Articulus IV. Examinantur argumenta, quibus Deum existere negat Caecilius, et Octavius demonstrat.

0420A

Cum Caecilius sua in disputatione partes officiumque Academicorum, uti diximus, sustineat, nihil mirum, si ab ipso orationis exordio asseveranter affirmet, nullo plane negotio probari posse «omnia in rebus humanis dubia, incerta, suspensa, magisque omnia verisimilia, quam vera.» Quamvis autem tam absurdae insulsaeque propositionis falsitas a nobis post Octavium in superioribus articulis abunde demonstrata sit, inde tamen Caecilius conficere conatur nemini hactenus certum exploratumque fuisse utrum Deus existat: «Sint principio, inquit, omnium 0420B semina, natura in se coeunte, densata, quis hic auctor Deus? Sint fortuitis concursionibus totius mundi membra coalita, digesta, formata, quis Deus machinator? Sidera licet ignis accenderit, et coelum licet materia sua suspenderit, licet terram fundaverit pondere, et mare licet influxerit liquor, unde haec religio, unde formido, quae superstitio est?» At his certe verbis Caecilius rejecta ab aliis philosophis Democriti et Epicuri opinione, qua ut Cicero aliique aiunt, atomorum motu et concursione omnia formata esse arbitrabantur, verum Christianorum de Deo documentum labefactare molitur (Cic. lib. I de Fin. pag. 41, et seqq. et lib. I Acad. Quaest. pag. 4; et lib. I de Nat. Deor. pag. 203, 204, et seqq.; Laert. lib. IX et X, in Democ. et Epic. Vita. Theodoret. 0420C serm. 2, pag. 487, et serm. 4, pag. 528, Gassend. tom. I, pag. 256, et seqq. tom. Synt. philosop. Epicur. part. 2, § I, cap. 15; et nos. tom. I. Apparat. pag. 435 et 1136) . Apud ipsum enim Ciceronem Velleius Epicureus Platonis de Deo sententiam refellere eadem argumentatione connisus est: «Quibus, inquiebat, oculis intueri potuit vester Plato fabricam illam tanti operis, quae construi a Deo, atque aedificari mundum facit? Quae molitio? quae ferramenta? qui vectes? quae machinae? qui ministri tanti muneris fuerunt? Quemadmodum autem obedire et parere voluntati architecti aer, ignis, aqua, terra potuerunt! Unde vero ortae illae quinque formae, ex quibus reliqua formantur, apte cadentes ad animum efficiendum, pariendosque sensus. Longum est iter ad omnia, 0420D quae talia sunt; ut optata magis, quam inventa videantur (Cic. lib. de Nat. Deor. pag. 198, lin. 22) ?»

At Caecilius haud dubie existimabat hoc Ciceronis cuniculo omnes expugnari philosophorum de Deo opiniones. Si enim fortuito atomorum motu et concursu cuncta composita sunt, atque elementa sine ullo artifice vel auctore in se ipsa refluunt ac revolvuntur, nullus profecto Deus existit, aut certe dubium illud incertumque est.

Sed recte respondet Octavius, eos, qui mundum omnemque ejus ornatum frustis quibusdam seu atomis temere, ac fortuito sibi cohaerentibus, conglobatum esse censent, videri nec mentem, nec sensum 0421A nec oculos habere. Prius vero Cicero dixerat: «Hic ergo non mirer esse quemquam, qui sibi persuadeat corpora quaedam solida atque individua vi et gravitate ferri, mundumque effici ornatissimum et pulcherrimum ex eorum corporum concursione fortuita? Hoc qui existimat fieri potuisse, non intelligo cur non idem putet, si innumerabiles unius et viginti formae litterarum, vel aureae, vel qualeslibet aliquo conjiciantur, posse ex his in terram excussis, annales Ennii, ut deinceps legi possint, effici. Quod nescio an ne in uno quidem versu possit tantum valere fortuna . . . . . Quod si mundum efficere potest concursus atomorum, cur porticum, cur templum, cur domum, aut urbem non potest, quae sunt minus operosa, et multo quidem faciliora? Certe ita temere de mundo 0421B effutiunt, ut mihi quidem numquam hunc admirabilem coeli ornatum, qui locus est proximus, suspexisse videatur (Cic. lib. II de Natur. Deor. pag. 228, lin. 6) .» Neque semel id dixisse contentus, alio in libro brevius quidem, sed non minus perspicue repetit: «Esse, inquit, praestantem aliquam aeternamque naturam, et eam suspiciendam admirandamque hominum generi, pulchritudo mundi, ordoque rerum coelestium cogit confiteri (Idem, lib. de Divinat. pag. 301, lin. 22) .»

Nec est quod nobis atheus nescio quis, aut pertinax incredulus objiciat Ciceronem academicam sectam secutum fuisse, qui omnia incerta esse opinabatur, atque utrum verus Deus, aut alii gentilium dii exsisterent revera dubitabat. Non enim quaerimus 0421C quid ille sentiret, nec utrum timore aliquo non auderet, quem cognoscebat verum Deum, palam confiteri. Sed expendimus quanti momenti sit illius argumentum. Atqui nemo est sani capitis homo, qui negare possit eo invictissime demonstrari unicum existere Deum, rerum omnium creatorem et rectorem. Quoquo enimvero oculos, uti ait Octavius, sive sursum, sive deorsum, sive ultro citroque vertat, tam facile, quam certo comperiet esse aliquod praestantissimae mentis unmen, a quo omnia facta sunt, ac gubernantur.

Uterque autem et Cicero et Octavius illud haud brevi rerum creatarum enarratione manifestissime comprobant. Et Octavius quidem ex coelo, rapidoque ejus, ac solis et lunae rato statoque motu; ex ejusdem lunae senio et labore, id est, variis illius erroribus 0421D sive incrementis et decrementis, uti ex Cicerone mox citando, atque Marone intelligere est (Virgil. lib. II Georg. v. 478) ; item lucis ac tenebrarum continuata vicissitudine, siderum ordine ac dispositione; stabili frugum, et quatuor anni tempestatum varietate; mari suis orarum littorumque finibus circumscripto; reciprocatis Oceani aestibus; perenni fluminum fluviorumque cursu, rectis montibus, collibus flexis, porrectisque campis; naturali animantium tutela; ac praecipue hominis pulchritudine, illiusque membris, quorum nullum nisi necessitatis aut decoris causa formatum, atque ipsa hominum omnium figura; qua etsi sibi videantur similes, certis tamen lineamentis singuli dissimiles inveniuntur; 0422A ac tandem ex indita unicuique aut ratione nascendi, aut generandi cupidine.

Cicero autem hanc inductionem longe fusius prosequitur, atque plurimam totius secundi de Natura Deorum libri partem, in eam explicandam enucleandamque (Cicer. lib. II de Natur. Deor. pag. 228, et seqq.) . Longius profecto esset, et parum utile ea omnia, quae ab illo, more suo elegantissime dicta, et a Minucio nostro delibata sunt, hic transcribere; vel eo maxime, quod a quolibet apud eum facile videri possint. Satis itaque nobis erit si observemus ibi nos a Cicerone, quantumvis Academicorum sectatore, admoneri hoc argumentum non modo a quibusdam tractari philosophis, ac nominatim a Cleanthe, sed omnes etiam philosophos debuisse eo plane penitusque 0422B convinci. «Nam philosophi, inquit, debuerunt, si forte eos primus adspectus mundi conturbaverat, postea cum vidissent motus ejus finitos, et aequabiles, omniaque ratis ordinibus moderata, immutabilique constantia, intelligere inesse aliquem non solum habitatorem in hac coelesti ac divina domo, sed etiam rectorem ac moderatorem, et tamquam architectum tanti operis, tantique muneris (Lib. II de Nat. Deor. pag. 227; ibid. p. 216) .» Alia his plane similia eodem in libro jam dixerat. Sed adire adhuc poteris Philonem Judaeum, auctorem libri de Monarchia, et Quaestionum graecarum, Athenagoram, Theophilum Antiochenum, Irenaeum, Lactantium, Athanasium et alios.

Quid vero, quod non hi tantummodo ethnici, Judaei, 0422C ac Christiani scriptores, sed recentiores etiam scholastici, ac praesertim D. Thomas, qui ad demonstrandam, uti hi loquuntur, Dei existentiam, hoc argumento, eoque aliis tanto gravioris momenti, utuntur, quanto ab omnibus facilius percipi intelligique potest. Quamobrem Apostolus inde asseveranter pronuntiat neminem esse hominem, qui possit ullam prorsus ignorati a se Dei habere excusationem. Nam «Invisibilia, inquit, ipsius a creatura mundi per ea, quae facta sunt, intellecta conspiciuntur. Sempiterna quoque ejus virtus et divinitas; ita ut sint inexcusabiles (Roman. I, 20) .» Hinc Tertullianus: «Et haec ait, est summa delicti nolentium recognoscere, quae ignorare non possunt (Tertull. Apolog. cap. 17, pag. 18) .» Cyprianus vero iisdem pene verbis: «Atque 0422D est summa delicti, nolle agnoscere, quem ignorare non possis (Cypr. lib. de Idol. Vanit. p. 14) .» Quod quidem ante utrumque a Clemente Alexandrino assertum vidimus (tom. I Appar. dissert. 2, cap. 6, art. 1, pag. 948) .