Caput V.

Justificati igitur ex fide. Pertractata causa quare nemo eorum ex operibus justificatus sit, sed omnes ex fide (quod exemplo Abrahae probat: cujus se 0666A filios esse soli Judaei putabant), ostendit ratione, quod non genus, nec circumcisio, sed fides faciat filios Abrahae qui ex sola prima fide justificatus est. Qua ratione conclusa, pacem eos habere hortatur: quia nemo suo merito, sed omnes aequaliter Dei gratia sunt salvati.

Pacem habeamus ad Deum per Dominum nostrum Jesum Christum. Vel subjecti sumus utrique Deo: sive pacem Dei, non tantum saeculi, habeamus.

Per quem et accessum habemus per fidem in gratiam istam. Per quem accessimus prope, qui eramus longe.

In qua stamus. Qui ante jacebamus.

Et gloriamur in spe gloriae filiorum Dei. Gloriamur nos sperare filiorum Dei gloriam possessuros. Tantumque 0666B est, quod speramus, quantum ex se nullus auderet: ne non spes, sed blasphemia putaretur, eo quod multis pro sua magnitudine incredibile videatur.

Non solum autem, sed et gloriamur in tribulationibus: scientes quod tribulatio patientiam operatur: patientia autem probationem. Non solum in gloriae spe, sed etiam in saluberrimis tribulationibus gloriamur, magnitudinem praemii cognoscentes, sicut Jacobus ait: Omne gaudium existimate. fratres, et reliqua. Unde et gaudere debemus aliquid pati pro nomine Dei, ut acquiramus de tribulatione finienda praemium infinitum. Consideratione enim praemii nullum possumus condignum aestimare laborem. Nam et scimus homines propter aurum ultro se ad 0666C bestias deputare: quod tamen in aeternum non potuerunt possidere: quanto magis nos exemplo Apostolorum in tribulationibus gaudere debeamus! Quae quidem cum sint temporales, aeternam salutem acquirunt: et a doloribus liberant sempiternis. Cum multi propter spem parvae salutis, et curam corporis, maximos sustinuerint cruciatus: nec tamen perfectam possunt consequi sanitatem; quae etiam si provenerit, paulo post, morte intercedente, solvetur. Habemus ergo unde honeste, et sine periculo gloriemur. Magna enim gloria est de imis ad summa crescere: de nihilo ad maxima pervenire: de limo ad coelum, et de servitute vocamur ad regnum: si tamen omni saeculi gloria, et jucunditate centempta, in illo solo, quod nobis promittitur, gloriemur. Quod 0666D et si feceritis, tale est, quale si quis, nummo plumbeo contempto, gemmam regiam consequatur: quamquam nec sit digna comparatio, quia quamvis hic pretium distet: tamen manet utriusque corruptio; ibi vero incorruptibilibus corrupta, et aeternis caduca mutantur.

Probatio vero spem: spes autem non confundit. Spes futurorum omnem confusionem expellit. Unde probatur non habere spem, qui praeceptis confunditur Christi.

Quia charitas Dei diffusa est in cordibus nostris. Magnitudo beneficiorum excitat in se magnitudinem charitatis; quae perfecta confidit, et timere non novit. Item manifeste hoc ostendit: quia quaecumque 0667A hominibus a Deo Patre donantur, per Spiritum sanctum tribuuntur.

Per Spiritum sanctum, qui datus est nobis. Quomodo nos Deus diligat, ex hoc cognoscimus: quia non solum nobis per Filii sui mortem peccata dimisit, sed et Spiritum sanctum nobis dedit, qui jam ostendat gloriam futurorum.

Ut quid enim Christus cum adhuc infirmi essemus? Ut quid indebite pro nobis mortuus est, nisi ut manifestaret suam charitatem: cum adhuc peccatorum et scelerum languoribus premeremur?

Secundum tempus. Secundum tempus infirmi, quo jam defecerat pene justitia. Sive quia ultimo tempore passus est Christus, sive ad tridui tempus, ut praedicebatur, est mortuus.

0667B Pro impiis mortuus est: Vult ostendere, quia pro impiis mortuus est: ut ex beneficiorum contemplatione, ejus gratiam commendaret, et in mercato delicti, quantum eum debeamus diligere, demonstraret: et tanto beneficio et sancto, an aliquid praeponendum sit, videremus: cum ille nobis impiis nec vitam suam praeposuerit, ne necessariam nobis denegaret mortem.

Vix enim pro justo, quis moritur. Ideo pro justo difficile moritur, quia justus non habet mori. Pro morituro enim forte moritur alter.

Nam pro bono forsitan, quis audeat mori? Bonus ipse est, qui et justus. Dicit enim alibi: Mandatum sanctum, et justum, et bonum. Forsitan autem, hoc est, tam facile audeat, ne illi injuria fiat.

0667C Commendat autem charitatem suam Deus in nobis. Amabilem facit, cum insinuat quantum nos diligat: quando enim indebite aliquid praestatur, tunc maxime charitatis commendatur. Quid enim tam indebite, quam ut sine peccato Dominus pro servis impiis moreretur: et universitatis conditor dignaretur apparere in homine, et contemni pro reparatione propriae creaturae?

Quoniam si cum adhuc peccatores essemus secundum tempus. Notandum quod plerumque Apostolus credentes jam in Christo fuisse peccatores, dicens, jam non esse significat: ut qualiter se exhibere debeant, recognoscant.

Christus pro nobis mortuus est: multo igitur magis justificati nunc. Si peccatores tantum dilexit: quanto 0667D magis custodiet justos!

In sanguine ipsius salvi erimus ab ira per ipsum. Non animalium sicut in lege. Caveamus ergo, ne peccando eum pollutum dicamus: sicut dicit ipse Apostolus ad Hebraeos.

Si enim cum inimici essemus, reconciliati sumus Deo per mortem Filii ejus. Peccatores inimici sunt 0668A contemnendo, sicut dicit Apostolus: Scitis quia amicitia hujus mundi inimica est Deo: Quicumque enim voluerit amicus esse saeculi hujus, inimicus Dei cognoscitur. Inimici ergo actibus, non natura. Reconciliati autem, quia conciliati naturaliter fueramus.

Multo magis reconciliati, salvi erimus in vita ipsius. Si per mortem Christi salvati sumus: quanto magis in ejus glorificabimur vita, si eam fuerimus imitati!

Non solum autem, sed et gloriamur in Deo per Dominum nostrum Jesum Christum, per quem nunc reconciliationem accepimus. Non solum nobis vita dabitur sempiterna, sed etiam quaedam similitudo per Christum promittitur divinae gloriae, sicut dicit Apostolus Joannes: Nondum apparuit quid erimus, 0668B quoniam cum apparuerit, similes ei erimus.

Propterea sicut per unum hominem. Si per unum hominem Evam, peccatum intravit in mundum, insaniunt, qui dicunt: antequam deceperit diabolus Evam, peccatum fuisse in mundo. Item hic ostendere vult propterea Christum passum, ut qui sequentes Adam discesseramus a Deo, per Christum reconciliaremur Deo.

In hunc mundum peccatum intravit, et per peccatum, mors: Exemplo vel forma. Quomodo cum non esset peccatum, per Adam advenit: ita etiam cum pene apud nullum justitia remansisset, per Christum est revocata. Et quomodo per illius peccatum, mors intravit; ita et per hujus justitiam, vita est reparata futura, non praesens.

0668C Et ita in omnes homines mors pertransivit. Dum ita peccant, et similiter moriuntur. Non enim in Abraham, et Isaac, et Jacob pertransiit de quibus dicit Dominus: Omnes enim illi vivunt. Hic autem ideo dicit omnes mortuos, quia in multitudine peccatorum non excipientur pauci justi, sicut ibi: Non est, qui faciat bonum: non est usque ad unum. Et omnis homo mendax. Sive in eos omnes pertransiit, qui humano, non coelesti ritu vivebant. Item nunc Apostolus mortem animae significat: quia Adam praevaricans mortuus est, sicut et Propheta dicit: Anima, quae peccat, ipsa morietur. Transivit enim, et in omnes homines, qui naturalem legem praevaricati sunt.

In quo omnes peccaverunt. Hoc est in eo, quod 0668D omnes peccaverunt, exemplo Adae peccant.

Usque ad legem enim peccatum erat in mundo. Lex peccati vindex advenit: ante cujus adventum liberius, vel praesentis vitae longitudine fruebantur. Erat quidem ante legem peccatum, sed non ita putabatur esse peccatum, quia jam pene oblitteratum fuerat in natura. Item dicens: Usque ad legem, 0669A Moysi significat: Inferens autem, peccatum non imputatur cum lex non est: naturalem iterum ostendit legem, per quam praevaricatus est Cain: et post ipsum, qui naturalem legem praevaricati sunt.

Peccatum autem non imputabatur, cum lex non esset. Quomodo mors regnabat, si non imputabatur peccatum? nisi subaudias, in praesenti non imputabatur.

Sed regnavit mors ab Adam, usque ad Moysen. Sive dum non esset, qui inter justum et injustum ante distingueret, putabat mors se omnibus dominari. Sive non solum in eos, qui praeceptum sicut Adam transgressi sunt: hoc est de filiis Noe, quibus jussum est, ne animam in sanguine manducarent: et de filiis Abrahae, quibus circumcisio mandata est: 0669B sed etiam in eos, qui sine praecepto legem contempsere naturae.

Etiam in eos, qui non peccaverunt in similitudinem praevaricationis Adae. Hi sunt, qui non in similitudinem praevaricationis Adae peccaverunt: qui per naturalem legem transgressi sunt, et non sicut Adam per mandatum.

Qui est forma futuri. Sive ideo forma fuit Christi, quia sicut Adam sine coitu a Deo factus est: ita ille ex virgine, Spiritu sancto operante, processit. Quidam dicunt forma econtrario, hoc est: sicut ille peccati caput, ita et iste justitiae. Item forma Christi Adam factus est. Sicut enim Adam primus mandatum Dei praevaricans, exemplum est legem Dei praevaricare volentibus: sic et Christus voluntatem 0669C Patris complens, exemplum est imitari eum cupientibus.

0670A Nam non sicut delictum, ita et donum. Ne in forma aequalitas putaretur.

Si enim unius delicto multi mortui sunt: multo magis gratia Dei, et donum in gratia unius hominis Jesu Christi in plures abundavit . Hic manifeste docet: quia non generaliter de omni homine dicit, dicens: unius delicto, multi mortui sunt: quia communi et naturali morte: non solum peccantes, sed et justi moriuntur .

Et non sicut per unum peccatum, ita et donum. Sed amplius.

Nam judicium quidem ex uno in condemnationem. Ex uno justo peccante, processit judicium mortis.

Gratia autem ex multis delictis in justificationem. Quia non invenit Adam multam justitiam, quam 0670B suo exemplo destrueret: Christus autem gratia sua multorum peccata dissolvit. Et Adam solam formam fecit delicti: Christus vero et gratis peccata remisit, et justitiae dedit exemplum.

Si enim unius delicto mors regnavit per unum: multo magis abundantiam gratiae, et donationis, et justitiae accipientes in vita, regnabunt per unum Jesum Christum. Quare multa peccata dimisit, abundantia donationis Spiritus sancti, quia multa sunt dona. Ipsa enim justitia donatur per baptismum, non ex merito possidetur.

Igitur sicut per unius delictum in omnes homines in condemnationem: sic et per unius justitiam in omnes homines in justificationem vitae. Mors regnavit: subauditur, ita et per justificationem gratia regnavit. 0670C Itemque superius dicit: Numquid iniquus Deus, qui infert iram? Et adjecit: Absit; quomodo potest 0671A unius delicto Adae, omnes homines condemnare? cum nec unius Christi justitia, omnes homines justificati sunt? Omnes autem dicens, non generaliter dicit, sed uniuscujusque partis significat multitudinem. Alioquin inveniuntur omnes homines justificati in Christo, sicut et in Adam condemnati: et non erit ultra, qui puniatur.

Sicut enim per inobedientiam unius hominis peccatores constituti sunt multi: ita et per unius obedientiam justi constituentur multi. Sicut exemplo inobedientiae Adae, peccaverunt multi. Grande enim crimen inobedientiae est, quod tantos occidit.

Lex autem subintravit: ut abundaret delictum. Quia naturalem legem habentes Hebraei et scribae acceperunt, propterea dicit, subintravit. Ipsi enim ad majorem 0671B mercedem accipientes legem, per suam negligentiam non custodientes, in majus ceciderunt delictum, ne dicerent, sed nobis lex peccatum dimisit: non, inquit, venit dimittere, sed demonstrare delicta. Et dum scienter peccatur, coepit abundare delictum: quasi si diceret: ut video, lex peccatum non abstulit, sed adjecit: non tamen suo vitio, sed illorum; subintravit, hoc est, subito intravit, et ita contingit ut abundaret delictum.

Ubi autem abundavit delictum, superabundavit et gratia. Sicut ait Salvator: Cui plus dimittitur, amplius diligit. Manifestata est enim quantitas peccati, ut sciretur gratiae magnitudo, et redderemus competens debitum charitatis.

Ut sicut regnavit peccatum in mortem, ita et gratia 0671C regnet per justitiam in vitam aeternam, per Jesum Christum Dominum nostrum. Sicut abundanter confirmatum est regnum peccati, per contemptum legis: ita et regnum gratiae confirmetur, per multorum remissionem peccatorum, et indesinentem deinceps justitiae actionem.