Epistola IX. Ad Paulam Et Eustochium De assumptione beatae Mariae Virginis.

0122C

I. Cogitis me, o Paula et Eustochium, imo charitas Christi me compellit, qui vobis dudum tractatibus loqui consueveram, ut novo loquendi genere, sanctis quae vobiscum degunt virginibus, Latino utens eloquio, exhortationis gratia, sermonem faciam de Assumptione beatae et gloriosae semper Virginis Mariae, more eorum qui declamatorie in Ecclesiis solent loqui ad populum: quod utique genus docendi, necdum attigeram. Sed quia negare nequeo quidquid injungitis, nimia vestra devictus dilectione, experiar quae hortamini affectu infantium, more balbutientium, qui quaecumque audierint, fari gestiunt, cum necdum possint ad plenum verba formare: maxime, 0122D quia propter simpliciores quasque id me depromere compellitis, ut habeat sanctum collegium vestrum sermone Latino, quibus se occupet laudibus eadem die, quibusve divinis vacet lectionibus: praesertim cum et eadem in multis festivitatibus, multorum sanctorum Patrum studia, miro cuderint eloquio, quae de hac quidem uberius ubique in Scripturis divinis praedicata leguntur. Quid enim aliud sonant Evangelia, nisi Dominum nascentem ex Maria virgine? et omnia ejus incrementa, quousque fuit in mundo dumtaxat, divinis efferunt praeconiis. Porro ab exordio sancti Evangelii Gabrielem archangelum colloquentem Mariae didicistis, et deinceps reliqua omnia plenius legistis. Ad praesepe quoque, o Paula, 0123A te teste, nato puero inter crepundia novi partus, et querelas nescii ploratus, pro fescenninis, Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bonae voluntatis: multitudinem angelorum cantantium audivisti, et radiantem stellam vidisti. Pastoribus insuper evangelizantibus credidisti. Magos praeterea tria deferentes munera, in visione beatis oculis conspexisti: ipsa eadem munera bene intelligendo votis omnibus fide Deo obtulisti. Nam et cum eisdem magis Deum puerum in praesepio adorasti. Sed forte conquesta me delatorem, qui (( Al. quod)) te prodiderim, clamabis. Ad quod ego: Si celatum esse volebas teste conscientia, mihi narrare ante praesepium, ubi plurimum lacrymata es, non debueras: quod ut verum fatear, Christi praeconia, etiamsi voluero adjuratus, neque 0123B tuas laudes omnino tacere queo. Idcirco tuae te interrogent filiae, quas lacte nutris: tu ea melius reserabis, quae nescio si per speciem aliquam, aut certe in spiritu vidisti. Unde vos, o filiae, pulsate matrem precibus, pulsate ad ostium invitantis amici: si quomodo tandem vobis aperiantur, quae reserata sunt matri. Verumtamen de his quid plura dicam? Omnia Salvatoris gesta, et beatae Mariae obsequia, necnon actus vitae ex Evangelio didicistis. Et nunc quid superest, ut ab aliquo doctorum requiratis?

II. De Assumptione ejusdem tamen beatae Dei genitricis semperque Virginis Mariae, qualiter assumpta est, quia vestra id deposcit oratio, praesentia absens scribere vobis curavi, quae absentia praesens devotus obtuli, ut habeat sanctum Collegium vestrum in 0123C die tantae solennitatis munus Latini sermonis, in quo discat tenera infantia lactis experiri dulcedinem, et de exiguis eximia cogitare: qualiter favente Deo, per singulos annos tota haec dies expendatur in laudem, et cum gaudio celebretur: ne forte si venerit in manus vestras illud apocryphum, De Transitu ejusdem Virginis, dubia pro certis recipiatis: quod multi Latinorum pietatis amore, studio legendi charius amplectuntur: praesertim cum ex his nihil aliud experiri possit pro certo, nisi quod hodierna die gloriosa migravit a corpore. Monstratur autem sepulcrum ejus cernentibus nobis usque ad praesens in vallis Josaphat medio, quae vallis est inter montem Sion et montem Oliveti posita: quam et tu, o Paula, oculis aspexisti, ubi in ejus honore fabricata est Ecclesia 0123D miro lapide tabulata: in qua sepulta fuisse (ut scire potestis) ab omnibus ibidem praedicatur: sed nunc vacuum esse mausoleum cernentibus ostenditur. Haec idcirco dixerim, quia multi nostrorum dubitant, utrum assumpta fuerit simul cum corpore, an abierit relicto corpore. Quomodo autem, vel quo tempore, aut a quibus personis sanctissimum corpus ejus inde ablatum fuerit, vel ubi transpositum: utrumne resurrexerit, nescitur: quamvis nonnulli astruere velint eam jam resuscitatam, et beata cum Christo immortalitate in coelestibus vestiri. Quod et de beato Joanne Evangelista ejus ministro, cui virgini a Christo Virgo commissa est, plurimi asseverant: quia in sepulcro ejus (ut fertur) nonnisi 0124A manna invenitur: quod et scaturire cernitur. Verumtamen quid horum verius censeatur, ambigimus. Melius tamen Deo totum, cui nihil impossibile est, committimus, quam ut aliquid temere definire velimus auctoritate nostra, quod non probemus: sicuti et de his, quos cum Domino (Evangelio teste) resurrexisse credimus. Sed utrum redierint in pulverem terrae, certum non habemus, nisi quod legimus: Quia multa corpora sanctorum qui dormierant, surrexerunt, ac venerunt in sanctam civitatem, scilicet, Jerusalem, et apparuerunt multis (Matth. XXVII, 52, 53) . De quibus profecto nonnulli doctorum senserunt, et etiam in suis reliquerunt scriptis, quod jam in illis perpetua sit completa resurrectio. Fatentur enim quod veri testes non essent, nisi et vera eorum 0124B esset resurrectio. Unde et beatus Petrus dixisse legitur, cum de David loqueretur in testimonium: Et sepulcrum, inquit, ejus apud nos est (Act. II, 23) : quasi non sit ausus dicere, quod ipse, aut corpus ejus apud nos est: sed tantum sepulcrum quo conditus fuerat: hinc aiunt resurrexisse et eum cum caeteris sanctis: et ideo vacuum remansisse mausoleum, ut hunc beatae Mariae cernitur. Quod sane factum, et de aliis quibuslibet locis Scripturarum affirmare conantur: quod hi jam cum Christo regnent resuscitati in aeterna societate. Quod (quia Deo nihil est impossibile) nec nos de beata Maria Virgine factum abnuimus, quamquam propter cautelam (salva fide) pio magis desiderio opinari oporteat, quam inconsulte definire, quod sine periculo nescitur.

0124C III. Unde de his ex quibus certi sumus, tantisper loquamur ad exhortationem vestram qualicumque sermone, ad aedificationem et laudem nominis Dei: ut et religio conservetur pro famulatu, et devotio augeatur pro affectu: quoniam haec est Virgo, quae sola interemit universam haereticam pravitatem: sola post Deum quae nos confirmet in omni veritate, suisque commendet meritis, et precibus auxilietur, ut et ipsi digni inveniamur in ejus laudibus. Quod si quaeritur post ascensionem Domini quid egerit, unum pro certo est, quia Virgo sancta corpore ac mente permansit: quam sane angelus Gabriel, ac si coelestis paranymphus, intactam custodivit. Et Joannes apostolus, atque evangelista, cui Christus eam de cruce commisit, virgo virginem servavit, suisque 0124D ei deservivit obsequiis: non quod eximius ille sanctorum chorus apostolorum deseruerit eam, inter quos post resurrectionem intrans et exiens, familiarius contulit de Christi Incarnatione: tanto siquidem verius, quanto ab initio plenius per Spiritum sanctum cuncta didicerat, et perspexerat oculis universa: licet et apostoli per eumdem Spiritum sanctum omnia cognoverint, et in omnem edocti pervenerint veritatem. Quam sane beatam Virginem, etsi omnes venerati sunt discipuli, eique famulabantur affectu dilectionis, Joannes tamen amplius ac specialius usque in finem vitae, qui sibi commissam accepit in suam, quasi matrem filius: cui benignus magister de cruce: Mulier, inquit, ecce filius tuus; ad discipulum 0125A autem: Ecce mater tua (Joan. XIX, 26, 27) ; ut virgo virgini cohaereret et deserviret officiosissime cura adoptionis. Non enim pudicissima virginitas alicui discipulorum rectius quam virgini commendatur ut esset ad invicem grata societas et floridus aspectus? necnon et venustas conversandi vernans, alternatim pudicitiarum splendore decoratur. Una siquidem virtus virginitatis in ambobus, sed altera proportio in Maria: altera quidem, quia fecundior, sed ipsa. Ipsa vero, sed altera: quia etsi ipsa eademque incorruptio, tamen fecunditas integritatis longe gloriosior quam virginitas. Idcirco et fecunditas in illa tota deifica est et virginitas. Alioqui nusquam secundum naturam nascendi virginitas, ubi fecunditas praedicatur: neque fecunditas, ubi 0125B virginitas integra conservatur. Ideoque totum superexcellit de illa quae dicuntur: quia sunt divina atque ineffabilia. Unde virginitas et fecunditas prolis supereminens novitas est, quamquam humanum cernatur ex carne quod nascitur. Verumtamen etsi magnificentior multum virginitas in Maria propter gratiae excellentiam: una tamen integritas carnis, et una virtus, quae ad invicem tamquam cognata sociatur. Hinc quoque Joannes, quidquid est quod Maria genuit; evangelizando, suo commendat eloquio. Verbum, inquit, in principio erat, et Verbum erat apud Deum, et Deus erat Verbum (Joan. I, 1) . Hoc quippe Verbum quod erat in principio, et apud Deum erat, et Deus erat, ipsum genuit beata et gloriosa Virgo Maria ex se carnem factum. Idcirco 0125C virginitas longe sacratior, et fecunditas (ut ita dicam) multo ineffabilior, quam suo potuerit ille explicare eloquio. Verumtamen quanto virginitas cognatior virginitati, tanto beatus evangelista caeteris excellentior et vicinior Verbo. Ideo quidquid est quod Virgo genuit, totum prout potuit homo per Spiritum sanctum nobis reservavit manifestius et docuit.

IV. Caeterum ad exemplum humanae vitae, conversatio ejus post ascensionem Christi generaliter cum apostolis fuit quousque disperguntur: sicut Lucas meminit, dicens: Quod regressi quidem a monte Oliveti, Jerosolymam venerunt, et ascenderunt in coenaculum, ubi manebant Petrus et Joannes et Jacobus, et Andreas, Philippus et Thomas, Bartholomaeus 0125D et Matthaeus, Jacobus Alphaei et Simon Zelotes, et Judas Jacobi: Hi omnes, inquit, erant perseverantes unanimiter in oratione cum mulieribus et Maria matre Jesu et fratribus ejus (Actor. I, 12, 14) . Ecce Jesu ascendente cum quibus Virgo vacat in schola virtutum, et meditatur in lege mandatorum Dei, ut et ipsa sit forma disciplinae Christi, et exemplum perfectionis virginibus. Conversatur autem cum testibus sanctae resurrectionis et ipsa testis. Conversatur cum senatoribus coeli intra curiam paradisi sub Spiritus sancti disciplina et magisterio totius divinae majestatis. Invenitur prima beata Maria inter primas summi regis cohortes, quorum vita jam non erat de terris, in quibus Christus praeliabatur, 0126A sed de coelis. Hinc ascendisse leguntur in coenaculum, in quo pascha dignissime celebrabatur: ibi quippe manebant cum Maria matre Jesu unanimiter aspirati in charitate, perseverantes in oratione, donec induerentur virtute ex alto. Coeperant enim jam orare qui dudum cum Domino conversantes virtutibus et miraculis pascebantur. Et bene perseverabant in oratione nihil haesitantes, donec acciperent munera Spiritus sancti quae poscebant. Quos et vos, o filiae imitamini, quae in schola Christi permanere vovistis: perseverate in orationibus unanimiter viventes, donec intrare possitis gaudia aeternae vitae, quo beata Virgo feliciter hodie introivit, alternantibus hymnidicis angelorum choris intra pascua aeternae viriditatis: ubi una societas civium supernotorum, 0126B ubi dulcis solemnitas angelorum, ubi post labores et aerumnas felix et suavis refectio animarum. Hodie gloriosa namque semper Virgo Maria coelos ascendit: rogo, gaudete: quia (ut ita fatear) ineffabiliter sublimata cum Christo regnat in aeternum. Regina mundi hodie de terris et de praesenti saeculo nequam eripitur: iterum dico gaudete, quia secura de sua immarcescibili gloria ad coeli jam pervenit palatium. Exsultate, inquam, et gaudete, et laetetur omnis orbis, quia hodie nobis omnibus ejus intervenientibus meritis salus aucta est. Vobis quoque diligentibus eam, honor, et virtus una cum reliquis sacris virginibus amplior praestatur et gratia. Idcirco, dilectissimae, laetamini et laudate, quia si Deum ore prophetico in sanctis suis laudare jubemur, 0126C multo magis eum in hac celebritate beatae Mariae Virginis matris ejus oportet cum hymnis et canticis diligentius extollere, et dignis Deo jubilare praeconiis, ac mysticis honorare muneribus. Nulli enim dubium, quin totum ad gloriam laudis ejus pertineat quidquid digne genitrici suae impensum fuerit, atque solemniter attributum. Ex quo timeo satis, et valde pertimesco, dum vestris cupio parere profectibus, ne forte sicut improbus, ita et indignus laudator inveniar.

V. Profecto cum nec sanctitas vel facundia suppeditet, ut beatam et gloriosam Virginem Mariam digne laudare queam: quoniam (ut verum fatear) quidquid humanis dici potest verbis, minus est a laude coeli: quia divinis est et angelicis excellentius 0126D praedicata et laudata praeconiis. A prophetis quidem praenuntiata: a patriarchis figuris et aenigmatibus praesignata: ab evangelistis exhibita et monstrata: ab angelo venerabiliter atque officiosissime salutata. Praeterea qualis et quanta esset, ab eodem divinitus declaratur, cum dicitur: Ave, gratia plena, Dominus tecum: benedicta tu in mulieribus. Talibus namque decebat Virginem oppignerari muneribus, ut esset gratia plena, quae dedit coelis gloriam, terris Dominum, pacemque refudit, fidem gentibus, finem vitiis, vitae ordinem, moribus disciplinam. Et bene angelus ad Virginem Mariam mittitur: quia semper angelis cognata virginitas. Profecto in carne, praeter carnem vivere, non terrena vita est, sed coelestis: 0127A Unde in carne angelicam vitam acquirere, majus est meritum, quam habere. Esse enim angelum, felicitatis est: esse vero virginem, virtutis: dum hoc obtinere viribus virgo nititur cum gratia, quod habet angelus ex natura. Utrumque tamen et esse virginem et angelum, divini muneris est officium, non humani: Ave, inquit, gratia plena (Luc. I, 28) ; et bene plena, quia caeteris per partes praestatur: Mariae vero simul se tota infudit plenitudo gratiae. Hoc quippe est quod David canit: Descendet sicut pluvia in vellus (Psal. LXXII, 6) . Vellus itaque cum sit de corpore, nescit corporis passionem. Sic et virginitas cum sit in carne, nescit vitia carnis. Coelestis plane imber in virgineum vellus, placido se infudit illapsu: tota divinitatis unda se contulit in carnem, quando 0127B Verbum caro factum est: ac deinde per crucis patibulum expressum, terris omnibus salutis pluviam effudit, et stillicidia gratiae humanis praestitit mentibus. Dominus, inquit, tecum. Mira res et jam cum Virgine erat, qui ad Virginem mittebat Angelum, et praecessit nuntium suum Deus, sed a Deo non recessit: nec teneri potuit locis qui omnibus habetur in locis: et totus ubique est, sine quo nihil totum. Ergo Verbum Patris numquam a Patre discedens, homo pro nobis fieri dignatus est, secreto suo mysterio, quod ipse novit: qui quoniam totum suscepit quod est hominis, homo totus est: et totum retinens quod Dei est, omnino aliud quam Deus (qui natus est ex Maria) esse non potuit. Scit enim Deus omnia et potest. Propterea quia ita est, scivit se ac potuit 0127C in utero Virginis sine sui corruptione miscere atque unire, ut unus esset Christus Deus et homo, una persona, unaque substantia. Ob quod Dei genitrix electa et praeelecta jure ab Angelo salutatur, et praedicatur gratia plena. Vere plena, per quam largo sancti Spiritus imbre superfusa est omnis creatura. Et ideo satis eam devotissime primum Angelus veneratur et salutat. Miratur itaque et ipse qualis aut quanta sit quam salutat: non enim simplex, fateor, vel consueta fuit ista salutatio, sed omni admiratione digna. Siquidem venerationis fuit delatio, oblatio muneris, famulatus obsequii. Quia etsi in sanctis patribus et prophetis gratia fuisse creditur: non tamen eatenus plena. In Mariam vero totius gratiae, quae in Christo est plenitudo venit, quamquam aliter. 0127D Et ideo, inquit, benedicta tu in mulieribus, id est, plus benedicta quam omnes mulieres. Ac per hoc quidquid maledictionis infusum est per Evam, totum abstulit benedictio Mariae. Insuper gratiam refudit Christi ortus, quam non habuit prius omnis mundus. Igitur quod natura non habuit, usus nescivit, ignoravit ratio, mens non capit humana, pavet coelum, stupet terra, creatura omnis etiam coelestis miratur: hoc totum est, quod per Gabrielem Mariae divinitus nuntiatur, et per Christum adimpletur. Qua de causa de tali tantaque loqui, me indignum fateor: sed et puto quod nemo sit qui praesumat, nisi qui quanta sint quae panduntur, penitus ignorat.

VI. Tamen etsi ad haec nemo idoneus invenitur, 0128A votis omnibus cessare non debet etiam quilibet peccator a laudibus, quamvis explere non queat quod sentit. Unde sermo divinus cum de peccatore ageret in Psalmis: Sacrificium, inquit, laudis honorificabit me: protinus addidit: et illic iter est quo ostendam illi salutare Dei (Psalm. XLIX, 23) : ac si patenter dicat, Illic iter est laudis ad aeternam laudem sine fine mansuram: sed nemo apprehendet illud, nisi ego praemonstravero. Propterea, charissimae, quia iter salutis nostrae in laudibus est Salvatoris, hortor vos et commoneo in hac sacra solemnitate genitricis Dei Mariae, nolite cessare a laudibus. Quod si virgo es, gaude, quia meruisti esse et tu quod laudas: tantum cura ut sis, quae digne laudare possis. Quod si continens et casta es, venerare et lauda, quia non 0128B aliunde constat, ut possis esse casta, quam ex gratia Christi, quae fuit plenissime in Maria quam laudas. Quod si conjugata certe aut peccatrix, nihilominus confitere et lauda, quoniam inde misericordia omnibus profluxit et gratia ut laudent. Et quamvis non sit speciosa laus in ore peccatoris, noli cessare a laude, quia inde tibi promittitur venia, unde et omnibus, ut laudes. Alioqui nisi juxta modulum ingenii nostri Deum laudare in Sanctis suis studeamus: quomodo eum, secundum quod canimus, juxta multitudinem magnitudinis ejus, laudare poterimus? omnino quippe praetermittendum non est, quod impleturi sumus quandoque, secundum quod dicitur: Beati qui habitant in domo tua, Domine, in saecula saeculorum laudabunt te (Psalm. LXXXIII, 5) . Interdum vero quia 0128C immensus est, quod voce non possumus, nec facundia valemus, exsequamur votis et medullis cordis: quia magnus et bonus est atque immensus, tantus ac talis quantum ac qualem ipse se novit, ore ac spiritu confiteamur ad justitiam et salutem.

VII. Hinc, rogo, omnes pariter festivitatem gloriosae semper virginis Mariae devotissime celebremus: quia haec est dies praeclara, in qua meruit exaltari super choros angelorum, et pervenire ultra quam nostrae humanitatis est natura. Ubi non substantia tollitur, sed gloriae magnitudo monstratur, cum elevatur in dexteram Patris, ubi Christus pro nobis introivit pontifex factus in aeternum ad coeli palatium. Haec est, inquam, dies, in qua usque ad throni celsitudinem intemerata mater et virgo processit, atque in regni 0128D solio sublimata, post Christum gloriosa resedit. Sic itaque ubique confidenter sancta Dei canit Ecclesia, quod de nullo alio sanctorum fas est credere, ut ultra angelorum et archangelorum dignitatem merito transcenderit: quia etsi similitudo repromittitur sanctis, veritas tamen negatur. Hoc quippe privilegium non naturae est, sed gratiae beatae virginis Mariae, de qua natus est ipse Deus et homo. Idcirco et ipsa plus est meritis, et non natura quam virgo et homo. Unde et si caeterae virgines imitantur illam usque ad contemptum partus, et Gabrielis novae salutationis obsequium: deinceps totum divinum est, quod operatum est in ea, teste angelo: Quia Spiritus sanctus et virtus Altissimi obumbrabit te. Ante hoc 0129A ipsum sane uterus Virginis, quamvis mundus, quamvis impollutus et alienus a contagione (( Al. cogitatione)) peccati, quamvis sanctus: tamen adhuc vilitate humanitatis induitur: ut ita dicam, ac si lana candidissima, suoque colore dealbata: ad quam sane cum accessisset Spiritus sanctus, quasi ipsa eademque lana cum inficitur sanguine conchylii vel muricis, vertitur in purpuram: versa est et ipsa sine coitu in matrem: ut non sit jam amodo quod fuerat, sed purpura verissima ad indumentum et gloriam summi regis divinitus aptissime dedicata: ut nulli deinceps ea uti usu femineo licuerit nisi Deo. Quippe (ut ita loquar) beata et gloriosa virgo Maria eo modo, quamvis dudum incomparabilis esset universis quae sub coelo sunt virginibus, ut decenter posset in se 0129B suscipere divinitatis admixtionem, salva utraque natura: tamen cum gratia repletur, cum Spiritu sancto perfunditur, cum virtute Altissimi obumbratur, fit pretiosior meritis, celsis sublimior fastigiis, pulchrior sanctitate, gloriosior suorum praerogativis meritorum: ita ut nullis jam usibus sit ipsa eademque mancipanda nisi divinis. Unde, o sanctissimae virgines, etsi imitari oportet tantam ac talem virginem, tamque praeclaram venerari: multum tamen convenit, et ultra angelicam quodammodo dignitatem, quantum fas est, cum gaudio laudibus eam dignissimis efferre: quae, ut diximus, non temere per Christi gratiam super choros angelorum exaltata, devotissime hodie praedicatur: quia praecessit eam Dominus et Salvator noster ex ea vera fide genitus 0129C ad coelestia: ut pararet ei, sicut ipse suis repromisit discipulis, in aethereis mansionibus locum. Hinc quoque David propheta olim gratulabundus Christo canit: A summo, inquit, coelo egressio ejus: et occursus ejus usque ad summum ejus (Psalm. XVIII, 7) . Ascendit ergo eamdem gloriam resumpturus, licet non amiserit, quam prius habuerat antequam mundus fieret. Ascendit et praeparavit huic sanctissimae et gloriosissimae Virgini locum immortalitatis, ut cum eo regnare posset in perpetuum.

VIII. Et haec est hujus praesentis diei festivitas, in qua gloriosa et felix ad aethereum pervenit thalamum. Quae profecto festivitas, sicuti beata Maria incomparabilis est virginibus caeteris, ita incomparabilis est omnium sanctorum festivitatibus: et admiranda 0129D est etiam angelicis virtutibus. Propter quod ex persona supernorum civium in ejus ascensione admirans Spiritus sanctus, ait in Canticis: Quae est ista quae ascendit per desertum, sicut virgula fumi ex aromatibus (Cant. III, 6) ? Et bene quasi virgula fumi, quia gracilis et delicata, quia divinis extenuata disciplinis, et concremata intus in holocaustum incendio pii amoris, et desiderio charitatis. Ut virgula, inquit, fumi ex aromatibus: nimirum quia multis repleta est virtutum odoribus: manans ex ea fragrabat suavissimus odor etiam spiritibus angelicis. Ascendebat autem Dei genitrix de deserto praesentis saeculi, virga de radice Jesse olim exorta: sed mirabantur electorum animae prae gaudio, quaenam esset 0130A quae etiam meritorum virtutibus angelorum vinceret dignitatem. De qua rursus idem Spiritus sanctus in eisdem Canticis: Quae est ista quae ascendit, inquit, quasi aurora consurgens, pulchra ut luna, electa ut sol, terribilis ut castrorum acies ordinata (Cant. VI, 9) ? Admiratur autem Spiritus sanctus, quia omnes de ascensu hujus Virginis admirantes facit, quod quasi novi diluculi aurora rutilans, ascensu suo resplendeat, multis freta et vallata sanctorum agminibus. Unde dicitur, terribilis ut castrorum acies ordinata. Siquidem terribilis suis facta virtutibus, ut castrorum acies admodum ordinata: hinc inde angelorum sanctorum fulta praesidiis: pulchra ut luna, immo pulchrior quam luna, quia jam sine defectu sui coruscat, coelestibus illustrata fulgoribus. Electa 0130B ut sol, fulgore virtutum, quia ipse elegit eam sol justitiae, ut nasceretur ex ea. Ad cujus profecto exsequias (quantum fas est credere) famulabantur angeli, et universae coelorum congratulabantur curiae. Nec mirum, quia honor maternus ejus est, qui est natus ex ea: quem omnis coelorum ordo veneratur et adorat super se elevatum cum Patre in sede majestatis Domini. Legimus enim quam saepe ad funera et ad sepulturas quorumlibet sanctorum angelos advenisse, et exsequiis eorum obsequia praestitisse: necnon et animas electorum usque ad coelos, cum hymnis et laudibus detulisse: ubi et utriusque sexus chori commemorantur frequenter auditi, laudesque cecinisse: interea et quod perspicacius est, multo nonnumquam lumine eosdem resplenduisse; 0130C insuper et adhuc viventes in carne, ibidem miri odoris fragrantiam diutius persensisse. Quod si ad recreandam spem, dilectissimae filiae, et corroborandam fidem interdum astantium, Salvator noster Jesus Christus, ob merita suorum amplius comprobanda, talia et tanta dignatus est exhibere per suos coeli ministros circa defunctos: quanto magis credendum est hodierna die militiam coelorum cum suis agminibus festive obviam venisse genitrici Dei, eamque ingenti lumine circumfulsisse, et usque ad thronum olim sibi etiam ante mundi constitutionem paratum, cum laudibus et canticis spiritualibus perduxisse! Nulli dubium, omnem illam coelestem Jerusalem, tunc exsultasse ineffabili laetitia, tunc jucundatam esse inaestimabili charitate, tuncque cum omni gratulatione 0130D jubilasse: quoniam festivitas haec quae nobis hodie revolvitur annua, illis omnibus facta est continua.

IX. Nec immerito: creditur enim quod Salvator omnium ipse, quantum datur intelligi, per se totus festivus occurrit, et cum gaudio eam secum in throno collocavit. Alias autem quomodo implevisse creditur quod in lege ipse praecepit: Honora patrem tuum et matrem tuam (Matth. XV, 4) ? Porro quod patrem honoraverit, ipse testis est, cum ad Judaeos ait: Ego gloriam meam non quaero: est qui quaerat et judicet: sed ego honorifico Patrem meum, et vos inhonorastis me (Joan. VIII, 49, 50) . De matre vero Evangelista: Cum rediret veniens, ait, Nazareth, erat subditus illis (Luc. II, 51) . Sed alia est natura, qua 0131A Deus Pater secundum se honoratur, alia qua idem parentibus subditur. In utraque tamen unus idemque Christus recte creditur: eo quod Verbum caro factum est, et habitavit in nobis, unus Emmanuel, quod est, nobiscum Deus. Hanc quippe unionem divinitatis atque humanitatis inconfusam atque indivisam fides catholica servat: quem sane intelligendo cognoscit naturalis, atque secundum substantiam conventio unitatis, ut neque conversio in alterutram duarum substantiarum partem recipiatur, nec divisio. Sic namque credere, honorare est matrem Domini quae Deum nobis genuit et hominem: neque hominem sine Deo, neque sine homine Deum, sed Deum et hominem unum et verum Jesum Christum. Alioqui Dei genitrix dici non posset, quod multi 0131B haereticorum negare conati sunt, nisi Deum vere genuisset incarnatum: et propterea duas in Christo recte confitemur nativitates. Unam videlicet de patre sine initio, et sine tempore sempiternam et coaeternam Deo Patri. Alteram de matre cum tempore, quando miserationem induens et misericordiam, spontanea voluntate ad nos descendit homo natus Deus: ac per hoc juxta veritatem et matris gestatur utero, qui semper Deus agnoscitur. Hinc etiam Theotocon eam veraciter confitemur, Dei scilicet genitricem, necnon et Christotocon: non quod Verbum carnem secum detulerit, neque olim praefatae carni copulatum sit: sed tunc quando Verbum caro factum est ex carne virginis, divinitatis atque humanitatis substantia in utero ita inconfuse unitur, 0131C ut una persona sit Deus et homo Christus. Ex duabus siquidem naturis sine confusione alterius, nonnisi unus invenitur Jesus Dominus manens Deus in forma Dei, qui semetipsum exinanivit, formam servi accipiens (Phil. II, 7) : manens unus idemque in forma servi quam suscepit: totus quippe Deus in carne Virginis de qua natus est, et totus homo. Hinc quoque Apostolus: In quo habitat, inquit, omnis plenitudo divinitatis corporaliter (Col. II, 9) . Quapropter, o filiae, estote prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae (Matth. X, 16) : ut ex prudentia perfectae intelligentiae, annulum fidei vestrae, et margaritam, pro qua omnia reliquistis, integram inviolatamque servitis: ne dotem simul et arrham Spiritus sancti (quod absit) perdatis. Diligentius itaque 0131D procurate, si quomodo simplicitas columbae, quae fuit in Maria, illaesa inviolataque in vobis custodiatur. De qua Salomon in Canticis quasi in laudem ejus: Veni, inquit, columba mea, immaculata mea: Jam enim hiems transiit, imber abiit, et recessit (Cant. II, 11) . Ac deinde inquit: Veni de Libano, veni, coronaberis (Ibid., IV, 6, 8) . Non immerito igitur venire de Libano jubetur, quia Libanus candidatio interpretatur. Erat enim candidata multis meritorum virtutibus, et dealbata nive candidior Spiritus Sancti muneribus, simplicitatem columbae in omnibus repraesentans: quoniam quidquid in ea gestum est, totum puritas et simplicitas (( Mart. tacet totum puritas et simplicitas)), totum veritas et gratia fuit, 0132A totum misericordia, et justitia, quae de coelo prospexit: et ideo immaculata, quia in nullo corrupta. Circumdedit enim virum in utero, sicut Hieremias sanctus testatur, et non aliunde accepit. Faciet, inquit, Dominus novum super terram, et mulier circumdabit virum (Hier. IX, 32) . Vere novum et omnium novitatum supereminens novitas virtutum, quando Deus (quem ferre non potest mundus, neque videre aliquis ut vivere possit) sic ingressus est hospitium ventris, ut corporis claustrum nesciret: sicque gestatus, ut totus Deus in eo esset, et sic exivit inde, ut esset (sicut Ezechiel fatetur) porta omnino clausa. Unde canitur in eisdem Canticis de ea: Hortus conclusus, fons signatus, emissiones tuae paradisus (Cant. IV, 12) . Vere hortus deliciarum, in quo 0132B consita sunt universa florum genera et odoramenta virtutum: sicque conclusus, ut nesciat violari neque corrumpi ullis insidiarum fraudibus. Fons itaque signatus sigillo totius Trinitatis: ex quo fons vitae manat, in cujus lumine omnes videbimus lumen. Quia, juxta Joannem, Ipse est qui illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum (Joan. I, 9) . Cujus profecto emissio uteri, supernorum civium omnium est paradisus. De isto namque ventris agro patriarcha Isaac longe odorans, aiebat, dicens: Ecce odor filii mei sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus (Gen. XXVII, 27) : quamvis putent parum intelligentes, quod priores sancti minus de Christo intellexerint mysterium Incarnationis, cum et ipsi eadem salvati sint gratia.

0132C X. Unde constat tempus non praejudicasse sacramento uniti hominis ac Dei: ita ut jam esset in illo per unitatem personae ab initio saeculi, qui nondum erat natus de Maria Virgine: quod multis Scripturarum declaratur indiciis. Unde Dominus ad Judaeos: Antequam Abraham fieret, inquit, ego sum. Quibus utique verbis ostendit se qui loquebatur, in eo semper fuisse mysterio unitatis. Quam ut commendaret, Antequam Abraham fieret, inquit, ego sum (Joan. VIII, 58) . Nam, Abraham antequam fieret, humanitatis est brevitas. Ego autem sum, aeternitas naturae declaratur: in qua nimirum aeternitate jam se fuisse qui loquebatur, per sacramentum suae incarnationis insinuat. Quod apostolus Judas volens apertius dilucidare: Jesus, inquit, populum ex Aegypto salvans: secundo 0132D eos, qui non crediderunt, perdidit (Jud. I, 5) . Et alibi Paulus: Neque tentemus Christum, sicut quidam eorum tentaverunt (I Cor. X, 9) : non quod jam esset Jesus aut Christus natus ex Maria: sed quia in illo unico Filio Dei jam unitas personae commendabatur, quae occulta erat in mysterio. Quod et alibi evidenter Paulus: Qui elegit nos, inquit, ante mundi constitutionem in ipso (Eph. I, 4) : quia profecto quidquid Deus fecit ab initio, Christus fecit totum per unitatem sacramenti. Et ideo jam Jesus erat in filio, qui populum educebat, et Christus in eo qui tentabatur: quoniam semper per sacramenti unitatem in Deo fuisse non dubitatur. Alioqui nisi ita credideris, aut Christus Deus non erit omnino, aut 0133A contra prophetam Deus recens esse videbitur. Sed ne talibus quatiamur calumniis, scrutandae sunt Scripturae, in quibus unitas in Christo commendatur personae, quoniam non praejudicat tempus, ne unus semper dicatur. Hinc quoque beatus Petrus loquens de patribus, ait: Per gratiam Domini nostri Jesu Christi credimus salvari, quemadmodum et illi (Act. XV, 11) . Namque illos Dominus solus ducebat: et non erat cum eis Deus alienus: unde nec nobiscum Deus recens: quia unus idemque est qui et eorum ductor fuit, et noster per passionem carnis suae Redemptor: unus siquidem sua in carne, unus in sacramento, atque unus in spiritu: nec admittit ratio, ut alius filius hominis, alius filius Dei intelligatur. Qui nec tempore praescribitur, nec passione separatur: 0133B sed totus Deus in Christum, et Christus in Deum transit, ut quidquid Dei filius est, Christus dicatur; et quidquid in carne Christus pertulit, id Deus pertulisse recte credatur: alioqui si ad rationem respicias et ad sensus humanos, nequaquam ita hactenus potuerunt inter se convenire deitas et humana conditio: convenerunt tamen in Christo, et unus est ex ambobus Emmanuel. Unde mihi videtur quod altitudinem tanti mysterii diligenter intelligere et videre non potuerunt, qui aut duos filios certe, aut aliud Christum, quam Dei filium existimavere. Quapropter nec nos hominem seorsum colimus, quod nefas est, nec adoramus; sed Deum magis incarnatum, qui proprium sibi corpus animatum univit, ita ut Deus Verbum caro fieret: et non in alium quemlibet, 0133C sed in semetipsum caderet unitas, qui unus et verus Dei filius semper erat. Idcirco non alium quam eumdem, ipsumque Dei filium et colimus et adoramus. Qui nihil ipse pro assumpto homine est auctus, nihilque quod Verbum caro factum est, imminutus, vel immutatus est: et ideo unus idemque semper cum Deo Patre Filius adoratur, non novus, non recens ex tempore, non alienus a natura, vel genere.

XI. Quod si tibi novum videtur, quod pro te hominem assumpsit: noveris quod hoc semper cum eo et in ejus consilio fuit ut sic fieret: et nunc quando plenitudo temporis venit, id factum est quod in Christo semper factum fuit. Talibus quippe priores sancti divinitus afficiebantur odoramentis, talibus inspirabantur de Christo praesagiis, quod nasciturus esset 0133D in mundo, in quo esset omnium salus et benedictio aeternae haereditatis. Istae siquidem sunt fidei vestes: istae quibus priores sancti vestiebantur: istae quas Rebecca, immo Spiritus sanctus secum domi habuit, quibus induit Jacob filium suum. Alias autem nisi a Spiritu sancto servatae domi et prolatae essent, quid miri odoris in eisdem pater Isaac hauriret, ita ut diceret, cum praesensisset vestimentorum fragrantiam: Ecce odor filii mei, sicut odor agri pleni, cui benedixit Dominus (Gen. XXVII, 27) ? Sed forte dicturus est aliquis: Quid ad Rebeccam Spiritus sanctus pertinet, cum multis in locis personae pro Deo figurate accipiantur? Verumtamen et spiritus in Hebraeo Rua feminino genere dicitur, non quod sexus in Deo monstretur: 0134A immo ne forte suspicetur, sub regula trium linguarum, Spiritus sanctus diverse accipitur: in Hebraeo scilicet, ut dixi, feminino genere legitur: in Graeco vero, ne sexus in eo credatur, πνεῦμα neutro invenitur: et in Latino masculinum esse decernitur. Qui nimirum Spiritus sanctus bene per Rebeccam intelligitur: et ideo totum est in mysterio quod geritur, ut per vestimentorum fragrantiam Christus annuntietur: quem nos omnes quicumque baptizati sumus induimur, in quo benedixit nos non qualicumque, sed omni (ut ait Apostolus) benedictione spirituali in coelestibus (Eph. I, 3) . Unde et angelus Mariae loquens, a benedictione exorsus ait: Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui (Luc. I, 28) . Cujus profecto in spiritu longe odorem trahens pater Isaac 0134B benedicebat filium, in quo coelestis omnis benedictio mundo effloruit. Et bene ab eo plenus ager dicitur, quia plena gratia virtutum virgo Maria pronuntiatur: de cujus utero credentibus fructus vitae effulsit. Et nos (inquit evangelista) omnes de plenitudine ejus accepimus (Joan. I, 16) , gratiam pro gratia. Quapropter obsecro vos, o filiae, talem ac tantam gratiam ne in vacuum recipiatis, quae est in Christo Jesu, in quo est Deus et homo, sic unitus in una eademque persona, ut legatur quam saepe in Scripturis divinis homo Deo coaeternus protper unionem substantiae: ac deinde Deus homini videatur compassus, cum nec initialis sit homo, nec passibilis Deus, tamen sic unitus est Deus suo corpori, ut nullam patiatur fieri inter Deum et hominem humana opinione distantiam: 0134C ne forte (quod absit) alius filius Dei, et alius filius hominis credatur: praesertim quia Scriptura divina sic connectit et concorporat Deum et hominem, ut nec in tempore hominem admodum quis a Deo, nec in passione possit ab homine Deum discernere. Unde si ad tempus respicias, invenies quidem pro certo semper filium hominis cum filio Dei. Si ad passionem, invenies semper cum filio hominis eumdem Dei filium ita unitum et individuum, quantum ad vocem Scripturae pertinet, ut nec homo separari a Deo tempore, nec ab homine Deus valeat passione.

XII. Siquidem (ut haec apertius intelligatis) ipsius Christi verba discutite: Nemo ascendit, inquit, in coelum, nisi qui descendit de coelo, filius hominis qui est 0134D in coelo (Joan. III, 13) . Quis, quaeso, est qui loquitur? Christus utique. Ubi, rogo, tunc erat, quando haec loquebatur? In terra scilicet. Et quomodo se de coelo antequam nasceretur descendisse testatur? Etiam et cum loquitur, in coelo se esse fatetur, eumdemque se filium hominis dicit; cum utique de coelo, nisi Deus descendere non potuerit: et cum in terris loquitur, nonnisi unus idemque Christus fuit. Et haec est mira et admirabilis novitas, immo omnium novitatum supereminens novitas unitatis. Quam nisi diligenter, prudens virgo, ab exordio sancti Evangelii animadvertas, magis errare in omni Scriptura videberis divina, quam intelligere veritatem. Constat igitur unum eumdemque Christum secundum utrasque 0135A formas operatum, humanitatis scilicet ac divinitatis, ac per hoc duas exercuisse operationes. Operata est enim utraque forma vel natura cum alterius communione quod proprium habuit: Verbo siquidem operante quod Verbi est, et carne exsequente quae carnis erant: communicante ei siquidem Verbo in eadem operatione, dum et idem Deus atque homo in una substantia vel persona, sine divisione aut commixtione creditur, et praecognita una identitas praedicatur. Verumtamen Deus Verbum est, et non caro, quamquam carnem rationabiliter animatam assumpserit: hancque sibi (( Al. tacet sibi)) unione naturali et secundum substantiam connivit. Similiter et caro est animata, et non Verbum: licet Verbi Dei caro conspecta sit ac visa. Unde et Joannes: Quod fuit ab initio, 0135B et quod audivimus, inquit, et vidimus et perspeximus, et manus nostrae tractaverunt de verbo vitae (I Joan. I, 1) : cum profecto nemo Deum verum videre aut tractare possit manibus, nisi per sacramentum sibi uniti hominis. Quae nimirum unitio tam mira est, ut discerni nequeat. Alioquin quod fuit ab initio Verbum, quomodo recte dicitur hoc totum esse quod apostoli audierant, quod viderant, quod manibus tractarant: nisi quia Christus unus idemque erat? Ac per hoc quod audierant, quod viderant, quod tractarant, Verbum vitae erat: et nihil aliud ex duabus naturis quam unum juxta subsistentiam vel personam. Hinc est quod unus idemque manens Filius unigenitus, indisseparatus in utriusque naturis conspicitur, et quae sunt utriusque substantiae naturaliter 0135C operabatur (( Al. operatur)), secundum unicuique vel insitam essentialem qualitatem, vel naturalem proprietatem: quae in naturam haberet singularem et inconjunctam, non ageret utique. Nunc autem Emmanuel dum unus est, et in eo ipso utraque, id est, Deus et homo, quae utriusque naturae sunt, veraciter gessit, secundum aliud et aliud quae gesta sunt operans. Ergo secundum quod Deus, ipse idem egit quae divina sunt: secundum quod homo, idem ipse quae humana sunt, seipsum volens ostendere quod Deus idem ipse et homo sit. Et ideo idem ipse tam quae divina sunt agit, quam quae humana similiter: et non alius quidem miracula operatus est, alius perpetravit humana, passionesque sustinuit: sed unus idemque Christus filius Dei atque 0135D hominis filius, qui divina gessit et humana: siquidem inseparabiliter atque indivise communes Christus habuit actiones. Sed intelligendae sunt ipsorum operum qualitates: contemplandumque semper ad quae provehatur humilitas carnis, et ad quae inclinetur altitudo divinitatis: ita ut per omnem textum sancti Evangelii videatur nihil caro sine Verbo agere, neque Verbum sine carne quidquam efficere. Unde quod concipit et parit Virgo, sicut non sine potentia Verbi est, ita non sine veritate carnis quod nascitur, quod pannorum fasciis jacet involutum, et in praesepio reclinatur. Porro quod stella duce a Magis adoratur (Matt. II, 11) , sicut deitatis est: ita et humanitatis, cum in Aegyptum per fugam ne capiatur, 0136A adducitur. Sic itaque omnia virtutum opera consideranda sunt, ut reddamus Deo quae Dei sunt, et homini quae sunt hominis. Quoniam sicut est unus qui Lazarum verbo potentiae suae vocat, ut exeat foras a monumento: sic idem ipse unus est qui flevit humanitatis affectu. Sic quippe cuncta oportet considerare: quatenus et plena divinitas in Christo intelligatur homini unita, et plena humanitas in Deum assumpta.

XIII. Haec idcirco dixerim tantisper de fide Incarnationis Christi, charissimae: quia, quod plures Orientalium circumeunt suis faecibus obvoluti, moneri debuistis, ne suo obnubilare vos velint obscuritatis eloquio, vel Graeco turbine Latinam confundere puritatem. Sunt enim et prudentes virgines, 0136B sunt et fatuae. Et ideo, dilectissimae, imitamini, quam amatis beatam et gloriosam Virginem, cujus hodie in terris festa colitis: de qua dicitur: Maria autem conservabat omnia verba haec (quae de Christo dicebantur, scilicet), conferens in corde suo (Luc. II, 51) . Conferte ergo et vos in cordibus vestris, charissimae, quae de ipso eodemque Domino catholice dicuntur: ut et fidem integram servare possitis, et matrem ejus debite venerari. Quoniam nullus honor ejus est alius, nisi cum ille jure honoratur, qui nasci dignatus est ex ea. Caeterum rogo quaecumque estis filiae, quaecumque matres, cogitate attentius, et perpendite diligentius, quibus afficiebatur beata et intemerata virgo Maria doloribus post Christi ad coelos ascensum, expletis omnibus quae de ipso erant 0136C ab angelis praedicata, et a prophetis multifarie multisque modis praesignata, divinis declarata oraculis, virtutibus exhibita, et quae humanitatis sunt ostensa praesagiis. Quaeso, si qua sunt in vobis viscera pietatis, considerate quo cruciabatur amore, quoque desiderio aestuabat haec virgo, dum revolveret animo cuncta quae audierat, quae viderat, quae cognoverat. Puto quod quidquid cordis est, quidquid mentis, quidquid virtutis humanae, si totum adhibeas, non sufficiat ut cogitare valeas, quanto indesinenter cremabatur ardore pii amoris: quantis amovebatur repleta Spiritu sancto coelestium secretorum incitamentis: quia etsi diligebat Christum ex toto corde, et ex tota anima, et ex tota virtute, novis tamen quotidie inflammabatur praesentia absens desideriorum 0136D affectibus: tanto siquidem validius, quanto divinis illustrabatur intus visitationibus: quam totam repleverat Spiritus sancti gratia: quam totam incanduerat divinus amor: ita ut in ea nihil esset, mundanus quod violaret affectus, sed ardor continuus, et ebrietas perfusi amoris. Nam et Christus ab hominibus est amandus, ex toto corde, et ex tota anima, atque ex tota virtute quaerendus: maxime tamen ab ea ardentius, cujus et Dominus erat, et filius. Fortassis ergo prae nimio amore, in loco quo sepultus dicitur, interdum habitasse eam credimus: quatenus piis pasceretur internus amor obtutibus. Sic namque locus medius est hinc inde constitutus, ut adire posset ascensionis ejus vestigia, et locum 0137A sepulturae ac resurrectionis, et omnia in quibus passus est, loca invisere: non quod jam viventem quaereret cum mortuis, sed ut suis consolaretur aspectibus. Hoc quippe habet impatiens amor ut quae desiderat, semper invenire se credat. Ignorat siquidem judicium, ratione multoties caret, modum nescit, nec aliud cogitare potest quam quod diligit. Amor non accipit de impossibilitate solatium, neque ex difficultate remedium. Quae scilicet beata virgo Maria, quamvis jam in spiritu esset, tamen dum in carne vixit, carnalibus movebatur sensibus, et ideo quam saepe locorum recreabatur visitationibus: et quem genuerat, mentis complectebatur amplexibus. Denique amor Christi, desiderium pariebat! desiderium vero gliscens, quasi novis reparabatur ardoribus, 0137B intantum ut credam nonnumquam, quod omnia etiam et semetipsam transcenderet: quia omnino amor impatiens, quod amat, non potest non videre. Hinc est, charissimae, quod omnes sancti omnia quae meruerant, pro parvis duxere, si Dominum quem amaverant, non viderent: sicuti et venerabilis beata virgo Maria, non indignum pro innumeris et immensis beneficiis reddebat interdum obsequium sanctitatis, dum beneficiorum in terris posita non poterat videre largitorem: et ideo hodie, dilectissimae, elevatur super choros angelorum, ut possit speciem vultumque videre Salvatoris, quem amaverat, quem cupierat ex toto desiderio cordis.

XIV. Quod si gaudium fit in coelo de quolibet peccatore converso, multo magis putandum pro tantae 0137C Virginis exaltatione et gloria, quod exsultatio fiat in supernis: cujus nimirum festivitas, omnium supernorum civium est gratulatio: praesertim quia ejus celebritas laus et favor est Salvatoris. Unde credimus, ut supra dictum est, quod non hunc tantum diem solemnem ducunt pro ejus honore annuum, verum etiam continuum et aeternum jucunditatis et laetitiae ac venerationis obsequio, cum omni colunt tripudio amoris et gaudii. Nec immerito igitur omnis illa coelestis civitas congratulatur et veneratur matrem: cujus super se adorat filium regem: ante quem tremunt potestates, et curvatur omne genu. De hujus nimirum ad coelos ascensione, multo admirantis intuitu secretorum contemplator coelestium in Canticis: Vidi, inquit, speciosam ascendentem, 0137D quasi columbam desuper rivos aquarum. Et vere speciosa quasi columba, quia illius speciem columbae ac simplicitatem demonstrabat, quae super Dominum venit, et docuit Joannem, quod hic est qui baptizat. Et bene, desuper rivos aquarum, quia super aquam refectionis educaverat eam Dominus et nutriverat (Psal. XXIII, 2) : ex qua multi deducti rivi, omnem irrigant terram deliciarum, et infundunt hortum voluptatis, ex quibus quotidie ita et perfusa beata Dei genitrix ascendit hodierna die speciosa valde et admirabilis: cujus odor inaestimabilis erat nimis, et ideo ineffabilis. Ad cujus profecto fragrantiam odoris, omnis illa coelestis Jerusalem laeta decurrit, quam circumdabant flores rosarum et lilia convallium, eo 0138A quod omnes animae martyrio rubricatae, eam aeternae dilectionis complectuntur amplexibus: et virginitatis splendore candidatae, ac si lilia in valle humilitatis enutritae, circumdant eam, venerationis gratia obsequentes. Recte igitur: quoniam beata Dei genitrix et martyr, et virgo fuit, quamvis in pace vitam finierit. Hinc quoque quod vere passa sit, testatur Simeon propheta, loquens ad eam: Et tuam, inquit, ipsius animam pertransibit gladius (Luc. II, 35) . Ex quo constat quod supra martyrem fuerit. Alii namque sancti, etsi passi sunt pro Christo in carne, tamen in anima, quia immortalis est, pati non potuerunt. Beata vero Dei genitrix, quia in ea parte passa est, quae impassibilis habetur, ideo, ut ita fatear, quia spiritualiter et caro ejus passa est gladio passionis 0138B Christi, plus quam martyr fuit. Unde constat, quia plus omnibus dilexit, propterea et plus doluit, intantum ut animam ejus totam pertransiret et possideret vis doloris, ad testimonium eximiae dilectionis. Quae quia mente passa est, plus quam martyr fuit. Nimirum quod ejus dilectio amplius fortis, quam mors fuit, quia mortem Christi suam fecit. Nunc autem circumdant eam flores rosarum, indesinenter ejus admirantes pulchritudinem inter filias Jerusalem (Cant. V, 7) : in qua posuit rex thronum suum, quia concupivit ejus speciem ac decorem: fuit enim plena charitate et dilectione: idcirco sequitur post eam purpuratorum exercitus, et candidatorum grex.

XV. Quam si diligentius aspicias, nihil virtutis est, nihil speciositatis, nihil candoris gloriaeque, quod ex 0138C ea non resplendeat. Et ideo bene circumdant eam flores rosarum, et lilia convallium, ut virtutes virtutibus fulciantur, et formositas decore castitatis augeatur. Nam omnis splendor et gloria, quanto illustratur fulgore suo sublimius, tanto apparet praestantior claritate quorumlibet subjectorum, et eximior praedicatur. Sic et beata Dei genitrix, cujus plantatio ac si rosae in Jericho, specialius refulsit, et candor virginitatis splendidius emicuit, cum circumdata officio charitatis, submittitur illi sanctorum claritas: ut ejus amplius splendor et gloria commendetur: quae super angelorum choros elevata, jam beata praedicatur, et jam beatissima. Nam angelorum quamvis celsior natura sit: non tamen gratia major, quia et ipsi gratuita gratia, ne corruerent, sunt salvati. 0138D Unde David, Verbo Domini, inquit, coeli firmati sunt, et spiritu oris ejus omnis virtus eorum (Psal. XXXIII, 6) . Quod si spiritu oris ejus omnis virtus eorum subsistit: constat beatam et gloriosam virginem Mariam, in quam supervenit Spiritus sanctus, et Deus totus illapsus portatum novem mensibus in utero, ut credendum est, ampliora promeruisse virtutum privilegia, et percepisse gratiam ab angelis etiam collaudatam. Unde et si mirabilis est eorum virtus, et firmitas perpetuitatis: mirabilior tamen in Maria, quam obumbravit virtus Altissimi: ut ultra omnem virtutem sit angelicam, quod factum est in ea, et admirabile cunctis saeculis sacramentum. Ac per hoc etiam angelis exinde major praestatur gratia, 0139A cum instaurantur ab ea omnia, quae venerantur et adorant super se Christum regem Dominum natum ex eadem Virgine. Hinc et Maria cunctis tanto venerabilior, quanto gratiosior: et quanto virtute Altissimi extollitur ad sublimia, tanto clarior resultat in gloria. Plena siquidem gratia, plena Deo, plena virtutibus, non potest non possidere plene gloriam claritatis aeternae, quam plenissime accepit, ut mater fieret Salvatoris. Quam viderunt omnes filiae Sion, et beatissimam praedicaverunt, ac reginae laudaverunt eam: quoniam tantam eam viderunt, quantam nullus narrando explevit mortalium; quanto magis Deum, qui talem ac tantam fecit eam, ut ipse fieret per eam! Unde David: Et homo, inquit, natus est in ea, et ipse fundavit eam Altissimus (Psal. LXXXVII, 2) . 0139B Beata igitur talis ac tanta nativitas, beata et supernorum civium societas, et admirabilis charitatis eorum unanimitas: ubi nemo angelorum, nemo archangelorum, non dico beatae virginis Mariae, verum neque alicujus sanctorum invidet gloriam: sed totum in altero unusquisque possidet, quod gratis praestatur omnibus: ut de omnibus, et in omnibus glorificetur Deus, honoretur et adoretur ab omnibus: ubi non sexus, non aetas, non dignitas generis, sed meritorum qualitas sola discernitur: ubi plurimum stella a stella differre claritate, quamvis omnes in suo sint ordine suscitandi. Quod si est alia claritas solis, et alia claritas lunae, et alia claritas stellarum (I Cor. XV, 41) : una tamen claritas est, qua illustrantur omnia. Idcirco beata Dei genitrix, quae adhuc 0139C tantis in terra praedicatur laudibus, non immerito creditur hodierna die exaltata et glorificata, necnon et clarificata, quantum novit ille qui eam elegit in sua sapientia, qua disposuit omnia. Quod si in domo patris mansiones multae sunt, credimus splendidiorem matri hodie filium praestitisse, quam sibi olim aedificavit domum, subnixam columnis septem: in qua domo nimirum parantur nuptiae Ecclesiarum Dei, et foederantur terrenis coelestia. In eo namque utero Virginis, sponso immortali virginitas consecratur, ut sit totum coeleste commercium.

XVI. Et ideo, charissimae, celebrate solemniter Virginis festum, quae coelestem vobis vitam in terris ostendit: quoniam qui non nubent, neque nubentur, erunt sicut angeli in coelo. Nec mirum si angelis 0139D comparatur virginitas, quae angelorum Domino, foedere copulatur nuptiarum. Et si quaelibet virginitas tantum erigitur, ut angelis comparetur, multo magis beata et gloriosa virgo Maria, quae singulari commendatur privilegio, et immenso dicatur mercimonio. Idcirco, dilectissimae, amate quam colitis, et colite quam amatis: quia tunc eam vere colitis et amatis, si imitari velitis de toto corde quam laudatis. Haec namque vita vobis de coelo fluxit, quam professae estis: supra usum naturae haec vita est, quam tenetis: de coelis venit sponsus, quem sequi cum matre debetis: nec immerito vivendi usum de coelo quaesistis, quae vobis de coelo sponsum petistis. Ideo vestra conversatio in coelis sit semper: quoniam Verbum 0140A Dei quod amatis, non nisi in sinu Patris invenitur. Licet igitur ubique totus sit, et non longe ab unoquoque nostrum, tamen non nisi casto sursum hauritur pectore. Prope est enim, inquit Moyses, in corde tuo et in ore tuo, tantum eum recto si quaesieris corde (Deut. XXXI, 11) . Unguentum exinanitum est nomen ejus: propterea, adolescentulae, diligite animo, quod pro vobis effusum est. Habetis namque, sanctae virgines, sponsum virginem, virginitatis et castitatis amatorem, qui matrem virginem ideo elegit, ut ipsa omnibus esset exemplum castitatis, in qua velut in speculo refulget forma virtutis. Habetis igitur in ea magisteria probitatis expressa, quid primum eligere, quid respuere, quid sequi debeatis. Prima ejus virtus est fundamentum omnium virtutum et custos, humilitas 0140B ipsa, de qua gloriatur: Quia respexit, inquit, humilitatem ancillae suae: ecce enim ex hoc beatam me dicent omnes generationes (Luc. I, 18) . Ergo primum discendi incitamentum, nobilitas est magistri: deinde merces laboris optimi, fructus beatitudinis. Quid igitur nobilius matre Domini, quid splendidius ea, quam splendor elegit paternae gloriae? Quid castius ea, quae corpus Christi sine contagione corporis generavit? et tamen in ea solum humilitatem respexisse Dominum confitetur, quae custos est caeterarum virtutum. Collocaverat enim in tuto stationis portu, sublimia meritorum suorum exercitia: et ideo divinitus illustratur. Unde Dominus ait: Ad quem respiciam, nisi ad humilem et quietum, ac trementem sermones meos (Isa. LXVI, 2) ? Fecit enim quod promiserat, 0140C et respexit humilitatem ancillae suae: unde et beata jam ab omni saeculo praedicatur. Idcirco et vos, o filiae, si vere virgines esse vultis, humilitatem sectamini: et matrem Domini, quae se ancillam vocat, cordis amore imitari procurate, quae didicit ab ipso sponso, cui vos devovistis humilitatem, quam vos ex se docuit. Unde ait idem: Discite a me, quia mitis sum et humilis corde (Matth. XI, 27) . Non ergo beata Dei genitrix a filio suo Domino nostro didicit coelos fabricare, non angelos creare, non miracula deitatis insignia operari: sed tantum humiliari, caeteraque virtutum documenta, intra humilitatis custodiam aggregare. Unde cum ea semper singularum virtutum pudicitia comes irremota mansit: quia omnino pudor individuus virginitati esse debet, sine 0140D quo recte castitas vera servari non potest. Numquam igitur beata virgo Maria sine pudoris sui custode processit, et ideo si placet vobis, charissimae, talis ac tanta virgo, placeat et opus virtutis, cujus vita omnium est disciplina, cujus mores instituta sunt Ecclesiarum, quae praecessit cunctos, supereminet universis. Propterea quaecumque virgo sibi ab ea optat praemium et implorat auxilium, debet imitari exemplum. Rogo vos, o virgines, rogo et viduae, imitamini Paulam viduam matrem, exemplar continentiae et castitatis. Imitamini Eustochium, quam habetis vobiscum virginem, et formosam perfectae integritatis. Quod si minus in eis est, quam in matre Domini, immo quia est, habetis prole fecundam et 0141A virginem perpetuam: quia sicut in comparatione Dei, nemo bonus, ita et in comparatione matris Domini nulla invenitur perfecta, quamvis virtutibus eximiis comprobetur. Unus est Pater noster, qui in coelis est: unus et magister: una est forma virginitatis in Maria, cui vos omnes ut imaginem reformetis integritatis, faciem imprimere debetis in sculpturam Spiritus sancti. Quoniam haec est hortus conclusus, fons signatus, puteus aquarum viventium (Cant. IV, 15) , ad quam nulli potuerunt doli irrumpere, nec praevaluit fraus inimici, sed permansit sancta mente et corpore, multis donorum privilegiis sublimata. Idcirco hanc imitamini moribus, sequimini castitate, hujus implorate auxilium.

XVII. Quod si me, quia ita loquor, praesumptionis 0141B velit arguere invidorum aliquis, quod vobis scripserim: arguat charitatem atque dilectionem, quia rogantibus vobis ne hoc quidem inexpertus judicavi negandum. Malui enim excipere ruborem pudoris, quam non exsequi jussionem vestram, quarum precibus nonnumquam Deus noster obedire videtur; praesertim cum habeatis vobiscum, quas imitari virtutis est, cum quibus discere potestis: affectum a me potius quam magisterium ad laudem hujus diei requisistis. Unde excusare non debui propter observantiam gravitatis, ne impartirem devotioni vestrae, quae mandastis. Quod si docere nequivi, saltem ad laudem tantae virginis exhortari omnino curavi: quatenus non deessem vobis quem diligitis in die tantae festivitatis, sed jungerer precibus, jungerer votis, si quo 0141C modo mente ad ea vobiscum elevari merear vestris suffragantibus meritis, ad quae pervenit beata et intemerata virgo Maria. Ecce hodierna die ad illum praeclarum et splendidum thronum angelorum, ipsa per humilitatem et integritatem carnis ascendit, unde intemperantia olim eximios archangelorum et superbia dejecit. Quapropter gaudete, gaudete, inquam, quia vobis via patefacta est coelorum. Quamvis enim nobis eadem promittantur: vobis tamen jam praesto sunt, quae cum angelis incorruptionem servatis. Quae licet de hoc mundo sitis, tamen, favente Deo, jam in hoc mundo non estis: quia et si saeculum vos habere meruit, tenere omnino non potuit. Beata itaque Maria hodie jam ab omnibus gentibus longe lateque praedicatur: et vobis quae secutae estis exemplum 0141D tantae virginis, beatitudo condonatur coelestis. Quas non illecebrae sollicitant corporis, non colluvio praecipitat voluptatis, non aestus inflammat incentivae carnis, immo angelica imitatio delectat in terris: quorum in futuro aequalitas repromittitur in coelis. Beatae igitur estis, filiae, sed et beatae viduae, quae coelibem in Christo vobiscum ducunt vitam: quia secundum Apostolum liberatae a lege viri, sic permanserunt. Beatior, inquit, erit, si sic permanserit secundum meum consilium. Puto enim, ait, quod et ego spiritum Dei habeo: evidenter volens exprimere, quid intersit inter eam, quae adhuc est juncta lege viro, et inter eam, quae jam soluta vinculo beatior praedicatur. Quod si utraque beata, quia in Christo, beatior 0142A tamen quaecumque jam soluta est vinculo, et coelestia sectatur. Ideo viduae semper virginibus bene copulantur, ut ait Apostolus: Mulier innupta, et virgo, cogitat quae sunt Domini, ut sit sancta corpore et spiritu (I Cor. IX, 34) : quodammodo enim magisterium virginitatis, viduarum gliscit et confortatur exemplis, quae cum viris castum servaverint connubium, docent integritatem magis virginibus Deo servandam: et quod propemodum non inferioris virtutis est a conjugio abstinere, quod aliquando delectaverit, quam conjugii delectamenta nescire: In utroque siquidem gradu fortitudo laudatur, et coelestis vitae praedicatur virtus. Idcirco cognationem jam cum Christo uterque ordo sortitur. Unde Dominus: Si quis, inquit, fecerit voluntatem Patris mei, qui in coelis 0142B est, ipse meus frater, soror et mater est (Matth. XXXII, 5) : ubi non sexus, non aetas, non conditio discernitur, sed, qui fecerit, inquit, voluntatem Patris mei, qui in coelis est.

XIX. Unde quia libera facultas cunctis prestatur, estote, charissimae, ad id quod vos Christi gratia vocavit, estote matres Christi ac sponsae, estote sorores ac propinquae: quia quod carne non potuistis, gratia totum condonatum est vobis. Et ideo diligite matrem Domini, quae vobis sponsum genuit immortalem: cujus et vobiscum soror est ipsa, quia voluntatem patris fecit, ut esset mater. Propinqua quidem vobis non carne, sed spiritu: ut unitas commendetur Ecclesiae, et societas corporis Christi intelligatur. Ex quo Dominus: Volo, Pater, inquit, quia ego 0142C et tu unum sumus, ut et ipsi in nobis unum sint (Joan. XXXVII, 21) . Quae profecto unitas per unum mediatorem Dei et hominum efficitur. Facite ergo voluntatem Patris et vos, ut unum esse possitis. Ornate lampades vestras, occurrite sponso, quia jam ad ostium pulsat, et matrem, si eam diligitis, sequimini. Intus autem parate et ornate lampades vestras, quia filiae regis estis. Omnis enim gloria vestra ab intus sit, et intus habete, quod foris luceat: ne forte inter has solemnitates priusquam sponsus veniat, vestrae lampades exstinguantur. Nam celebritas hujus diei, non nisi accensis lampadibus intus et foris recte colitur. Ideo emendum est oleum dum vacat, ne cum sponsus venerit, quod absit, vacuae inveniamini. Propterea quae sursum sunt sapite, ubi beata pervenit 0142D Virgo, et non quae super terram; quia vestra conversatio, si estis jam quod vovistis, in coelis fore debet. Illuc dirigite mentem, illuc abscondite vitam vestram, donec pertranseat furor Domini, quo beata Dei genitrix hodie pervenit: ibi namque habetis sponsum, ibi pontificem, ibi omnia quaecumque quaesistis. Illuc dirigite mentem, ut cum Christus Virginis filius apparuerit in fine saeculi, cum ipso et vos appareatis in gloria. Amen.