Articulus II. De Auctoritate S. Cypriani.

I. Quaecumque antea in primo tomo de auctoritate ver a et recto usu Tertulliani allegaverim, haec eadem, VII mutatis quidem mutandis, D. Cypriano adscribere ausim. Verumtamen, multum per omnem modum absit ut cum haeretico contumaci et pervicaci catholicum et sanctum doctorem, cum superbo et dyscolo presbytero episcopum legitimum et pientissimum, cum Montanista perverso et vesano egregium unitatis Ecclesiae assertorem, cum haeresiarcha martyrem, cum lupo pastorem conferre videar. Etsi unus ab altero totius coeli tractu distet, sunt tamen inter utrumque non solum originis, patriae et natalium, sed et ingenii, doctrinarum et expositionis apologeticae, dogmaticae, vel paroeneticae nonnullae relationes, quas speciatim explicandas alio alius curet. Mirum tamen nobis visum est quod, cum neoterici in suas partes Tertullianum libenter adducere, Cyprianumque amovere deberent, immo eo priorem acrius aversati sint, quo posteriori studiosius adhaeserint. Infelix infaustumque fuit semper haereticis haeretici Tertulliani nomen, magnum vero et a summis inter Catholicos commendatum. Unde haec habet de Tertulliano Georgius Rosenmuller: «Hic vir, ut primarius latinitatis ecclesiasticae auctor fuit, ita etiam in ejus libris prima sunt semina theologiae Africanae et Latinae quae tot mala Ecclesiae et religioni attulit. Quamquam enim ad Montanistas defecit, hoc tamen auctoritati ejus apud Catholicos parum detraxit. Etenim maximam operum suorum partem in Catholicorum communione scripsit; et montanismus ille, quem secutus est, disciplinam ecclesiasticam tantum sollicitavit, fidem non violavit. Accedit quod Cyprianus magna eruditionis et orthodoxiae laude in antiqua Ecclesia florens, perpetuus Tertulliani imitator fuit, eumque adeo admiratus est ut eum, κατ᾽ ἐξοχήν, magistrum vocitaret .» Sphalmata hinc inde respersa in his verbis si neglexeris, id facile animo attendes, tantum his minui Tertullianum, quantum iisdem extolli Cyprianum.

II. Undenam tanto viro indigna laus? Unde triste praeconium? Ex ipsius cum Stephano Pontifice conflictu. Hinc in eum conflata neotericorum studia, tantique impensi labores; hinc splendida illa operum ejus editio Oxonii data; hinc indefessa Felli, Pearsonii, Dodwelli, Rigaltii, Routhii, Marschall, Poole, Matthiesi opera, cuncta rei Cyprianicae momenta, haud sine iniquo partium favore, pensa, probata reprobatave, et decretorio judicio constituta.

Hoc igitur oneris catholico cuilibet S. Cypriani editori incumbit, ut, sublatis unde apud neotericos nomen ejus elevetur fundamentis, tantum apud Ecclesiae filios crescat vera ejus auctoritas, quantum apud extraneos deprimi videatur. Totam igitur nostram de auctoritate Cypriani disquisitionem in explicanda ipsius sententia circa pontificiam praecellentiam colligendam esse arbitrati sumus.

III. Ab omnibus receptum est scriptorem quemlibet judicandum esse, non ex uno alterove sermonum ejus verbo; sed ex continuo doctrinae tenore; VIII non ex improvisis effatis in commercio litterarum, movente subito rerum tumultu, excitatis, sed ex rata serioque tractata sententia, non ex opinione carptim defensa et deinceps mutata, sed ex firmo, peremptorio ac definito judicio. Quisquis autem, attentis his principiis, Cyprianica opera evolverit, nedum sanctum Pontificem Sedis Romanae refragatorem habeat, eum potius in primis Romanorum privilegiorum assertoribus, ac pene dicam Romanorum theologorum antesignanum deprehendet.

IV. Haec enim sunt, ne allusisse videar, ipsamet dogmata quae passim in sancti Doctoris scriptis, ut luminaria emicant, nimirum:

1º Ecclesiam, extra quam nemo vivere possit, esse unam;

2º Unam hanc Ecclesiam esse catholicam, seu per totum orbem diffusam;

3º Unam hanc et catholicam Ecclesiam insuper esse Romanam, in Petro fundatam, nec a sancta Sede Romana distinctam, nec a summo Pontifice diversam;

4º Unam hanc catholicam et Romanam Ecclesiam esse, ad mentem Cypriani, fidei regulam certissimam nec erroris ullius labe intaminatam, nec intaminandam.

V. Velim sine mora audias ipsummet Cyprianum disserentem:

1º De unitate Ecclesiae. In libro sic inscripto, Cyprianus ipse testatur se omnem suam, quantum potuit, mentem de Ecclesia infudisse. Sed et «catholicae Ecclesiae unitatem,» inquit, «quantum potuit, expressit nostra mediocritas.» «In illo,» inquit diaconus Pontius, vitae et mentis magistri sui integerrimus testis, «docuit veritatem haereticos, schismaticos unitatem, filios Dei pacem .» Ex hoc autem libello: 1º «Ecclesiam unam in Cantico canticorum Spiritus sanctus ex persona Domini designat et dicit (Cant. VI, 9) : Una est columba mea, perfecta mea, una est matris suae, electa genitricis suae .» 2º «Beatus apostolus Paulus hoc idem docet, et sacramentum unitatis ostendit, dicens (Ephes. IV, 4-6) : Unum corpus et unus spiritus, una spes vocationis vestrae; unus Dominus, una fides, unum baptisma, unus Deus .» 3º «Quam unitatem firmiter tenere et vindicare debemus, maxime episcopi, qui in Ecclesia praesidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum IX atque indivisum probemus .» 4º «Quomodo solis multi radii, sed lumen unum; et rami arboris multi, sed robur unum tenaci radice fundatum; et cum de fonte uno rivi plurimi defluunt . . . , unitas tamen servatur in origine . . . Sic et Ecclesia Domini . . . .» 5º «Adulterari non potest sponsa Christi . . . Unam domum novit, unius cubiculi sanctitatem casto pudore custodit . . . .» 6º «Una est extra quam haud secus ac extra arcam Noe, nemo salvus evadit; habere jam non potest Deum patrem, qui Ecclesiam non habet matrem .» Et alibi: «Nec potent sibi vitae aut salutis constare rationem, si episcopis et sacerdotibus obtemperare noluerint . . . Neque enim vivere foris possunt, cum domus Dei una sit, et nemini salus esse nisi in Ecclesia possit .» 7º «Dicit Dominus (Joan. X, 30) : Ego et Pater unum sumus. Et iterum de Patre et Filio et Spiritu sancto scriptum est (Joan. I, V, 7) : Et hi tres unum sunt. Et quisquam credit hanc unitatem . . . scindi in Ecclesia posse . . . ? Hanc unitatem qui non tenet, Dei legem non tenet; non tenet Patris et Filii fidem, vitam non tenet et salutem .» 8º «Hoc unitatis sacramentum . . . ostenditur quando in Evangelio tunica Domini Jesu Christi non dividitur omnino nec scinditur . . . . Individua, copulata, connexa ostendit populi nostri, qui Christum induimus, concordiam cohaerentem . . . » 9º «Monet ipse in Evangelio suo et docet, dicens (Joan. X, 16) : Et erit unus grex et unus pastor .» 10º Sint clausulae instar haec pie precantis verba: «Opto equidem, dilectissimi fratres, et consulo pariter et suadeo, ut, si fieri potest, nemo de fratribus pereat, et consentientis populi corpus unum gremio suo gaudens mater includat . . . Deus unus est, et Christus unus, et una Ecclesia ejus, et fides una, et plebs una in solidam corporis concordiae glutino copulata .»

VI. 2º De Ecclesia una et catholica. Haec modo carptim allata, in eodem libro et alibi habet Cyprianus: «Ecclesia una est quae in multitudinem latius incremento foecunditatis extenditur . . . . . Quomodo solis multi radii, sed lumen unum; et rami arboris multi, sed robur unum tenaci radice fundatum: et cum de fonte uno rivi plurimi defluunt, numerositas licet diffusa videatur exundantis copiae largitate, unitas tamen servatur in origine . . . . : sic et Ecclesia Domini luce perfusa per orbem totum radios suos porrigit; unum tamen lumen est, quod ubique diffunditur, nec unitas corporis separatur; ramos suos in universam terram copia ubertatis extendit, profluentes largiter rivos latius expandit . . . Ecclesiae universae per totum X mundum nobiscum unitatis vinculo copulatae . . . Unde scire debes . . . frustra sibi blandiri eos qui, pacem cum sacerdotibus Dei non habentes, obrepunt et latenter apud quosdam communicare se credunt, quando Ecclesia, quae catholica et una est, scissa non sit, neque divisa, sed sit utique connexa et cohaerentium sibi invicem sacerdotum glutino copulata .»

VII. His et aliis bene multis quae meridiano sole clariora sunt, nebulam offundere videntur ea quae sequuntur, haud semel praecedentibus annexa: «Scire debes episcopum in Ecclesia esse et Ecclesiam in episcopo . Inde enim plures intulerunt Cypriano ignotam fuisse genuinam unitatis catholicae notionem, immo cum sensisse, quod etiam nunc multi bonae fidei Protestantes admitterent, unitatem externam Ecclesiae ita sensim sine sensu accrevisse, ut singulae ecclesiae, primo sola interna fidei et charitatis unitate vigentes et coadunatae, omnem in suo quaeque episcopo communionis catholicae vim et vinculum posuerint, eoque internae virtutis influxu excitatae fuerint ad sibi alias ecclesias eodem vinculo coadunandas; hinc ergo separatas primum Ecclesias in unum sese paulatim convertisse, sibi, labentibus saeculis, alias aliis assimilasse, a pluralitate ad unitatem confluxisse, nec tamen penitus amisisse primaevae libertatis et singularium communitatum jura indefectibilia.

Gravissimae hujus controversiae Cyprianicae cardo totus vertitur in eo quod Cyprianus de episcopatu senserit; idque ab ea quam sibi effinxerit apostolatus idea derivasse patet. Utrumque ergo paucis investigandum. Porro Cyprianus illud penitus in mente praeconceptum habuit, Apostolos in quibus Ecclesia subsedit ac aedificata fuit, neutiquam fuisse alios ab aliis sejunctos, ab uno Christo seorsim sua jura, suam potestatem habentes; immo vero omnes et unumquemque in unum idemque corpus conflatos, ab eadem voluntate, in eadem virtute ad unum finem convenisse; unumque Petrum esse totius apostolici corporis caput, unitatis centrum et fastigium; non tantum ergo unum esse apostolici collegii caput, sed et unam apostolicam personam. Hinc in ipso rebaptizantium tumultu haec Cyprianus ad Jubaianum: «Petro primum Dominus super quem aedificavit Ecclesia. Et unde unitatis originem instituit et ostendit, potestatem istam dedit, ut id solveretur in coelis, quod ille solvisset in terris. Et post resurrectionem quoque ad Apostolos loquitur, dicens: Sicut misit me, etc. . . Clamat Dominus, ut qui sitit, veniat . . . ad Ecclesiam, quae una est et super unum, qui et claves ejus accepit, Domini voce fundata est . Spiritus sanctus unus, et una Ecclesia a Christo Domino super Petrum origine unitatis et ratione fundata . Unde, jam laudata resumere juvat, «ut unitatem manifestaret, unam cathedram constituit, unitatis ejusdem XI originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant utique et Apostoli quod fuit Petrus; pari consortio praediti honoris et potestatis, sed exordium ab unitate proficiscitur, et primatus Petro datur, ut una Christi Ecclesia et cathedra una monstretur. Et pastores sunt omnes, et grex unus ostenditur qui ab Apostolis omnibus unanimi consensione pascatur, ut Ecclesia Christi una monstretur .» Et paucis interjectis: «Quam unitatem firmiter tenere et vindicare debemus, maxime episcopi, qui in Ecclesia praesidemus, ut episcopatum quoque ipsum unum atque indivisum probemus . . . . Episcopatus unus est, cujus a singulis in solidum pars tenetur .»

Haec est igitur vera et genuina Cypriani tum de Apostolis, tum de episcopis doctrina: Ut in Petro unus erat apostolatus, ita et unus episcopatus; ut inter plures Apostolos una erat cathedra, ita inter plures pastores unus grex, una ecclesia; ut in apostolico collegio os unum et unum Petri caput, ita episcopatus una persona est, quae a singulis in solidum obtinet. Hinc episcopus in Ecclesia est et Ecclesia in episcopo. Hinc exordium ab unitate proficiscitur, nedum a pluralitate in unum coalescat. Ex ipsamet Petra excisi sumus, non autem eam ipsi in medium attulimus: non est ille lapis ultimus ab aedificantibus adductus, sed in eo tota aedificatio substruitur et accrescit; non est tantum lapis summus et ultimi fastigii, sed et angularis et fundamentalis, non a multis ecclesiis una Ecclesia, sed ab una multae ortae sunt. Sus ergo deque vertitur ordo rerum et ratio vera in hac quam e Cypriano supra effictam diximus, rei christianae successivam et adventitiam in unum corpus coadunationem.

VIII. 3º Ecclesia haec una et catholica, Romana est insuper, in Petro fundata, nec ab apostolica Sede distincta, nec a summo Pontifice diversa.

Moveris forsan ex eo quod antea confidenter diximus Cyprianum esse theologorum Romanorum antesignanum. Quid quod et recens auctor anonymus inter Germaniae pseudoreformatos, longe alia mente censuerit S. Cyprianum revera fuisse primum qui dogma illud, «Unica est Ecclesia, et extra illam non est salus,» invexerit . Enimvero ante eum nemo, ne Irenaeo quidem excepto, praeclarius commendavit ipsammet «Petri cathedram, Ecclesiam principalem, unde sacerdotalis unitas exorta est , Ecclesiae catholicae radicem et matricem .» Ante eum nemo, ne Tertulliano quidem excepto, majori extulit praeconio «summum sacerdotem, episcopum episcoporum,» sive Cornelium, «de Dei et Christi ejus judicio factum episcopum, cum Fabiani locus, id est, cum locus Petri et gradus cathedrae sacerdotalis vacaret ,» sive ipsummet Stephanum, «quem oportet facere plenissimas litteras ad coepiscopos in XII Galliis constitutos, quem non decet pati episcopis illudere et de majestate ac dignitate Ecclesiae judicare .» Nec ante nec post eum quisquam aerius ac vehementius insectavit a Romana Ecclesia discedentes, Novatiani instar, «qui, discordiae furore vesanus, Ecclesiam scindit, fidem destruit, pacem turbat, charitatem dissipat, sacramentum profanat. Arma ille contra Ecclesiam portat, contra dispositionem Dei repugnat. Hostis altaris, adversus sacrificium Christi rebellis, pro fide perfidus, pro religione sacrilegus, inobsequens servus, filius impius, frater inimicus, contemptis episcopis et Dei sacerdotibus relictis, constituere audet aliud altare precem alteram illicitis vocibus facere, Dominicae hostiae veritatem per falsa sacrificia profanare . Quale delictum est quod nec baptismo sanguinis potest ablui! quale crimen est, quod martyrio non potest expiari ! Inexpiabilis culpa! macula ista nec sanguine abluitur . Ardeant licet flammis, et ignibus traditi, vel objecti bestiis, animas suas ponant, non erit illa fidei corona, sed poena perfidiae. Nec exitus gloriosus, sed desperationis interitus. Occidi talis potest, coronari non potest .»

IX. Quid plura? multo plane, ea nempe quae nondum attigimus, ea quae audacter ex Cypriano statuenda proposuimus, nullum quippe in ipsius mente intercessisse discrimen inter Ecclesiam unam et catholicam, et Ecclesiam Romanam, inter fontem episcopatus et Sedem apostolicam, inter Petrum et Christum in terris sedentem et docentem, inter Petrum et sedem suam, et successores suos, uno verbo Petrum inter et Petrum. Attende potius et audi quomodo qui cum Cornelio communicat, ipse et cum Ecclesia catholica communicet: «Scripsistis etiam, inquit, ut exemplum earumdem litterarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem, ut, deposita omni sollicitudine, jam sciret te secum, hoc est cum catholica Ecclesia communicare .» Audi et attende quomodo «Ecclesiae renitatur et resistat,» sunt ipsius verba, «qui cathedram Petri, super quam fundata est Ecclesia, deserit; quisquis is est, nec jam in Ecclesia se esse confidat .» Audi in Petro et in ejus successoribus totam esse Ecclesiae rationem et institutionem, qualis a Christo condita fuerit, positam. Nec id obiter et properatim, sed frequenter sive in epistolis, sive in speciali de Unitate Ecclesiae libro: «Loquitur Dominus ad Petrum: Ego tibi dico, inquit, quia tu es Petrus, et super hanc Petram aedificabo Ecclesiam meam; et portae inferi non vincent eam . . . . .» Et iterum, «eidem, post resurrectionem suam, dicit: Pasce oves meas. Super illum unum aedificat Ecclesiam suam, et illi pascendas XIII mandat oves suas. Et quamvis Apostolis omnibus post resurrectionem suam parem potestatem tribuat et dicat: Sicut misit me Pater, et ego mitto vos . . . ; tamen, ut unitatem manifestaret, unam cathedram constituit, unitatis ejusdem originem ab uno incipientem sua auctoritate disposuit. Hoc erant et caeteri Apostoli quod fuit Petrus, pari consortio praediti et honoris et potestatis; sed exordium ab unitate proficiscitur, et primatus Petro datur, ut una Christi Ecclesia et cathedra una monstretur .»

Haec in ipso rebaptismatis tumultu, ut modo diximus, ad Jubaianum scribit, dicens: «Petro primum Dominus, super quem aedificavit Ecclesiam, et unde unitatis originem instituit et ostendit, potestatem istam dedit, ut id solveretur in coelis quod ille solvisset in terris . Clamat Dominus ut qui sitit, veniat et bibat de fluminibus aquae vivae quae de ejus ventre fluxerunt. Quo venturus est qui sitit? utrumne ad haereticos . . . , an ad Ecclesiam, quae una est et super unum, qui et claves ejus accepit, Domini voce fundata est? Haec est una quae tenet et possidet omnem sponsi sui et domini potestatem .» Haec eadem intra Carthaginensium synodorum conciones et decreta, vel semetipsum damnaturus sanxit, cum dixit: «Spiritus sanctus unus, et una Ecclesia a Christo Domino super Petrum origine unitatis et rationis fundata .»

X. Nullum non moverunt lapidem qui a fide Romana defecerunt, ut hanc testimoniorum molem dissipent. Alii, dente invido verba quasi corrodentes, nonnulla excidisse in nonnullis codicibus summopere jactant. Quidni vero refert exciderit ex his una alterave vocula, dummodo stent caetera? Stant vero et plura; stant invicta et ineluctabilia. Alii sensum distorquent, et, Petrum velut umbraticum signum pro derisu habentes, nil nisi vacuum episcopi cujuslibet typum in eo deprehendunt, aut quamdam fere evanidam totius episcopatus imaginem, cujus ad successores nec levis umbra pertransiit. Alii, ac praecipue inter nostrates gallicanos, subtiliori quodam intuitu Sedem a sedente discernentes, quidquid sanctum, magnum ac primarium est Sedi effuse tribuunt, sedentibus autem Pontificibus infirmitatem, imbecillitatem, errorem condonant, easque prurientium scholasticorum tricas venerandam antiquitatem ac in primis Cyprianum pleno amplexu excepisse, fovisse, docuisse contestantur. Testis tamen esto ipse pontifex et martyr, qui haec aperte asseverat: 1º Christum fundasse unitatem fidei et communionis catholicae in Petro; 2º in Petri locum successisse legitimo et plenissimo jure Cornelium, Lucium, Stephanum; 3º qui cum illis nominatim, nec tantum cum illorum Sede inaniter in abstracto apprehensa, communicat, communicare cum Ecclesia catholica; 4º qui vero ab iis XIV Pontificibus, non tantum ab illorum sedis umbra, discesserit, eum Ecclesiam scidisse, fidem destruxisse, contra Ecclesiam et Dei dispositionem repugnasse, pro fide perfidum, nec ab ipsamet fidei cum martyrio confessione expiandum. Haec satis sunto ad statuendam, ut voluimus, propositionem nostram: in mente nempe Cypriani Ecclesiam unam et catholicam non fuisse a Romana sede sejunctam.

XI. 4º Ecclesia haec una, catholica, Romana, ad mentem Cypriani, vera est et unica fidei regula certissima, nec erroris ullius labe intaminata nec intaminandam.

Haec, etsi pluribus sint prodigii similia, ex antea dictis fluere ac necessario tramite deduci patet. Nonne ibi erit fidei regula vera et unica, ubi est «una et perfecta Dei columba;» ubi «unus Dominus, una fides, unus Deus;» ubi «unus est ac indivisus episcopatus;» ubi «immaculata sponsa Christi, una illius domus, unius cubiculi sanctitas;» ubi «una vitae et salutis ratio;» adeo ut «extra eam nemo vivere possit, nec Deum habeat Patrem qui eam non habet matrem; nec Dei legem, nec Patris et Filii fidem teneat qui eam non tenet unicam fidei regulam?» Nonne una est et vera et erroris ex pers fidei regula, illa Ecclesia quae, «Domini luce perfusa, per orbem totum radios suos porrigit, quae per totum orbem unitatis vinculo copulatur;» illa, inquam, Ecclesia una, catholica, Romana, «unde sacerdotalis unitas exorta est, ecclesiarum omnium radix et matrix, a qua nemo discedit, quin fidem destruat, Ecclesiam scindat, pacem turbet, arma in Deum ferat, Christi rebellis evadat et pro fide perfidus;» illa, inquam, Romanorum Pontificum unam et infallibilem fidei regulam, quibuscum communicare perinde ac sit communicare catholicae Ecclesiae; quibuscum constituitur, ut in uno Petro, omnis aedificatio Ecclesiae quam non vincent portae inferi; una nempe cathedra, unitatis ejudem origo, primatus Petro datus, ut una Christi Ecclesia et cathedra una monstretur. Quid quod non tantum via deductionis, sed ipsis Cypriani verbis haec eadem Ecclesiae Romanae auctoritas infallibilis aperte praedicatur? En enim os omne refragantium obtrudunt clarissima haec ad Cornelium papam de Novatianis et peremptoria verba: «Post ista adhuc insuper pseudoepiscopo sibi ab haereticis constituo navigare audent et ad Petri cathedram atque ad Ecclesiam principalem, unde unitas sacerdotalis exorta est, a schismaticis et profanis litteras ferre, nec cogitare eos esse Romanos quorum fides Apostolo praedicante laudata est; ad quos perfidia habere nondum potuit, immo nullo umquam tempore habere possit accessum .» Nemo sane est theologorum Romanae Sedi addictissimorum qui de Romana infallibilitate uberius et praeclarius dixerit.

XII. Jam plura supersedemus testimonia afferre. Paucis tamen quam cito occurrendum est tritae peomnium XV ora objectioni ex dissidio Cypriani cum Stephano obortae.

Non nobis animus est, nec ulla sane necessitas incumbit, S. Stephanum quasi erroris aut criminis reum defendendi: fuere sat multi qui hanc provinciam strenue accepere, uti videre est in hoc ipso opere; sat multi ab iniquis Vossii, Blondelli, Basnagii, Antonii de Dominis, Launoii, Dupinii, etc., conviciis sanctum Martyrem vindicantes, firmiter statuere eum non solum in haeresim non cecidisse, sed tum antiquitatis, tum veritatis assertorem, nec a vera doctrinae via, nec a recto tramite apostolico declinasse.

XIII. Multo magis tuendus Cyprianus caeterique rebaptismatis fautores: alii aliam viam sibi ad hunc finem stravere; plerique nihil nisi disciplinarem in re nondum definita naevum deprehendere, nil nisi in unum Pontificem, salva summae Sedis majestate, offensam, catholicae communioni, zeloque episcopali aliquo modo accommodandam. Porro, in Cypriani causa defendenda, nullum peritiorem, nullum benevolentiorem patronum quam Augustinum agnoscentes, duplici tantum quo usus est, utendum esse argumento arbitramur. Aut enim cum illo candide confitendum peccasse Cyprianum, suamque minus rectam sententiam postea correxisse, ab eoque praeterea, quod erat emendandum purgasse Patrem falce passionis; aut aperte asseverandum nec sensisse nec scripsisse Cyprianum quae ei epistolarum suarum audaces interpollatores adscripserunt. Immo audiamus S. Doctorem in Epistola ad Vincentium: «Cyprianus sensisse aliter de Baptismo, quam forma et consuetudo habebat Ecclesiae, non in canonicis, sed in suis et in concilii litteris invenitur; correxisse autem istam sententiam non invenitur: non incongruenter tamen de tali viro existimandum est quod correxerit, et fortasse suppressum sit ab eis qui hoc errore nimium delectati sunt, et tanto velut patrocinio carere noluerunt. Quamquam non desint qui hoc Cyprianum prorsus non sensisse contendant, sed sub ejus nomine a praesumptoribus atque mendacibus fuisse confictum; neque enim sic potuit integritas atque notitia litterarum unius quamlibet illustris episcopi custodiri, quemadmodum scriptura canonica, tot linguarum litteris, et ordine, et successione celebrationis ecclesiasticae custoditur, contra quam tamen non defuerunt qui sub nominibus Apostolorum multa confingerent: frustra quidem, quia illa sic commendata, sic celebrata, sic nota est: verum quid possit adversus litteras, non canonica auctoritate fundatas, etiam hinc demonstravit impiae conatus audaciae, quod et adversus eas quae tanta notitiae mole firmatae sunt, sese erigere non praetermisit. Porro autem Cyprianus, aut non sensit omnino quod eum sensisse recitatis; aut hoc postea correxit in regula veritatis; aut hunc quasi naevum sui candidissimi pectoris cooperuit ubere charitatis, dum unitatem Ecclesiae toto orbe crescentis, et copiosissime defendit, et perseverantissime tenuit vinculum pacis: scriptum est enim: Charitas cooperit multitudinem peccatorum. XVI accessit huc etiam, quod tamquam sarmentum fructuosissimum, si quid in eo fuerat emendandum, purgavit Pater falce passionis: Sarmentum enim, ait Dominus, quod in me dat fructum, purgat illud Pater meus, ut majorem fructum afferat. Unde? nisi quia haerens in diffusione vitis, radicem non deseruit unitatis. Nam, etsi traderet corpus suum ut arderet, charitatem autem non haberet, nihil ei prodesset .»