obmutui, 0356D et inter verbera, nam caedi me jusserat, conscientiae magis igne torquebar: illum mecum versiculum repetens: In inferno autem quis confitebitur tibi (Psalm. VI) ? Clamare tamen coepi, et ejulans dicere: Miserere mei, Domine, miserere mei! Haec vox inter flagella resonabat. Tandem ad praesidentis genua provoluti qui astiterant, precabantur ut veniam tribueret adolescentiae, et errori locum poenitentiae daret (( Al. commodaret)), exacturus deinde cruciatum, si gentilium aliquando litterarum libros legissem. Ego qui in tanto constrictus articulo, 0357A vellem etiam majora promittere: dejerare coepi, et nomen ejus obtestans dicere: Domine, si umquam habuero codices saeculares, aut si legero, te negavi. In haec sacramenti verba dimissus, revertor ad superos, et mirantibus cunctis, oculos aperui, tanto lacrymarum imbre perfusos, ut etiam incredulis fidem facerem ex dolore. Nec vero sopor ille fuerat, aut vana somnia, quibus saepe deludimur. Testis est tribunal illud, ante quod jacui, testis judicium triste, quod timui. Ita mihi numquam talem contingat incidere quaestionem. Nam fateor vulneribus habuisse plenas scapulas: plagas sensisse post somnum, et tanto dehinc studio divina legisse, quanto mortalia ante non legerem.

Quodque praeter psalmorum et orationis ordinem, 0357B quod tibi hora tertia, sexta, nona, ad vesperum, media nocte et mane semper exercendum est: statue quot horis Scripturam sanctam ediscere debeas, quanto tempore legere, non ad laborem, sed ad delectationem et instructionem animae. Cumque haec finieris spatia, et frequenter ad figenda genua sollicitudo animi suscitaverit, aut texenda compone, aut quae sunt texta respice, quae errata reprehende, quae sunt facienda, constitue. Si tantis operum varietatibus fueris occupatus, numquam tibi dies longi erunt. Sed quamvis aestivis tendantur solibus, breves videbuntur, quibus aliquid operis praetermissum est (( Al. non est)). Haec observans, teipsum salvabis et alios et eris magister sanctae conversationis, multorumque castitatem lucrum tuum 0357C facies.

Dicas psalmum in ordine tuo, in quo non dulcedo vocis, sed mentis affectus (( Al. tacet affectus)) quaeratur, scribente Apostolo: Psallam spiritu, psallam et mente (I Cor. XIV) . Legerat enim praeceptum, psallite sapienter (Psalm. XIV) . Nam clamor in Scripturis non est vocis, sed cordis. Sed numquid verborum multitudine flecti Deus, ut homo potest? Non enim verbis, sed corde orandus est Deus. Melior est septem (( Al quinque)) psalmorum decantatio cum cordis puritate et serenitate, et spiritali hilaritate, quam totius psalterii modulatio cum anxietate cordis et tristitia. Cantor quoque pellatur ut noxius, tibicinas et psaltrias et istiusmodi (( Al. add. chorum diaboli)) quasi mortifera Si enarum 0357D carmina proturba ex aedibus.

Sic autem erudienda est anima, quae futurum est templum Dei quod nihil aliud discat audire, nihil loqui, nisi quod ad timorem Dei pertinet. Turpia (( Al. add. verba)) non intelligat: cantica mundi ignoret. Non sunt contemnenda quasi parva sint, sine quibus majora constare non possunt. Graeca narrat historia Alexandrum potentissimum regem orbisque domitorem, et in moribus, et in incessu Leonidis 0358A paedagogi sui non potuisse carere vitiis, quibus adhuc parvulus fuerat infectus.

Daemonum itaque cibus est carmina poetarum, saecularis sapientia, rhetoricorum pompa verborum. Haec sua omnes suavitate delectant, et dum versibus aures dulci modulatione currentibus capiunt, animam quoque penetrant, et pectoris interna devinciunt (( Al. devincunt)). Verum ubi cum summo studio fuerint ac labore perfecta, nihil aliud nisi inanem sonum et sermonum strepitum suis lectoribus tribuunt. Nulla ibi saturitatis, nulla justitiae refectio reperitur. Studiosi earum in fame veri et virtutum penuria perseverant. Mihi autem curae, non quid Aristoteles, sed quid Paulus doceat. Ornat enim doctrinam Dei, qui ea quae conditioni suae 0358B apta sunt facit: et e converso confundit illam, cui conditio sua displicet. Monachus autem non doctoris, sed plangentis habet officium, qui vel se vel mundum lugeat, et Domini pavidus praestolatur adventum; qui sciens imbecillitatem suam, et vas fragile quod portat, timet offendere, ne impingat et corruat et frangatur: seque monachum esse non loquendo et discursando, sed tacendo et sedendo noverit. Sit quoque tibi sermo silens, et silentium loquens, nec citus, nec tardus incessus.

Ac unusquisque quando ad communionem ingreditur cum cuculla tantum accedat. Habeant qui volunt suas opes, vase gemmato bibant, serico niteant, plausu populi delectentur: et per varias voluptates divitias vincere nequeant. Nostrae divitiae sunt in 0358C lege Dei meditari die ac nocte, januam pulsare, et saeculum praeeuntes calcare. Praeparemus igitur nobis fortitudinem, assumamus nobis perfectum robur: ut inter errorum tenebras et confusionem, in noctis scientia Christi lumen appareat. Diesque noster nubem habeat protegentem: ut his ducibus ad terram sanctam pervenire valeamus. Quid enim eruditione melius? quid suavius disciplina? quid dulcius Domino? Sit autem convivium Christus: lectio Christus: quies Christus (( Al. tacet quies Christus)): cogitatio Christus. Quae enim potest esse vita sine scientia Scripturarum: per quam etiam ipse Christus agnoscitur? Qui cibi, quae mella sunt dulciora, quam Dei scire prudentiam? Sapiens quoque numquam solus est: habet secum omnes qui boni sunt et fuerunt: 0358D et animum liberum quocumque vult transferri: quod corpore non potest, cogitatione complectitur. Et si hominum inopia fuerit, loquitur cum Deo: nec umquam est minus solus, quam cum solus fuerit. Prima namque sapientia est, caruisse stultitia: sed stultitia caruisse non potest, nisi qui intellexerit illam. Sed vera quidem sapientia est, nuper factum se nosse: et, ut sic loquar, in carne justorum imperfecta perfectio est. Parum tamen est scire quod 0359A nescitis: sed prudentis hominis est nosse mensuram suam: quam qui ignoraverit, quanto ampliora quaesierit, tanto magis ad inferiora collabitur. Discamus igitur in terris: quorum nobis scientia perseveret in coelis.