CAPUT II.

Utrum sensibilia in momento perveniant ad sensum, vel primo per virtutem ad medium, et sic successive ad sensum ?

Secunda autem quaestio inducitur propter opinionem quam supra in primo hujus libri tractatu induximus. Ibi diximus quosdam ex eis qui dixerunt sensum fieri extra mittendo virtutem sensibilem, dicere medium non prius pati a sensibili, et postea ab illo pati sensum : sed dixerunt sensum immediate pati a sensibili. Similiter autem quidam ex eis qui dixerunt nos sentire intra suscipiendo, dixerunt sensibile non prius fieri in medio et postea in visu, cum potius dixerunt medium suscipere formam sensibilem in tribus sensibus qui fiunt per medium extrinsecum. Sed media esse efficientia formas sensibilium in sensu, absque eo quod medium habeat eas. Et dant exemplum de hoc quod faber imprimit formam ensis in ferro per malleum absque eo quod malleus umquam habeat figuram ensis: et sic malleum instrumentaliter dicunt operari ad sensum materiae. Media autem sensibilia sicut primum efficiens et movens.

Hac igitur de causa objiciet aliquis et quaeret an sensibilia et motus eorum perveniant per formam ad sensum statim, non per medium quodlibet, quocumque modo fiat sensus sive visus, sive odoratus an non, est hoc verum : sed operantur sensibilia suas formas prius in medio, et postea medium agit eas in organum sensus. Hoc enim secundum videtur consonare his qui sunt in odore : nos enim videmus in olfactis, quod propius est juxta primum odorans, sentit prius odorem, quam id quod est distantius ab ipso : et hujus causa non est alia, nisi quia prius odor immutat propinquiorem aerem vel aquam, quam illum aerem vel aquam quae magis distat a primo odorante. Similiter autem videtur de sono : quia cum nos scimus quod percutiens et percussus sonat percutiendo, et nos videmus prius ictum quam perveniat ad nos sonus : cujus exemplum est de muliere lavante pannos ultra latam aquam, quae inter nos et eam est: quando enim percutit ligno pannum, videmus quod diu post ictum venit ad nos sonus : tardatio autem soni non causatur, nisi quia prius generatur in prima parte medii quae juxta primum sonans est, et postea in remotiori, et sic continue donec cesset motus percutientis qui generat sonum. Haec igitur duo sensibilia prius fiunt in medio, et ex medio fiunt in sensu.

Quaeramus igitur, utrum medium sit de visibili et lumine ? quia hoc multi dixerunt, sicut Empedocles. Cum enim diceret lumen et radium esse corpus, dixit quod lumen quod est a sole in hemisphaerio prius in tempore est in aere quam in visu hominis : et cum sit elevatus stans super terram, dixit quod prius est in visu quam in terra. Oportet enim eum concedere necessario hoc, cum diceret lumen et radium esse corpus :

omne enim corpus movetur in tempore, ut probatum est in sexto Physicorum : quidquid autem movetur in tempore, habet talem divisionem in tempore, qualem habet in spatio si in aequali velocitate semper moveatur : et ideo ad minus spatium pervenitur citius, et ad majus in longiori tempore. Putatur enim utique hoc rationabiliter accidere : omne enim quod movetur, est corpus : et hoc semper movetur ex alio in aliud continue durante motu. In omni enim tali motu necesse est esse tempus quod habet prius et posterius,in quo movetur ad quod movetur ab alio in aliud in spatio loci per quod transit: tempus enim omne divisibile : et in prima quidem corporis parte est in priori parte spatii, et prius est in medio quam in fine : sequitur ergo necessario, quod tempus fuit quando radius et lumen nondum venerat ad visum : et tunc tamen ferebatur et movebatur in spatio quod erat inter visum et solem propinquius soli quam visui.

Et si etiam aliquis dicat, quod tota forma sensibilis simul venit ad sensum et non pars ejus una prius et postea alia : totus enim sonus simul auditur et non partes : et hunc totum simul etiam prius audivit et postea durante sono audiet: et universaliter dicat, quod totum sensibile est in quolibet sensu et simul accipitur : non enim per partes accipimus aliquod sensibilium, sed totum simul, hoc non impedit inductam dubitationem : quia de tota forma sensibili simul quaeratur secundum quem modum perveniat ad sensum. Licet enim concedatur quod sensibilium non sit successiva generatio in sensu, quando jam in sensum perveniunt, sed sunt absque fieri successivo in sensu, eo quod tota forma simul fit in ipso, non tamen minus hoc concesso verum est, quod sonus venit ad sensum successive per medium, licet totum simul moveatur. Patet enim, quod venit ad auditum postquam virtus primi sonantis jam per aliquod tempus perfecta erat : experiendo enim sentitur, quod jam facto

ictu, quando jam longe stat primum verberans, nondum auditur.

Hoc autem quod dictum est, manifestat litteratae vocis transfiguratio in aere : oportet enim illam figurari in aere, quemadmodum id cui adjungit latio, quae est motus localis in medio aere, qui est causa vocis: litterata enim vox dicta, longe nondum est audita quando dicta est: ergo aer delatus et motus causans vocem transfigurantur de loco ad locum circulariter usque ad auditum : non igitur subito venit ad auditum, quamvis tota simul indistanter prolata veniat. Similiter igitur videtur de lumine et colore, quod veniant ad visum successive per medium, quamvis non veniant simul per partes acceptas a visu. Non enim potest aliquis dicere et evadere per hoc quod diximus in libro de Anima, quod relativa sunt sicut visus et visibile : et dicatur quod videns videt, et visum videtur in eo quomodolibet se habeant ad invicem, sicut relata aequalia, aequalia sunt et dicuntur per hoc quod aliquo modo comparationis ad invicem referuntur : relativorum enim ad invicem comparatorum nullum oportet alicui in distantia loci determinata esse recta vel circulari, extra quam non comparatur ad. suum relativum : aequalibus enim factis aliquibus per aequalitatem ad invicem comparatis, non differt utrum prope aut longe sint ad invicem, vel recte distent a se invicem vel circulariter : semper enim comparantur : hoc autem non est in visu et visibili in quae exigitur distantia determinata a qua illud videt et aliud videtur.

Quod autem nos in libro de Anima diximus de sensu et sensato, diximus secundum actum factis, et de motu sensibilium ad sensum, ubi quaerere non fuit nostrae intentionis. Numquid igitur de sono et colore accidere quod diximus est rationale ? quod successive veniat ad visum, ut dicamus quod quemadmodum tota et omnis aqua, et totus et omnis aer continua sunt a primo sonante usque ad auditum, Ita ut sensibile veniens per insum idem primo primus qui propinquior est sensibili, et postea illud idem transiens ulterius participet postea postremo, et sic fiat odoratus, auditus, et visus, sicut lapis unus numero, primo movetur in prima parte spatii per quod iacitur, et postea idem numero movetur in postrema parte ejusdem spatii. Sicut enim idem audibile et eumdem sonum participat prope primum sonans stans, et stans longius ab ipso, et non in eodem tempore simul : et hoc quidem aliquo modo est verum, et aliquo modo non est verum, sicut infra ostendetur.

Videtur enim quibusdam esse objectio de his quam solvere oportet antequam solvamus principalem quaestionem. Licet enim Plato dicat idem numero verbum fieri in auribus multorum, tamen quidam dicunt hoc esse Impossibile, quod aliquid idem numero per aliud et aliud medium sive per aliam et aliam partem et audiatur et odoretur. Et haec est causa, quia esse quoddam habet in medium : omnis autem forma diversificatur et numeratur per subjectum. Cum igitur diversae partes medii sint diversa subjecta per numerum, non potest idem secundum esse fieri in auribus vel olfactibus diversorum. Et non est simile de lapide jacto : quia lapis corpus est, et esse non habet ab aere in quo projicitur : sed sensibile est forma quae esse non habet nisi in aliquo subjecto : idem ipsum enim esse sensibile est unum, velut esse formale moventis primi, est separatum in medio et divisum per modum qui est dictus, sicut esse soni campanae, qui statim circulariter inundans separatur in esse multorum sonorum secundum materiam medii in quo fit: et sic est de filiatione odoratus et gustus, per quod unum primi sensibilis existens dividitur et separatur in diversas partes medii. Ita enim est de esse ignis quoad lumen suum. Unum enim existens dividitur secundum divisionem et magnitudinem perspicui cujus ipsum est actus: et actum illum qui est

unius primi sensibilis numero, sentiunt omnes, licet non idem numero esse habeat secundum quod venit ad sensum omnium sentientium : et ideo proprium uniuscujusque sentientis sentitur alio et alio numero esse in medio. Sed cum haec omnia sic separata sunt idem sensibile specie, et hoc modo idem simul multi vident et audiunt et odorant. Causa autem hujus est, sicut diximus : quia ista non sunt corpora quae in diversis partibus medii eadem secundum se remaneant, sed sunt passiones et motiones formales primorum sensibilium, et hoc esse non habent sine corpore, nec idem esse In diversis corporibus. Sic igitur in audire et in olfacere non accidit simul subito mox ab ipso primo sensibili movente, sed in medio est sensibile antequam sit in sensu, et prius est in prima parte medii quam sit In ultima.

De lumine autem alius sermo est : in eo enim quod ad aliquid est, lumen est, non quidem quod sit relativum, sed est ad. aliquid, eo quod semper est alicujus : Id autem cujus est motus localis luminosi corporis illius, et illius finem consequitur perspicui illuminatio, sicut effectus sequitur causam : quod sic probatur. Ex praedictis enim constat quod perspicuum nullam habet contrarietatem, sed secundum naturam est ante contraria in corporibus perspicuis : non sic igitur habet impedimentum actus ejus quominus recipiatur in ipso ex aliqua qualitate elementali praesente : ergo illuminatio statim et in momento generatur in ipso, sicut patet ex his quae determinata sunt in V Physicorum : per quemlibet autem motum terminatum ad quodlibet punctum fit praesentia luminaris ad aliquam rectam perspicui oppositionem : ergo in momento semper ex tali fine motus generabitur lumen in perspicuo. Finis autem motus est indivisibilis et simplex et non In tempore, sed in momento temporis : ergo et effectus ejus, qua) est illuminatio ad omnes partes perspicui, ad rectam oppositionem erit in momento et non in tempore. Sic Igitur intelligendum est, quod illuminatio est ad aliquid, et quod est subito : et sic declinantur abusiones quas fatuitas hominum introduxit, dicentium lumen esse corpus, aut substantiam spiritualem, aut formam substantialem, aut aliquid aliud secundum quod in libro de Anima diximus.

Cum autem dicamus illuminationem esse subitam alterationem totius perspicui ad rectam oppositionem illuminantis primi, dicimus quod non omnino similiter se habet in alteratione et latione quae est motus localis. Lationes enim sive motus locales, eo quod sunt corporum per se motorum, rationabile est prius esse in prima parte medii quam in postrema corporum motorum attingentium motu suo diversas partes medii secundum prius et posterius tempus : et ita sonus qui adjunctus est motui locali, eo quod omnis sonus est alicujus lati localiter, sicut III, libro de Anima diximus. Non autem quaecumque alterantur, oportet similiter alterari in tempore, sicut lationes fiunt in tempore. Oportet enim quaedam subito alterari, et non dimidium prius, nec dimidium posterius : sed oportet primum statim in toto transmutari ab illo quod est alterans primum : et hoc contingit quoties alteratio causatur ab aliquo fine motus, et non ab ipso motu, sicut generatio quae large dicitur alteratio secundum quale formae substantialis, quae ideo subito est, quia est finis alterationis qualitatum activarum et passivarum : et illuminatio perspicui recte oppositi puncto ad quod figuratur motus primi illuminantis, et tamen non est necessarium semper simul et subito fieri omnem alterationem : eo quod non omnis alteratio facta est a fine alicujus motus et non ab ipso motu. Si enim subito fieret omnis alteratio, tunc etiam gustatio sive gustabilis diffusio in humido et lingua essent simul, quemadmodum et odor secundum diffusionem in medio esset simul et non successive in humido aeris vel aquae, quae sunt media odoris. In istis autem mediis

sentimus odorem et saporem prius in eo quod remotius est in nobis antequam tangamus ipsum in sensu : primum enim percipit aliquis prope stans quam stans longe : et ideo quando longe stamus, tali signo deprehendimus formam sensibilem esse prius in propinquo quam in remoto.

Rationabiliter autem dicendum, quod quaecumque sensibilia organorum sensuum non sunt in medio secundum aliquod esse quod habent in medio et a medio, non simul omnia, sed successive patiuntur talia media, nisi in solo lumine et colore propter ea quae dicta sunt : et ideo consequitur visum etiam fieri subito sicut perspicuum illuminatur subito : quoniam visus de numero perspicuorum est, sicut patet ex antehabitis : et ideo lumen facit videre. Sicut autem color subito immutat : quia alterat actum luminis et perspicui, sicut patet ex his quae dicta sunt in prima parte libri hujus, et ex secunda parte, ubi probatum est quod color nihil aliud est nisi quoddam esse luminis in perspicuo determinato.

Tantum igitur sit dictum a nobis de solutione quaestionis secundo inductae.