QUAESTIONES.

I. Incidit hic quaestio: cum Salomon tres libros fecerit, quid est, quod libro Proverbiorum et huic praemittit titulum, in quo exprimitur nomen suum, sed non praemittit in Canticis canticorum?

Respondeo: dicendum, quod III libro Proverbiorum introducitur ipse Salomon loquens ut sapiens ad discipulum: unde vocat auditorem filium: similiter bic introducitur ut homo diversa expertus; sed in Canticis canticorum loquitur sponsa et sponsus. Ne

Igitur videretur, quod essent verba Salomonis ad uxorem suam

sed sunt Christi ad Ecclesiam

non praemittit Ibi nomen suum. Hic autem quia in persona sua ut plurimum loquebatur, et in libro Proverbiorum I Ideo praemittit titulum, in quo nomen eius specificatur et aperitur .

II. Item quaeritur, quare in libro Proverbiorum dicit parabolas, hic autem dicit verba.

Si te dicas, quod Ibi loquitur parabolice et figurative, bic autem aperte: tunc quaero, quare hic et ibi diversificat modum agendi.

Respondeo: dicendum, quod quidam est modus . loquendi proprius et apertus, quidam parabolicus: et hic est duplex: quidam per parabolas et apertas similitudines: quidam per occultas et profundas. Quoniam ergo Salomon III libro Proverbiorum loquitur parvulis et indoctis, ideo loquitur parabolice et aperte: quia vero III Ecclesiaste proficientibus, Ideo aperte et proprie: sed III Canticis, quia perfectis, quorum est solidus cibus , Ideo parabolice et occulte.

III. Quaestio est, quare III titulo Proverbiorum se vocat nomine suo, hic vocat se. Ecclesiasten ?

Respondeo: dicendum, quod, sicut dicit Hieronymus , Salomon fuit trinomius, quod quidem convenit ei secundum triplicem scripturam, quam edidit. Dictus est enim Salomon, dictus Ecclesiastes et Idida. Salomon, pacificus, quia totum regnum in pace possedit: unde et omnibus doctrinam parabolarum tradidit. Ecclesiastes, concionator, quia in personis loquitur diversorum. Idida I dem est quod dilectus Domini.

Ideo Igitur se vocat Ecclesiasten, quia III hae libro diversorum adducit sententias et secundum hoc diversimode persuadet. Idida dictus est in titulo Psalmi Eructavit, qui de Ipso est ad litteram.

IV. Item quaeritur, quare hic se dicit filium David et regem Ierusalem, sed in Proverbiis dicit se regem Israel?

Respondeo: sumitur una ratio ex parte auctoris, quia, secundum quod credunt Hebraei, liber Iste fuit Salomonis paenitentiam agentis et se humiliantis . Et Ideo III Proverbiis non denominat se ab alio,

immo manifestat totius regni sui potentiam: hic autem se humiliat: Ideo, ab alio se denominans, non totam potentiam, sed partem indicat, et Ideo etc.

Alia ratio fuit ex parte operis, quia III Proverbiis inducit ad cognitionem agendorum, hic ad contemptum praesentium. Et quia plurimi sunt, qui plus volunt sapere quam praesentia contemnere: Ideo Ibi se dicit regem Israel, hic vero Ierusalem, quia contemptores mundi sunt cives supernae Ierusalem, qui non habent hic manentem civitatem, sed futuram miuirunt .

V. Et ex hoc patet solutio illius quaestionis, quae potest fieri: quare hic non exprimit finem, sicut in Proverbiis. Quia finis Proverbiorum est sapientia , quae allicit ad audiendum: finis Iulius libri est mundi contemptus, de quo pauci audire volunt.

Ex his patet, quare dixit verba, quare dixit Ecclesiastes, quare filii David, quare regis Ierusalem, quare etiam non addidit de utilitate sententiae huius libri, sicut in Proverbiis.

Sequitur huios libri tractatus.

(Vers. 2.). Vanitas vanitatum, dixit Ecclesiastes, vanitas vanitatum, et omnia vanitas.

Hic incipit tractatus: et quia " finis Imponit necessitatem his quae sunt ad finem "; cum finis huius libri sit omnium rerum contemptus et Dei solius timor: Ideo in omnibus intendit ostendere vanitatem. Et quia procedit tanquam concionator persuadendo et probando,

ideo tractatus Iste habet tres partes: quia primo proponit quod intendit probare, scilicet esse III omnibus vanitatem: secundo probat, Ibi : Quid habet amplius homo de labore suo etc.; tertio concludit tanquam probatum circa finem: Vanitas vanitatum etc.

Propositio rei probandae.

Proponit ergo III rebus triplicem vanitatem, scilicet poenalilatis, iniquitatis, mutabilitatis. Quantum ad vanitatem poenalitatis: Vanitas vanitatum, dixit Ecclesiastes, I d est, proposuit. De hac, infra secundo : Cuncti dies eius laboribus pleni sunt, nec per noctem mente requiescit: et hoc nonne vanitas esti - Quantum ad vanitatem iniquitatis dicit Iterum: Vanitas vanitatum: unde Ieremiae decimo : Vana sunt opera eorum et risu digna: in die visitationis suae peribunt.

Quantam ad vanitatem mutabilitatis dicit: et omnia vanitas, quia omnia subiecta sunt mutabilitati; ad Romanos octavo : Vanitati subiecta est creatura non volens: et infra tertio: Cuncta subiacent vanitati, et omnia pergunt ad locum unum. Non igitur est verborum inculcatio, cum ter dicit vanitas, sed intelligibilium mira distinctio.

Et notandum, quod ista triplex vanitas est consequenter se habens, et una ex altera oritur: quia vanitas iniquitatis ex vanitate mutabilitatis, licet illa non sit tota causa: vanitas vero poenalitalis ex vanitate iniquitatis. Has igitur vanitates ordine praepostero resolutorio ordinat, et e contrario in consequentibus prosequitur. Et quia illa duplex vanitas ortum habet ex alia vanitate, sed tertia non: ideo bis dicit vanitas vanitatum, et post tantum vanitas.

Notandum est etiam, quod haec triplex vanitas in homine reperitur, quia ipse est, in quem cadit poena et culpa: et propter hoc dicitur in Psalmo : Universa vanitas omnis homo vivens. Est enim in eo vanitas naturae, vanitas culpae et vanitas poenae. De vanitate naturae, in Psalmo: Homo vanitati similis factus est, dies eius sicut umbra praetereunt. De vanitate culpae, in Psalmo similiter: Dominus scit cogitationes hominum, quoniam vanae sunt. De vanitate poenae, Iob decimo quarto: Homo natus de muliere, brevi vivens tempore, repletur multis miseriis.

Notandum etiam, quod ipse Salomon loquitur de se quasi de alio, sicut Ioannes, vigesimo primo : Hic est discipulus ille, qui testimonium perhibet de his: et similiter Moyses. Huius autem potest ratio assignari triplex: una est ex parte efficientis primi, quia Spiritus sanctus ipse est auctor Scripturae, non Salomon vel alius: ideo, quando introducitur ipse in sacra Scriptura, debet Scriptura de ipso Tacere sermonem quasi de alio, sicut dixit Balaam Numerorum vigesimo quarto : Dixit auditor sermonum Dei etc.

Alia ratio sumitur ex parte efficientis immediati: quia Scriptura omnem refugit superbiam et praetendit humilitatem: et ideo nullus in ea doctor debet de se ut de se loqui, sed propter humilitatem quasi de alio . - Tertia ratio: quando Scriptura magna innuit et mirabilia, debet quasi a longinquo ostendere: unde Hugo : " Hoc genus locutionis, quoties in Scriptura assumitur, vel humilitatis causa fit, vel admirationis. Nam et magna propter humilitatem a nobis removere debemus, et mirabilia propter admirationem quasi de longe ostendere ". Exemplum in Paulo et Ioanne.

Divisio totius probationis.

Quid habet amplius homo etc. Supra proposuit quod probare intendit, hic probare incipit: et secundum quod triplex vanitas proposita fuit esse in rebus, sic et triplex esse probatur. Unde habet haec pars tres partes. Primo enim in rebus ostendit esse vanitatem mutabilitatis: secundo vero, vanitatem iniquitatis, ibi : Vidi sub sole in loco iudicii impietatem: tertio, vanitatem paenalitates, infra septimo: Cuncta tentavi in sapientia. " Prima est naturalis et apta, ut dicit Hugo: secunda culpabilis, quia perversa: tertia vero paenalis et misera ".

Pars I. Probatur vanitas mutabilitatis quoad duo.

Mutabilitas autem in rebus dupliciter consideratur: uno modo ratione transmutationis, alio modo in comparatione ad mensuram certi temporis. Primo ergo agitur de vanitate naturae mutabilis quantum ad transmutationem: secundo, quantum ad tempus, infra tertio : Omnia tempus habent.

Partis primae membrum I. Ostenditur vanitas naturae mutabilis quoad transmutationem. Prima habet duas, quia primo ostendit, in rebus esse mutabilitatem, et pen hoc vanitatem: secundo vero ex cognitione eius suam reprehendit curiositatem, ibi : Ego Ecclesiastes fui rex etc.

Art. 1. Probatur mutabilitas in existentia creaturarum quoad duplex esse.

Ostenditur igitur primo mutabilitas in existentia creaturarum. Et quia creaturae triplex habent esse, scilicet in Verbo, ratione exemplaritatis: in universo, per modum materialitatis: in animo humano, per modum abstractionis primum esse est indeficiens et immutabile, unde nullam habet vanitatem: sed in aliis est vanitas: et ideo haec pars habet duas: quia primo notatur vanitas mutabilitatis in rebus secundum esse, quod habent in universo: secundo, quantum ad esse, quod habent in animo humano, ibi : Cunctae res difficiles etc.

Probator vanitas mutabilitatis secundum esse rerum in universo, et hoc tripliciter.

Prima pars habet tres secundum tria genera creaturarum, in quibus ostendit mutabilitatem: quia primo ostendit in creatura rationali: secundo, in caelesti, ibi : Oritur sol: tertio, elementari, ibi: Lustrans universa etc.

(Vers. 3. 4.). Quantum igitur ad creaturam rationalem, hominem scilicet, ostendit esse mutabilitatem, a qua nullo labore potest eripi; propter quod dicit: Quid habet amplius homo de universo labore suo, quo laborat sub sole? Supple: nisi vanitatem et mutabilitatem, quasi dicat: nihil. De hoc labore dicitur Iob quinto : " Avis nascitur ad volandum, et homo ad laborem "; et Genesis tertio: Maledicta terra in opere tuo: in labore comedes ex ea cunctis diebus vitae tuae ".

Et quodnon habeat amplius quam vanitatem, ostendit, cum subdit: Generatio praeterit, et generatio advenit. Ergo mutatio est et successio tam in homine quam in suis operibus: Ecclesiastici decimo quarto : " Alia generantur, et alia dejiciuntur; sic generatio carnis et sanguinis: alia (initur, et alia nascitur", secundum quod dicitur Iacobi quarto : " Quae est vita vestra nisi vapor ad modicum parens "? Sed dum corrumpuntur, non cedunt in nihil , sed in aliquid, quia in terram: unde dictum est Adae : " Pulvis es, et in pulverem reverteris ". Propterea subdit: Terra vero in aeternum stat, quasi materia, ad quam fit resolutio; Psalmus: Qui funlasti terram super stabilitatem suam"; et Proverbiorum octavo: Quando appendebat fundamenta errae ".

(Vers. 8. 6.). Oritur sol et occidit etc. Hic secundo ostendit mutabilitatem in natura caelesti, ut rata in sole, qui nunquam quiescit, sed cum oriur, tendit ad occasum, unde non permanet in ortu. Propterea dicit: Oritur sol et occidit, ita quod in oco ortus non permanet nec etiam in loco occasus: inde subdit: Et ad locum suum revertitur. Nec ibi permanet, unde et subdit: Ibique renascens gyrat

per meridiem. Nec etiam in loco medio permanet: ideo subdit: EI flectitur ad aquilonem.

Istud exponi potest quantum ad motum diurnum, vel etiam annuum. Quantum ad diurnum, dicit Hugo : " Oritur sol quotidie, quando humanis praesentatur aspectibus. Occidit, quando, descendens ad inferiores paries, oculis nostris se subtrahit. Revertitur ad locum suum, quia, impellente volubilitate subtus, rursus ad locum suum revertitur. Sed renascens gyrat per meridiem, quia obliquo ductu ab ortu ad lineam meridianam conscendit: deinde flectitur ad aquilonem, quia, ad occasum descendens, rursus obliqua progressione ad aquilonem inclinatur ".

Quantum ad motum annuum sic: " Oritur sol, quando per vernale aequinoctium ad nostrum polum consurgit. Occidit, quando per autumnale aequinoctium exiens ad inferiora descendit. Gyrat per meridiem , quando in hiemalibus signis commoratur. Flectitur ad aquilonem, quando in aestivis signis, quae polo boreali viciniora sunt, circumfertur ". Et sic non stat sol per naturam, sed solum per miraculum, sicut legitur Iosue decimo : " Sol Contra Gabaon ne movearis, et luna contra vallem Hailon " etc.

(Vers. 6.). Lustrans universa. Hic tangitur tertio mutabilitas in natura elementari, et primo quantum ad aerem, secundo vero quantum ad aquam, ibi: Omnia flumina intrant in mare.

Quantum ad aerem, cum tangit mutabilitatem in spiritu sive in vento, qui vel est motus aeris secundum aliquos philosophos, vel secundum Aristotelem motus vaporis in aere, ad cuius motum etiam movetur aer. Propter quod dicit: Lustrans universa in circuiui pergit spiritus, id est, ventus omnia perlustrando circuit. Spiritus dicitur ventus: Exodi decimo quinto : " Flavit spiritus tuus, Domine, et operuit eos mare": et in Psalmo: "Ignis, grando, nix, glacies, spiritus procellarum ".

Hic pergit in circuitu, quia oritur a quatuor plagis terrae: Zachariae secundo " Fugite de terra aquilonis, quoniam in quatuor ventos caeli dispersi ros"; et Ezechielis trigesimo septimo: " A quatuor ventis veni, spiritas " etc. Quatuor enim venti sunt principales et octo collaterales.

Et in circulos suos revertitur, quia tunc cessat ventus, quando vapor Ille quiescit et ad terram, unde oritur, revertitur. Et quia causa illa est occulta, Ideo dicitur III Psalmo : " Qui producit ventos de thesauris suis ", id est occultis.

Vel, sicut exponit Glossa, potest hoc intelligi de sole quantum ad motum annuum, qui lustrat universa et revertitur III circulos zodiaci: et dicitur sol spiritus, quia principium et causa vitae omnis: unde cetera facit spirare.

(Vers. 7.). Omnia flumina etc. Hic tangitur mutabilitas quantum ad naturam elementarem visibilem, scilicet aquam, quia non est Ibi status: omnes enim aquae moventur ad mare: unde dicit: Omnia flumina intrant in mare, scilicet magnum oceanum, de quo dicitur Iob trigesimo octavo : " Quis conclusit ostiis mare, quando erumpebat, quasi de vulva procedens "? Et motus Iste non terminatur, quia mare non Impletur: Ideo subdit: Et mare non redundat. Et quia Istud videtur mirabile, Ideo reddit huius causam: Ad locum, unde exeunt, flumina revertuntur, non ut Ibi quiescant, sed ut Iterum fluant. Flumina exeunt occulte, manifeste redeunt, quia per meatus subterraneos et excolationes quasdam exeunt. Et sic omnia feruntur III circuitu et vanitati subiecta sunt: Hugo : " Ecce, quomodo in circuitu feruntur omnia et vanitati subiecta sunt: et scimus, quia circulus finem non habet: quae ergo in circuitu currunt, currunt quidem, sed ad finem non perveniunt. Quae igitur requies sperari potest, ubi status nullus esse potest? Et Ideo de Impiis dictum est: "Caput circuitus eorum "; et Iterum: "In circuitu Impii ambulant "; et Iterum: Deus meus, pone Illos ut rotam ".

Spiritualiter notandum, quis sit Iste sol, quis sit Iste spiritus lustrans, quae flumina circumeuntia et redeuniia.

Sol I ste est Christus, de quo Malachiae quarto : "Orietur vobis timentibus nomen meum Sol Iustitiae ". Iste sol oritur in nativitate ad illuminandum: Isaiae sexagesimo: " Surge, illuminare, Ierusalem ": et Ioannis primo: "Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem ". - Iste sol occidit, in passione ad redimendum: Amos octavo : " Occidet sol in meridie ", id est in vehementi amore caritatis. - Iste sol ad locum suum reuertitur, in ascensione: Lucae decimo nono: " Homo quidam abiit in regionem longinquam " etc. - Iste sol gyrat per meridiem, I d est III ferventi Sanctorum dilectione: Cantici primo : "Indica mihi, quem diligit anima mea, ubi pascas, ubi cubes in meridie": et Ioannis decimo quarto: " Si quis diligit me " etc., post: " Ad eum veniemus et mansionem apud eum faciemus". - Iste flectitur ad aquilonem III extremo examine: Ieremiae primo: " Ab aquilone pandetur omne malum " etc.

Spiritus I ste lustrans est Spiritus sanctus, qui

Ideo lustrare dicitur, quia nos facit omnia perscrutari: primae ad Corinthios secundo : " Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei ".

Iste dicitur Ire

in circuitu, quia nos facit circuire: unde Sapientiae septimo : " Spiritus sapientiae mobilis": sicut etiam circuiens, quia nos facit considerare circuitum miseriae: l ob primo: " Nudus egressus sum de utero matris meae, et nudus revertar illuc. Item circuitus gratiae, de quo Ioannis decimo sexto: " Exivi a Patre et veni III mundum, et Iterum relinquo mundum et vado ad Patrem ". Item gloriae, Ezechielis primo: " Hic erat aspectus splendoris per gyrum, et haec erat similitudo gloriae Domini ". Hunc facit considerare Spiritus Dei: secundac ad Corinthios tertio : " Nos revelata facie gloriam Domini speculabimur " etc.

Iste circuitus est in consideratione, quod omnia a Deo et ad Deum. Et dicit Dionysius , quod Angeli circulariter moventur circa thronum.

Flumina I sta sunt flumina gratiarum, de quibus Ioannis septimo : " Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre eius fluent".

Mare, a quo flumina habent ortum, est divinae largitatis Immensitas, quae non augetur nec minuitur: " Magnus enim Dominus noster et magna virtus eius: et sapientiae eius non est numerus".

Ad hoc mare redeunt flumina gratiarum actionum, ut Iterum fluant: Ioannis quarto: " Qui biberit ex aqua hac, quam ego dabo ei, flet in eo fons aquae salientis in vitam aeternam ". Ab hoc exeunt: Iacobi primo:

" Omne datam optimum et omne donum perfectum desursum est". Et sicut flamina cessant esse et sic cantur, cum cessant fluere et quiescunt ; sic et doni gratiarum: Psalmus: " Tu dirupisti fontes et torrentes a, per largitatem: " tu siccasti fluvios Ethan " per Iudicii severitatem.