Caput VI. Martyrum Nostrorum Virtutes, Et Visionum Fructus Ostendunt, Divino Illos Fuisse Spiritu Afflatos, Et Eorum Revelationes Deo Esse Tribuendas.

I. In veris prophetis a falsis discernendis, eorum imprimis morum habendam esse rationem.

II. Aliqua Actorum loca, in quibus martyrum nostrorum virtutes graphice describuntur.

III. Nihil esse in eorum moribus animadvertere, quod 0137B Montani redoleat institutionem.

IV. Perpetuam sociosque martyres naturae leges minime violasse, Ignatii M. exemplo demonstratur.

V. Aliorum martyrum pro martyrii corona preces et vota.

VI. Alios, praeter Perpetuam, martyres aut bestias in se ipsos concitasse, aut instrumenta crudelitatis ad accelerandum martyrium ultro adhibuisse.

VII. Veterum Christianorum exempla qui vel seipsos sponte obtulerunt, vel praesidum saevitiam in se ultro provocarunt, Perpetuae factum excusant.

VIII. Sanctorum Andronici et Tarachi memorabile facinus.

IX. Perpetuae et sociorum martyrum spiritus quam fuerit a Montanistarum spiritu longe diversus ex diversis utriusque effectibus demonstratur.

0137C X. Perpetuae et Saturi revelationem honesti et optimi fructus.

I. Superioribus capitibus argumenta labefactavi quae Basnagius ex ipsis eorum Actis adversus martyres conficit. Praesenti et sequenti capite argumenta in medium producam, quae pro sanctis martyribus ex iisdem Actis collegi, et quibus invictissime, ut puto, eorum orthodoxia vindicatur, ut quemadmodum adversarius et externis, ut vocant, argumentis et internis adversus martyres militat: ita nos pro illis, postquam hujusce dissertationis capite primo externa produximus argumenta ex Ecclesiae et veterum Patrum auctoritate petita, internis postremis his duobus capitibus decertemus, quae nobis ex ipsis eorum Actis luculentissima suppetunt.

0137D Primum esto, quod ex Perpetuae sociorumque martyrum heroicis virtutibus, patientia, pietate moderatione, charitate, fortitudine et rerum omnium humanarum contemptu sponte promicat atque efflorescit. In moribus prophetarum ad veros a falsis discernendos, multum inesse momenti, veteres existimarunt. Unde Apollonius ecclesiasticus ille apud Eusebiium : «scriptor, Cataphrygarum haeresim 0138A adhuc sua aetate vigentem refutare aggressus, peculiare adversus eos volumen condidit, tum falsas prophetias, quae ab illis circumferuntur, verbatim expendens, tum vitam moresque eorum qui haeresis illius auctores fuerunt, discutiens.» Aliqua deinde ex hoc opere fragmenta profert, in quibus pravos Montani et muliercularum ejus, Themisonis etiam et Alexandri mores describit, ac postea subjungit : «Actus prophetae tanquam fructus examinandi sunt. Ex fructibus quippe arbor cognoscitur.» Et post pauca : «Si negant prophetas suos munera accepisse, hoc igitur fateantur, non esse illos prophetas, si munera accepisse convicti sunt. Ac tum demum sexcenta ejus rei documenta ac testimonia proferemus. Necesse porro est ut omnes prophetae fructus atque actus probentur. 0138B Dic mihi, tingitne capillos propheta? an stibio oculos linit? an studet ornari? prophetane tabula ludit, et tesseris? an pecuniam locat foenori? Ingenue fateantur, ac respondeant, utrum haec agere liceat, an secus? Ego vero haec apud ipsos acta esse convincam.»

II. In his autem Perpetuae, Felicitatis et sociorum martyrum actis mira ubique resplendent christianarum omnium virtutum exempla; ita ut affirmari merito possit, quot in Montano, Maximilla, Themisone et Alexandro Apollonius vitia reprehendit, tot in sanctis hisce martyribus ac Perpetua praesertim, et multo etiam plura, virtutum omnium decora refulgere. Aliqua Actorum loca quae magis ad rem faciunt, in specimen indicabo cap. I, § 2. «Cum adhuc, inquit, cum persecutoribus essemus, et me pater avertere et 0138C dejicere pro sua affectione perseveraret, etc., dixi ei . . . . Ego aliud me dicere non possum, nisi quod sum christiana. Tunc pater motus in hoc verbo, misit se in me ut oculos mihi erueret; sed vexavit tantum, et profectus est victus cum argumentis diaboli. Tunc paucis diebus, quod caruissem patre, Domino gratias egi, et refrigeravit absentia illius. In ipso spatio paucorum dierum baptizati sumus; mihi autem Spiritus dictavit, nihil aliud petendum in aqua, nisi sufferentiam carnis. Post paucos dies recipimur in carcerem, et expavi, quia numquam experta eram tales tenebras . . . Ego infantem lactabam jam inedia defectum. Sollicita pro eo alloquebar matrem, et confortabam fratrem, commendabam filium. Tabescebam, ideo quod illos tabescere videram mei beneficio. Tales 0138D sollicitudines multis diebus passa sum, et usurpavi ut mecum infans in carcere maneret; et statim convalui, et relevata sum a labore et sollicitudine infantis: et factus est mihi carcer subito quasi praetorium, 0139A ut ibi mallem esse quam alibi.» Quot hic virtutes emicant! Constantia adversus patris minas, et blanditias; constantia item adversus humanas omnes affectiones, pietas erga parentes, materna pro filio sollicitudo, in carceris incommodis tolerandis invicta patientia: hypocritarum more, stoica gravitate humanos affectus non dissimulat, sed christiana virtute superat ac moderatur: Domino gratias agit, divinam opem implorat, alienas magis angustias quam suas dolet, miro religionis in Deum et caritatis in proximum documento. Eaedem virtutes in aliis quoque locis resplendent, cap. II, § 1. «Post paucos dies rumor cucurrit, ut audiremur. Supervenit autem et de civitate pater meus consumptus taedio, ascendit ad me ut me dejiceret, dicens: Miserere, filia, canis meis, etc. Haec 0139B dicebat pater pro sua pietate basians mihi manus, et se ad pedes meos jactans, et lacrymis non filiam, sed dominam me vocabat. Et ego dolebam canos patris mei, quod solus de passione mea gavisurus non esset de toto genere meo: et confortavi eum, dicens: Hoc fiet in illa catasta, quod Deus voluerit. Scito enim nos non in nostra potestate esse constitutos, sed in Dei.» Similia et filialis erga patrem observantiae, et christianae fortitudinis exempla habentur § 2, qui totus quamvis describendus esset, haec ex eo tamen pauca subjiciam: «Et Hilarianus procurator . . . parce, inquit, canis patris tui; parce infantiae pueri. Fac sacrum pro salute Imperatorum. Et ego respondi: Non facio. Hilarianus: Christiana es? Et ego respondi: Christiana sum. Et cum staret pater ad me 0139C dejiciendum, jussus est ab Hilariano dejici, et virga percussus est. Et doluit mihi casus patris mei, quasi ego fuissem percussa: sic dolui pro senecta ejus misera. Tunc nos universos pronuntiat et damnat ad bestias, et hilares descendimus ad carcerem.» Hanc Perpetuae filialem erga patrem observantiam his sanctus Augustinus verbis commendat : «Doluit illa senis parentis injuriam; et cui non praebuit assensum, servavit affectum. Oderat quippe in illo stultitiam, non naturam, et ejus infidelitatem, non originem suam. Majore igitur gloria tam dilectum patrem male suadentem fortiter repulit, quem vapulantem videre sine moerore non potuit. Proinde et dolor ille nihil retraxit robori fortitudinis, et aliquid addidit laudibus passionis:» Diligentibus enim Deum omnia cooperantur in bonum. 0139D Earumdem virtutum aliud, cap. III, § 1, occurrit exemplum: «Ut autem proximavit dies muneris, intravit ad me pater meus consumptus taedio, et coepit barbam suam evellere, et se in terram mittere, et prosternere se in faciem, et improperare annis suis, et dicere tanta verba quae moverent universam creaturam. Ego dolebam pro infelici senecta ejus.» Hic iterum audiendus sanctus Augustinus : «Per caritatem multi mortui sunt saeculo, ut viverent Deo. Hac caritate accensi martyres, non simulati, non vana gloria ventilati, non tales, de quibus dictum est: Si tradidero 0140A corpus meum ut ardeam, etc.; sed tales quos vere Christi et veritatis caritas perduceret ad passionem: quid eis fecerunt persecutiones saevientium? Majorem violentiam habuerunt oculi flentium suorum, quam persecutiones insectantium. Quam multos enim tenebant filii, ne paterentur? Quam multorum genibus provolvebantur uxores, ne viduae relinquerentur? Quam multos parentes filii prohibebant mori, sicut novimus et legitur in passione Beatae Perpetuae? Facta sunt ista. Sed lacrymae quantaelibet, et quantolibet impetu fluerent, quando ardorem charitatis extinguerent?» cap. V, § 2, plura nobis confertim exhibentur mutuae charitatis spei et magnanimitatis exempla: «Circa Felicitatem vero (nam et illi gratia Domini ejusmodi contigit), cum octo jam mensium suum 0140B ventrem haberet (nam praegnans fuerat apprehensa), instante spectaculi die, in magno erat luctu, ne propter ventrem differretur; quia non licet praegnantes poenae repraesentari, et ne inter aliquos postea sceleratos, sanctum et innocentem sanguinem funderet. Sed et commartyres ejus graviter contristabantur, ne tam bonam sociam, quasi comitem solam in via ejusdem spei relinquerent. Conjuncto itaque unito gemitu, ad Dominum orationem fuderunt ante tertium diem muneris. Statim post orationem dolores eam invaserunt. Et cum pro naturali difficultate octavi mensis, in partu laborans, doleret, ait illi quidam ex ministris cataractariorum: Quae sic modo doles, quid facies objecta bestiis quas contempsisti, cum sacrificare noluisti? Et illa respondit: Modo ego patior 0140C quod patior; illic autem alius erit in me qui patietur pro me, quia et ego pro illo passura sum. Ita enixa est puellam, quam sibi quaedam soror in filiam educavit.» Nihilo inferiora sunt, neque minori admiratione digna quae describuntur § 3 et 4 Perpetuae et Saturi infracti excelsique animi documenta. Sed non est omittendus cap. VI, § 1, ut ex universarum virtutum connexione et varietate contextus: «Illuxit dies victoriae illorum, et processerunt de carcere in amphitheatrum, quasi in coelum, hilares, vultu decori, si forte gaudio paventes, non timore; sequebatur Perpetua placido vultu, et pedum incessu, ut matrona Christi Dei dilecta, vigorem oculorum suorum dejiciens ab omnium conspectu. Item Felicitas salvam se peperisse gaudens, ut ad bestias pugnaret, a sanguine, 0140D ab obstetrice ad retiarum, lotura post partum baptismo secundo. Et cum delati essent in portam, et cogerentur habitum induere, viri quidem sacerdotum Saturni, foeminae vero sacratarum Cereri: generosa illa in finem usque constanti repugnavit. Dicebant enim: Ideo ad hoc sponte pervenimus, ne libertas nostra abduceretur. Deo animas nostras addiximus, ne tale aliquid faceremus; hoc vobiscum pacti sumus. Agnovit injustitia justitiam: concessit tribunus, ut quomodo erant, simpliciter inducerentur. Perpetua psallebat, caput jam Aegyptii calcans. Revocatus, et Saturninus et Saturus, populo spectanti comminabantur de hoc. Ut sub conspectu Hilariani pervenerunt, 0141A gestu et nutu coeperunt Hilariano dicere: Tu nos, inquiunt, te autem Deus judicabit. Ad hoc populus exasperatus, flagellis eos vexari pro ordine venatorum postulavit. Et utique illi gratulati sunt, quod aliquid et de dominicis passionibus essent consecuti.» Videndus et cap. VI, § 3, uti praeter invictam animi fortitudinem, qua se ferocissima vaccae sanctae mulieres obtulerunt, suscipienda venit et Perpetuae modestia: «Jactata» enim a ferocissima bestia «concidit in lumbos, et ut conspexit tunicam a latere discissam, ad velamentum femorum adduxit, pudoris potius memor quam doloris.»

III. Nihil in his martyrum gestis animadvertere est ex Montani schola et institutione profectum; nihil scilicet superstitiosum, nihil incompositum, nihil tumultuosum, nihil turbidum, nihil denique inordinatum 0141B quae sunt, ut ex Asterio Urbano, Apollonio, Miltiade, Serapione, Aelio Publio, et aliis Patribus constat , montanistici spiritus characteres: sed in omnibus contra mira modestia, compositio, prudentia, pietas, religio, charitas, fortitudo, fides sapientiaque refulgent; ut non sit aliud sanctarum mulierum martyrium, quod illustriora virtutum omnium decora comitentur. Fieri autem minime potuisse videtur, ut mulier insania et furore percita, et daemoniaco spiritu acta, cujusmodi erant Montanistarum pseudo-prophetissae, ita sibi in omnibus caverit, ita se gesserit, ut nihil in ejus verbis procax, nihil arrogans, nihil in motibus inverecundum, nihil actibus irreligiosum vel severissimus censor possit animadvertere. Quamdam equidem Montanistae morum externam gravitatem prae se 0141C ferebant, sese disciplinae severitate jactabant, abstinentia, pudicitia et persecutionum tolerantia se plurimum efferebant: sed qui se graviora instituta evangelicis institutionibus adjecisse, verbis insolentissimis praedicabant, moribus postea legis evangelicae sanctitatem minime referebant, sed ab ea quam longissime aberant. Perpetua vero sociique martyres evangelium moribus referunt, atque exactissime exprimunt. Est et aliud in horum martyrum, et praesertim Perpetuae, virtutibus observatione dignum, quo a fucatis hypocritarum pseudo-prophetarumque virtutibus discerni facile possunt, quod se nativa quadam simplicitate tuentur, et quam in eis divinae cujusdam sapientiae et excelsi animi ac bene rebus humanis exempti indicia clara cernuntur; tam nativo quodam candore placent, 0141D et nihil in eis fucatum, nihil per simulationem gestum, aut per hypocrisim deprehenditur quae quidem simplicitas et candidi pectoris decus in ipsis quoque Perpetuae verbis et scribendi charactere resplendent, quo suos, ut supra est observatum, humanos affectus non dissimulat, se supra alios non effert, res suas minime exaggerat, ad Deum omnia refert, in fide, in spe divinae misericordiae, in sinu Providentiae et placidissime conquiescit, et casus omnes contemnit, et nihil timet, et omnia sperat, et nihil non audet. Hi profecto virtutum flores inter haeresum dumeta non germinant; hos fructus arbor mala non facit. Potest quidem fieri, ut et nequam spiritus exteriorem quamdam 0142A sanctitatis umbram affectet, ut hos gestiat virtutis actus imitari; sed esse non potest ut absolutam undequaque et omni ex parte sinceram christianae perfectionis imaginem repraesentet; non adeo sibi cavere potest hypocrisis, ut non aliquid excidat quo se prodat: falsis enim virtutibus aliquid vitii facile intermiscetur, et spiritus ille superbiae tum maxime agnoscitur, cum animi demissionem simulat, et se in exteriorem quamdam modestiae speciem componit. Sed quid habet Basnagius, in his quae ad mores pertinent, quod in Perpetua ejusque sociis reprehendat? Nihil omnino; et affirmari utique potest quod, sicuti nulla est evangelicae disciplinae hac similior imago, ita nulla ab haeretica institutione magis abludit. Perpetua et Maximilla invicem conferantur; tam discrepabunt 0142B earum mores, quam a virtute vitium, a luce tenebrae amplo discrimine separantur. Fieri ergo non potest, ut eodem furoris et insaniae spiritu agerentur. Sane si tam illustre martyrium tot virtutum parergis decoratum, inter haereticos perfectum est aut perfici potest vel perit omnino, aut admodum infirmatur christianae religionis argumentum, quod et sane efficacissimum ex constantia et virtute martyrum proficiscitur. Non enim Christianorum martyrium adeo commendat mors pro fide suscepta, cum alii multi ex omnibus sectis pro suis superstitionibus ultro se neci tradiderint, quam caeterarum virtutum apparatus quo suum agonem catholici martyris decorarunt: fides scilicet, spes, charitas, religio, pietas, modestia, excelsi animi robur invictum, quae mirum in modum, ut ostendimus, 0142C in Perpetua sociisque martyribus refulserunt.

IV. Sed ut nihil eorum negligam, aut sine refutatione dimittam, ex quibus morosus aliquis cavillator, vel impudens sycophanta sanctis martyribus conflare posset invidiam; duo in examen adducam Actorum loca in quibus naturae leges violari videntur, quibus suam unusquisque vitam conservare jubetur, et mortem cum nobis, tum aliis optare aut alios in interitum nostrum urgere prohibemur. In has autem naturae leges martyres nostri peccasse videntur, tum cap. V, § 2, ubi communibus votis orarunt, ut immaturum partum, «instante jam spectaculi die,» Felicitas ederet, «ne propter ventrem differretur, quia non licet praegnantes poenae repraesentari.» Tum gravius cap. VI, § ult., ubi Perpetua necis instrumenta ad accelerandum 0142D martyrium ipsa suis manibus aptavit: «Perpetua autem, ut aliquid doloris gustaret, inter costas puncta exululavit, et errantem dexteram tirunculi gladiatoris ipsa in jugulum suum posuit.» Haec in Perpetua sociisque martyribus reprehendi posse, nemo mirabitur, qui animum adverterit ad ea, quae ob similem omnino caussam in martyrem Ignatium Dallaeus effudit. Quod enim sanctissimus martyr Romanos per litteras monuerit, ne optatum martyrium suis ad Deum precibus, aut officiis retardarent, et bestias etiam repugnantes se in suum interitum adacturum esse significaverit, violatae a Dallaeo pietatis et modestiae reus agitur. Sed ut melius intelligatur quam bene sibi invicem in ejusmodi votis Ignatius et Perpetua 0143A sociique martyres concinant, ipsa hic Ignatii verba subjiciam : «Obsecro vos, ne intempestivam mihi benevolentiam exhibeatis. Sinite me ferarum cibum esse, per quas Deum consequi licet. Frumentum sum Dei, et per ferarum dentes molor, ut purus panis Christi inveniar. Feris potius blandimini, ut mihi sepulcrum fiant, nihilque mei corporis relinquant, ne postquam obdormiero, gravis alicui fiam . . . . . . . Christo pro me supplicate, ut per haec instrumenta hostia inveniar.» Quod pro se fieri a Romanis optabat Ignatius, id officii erga Felicitatem nostri martyres praestiterunt. Volebat ille a Romanis conjunctas ad Deum preces effundi, quo bestiarum dentibus moleretur, et per haec instrumenta Christi efficeretur hostia; id vero Felicitatis sociis 0143B in votis erat, et ut foetum immaturo tempore emitteret, fusis ad Deum precibus postulabant, ne martyrium ejus differretur, sed una cum aliis bestiis objiceretur. Pergit Ignatius et non solum ardens martyrii desiderium ostendit, sed bestias, invitas etiam et repugnantes, se ait suam ipsius necem provocaturum : «Utinam fruar bestiis mihi praeparatis, quas et opto mihi promptas inveniri, quibus et blandiar, ut cito me devorent, non ut quosdam veritae non tetigegerunt. Si autem illae repugnantes noluerint, ego vi impellam.» Nihil refert ad gladiatoris dexteram in suum quisquam jugulum ponat, quod Perpetua fecit, an feras ad se devorandum impellat, quod se facturum scribebat Ignatius. Unde utrumque, aut iisdem reprehensionibus patet, aut iisdem est laudibus prosequendum. 0143C Interim autem quemadmodum Pearsonius Ignatii vota ut sancto martyre non indigna, nostrorum martyrum exemplo demonstrat: ita nos eorumdem martyrum pro Felicitate preces Ignatii exemplo tuebimur: cur enim plebeios martyres, ut Pontii Diaconi verbis utar, et a Baptismo recentes inde arguemus, unde sapientissimum episcopum, et Apostolorum discipulum honori et admirationi habemus?

V. Verum quoniam ex Protestantium grege non pauci, et in his etiam Basnagius, Ignatii epistolas ut pseudepigraphum et adulterinum opus rejiciunt, et inter caetera quae in eis ut ab Ignatii virtutibus aliena notant, ardens illud martyrii votum sugillant, aliis exemplis et epistolicum Ignatium, et nostros martyres cum Pearsonio tuebor. Celerinus confessor ad 0143D Lucianum confessorem epistola inter Cyprianicas 21. «Haec cum tibi scriberem, domine frater, gaudens et tristis eram: gaudens, ex eo quod audierim te pro Domini nostri Jesu Christi salvatoris nostri tentum, 0144A et illius nomen penes magistratus hujus mundi confessum, etc.» Et infra: «Sic coronet te, cujus nomen confessus es . . . . . . Pete, ut sim dignus coronari cum numero vestro.» Et rursum: «O te felicem! suscipere vota tua, quae semper desiderasti, vel in terra dormiens optasti pro nomine illius in carcerem mitti, quod nunc tibi contingit, sicut scriptum est: Det tibi Dominus secundum cor tuum.» Haec Celerinus, a moderatione praesertim, humilitate, timore, cautione et verecundia sancto Cypriano commendatus. Ita etiam Lugdunenses martyres christianae religionis praecipuum decus, fide et sapientia non minus quam invicta animi fortitudine insignes, profusis lacrymis, ut est apud Eusebium , «obsecrabant fratres, ut continuae ad Deum preces fierent, 0144B quo tandem ipsi perficerentur.» De sancto Cypriano Pontius ejus diaconus: «Conveniebant interim plures egregii et clarissimi ordinis, sed et saeculi nobilitate generosi, qui propter amicitiam secessum subinde suaderent; et ne parum esset nuda suadela, etiam loca, in quae secederet, offerebant. Ille vero jam mundum suspensa ad coelum mente neglexerat, nec suadelis blandientibus annuebat. Fecisset fortasse tunc etiam, quod a pluribus et fidelibus petebatur, si et divino imperio juberetur.» Nam ut ipse Pontius docet, in priore secessu, «Domino latebram tunc jubente paruit.» Populus autem fidelis, sancto Cypriano ad supplicium ducto, tantum aberant ab orando Deum, ut illi parceretur, aut quovis modo martyrium impediendo, ut simul cum illo potius mori cuperent: 0144C «Quamvis enim non potuerit evenire, quod optabant vota communia, ut consortio paris gloriae simul plebs tota pateretur; quicumque sub Christi spectantis oculis, et sub auribus sacerdotis ex animo pati voluit, per idoneum voti sui testem legationis quodammodo litteras ad Deum misit.» Sanctus Hieronymus, de Vita Pauli Eremitae: «Sub Decio et Valeriano persecutoribus, quo tempore Cornelius Romae, et Cyprianus Carthagine felici cruore damnati sunt, multas apud Aegyptum et Thebaida ecclesias tempestas saeva populata est. Voti tunc Christianis erat pro Christi nomine gladio percuti. Verum hostis callidus, tarda ad mortem supplicia conquirens, animas cupiebat jugulare, non corpora; et, ut ipse qui ab eo passus est Cyprianus ait: Volentibus mori, non 0144D permittebatur occidi.» Notum est et illud sancti Polycarpi martyris ad proconsulem, nunc bestias, nunc flammas illi minitantem: ἀλλὰ τί βραδύνεις; φέρε ὃ βούλει. «Quid autem moras trahis? Affer quod vis. Ταῦτα καὶ ἄλλα πλείονα λέγων θάρσους καὶ χαρᾶς ἐνεπίμπλατο; «Haec et plura alia cum diceret, fiducia et laetitia impletus est,» ut vetustissima ejus Acta testantur. Plura autem illa, quae fortitudine et exultatione plenus pronuntiavit, qualia, amabo, fuere, si non Ignatianis, si non Perpetuae, Felicitatis et sociorum martyrum 0145A votis similia? Si non illi voci consona, quam e coelo audivit, Ἴσχυε, καὶ ἀνδρίζου, Πολύκαρπε, «fortis esto, et viriliter age, Polycarpe.» Notissima est etiam illa Romani Caesareensis Diaconi vox Antiochiae audita, ποῦ μοι τὸ πῦρ; Ubinam mihi ignis? His quae in Ignatii defensionem Pearsonius affert exemplis, aliud adjiciam praecedentibus non minus insigne ex Actis sinceris sanctorum Montani, Lucii, etc. Damnatis caeteris, Flavianus in carcerem revocatus est, et martyrium ejus dilatum: id ipse non minus quam ejus socii aegre tulerunt; unde Montanus, cum, ut est in Actis, «jam carnifex immineret et gladius super cervicem ejus libratus penderet, expansis ad coelum manibus, voce clara, ita ut non tantum ad aures plebis, sed et gentiles quoque ipsos sonus voce 0145B feriret, oravit rogans et deprecans, ut Flavianus qui per suffragium populi de comitatu eorum remanserat, sequeretur die tertia.» Non alia erant matris ipsius Flaviani affectus et vota, de qua in Actis subjungitur: «Haerebat lateri ejus incomparabilis mater, quae praeter fidem, qua ad patriarchas pertinebat, in hoc etiam se Abrahae filiam comprobavit, quod filium suum et optabat occidi, et quod interim remansisset, contristabatur intimo dolore.» Ipse autem Flavianus his afflictam matrem verbis consolabatur: «Scis mater merito charissima, ut semper tentaverim si confiteri contigisset, martyrio meo frui, et frequenter catenatus videri, et saepe differri? Si ergo contigit quod optavi, gloriandum est potius quam dolendum.» Haec erant martyrum vota quae si in crimen 0145C vocentur, innumeri erunt martyres quibus martyrii corona detrahenda erit.

VI. Major ex altero capite Perpetuae conflari posset invidia; sed illa etiam, ut dixi, Ignatii exemplo depellitur. Non enim aliud Perpetua fecit, quam quod se facturum scribit Ignatius. Sed quoniam de illius actis et epistolis controversia movetur, alia exempla non desunt quae plena manu in suas epistolarum Ignatii vindicias Pearsonius congessit. In Smyrnensis Ecclesiae vetutissima epistola repraesentatur Germanicus, quasi nobilis et insignis bestiarius, ἐπισήμως θεριομαχῶν. Quid autem judicio antiquissimae Ecclesiae ἐπίσημον, insigne aut nobile, in ejus martyrio breviter descripto invenitur? Hoc unum unde Perpetua violatae naturae legis argui forsitan posset : «Nam 0145D cum proconsul flectere eum vellet, diceretque ut suam ipse aetatem miseraretur; ille bestiam ultro ad se attraxit, eique vim intulit.» Hoc enim fecisse narratur, ut martyrium acceleraret: «Cupiens velocius ex injusta et iniqua eorum hominum vita effugere. Inde autem factum est, ut universa multitudo fortitudinem pii ac religiosi generis Christianorum admirata, etc.» Ille igitur Germanicus, quem 0146A ut insignem et nobilem imprimis martyrem proposuit antiqua et celebris Ecclesia Smyrnensis, cujus ob insigne facinus Ethnici ipsi nobilitatem et generositatem christianae gentis admirati sunt, id erga bestias fecit, quod cum gladiatore Perpetua: ille videlicet, martyrio flagrans, «bestiam ultro ad se attraxit;» haec autem eodem ardens desiderio, «tirunculi gladiatoris dexteram in suum ipsa jugulum posuerit.» Dionysius Alexandriae episcopus Apolloniam virginem magnopere laudat, quod cum ipsi verberatis maxillis cuncti dentes excussi, flammaeque admotae essent , «celeriter in ignem insiliit, et conflagravit.» Sanctus Hilarius, Enarratione in Psalmum LXV: «Alii enim in vinculis carcerum gloriantur, alii caesi in verberibus gratulantur, alii potestati 0146B irreligiosorum desecanda felicium capitum colla submittunt; plures in exstructos rogos currunt, et trepidantibus poenae ministris ignem saltu devotae festinationis insiliunt.» Hunc in martyribus patiendi ardorem optime describit sanctus Chrysostomus oratione in Romanum, diabolum ita loquentem introducens : «Prunas substravi, hi autem tamquam ad rosas currebant; ignem accendi, illi autem tanquam in fontes aquarum frigidarum seipsos projiciebant . . . Et tamquam in sacra pompa choreas agentes, et in viridi prato ludentes, ita tormenta quisque arripuit, non tanquam poenas, sed velut vernos flores accipientes, et coronati et propriae alacritatis excessu tormenta mea praeripiebant.»

VII. Neque mirum est, aliquos bestias jam paratas 0146C ad suam ipsorum necem provocasse, aut crudelitatis instrumenta in procinctu posita ad accelerandum martyrium ultro adhibuisse; cum certissime constet id quod multo majus est quam plurimos mortem pro Christi nomine appetivisse, cum in hostium potestate non essent, seipsos indicasse hostesque ipsos ad supplicium infligendum provocasse. De Christianis sui temporis Lucianus in Peregrino : «Miseri homines, a seipsis persuasi fore se integre immortales semperque victuros, mortem contemnunt, multique ultro se ipsos dedunt.» Justinus Martyr fatetur, christianum se factum esse quod ei nemo malus videretur «mortem optare; nedum ut quisquam se ipsum necandum ultro proderet ac deferret,» quod Christiani tunc temporis fecerunt. Tertullianus ad 0146D Scapulam, cap. 1: «Cum omni saevitia vestra concertamus, etiam ultro erumpentes, magisque damnati, 0147A quam absoluti gaudemus.» Et cap. 4: «Vide tantum, ne hoc ipso, quod talia sustinemus, ad hoc solum videamus erumpere, ut hoc ipsum probemus, nos haec non timere, sed ultro vocare. Arius Antoninus in Asia cum persequeretur instanter, omnes illius civitatis Christiani ante tribunalia se, manu facta, obtulerunt, cum ille, paucis duci jussis, reliquis ait: Ὦ δειλοὶ, εἰ θέλετε ἀποθνήσκειν, κρημνοὺς ἢ βρόχους ἔχετε. Hoc si placuerit et hic fieri, quid facies de tantis millibus hominum, tot viris et foeminis omnis sexus, omnis aetatis, omnis dignitatis, offerentibus se tibi?» De nona persecutione Sulpicius: «Certatim gloriosa in certamina ruebatur, multoque avidius tum martyria gloriosis mortibus quaerebantur, quam nunc episcopatus pronis ambitionibus appetuntur.» 0147B Idem, epist. XI de B. Martino: «Quid si ei Neronianis, Decianisque temporibus in illa quae tunc exstitit, dimicare congressione licuisset, testor Deum coeli atque terrae, sponte equuleum ascendisset, ultro se ignibus intulisset. . . . Si vero gentium doctoris exemplo gladio deputatus inter alias, ut saepe provenit, victimas duceretur, primus omnium carnifice compulso, palmam sanguinis occupasset.» Sanctus Joannes Chrysostomus observat sub imperio Juliani omnem aetatem et utrumque sexum ad mortem pro vera religione subeundam exilientem.» Hanc rationem reddit, cur Julianus Apostata apertam contra Christianos persecutionem moliri noluerit . «Novit enim, aperte novit, quod si hoc auderet ille, omnes pro Christo animas suas 0147C prodidissent: Omnes enim, inquit, ut ad favum apes, ad martyrium convolabant.»

Neque vero tantum fortia locuti sunt antiquae Ecclesiae Christiani, sed et fecere et passi sunt. Celebre imprimis fuit nomen Phocae martyris, qui cum lictores forte hospitio accepisset, qui narrabant missos se ad interficiendum Phocam, promisit die crastino se illis Phocam ostensurum, et loco ad sepulturam prius praeparato, adstans, eis dixit: «Ego ille Phocas.» Illi cum jam haesitarent, animos eis, ut ipsum interficerent, exhortatione addebat : «Dixit, persuasit, passus est, ac capite truncatus, grata Deo hostia oblatus est;» ut loquitur Asterius Amasenus Epiphanio synchorus. Sub Valeriani persecutione 0147D Priscus, Malchus et Alexander, seipsos invicem insimulabant tamquam ignavos et desides, quod occasione oblata adhuc cessassent, μὴ οὐχὶ προαρπάζοντες τὸν τοῦ μαρτυρίου στέφανον, «nec martyrii coronam praeripuissent.» Quare judicem adorti, ad bestias condemnati, θείῳ κατεκοσμήθησαν μαρτυρίω, «divino martyrio coronati sunt,» ut narrat Eusebius 0148A lib. VII, cap. 12. Romanus Caesareensis diaconus videns multos sacrificantes, ζήλῳ θεοσεβείας πρόσεισι, «zelo divini cultus ipsum incitante, propius accessit,» et contenta voce inclamans eos objurgavit, judici vim fecit, et ob audaciam comprehensus «generoso, si quis alius, martyrio decoratus est.» Quin etiam Appianus, fervente persecutione, clam omnibus in eadem domo degentibus, et militum etiam cohorte, Urbani praesidis dextra apprehensa, sacrificium omittere coegit et gravissimis tormentis sese dedens, passus est. Id autem Eusebius, illi familiaris, eum fecisse judicavit , «divina virtute ad hoc ipsum impellente, ac tantum non per hoc facinus inclamante, etc.» qui et Aedesium idem quod a fratre factum est, facere conatum, eodem modo 0148B passum narrat. Longum esset omnes recensere, quos Eusebius aliique, se ultro et de industria martyrio obtulisse commemorant. Haec Pearsonius pro Ignatio, quae in nostros martyres quam bene conveniant nemo non videt.

VIII. Sed tot ab ipso commemoratis adjungendum omnino existimo insigne illud et audax Andronici, et Tarachi facinus, quorum alter ursum, alter leaenam divina virtute mansuefactos, ad se devorandum, ut in eorum actis legitur, incitarunt . «Dimiserunt ursum pessimum, quem dicebant ipsa die tres homines occidisse. Et appropinquavit ad corpora sanctorum, et nullum corpus contaminavit. Et cum transisset, venit ad sanctum Andronicum, et sedens lingebat vulnera ejus; sanctus vero Andronicus 0148C posuit caput suum super ursum, et instigabat eum ut irasceretur, et celerius redderet spiritum. Ursus autem quasi mansuetus subito factus est.» Et paulo post: «Et cum exisset (leaena) vidit corpora sanctorum projecta, et venit ad beatum Tarachum, deposuit se ante pedes ejus, quasi eum adorans. Sanctus autem Tarachus trahebat manu eam ad se ut irasceretur bestia, et celerius consummaretur. Leaena autem sicut ovis, etc.» Praeter naturalem legem qua nobis mortem, aut accersere, aut accelerare vetamur, accedere etiam videbatur manifestum divinae voluntatis indicium, quae immanissimas bestias, ne sanctos laederent, mansuefaciebat. At sancti martyres nihil horum cogitantes, et sola martyrii 0149A cupiditate flagrantes, in mortem (si ita loqui fas est) praecipites ferebantur; ad quam eos divino Spiritu intus inspirante, anhelasse, vel ex miraculo constat. Cum enim nemini liceat in suam perniciem nisi Deo jubente, grassari; temerarium et audax facinus numquam Deus miraculis comprobasset, nisi fuisset ejus auctoritate susceptum. Eodem Spiritu et illos actos fuisse, qui se ipsos ultro tyrannis obtulerunt, vel, majori quam debuissent libertate utentes, ad saeviendum magis magisque inflammarunt, et eorum postea memoriam inter sanctos martyres semper coluit Ecclesia, pro certo tenendum est, nisi innumeros martyres e sacris fastis expungere, nostro arbitratu velimus. In horum numero martyrum jam inde ab initio, et non interrupta postmodum 0149B tot saeculorum serie Perpetua locum habuit. Unde quod jugulum gladiatori praestiterit, et errantem gladium sibi attemperarit, vitio illi dandum non est, sed ad divinum, quo intus agebatur, Spiritum praeclarum facinus referendum. Aliquo enim spiritu actam fuisse Perpetuam, sine controversia est. Quaeritur tantum, bonone an malo spiritu duceretur. Sed cum in ejus actibus nihil animadversione dignum occurrat, sed omnia potius cum sapientia, et cum virtute gesta; quin inhabitantem in suo pectore Spiritum sanctum habuerit visionum suarum ac revelationum auctorem, eoque propterea intus impellente, ad martyrium properasse, dubitandum non esse videtur.

IX. Sed ut omnis hac de re ambigendi de medio 0149C ratio tollatur, non solum generatim, quod hactenus fecimus, Perpetuae sociorumque martyrum virtutes inspici volo, sed ad eas praesertim animum advertere, quae inhabitantis in ea spiritus et visionum ac revelationum ejus fructus exstiterunt. Si enim ex fructibus qualis sit arbor agnoscitur, ex fructibus utique qualis in Perpetua fuerit spiritus, deprehendemus. Hujus spiritus magisterio cum baptizaretur, edocta didicit, nihil aliud christiano expetendum quam patientiam tolerantiamque passionum: «In ipso spatio paucorum dierum baptizati sumus; mihi autem Spiritus dictavit, nihil aliud petendum in aqua, nisi sufferentiam carnis.» Quodnam isto certius boni ac divini Spiritus argumentum? Non id certe suus, fortassis etiam cum baptizaretur, Montanum spiritus 0149D docuit, ut quem a baptismo recentem impotenti ambitione, et immoderata primi loci cupiditate aestuasse, narrat Asterius : «Vicus quidam esse dicitur in Mysia contermina Phrygiae, nomine Ardaba: In quo aiunt Montanum quemdam ex iis qui fidelium numero recens adscripti fuerant, immodica primi loci cupiditate captum primum sub Grato Asiae proconsule, 0150A aditum in se adversario spiritui praebuisse et daemone repletum subiti quodam furore ac mentis excessu concuti coepisse, et nova quaedam atque inaudita proloqui, etc.» Ait quidem de suo Paracleto Tertullianus : exhortatorem ipsum fuisse « omnium tolerantiarum;» sed nos hic non verborum folia quaerimus, sed operum fructus. Quae in montanistis quantum inter se invicem discreparent, vel ex hoc Tertulliani loco cum alio Apollonii collato manifestissime liquet. Sic enim Tertullianus: «Et ideo Paracletus necessarius deductor omnium veritatum, exhortator omnium tolerantiarum: quem qui receperunt, neque fugere persecutionem neque redimere noverunt, habentes ipsum, qui pro nobis erit, sicut locuturus in interrogatione ita juvaturus in passione.» 0150B Quid vero de primariis Montani discipulis et illius sectae, ut se jactabant, martyribus, Themisone et Alexandro Apollonius? Annon his omnino contraria apud Eusebium memoriae prodidit? Et paulo post, inquit Eusebius , de quodam ex eorum numero qui confessores apud ipsos habentur, haec dicit: «Praeterea Themison speciosa avaritia obvelatus, qui confessionis signum non pertulit, sed magna pecuniae vi erogata vincula abjecit: cum ob eam caussam modestius deinceps ac submissius agere deberet, tamquam martyr sese efferens, etc. . . . . . . Quod vero ad Alexandrum pertinet, ut veritas omnibus nosse cupientibus innotescat, judicatus est ab Aemilio Frontino Asiae proconsule, non ob nomen Christi, sed ob ea quae perpetraverat latrocinia, cum jam 0150C desertor fidei esset. Deinde vero ementitus nomen Christi, dimissus est, cum urbis illius fideles fefellisset. Ecclesia vero ejus loci, unde erat oriundus, ipsum non recepit, eo quod latrocinia exerceret. Si qui vero totum illius negotium scire desiderant, praesto est publicum Asiae tabularium.» Hi sunt montanisticae sectae martyres et confessores; hi sunt quibus Paracletus suum afflaverat spiritum, quos Tertullianus buccis inflatis praedicat, neque persecutionem fugere novisse, neque redimere. Ab hac etiam passionum tolerantia prophetissis suis suggerenda Priscae (seu Priscillae) et Maximillae spiritus quam longissime aberat, de quibus idem audiendus Apollonius qui, ut est apud Eusebium , de Montani 0151A prophetissis loquitur in hunc modum: «Ostendimus igitur, inquit, has principes prophetissas, simul ac Spiritu impletae sunt, viros suos dimisisse. Quantopere ergo mentiebantur, qui Priscam virginem vocabant!» Deinde subjungit haec verba: «Non tibi videtur Scriptura universa prohibere, ne propheta munera, et pecunias accipiat? Cum igitur videam prophetissam aurum et argentum, vestesque pretiosas accepisse, quomodo eam non repudiabo?» Hi reapse erant montanistici Spiritus fructus, non quos Tertullianus ambitiosis inflatisque verbis mentitur.

X. Sed est ad Perpetuam sociosque martyres redeundum. Ejus visionis qua sibi mortem imminere Perpetua et Saturus intellexerunt, et de qua Basnagius 0151B tantopere cavillatur, fructus exstitit martyrii candidatis, quo expeditiores ad Deum pergant, adeo necessarium, rerum omnium humanarum fastidium: «Intelleximus, inquit, passionem esse futuram, et coepimus nullam jam spem in saeculo habere.» Ex altera visione qua Dinocratem in poenis vidit, id boni profluxit, quod mira in Deum fiducia praedita, tamdiu Perpetua coelum votis et lacrymis fatigavit, quamdiu fratrem poenis eximere, et in requiem transferre promeruit: «Confidebam profuturam orationem meam labori ejus, et orabam pro eo omnibus diebus, quousque transivimus in carcerem castrensem . . . . . . . . . et feci pro illo orationem die et nocte, gemens et lacrymans ut mihi donaretur.» Suam Saturus quoque visionem vidit, et propria manu litteris 0151C consignavit, quae pariter sine fructu non exstitit, et divini Spiritus testimoniis. Per eam Optatum inter et Aspasium gratia componitur. Monetur Optatus ut plebem corrigat, ejusque mores componat. Saturus expergiscitur, et de futura passione gaudet. Quo tempore a ferocissima vacca Perpetua in amphitheatro vexata est, in exstasi fuit: expergefacta pudoris potius meminit quam doloris, et pro socia magis quam pro se ipsa sollicita, «elisam Felicitatem cum vidisset, accessit et manum ei tradidit, et sublevavit illam.» His denique verbis quibus nulla magis fortissimam martyrem sanctissimamque decebant, fratrem allocuta est: «In fide state, et invicem omnes diligite; et passionibus nostris ne scandalizemini.» Si, uti saepius dictum est, ut ex fructibus naturam arboris, ita 0151D ex visionum et revelationum fructu quo propheta fuerit Spiritu afflatus, agnoscere ac dijudicare debemus: quis amplius dubitabit, Spiritu Sancto plenam fuisse Perpetuam; eumque divinum Spiritum caussam illi uberemque fontem exstitisse caelestium revelationum? Malignus enim spiritus non has illi visiones immisisset, ex quibus ad martyrii tolerantiam, ad saeculi contemptum, et ad omnium christianarum virtutum actus inflammata plurimum est; ex quibus fidei, spei, charitatis, religionis, modestiae, patientiae seges amplissima germinavit, 0152A ex quibus nihil non sanctum profluxit, nihil denique quod cum Ecclesiae utilitate conjunctum omnino non esset. «Numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulis ficus? Sic omnis arbor bona bonos fructus facit; mala autem arbor malos fructus facit. Non potest arbor bona malos fructus facere: neque arbor mala bonos fructus facere» (Matth., cap. VII, v. 16, et seqq.)