Caput XV.

Notum autem vobis facio, fratres, Evangelium, quod praedicavi vobis. Incipit causa resurrectionis. Inter caetera, quidam Corinthiorum etiam resurrectionem carnis ausi fuerant ex veteris scientiae praesumptione negare: qui hic ab Apostolo arguuntur.

Quod et accepistis. Ne illi hoc non credidisse viderentur, vel omnes creditum respuisse.

0763A In quo statis, per quod et salvamini. In cujus doctrina statis, et per quod salutem speratis, et in praesenti de diversis infirmitatibus saepe salvamini.

Qua ratione praedicaverim vobis. Tota ratio praedicationis nostrae haec est, ut resurrectionem credatis, hoc est enim primum omnium, qui Christo deserviunt: alioquin superfluus omnis labor est orationum jejuniorumque, quem in hac vita patimini, cum vobis hic prospera, vel adversa cum infidelibus esse communia videantur: sicut et ipsi solent pagani proponere, quid ab illis amplius habemus, et verum est: si horum laborum praemium in vita alia non habemus, pejores illis sumus: quia illi, vel in praesenti voluptatum et luxuriae consolationem habere videntur.

0763B Si tenetis: nisi frustra credidistis. Si fidei vestrae, et laboris praemium non speratis, superflua haec credidistis.

Tradidi enim vobis in primis. In primordio, sive maxime.

Quod et accepi. Vel a lege, vel a prioribus sive per revelationem Christi.

Quoniam Christus mortuus est pro peccatis nostris, secundum Scripturas, et quia sepultus est. Posset quidem apostolis praedicantibus, et multa virtutum signa facientibus haberi fides, esse ipsum Christum, quem evangelizant: sed ut majore beatus Apostolus auctoritate firmaret, hunc esse Christum Salvatorem mundi, quem Moyses, et prophetae annuntiaverunt: ideo secundum Scripturas praedictum esse commemorat; 0763C sicut inter caetera Isaias propheta dicit: Sicut ovis ad occisionem ducitur, et quasi agnus coram tondente se obmutescit. Item infra idem propheta: Et dabit impios pro sepultura, et divitem pro morte sua. Similiter Osce propheta, tertia die resurrectionem Christi futuram annuntiat, dicens: Vivificabit nos post duos dies, in die tertia suscitabit nos, et vivemus in conspectu ejus.

Et quia resurrexit tertia die, secundum Scripturas. Sicut Osee dicit: Vivificabit nos in biduo, et die tertia resurgemus.

Et quia visus est Cephae. Quod in Evangelio dicitur: Apparuit Simoni.

Et post hoc undecim. Iterum Petro, et reliquis decem.

0763D Deinde visus est plus quam quingentis fratribus simul: ex quibus multi manent usque adhuc: quidam autem dormierunt. Vides quia in Evangelio non omnes scriptae sunt visiones, nisi quae sufficerent ad fidem. Hic autem, quoniam de apostolis dixerat, etiam hoc addidit: ne apostoli tamquam intimi ejus, putarentur esse mentiti. Et ut major fides multitudini testium haberetur, etiam multi vivere dicuntur, qui possint interrogati dicere quae viderunt.

Deinde visus est Jacobo. Jacobo seorsum apparuit.

Deinde apostolis omnibus. Sive iterum, sive apostolis, quos extra duodecim ad praedicandum misit.

Novissime autem omnium. Ne putarent eum audita potius quam visa narrare.

0764A Tamquam abortivo. De cujus vita desperatum est.

Visus est et mihi. In via scilicet, vel in templo.

Ego enim sum minimus apostolorum. Minimus tempore non labore.

Qui non sum dignus vocari apostolus, quoniam persecutus sum Ecclesiam Dei. Fili, peccasti, ne adjicias iterum: sed et de pristinis deprecare. Unde et per Isaiam Dominus dicit: Ego sum qui deleo iniquitates tuas, et non memorabor, tu autem memorare. Melius est enim dimissa recordari peccata, quam detenta oblivisci.

Gratia autem Dei sum, id quod sum, et gratia ejus in me vacua non fuit. Non fuit sine fructu, sicut ille, qui talentum Domini defodit in terram.

Sed abundantius illis omnibus laboravi. Quia illis 0764B diutius.

Non ego autem, sed gratia Dei mecum. Non ex me, sed gratia Dei: nec se sine gratia dicit in Evangelio laborasse, ne contra illud, quod superius dixerat, sibi aliquid dari videretur: nec gratiam sine se, ut liberum servaret arbitrium.

Sive enim ego, sive illi, sic praedicavimus, et sic credidistis. Unde igitur, et nos sic praedicavimus, et vos similiter credidistis, quia Christus idcirco surrexit primus, ut viam resurrectionis aperiret: hoc illis commemorat, ut illi quod consequens est negare non possint.

Si autem Christus praedicatur, quod resurrexit a mortuis. Quae consequentia rationis. Jam enim hoc ipsum resurrectio est, quod Christus a mortuis resurrexit.

0764C Quomodo quidam dicunt in nobis, quoniam resurrectio mortuorum non est? Si autem resurrectio mortuorum non est. Alterum ex altero pendet: aut utrumque negare, aut utrumque necesse est confiteri.

Neque Christus resurrexit. Caeterum rei non futurae exemplum dare non debuit.

Si autem Christus non resurrexit, inanis est praedicatio nostra, inanis est et fides vestra. Ergo et nos sine causa haec praedicavimus, si vere non resurrexit, et vos in illum frustra credidistis. Quidam haeretici animae resurrectionem volunt assignare, non carnis; sed resurgere non dicitur, nisi quod cecidit, et resurgit. Ergo neque anima morte cecidit, neque semper jacuit corpus: alioquin surgere magis quam 0764D resurgere diceretur.

Invenimur autem et falsi testes Dei: quoniam testimonium diximus adversus Deum, quod suscitaverit Christum: quem non suscitavit, si mortui non resurgunt. Non solum vani, sed etiam falsi contra Deum invenimur exstitisse: si quidem mortui non resurgunt.

Nam si mortui non resurgunt, neque Christus resurrexit. Sed quoniam de illo nemo dubitat, et de nobis nemo dubitet.

Quod si Christus non resurrexit, vana est fides vestra. Adhuc enim estis in peccatis vestris. Si mentitus est se post triduum resurrecturum, mentitus est etiam se peccata dimittere. Aut ita: omnes in resurrectione 0765A ejus baptizamur, ut nostra peccata diluantur. Si ergo non resurrexit, nec nobis remissa sunt peccata.

Ergo et qui dormierunt in Christo, perierunt. Maxime de his dicit, qui pro Christo sunt mortui: sine causa enim hanc vitam perdiderunt, si aliam non habebunt.

Si in hac vita tantum in Christo sperantes sumus: miserabiliores sumus omnibus hominibus. Illi enim vel in praesenti gloriantur: nos autem hic tribulationes quotidie sustinemus.

Nunc autem Christus resurrexit a mortuis. Quod apud omnes est certum: quia in primis probatum est.

Primitiae dormientium. Quia primus in incorruptione surrexit. Si ergo caput resurrexit, necesse est 0765B etiam ut caetera membra sequantur.

Quoniam quidem per hominem mors, et per hominem resurrectio mortuorum. Sicut per Adam mors intravit, quia primus ipse est mortuus: ita per Christum resurrectio, quia primus resurrexit. Et sicut ille morientium forma est: ita et iste resurgentium. Aliter: spem resurrectionis volens ostendere, hoc dicit: sicut in Adam mortales sumus: sic et in Christo immortales erimus.

Et sicut in Adam omnes moriuntur: ita et in Christo omnes vivificabuntur. Omnes quidem resurgent, sed soli hi vivificabuntur in Christo, qui Christi merebuntur copulari corpori. Item et de communi morte, et de resurrectione dicit.

Unusquisque autem in suo ordine. Temporis vel honoris.

0765C Primitiae Christus: deinde hi, qui sunt Christi: qui in adventu ejus crediderunt. Deinde finis. Tunc erit finis omnium, etiam mortis, cum universi resurgent.

Cum tradiderit regnum Deo et Patri. Regnum scilicet humani generis, secundum Petri epistolam, et Apocalypsim Joannis, Patri tradendum asserit esse per Filium: ut ubi regnet Deus per gloriam, ubi per vitia diabolus ante regnabat. Deo et Patri. Deo, secundum humanitatem: Patri, secundum deitatem. Hoc loco calumniari solent Ariani, dicentes, minorem esse Filium. Si enim tradet, inquiunt, Patri regnum: ipse utique jam regnare desinet. Quibus primo dicendum est: quia hic non de Trinitatis substantia, 0765D sed de resurrectione confirmat. Ergo secundum substantiam ejus loquitur, qui a mortuis resurrexit. Si tamen ideo Christus non regnabit, quia regnum traditurus est Patri: ergo nec Pater regnarat, antequam ei tradatur a Filio. Si autem Pater non tunc primum regnavit, quamvis tunc suscipiat regnum: nec Filius illud, quamvis tunc tradere videatur, amittit. Aliter: In hoc Deo patri Christus regnum tradit, quoniam nemo potest ad Patrem venire, 0766A nisi crediderit in Christo, sicut ipse in Evangelio dicit: Nemo venit ad Patrem, nisi per me.

Cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, et virtutem. Evacuatis peccatis, evacuabuntur a nobis omnes contrariae potestates: ab eo, quod nobis se sequentibus principantur potestate, qua nos vicerant. Virtus enim eorum, nostra peccata sunt.

Oportet autem illum regnare, donec ponat. Cum omnibus scilicet suis. Donec, non semper finem significat: sicut est illud: Ego Deus vester, donec senescatis, et caetera talia. Aliter: Oportet, inquit, regnare omnibus Christum, donec inimicos, et in se incredulos, subjiciat sibi et Patri. Non est autem una subjectio: nam justos, ad se fide et credulitate venientes, subjicit. Infideles autem, et impios destruens, 0766B subjugabit aeterno supplicio deputandos.

Omnes inimicos sub pedibus ejus. Quando alii voluntate, alii erunt necessitate subjecti.

Novissime autem inimica destruetur mors. Omnia enim subjecit sub pedibus ejus. Cum autem dicat, omnia subjecta sunt ei. Diabolus, qui in Apocalypsi peccatum et mors appellatur: quia auctor est peccati et mortis.

Praeter eum, qui subjecit ei omnia. Caute Apostolus dicit Filio, qui Deo Patri subjecit omnia, cuncta esse subjecta: ne et ipsum simul, cum omnibus, quae subjecta sunt, credamus esse subjectum, quoniam a dextris Patris sedet: aequali potestate cum Patre judicaturus.

Cum autem subjecta fuerint illi omnia, tunc et ipse 0766C Filius subjectus erit illi, qui subjecit sibi omnia. Hic quoque Ariani ita calumniantur, ut dicant, quia post resurrectionem omnium et finem, erit Filius Patri subjectus, ut minor scilicet majori. Quibus respondendum est: Subjectionem non semper ad diminutionem honoris pertinere, sed etiam ad charitatis officium: maxime cum et spiritus prophetarum prophetis dicatur esse subjectus, ut non sit Deus ibi dissensionis, sed pacis. Et ipse Dominus Joseph ac Mariae scribitur fuisse subjectus. Multi sane de hoc capitulo diversa senserunt. Nam quidam dicunt, sicut in suis esurientibus esuriit, vel cibatur: ita et in Ecclesia (quae est corpus ejus) ipse subjicitur. Alii aiunt, quod ipsa humana natura, quam induit, in gratiarum actionem semper sit subjecta divinitati: 0766D cui secum unum faciendo, omnia subjecerit. Multi etiam alia, et diversa dicunt, quae inserere et enumerare prolixum est.

Ut sit Deus omnia in omnibus. Tunc Deus omnia in omnibus erit, cum evacuata morte, et omni malitia, vel errore destructo, solus regnabit in cunctis.

Alioquin quid facient, qui baptizantur pro mortuis? Quicumque baptizati sumus in Christo, in morte ipsius baptizati sumus, id est, jam quasi commortui 0767A cum illo sumus. Quid ergo prodest nos huic mundo mori, si hunc contemptum voluptatum vita non sequitur aeterna? Item hoc est, quod dicit, quia non solum propter remissionem peccatorum baptizantur, sed et propter resurrectionem carnis nostrae. Carnem autem nostram mortuam appellat, quoniam hac morte anima non moritur. Unde increpando ait: Aut quid facient, qui baptizantur pro mortuis, si omnino mortui non resurgunt? Id est, quid baptizari opus est carnem, si non resurgat?

Si omnino mortui non resurgunt, utquid et baptizantur pro illis? Utquid et nos periclitamur omni hora? Si nihil esset in futuro, non eramus tam stulti, ut tantas tribulationes pro illis pateremur.

Quotidie morior. Semper paratus ad mortem, et 0767B quotidie exspecto me pro vestra gloria moriturum.

Per vestram gloriam, fratres. Per, non semper significatio juramenti est. Nam si dicam, per puerum misi; non statim per puerum jurasse, recte putabor.

Quam habeo in Christo Jesu Domino nostro. Ego habeo mercedem laborum in vobis: etiam si vos proficere nolueritis.

Si secundum hominem ad bestias pugnavi Ephesi, quid mihi prodest, si mortui non resurgunt? Si nihil remunerationis a Deo pro hoc certamine spero, quare pugnavi, ut hominibus forte placerem? Aliter: Hic bestias eos commemorat, qui Ephesi seditionem adversus eum moverant popularem, propter Dianae idolum, cujus culturam praedicatione apostolica destruebat. Quod autem manifeste constet, bestias, 0767C cum quibus pugnavit Apostolus, adversarios homines debere intelligi: idem in alia Epistola memorat, dicens: Et liberatus sum de ore leonis. In quo ostendit se saevitiam Neronis evasisse, quando prima vice Romam vinctus deductus est. Dicens vero, quid mihi prodest, si mortui non resurgunt? illorum dogma destruit, qui dicunt, ante corpora animas in coelo factas, actum quemdam propriae conversationis habuisse. Aliter: Multa dicuntur in Epistolis, quae in Actibus non continentur, et multa in Actibus, quae in Epistolis non scribuntur. Per allegoriam autem bestiae possunt intelligi adversariae potestates, sicut ait in Psalmo: Ne tradas bestiis animas confitentes tibi: ad quas hic dicit se pugnasse.

0767D Manducemus, et bibamus: cras enim moriemur. Increpat exemplo Prophetae gulae deditos, desperatione futurorum: cujus rei crimen negatur eis remitti quoadusque moriantur.

Nolite seduci. Ab his, qui talia loquuntur.

Corrumpunt mores bonos colloquia mala. Ne dicerent, ergo tales nos judicas, qui facile seducamur? non inquit, de vobis timeo: sed de illorum conversatione formido. Sed quomodo mala colloquia bonos mores corrumpunt: ita econtrario bona colloquia malos mores aedificant.

0768A Evigilate, justi, et nolite peccare. Ille justus est, qui non peccat.

Ignorantiam enim Dei quidam habent. Ignorant virtutem Dei, qui eum putant suscitare non posse: potentiam ejus ex sua imbecillitate censentes.

Ad reverentiam vobis loquor. Ut erubescatis vos his sermonibus, tamquam adhuc parvulos erudiri.

Sed dicet aliquis. Ipse sibi ex contradicentium persona proponit. Aliter: Praeclarum hoc loco Apostolus de resurrectione carnis, frumentorum sumit exemplum, quorum semen, cum nudum seratur, non ita ut terrae mandatur, renascitur: sed sicut in principio secundum ordinem unicuique seminum, quale corpus Deus esse praecepit, et quemadmodum jussit terram producere ordinatione sua, 0768B durat et permanet. Ita et unicuique hominum carnem, quam unicuique initio nascendi specialiter tribuit, in resurrectione restituet. Dicendo autem, dat illi corpus sicut voluit, et non, sicut vult: ostendit, a principio constitutionem Dei immutabilem permanere.

Quomodo resurgent mortui? Quali autem corpore venient? Multi solent proponere utrum debilia corpora, ut sunt defuncta, resurgant. Quibus respondendum est, in resurrectione non debilitatis vitium, sed integritatem reparari naturae. Numquam enim tam debile est corpus, quam cum fuerit in pulverem resolutum. Qui ergo creditur totum reddere, cur ex parte reparare dubitetur? hoc est, verbi gratia, cur non reddat oculos, qui totum restituet corpus?

0768C Insipiens, tu quod seminas non vivificatur, nisi prius moriatur. Qui etiam naturalibus exemplis edoceri debueras, adhuc divinis promissionibus infidelis existis.

Et quid seminas? Non corpus, quod futurum est seminas: sed nudum granum, ut puta, tritici, aut alicujus caeterorum. Sicut de grano resurgit fecundior, cum granis arista: ita et corruptibile corpus in gloria resurgit cum augmento.

Deus autem dat illi corpus sicut vult. Sicut ab initio disposuit, ut omnia semina cum putruerint in amplius reformentur.

Et unicuique seminum proprium corpus. Attende quia proprium corpus dixerit, non alienum.

Non omnis caro, eadem caro, sed alia hominum, 0768D alia pecorum. Cujus jussu in principio terra tanta et tam diversa corpora animata, quae non acceperat, dedit: quid mirum si ejus jussu hominem restituat, quem accepit?

Alia volucrum, alia autem piscium. Similiter et de aquis intellige, quae tantam diversitatem volucrum et piscium ediderunt.

Et corpora coelestia, et corpora terrestria. Qui talia fecit corpora elementorum, cur non possit exiguum corpus humanum reficere?

Sed alia quidem coelestium gloria: alia autem terrestrium. 0769A Alia claritas solis: alia claritas lunae; et alia claritas stellarum. Tota comparationis hujus diversitas ad hoc facit, ut credas unum genus reparare facile posse, qui tanta fecit ex nihilo.

Stella enim a stella differt in claritate: sic et resurrectio mortuorum. Stellarum diversitati, justorum differentiam comparat: quos gradus virtutum in gloria, non peccata, facient esse diversos. Nam peccatorum diversitas in coelo non erit, sed in poena.

Seminatur in corruptione: surget in incorruptione. Ut nec febres jam, nec caetera corruptibilitatis genera patiantur. Aliter: Sanctis et peccatoribus resurrectio carnis communis est: sed sanctorum corpora aeterna gloria vestientur, cum incorruptione 0769B et immortalitate.

Seminatur in ignobilitate. Quid tam ignobile quam cadaver?

Surget in gloria. In gloria splendoris, ut sol.

Seminatur in infirmitate. Imbecillitatis humanae.

Surget in virtute. In virtute aeternitatis.

Seminatur corpus animale, surget corpus spirituale. Si est corpus animale, est et spirituale: sicut scriptum est. Hic animale est corpus, quia non semper habet Spiritum sanctum. Tunc vero semper manebit in sanctis. Item seminatur corpus animale, surgit corpus spirituale. Aliter: Animale corpus dicit, quod conditum terrae corrumpitur. Spirituale vero, quod incorruptum resurgit, ut possit aera penetrare, festinans ad coelos. Primus Adam ad hoc factus est 0769C tantum, ut viveret. Novissimus Adam, id est, Christus, ideo suscepit hominem, ut vivificaret.

Factus est primus homo Adam in animam viventem: novissimus Adam in spiritum vivificantem. Notandum, quod cum Deus Adam dicit, ejusdem naturae utrosque demonstrat. Quod contra Manichaeos et Apollinaristas facit, qui negant a Dei Verbo perfectum hominem esse susceptum.

Sed non prius, quod spirituale est, sed quod animale est: deinde quod spirituale. Primus homo, de terra terrenus: secundus homo, de coelo coelestis. Qualis terrenus, tales et terreni. Coelestis dicitur, quia non humanae fragilitatis ritu, sed divinae majestatis nutu et conceptus est, et enixus: nam usque adeo naturam nostram habuit, ut secundus 0769D Adam dicatur, et homo. Aliter: Hic primum et secundum hominem, juxta opera terrestrem et coelestem dicit: Nam et Christus secundum carnem, ex nostra massa fuit.

Et qualis coelestis, tales et coelestes. Si ideo, ut haeretici volunt, nostri generis assumptus homo non fuit, quia coelestis dicitur: ergo nec isti naturae nostrae sunt, qui coelestes appellantur. Si vero de his nemo dubitat, nec de illis est ambigendum.

Igitur sicut portavimus imaginem terreni, portemus et imaginem coelestis. Peccator, Adae imaginem 0770A portat: justus vero, imaginem Christi. Ergo sicut portavimus veterem hominem ante baptismum: ita et post baptismum portemus novum.

Hoc autem dico, fratres, quia caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt: neque corruptio incorruptelam possidebit. Frequenter Scriptura carnem, pro operibus nominat carnis, ut ibi: Vos autem in carne non estis, sed in Spiritu. Aliter: Caro (sicut est) regnum Dei non possidebit, nisi immortalitate vestita.

Ecce mysterium vobis dico. Obscuritatem significat, nominando mysterium.

Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur. Omnes homines resurgent, sed soli qui regnaturi sunt in gloria, mutabuntur. Sive ita, 0770B resurgemus omnes, qui in adventu Christi mortui inveniemur. Non omnes immutabuntur, qui in corpore sint reperti: quia sancti soli beatitudinis gloriam consequentur. Aliter in quibusdam Graecis codicibus habetur, Omnes enim dormiemus: non omnes immutabimur. In aliis autem, Omnes enim non dormiemus, omnes autem immutabimur: quod quadrat magis ad sensum Apostoli: quia hic sermo non de omnibus generaliter dicitur, sed de solis sanctis.

In momento, in ictu oculi. Per ictum oculi, nimiam brevitatem vult significare momenti: ut quanta sit Dei potentia, ex resurrectionis celeritate cognoscas.

In novissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur. Novissima 0770C tuba, novissimus adventus intelligitur Christi: mortui autem, vel peccatores intelligendi sunt, qui etiam viventes mortui esse dicuntur, ut ad poenam aut immortales, aut absque aliqua membrorum diminutione resurgant: vel certe simpliciter omnes mortuos resurgere dicit, et solos sanctos, cum his qui vivi justi inventi fuerint, in gloriam immutari.

Oportet enim corruptibile hoc. Necesse est fieri quod promissum est.

Induere incorruptionem, et mortale hoc induere immortalitatem. Est quod induit, et est similiter indumentum.

Cum autem mortale hoc induerit immortalitatem, tunc fiet sermo, qui scriptus est: Absorpta est mors in victoria. Ut evacuatis causis mortis, per divinam 0770D victoriam, sibi absorpta non appareat.

Ubi est, mors, victoria tua? Ubi est, mors, stimulus tuus? Propheta ex persona justorum loquitur insultantium morti.

Stimulus autem mortis, peccatum est. Sagittae mortis peccatum, per quod animae jugulantur.

Virtus vero peccati lex. Dum fortius et majus fit per scientiam peccatum.

Deo autem gratias, qui dedit nobis victoriam, per Dominum nostrum Jesum Christum: Victoriam illius peccati, in quo lex per carnalem nostram voluntatem 0771A fuerat infirmata, quam Christus cruce, et exemplo destruxit.

Itaque, fratres mei dilecti. Reddita resurrectionis ratione, de qua haesitabant, hortatur eos in Dei opere permanere, jam certos de retributione futura.

Stabiles estote et immobiles, abundantes in omni opere Domini, semper scientes, quod labor vester non est inanis in Domino. Nemo vos de gradu spei futurae ultra permoveat.