Synopsis.

0009A I. De horum Actorum editis et mss.

II. Perpetua et Felicitas an Tuburbitanae?

III. Non Tuburbii, sed Carthagine martyrium passae noscuntur.

IV. Tempus passionis inquiritur.

V. De horum Actorum auctore, seu potius collectore. An Tertullianus?

0010A VI. Non fuit Montanista: contra Valesium.

VII. Exploditur iterum commentum de auctoris montanismo.

VIII. De harum Martyrum cultu et memoria.

IX. Ejusmodi Acta adversus Samuelem Basnagium a viro doctissimo dudum vindicata. Quanti facienda sint. Acta proconsularia deinceps omittenda.

I. Multum desiderata, et frustra in variis bibliothecis diu conquisita, Acta germana sanctarum Perpetuae et Felicitatis, invenit tandem studiosissimus sacrae antiquitatis indagator, Lucas Holstenius, in codice ms. 0009B sacri monasterii Casinensis: unde eruta et Romae vulgata, eadem postea cum ejusdem Holstenii notis, Parisiis edidit Henricus Valesius. Nos vero ea proferimus ex duobus codicibus mss. cum eadem editione collatis: quorum unus est Ecclesiae Salisburgensis; cujus codicis varias lectiones sapientissimi viri Antonii Faure, theologi Parisiensis et Remensis ecclesiae praepositi, beneficio accepimus: alter vero qui ad annos 800 accedit, est bibliothecae nostri monasterii sancti Cornelii Compendiensis. Invenimus etiam in schedis Mabillonii nostri excerpta ex iisdem Actis non contemnenda; sed e quo codice ea descripta sint, non indicatur. Porro in iis locis in quibus codices mss. inter sese vel ab editis dissident, et tamen utraque lectio 0009C ferri potest, varietatem in notulis apposuimus, ne temere in tam pretioso Ecclesiae monumento aliquid immutasse videremur. Eadem etiam cautela usi sumus, si quando in mss. codicibus ubi eadem Acta vitiata habentur, aliquid notatu dignum occurrit.

II. Tria inquirit eruditus Valesius in praefatione ad haec Acta: primo, ubinam hae mulieres sanctae passae sint; secundo, quo tempore martyrium consummarint; ac tandem quisnam horum Actorum auctor, seu potius collector fuerit: de quibus omnibus etiam heic paucis agendum est. Quod ad primum attinet, priusquam 0010A quam sincera harum martyrum Acta reperta fuissent, nemo fere in dubium revocabat quin eaedem ipsae fuerint quas sub Sanctarum Tuburbitanarum nomine 0010B varii auctores celebrabant. Id persuadebat, praeter quorumdam, etiam veterum, martyrologiorum auctoritatem, Acta quae sub Perpetuae et Felicitatis nomine circumferebantur, in quibus eas Tuburbii passas fuisse disertis verbis expressum erat: et quamvis in his Actis nonnulla viris eruditis vitiosa ac depravata viderentur, nullus tamen de loco martyrii hactenus quaestionem moverat. Verum, quum Holstenianae editionis occasione res exactius discuteretur, aliter viris doctioribus visum est, ac prae caeteris Henrico Valesio; qui, libratis quae ex utraque parte afferri poterant momentis, has martyres, non Tuburbii, sed Carthagine martyrium consummasse asseveranter pronuntiavit. Hanc sententiam probat V. C. tum ex ipsis Actis, tum etiam ex antiquorum scriptorum auctoritate. 0010C Ex Actis evincitur has martyres proconsulari potestate damnatas fuisse; ac proinde, ut ait, non Tuburbii in Mauritania, quum in ea provincia nullum jus proconsules haberent. Verum, ut in nova editione Augustiniana observatum est, quum duplex fuerit Tuburbium in proconsulari provincia situm, atque in alterutra earum civitatum fortassis amphitheatrum esset, quumque ex iis una, Tuburbium majus diceretur, parum valet ea Valesii ratio: nisi dicatur martyrologia fere omnia Tuburbium in Mauritania expressisse.

0011A III. Certius est argumentum quod ex auctoritate veterum qui de sanctis Perpetua et Felicitate scripserunt, deducitur. Nam, praeterquam quod Victor Vitensis eas «Carthagine in basilica majori sepultas fuisse» affirmat , Prosper in Chronico Labbaeano, Beda in libro de sex Aetatibus Mundi, immo et in Martyrologio sincero (quamvis illud quod sub ejus nomine circumfertur, aliter habeat), Regino, Rabanus in Martyrologio, aliaque bene multa martyrologia, cum edita tum mss., ut videre est apud Bollandianos ad diem VII martii, expressis verbis has sanctas martyres apud Carthaginem passas fuisse asserunt. Nec reponere juvat ab Augustino in Sermone XXXII, a Sirmondo edito, qui est novae editionis CCCXLV, has martyres Tuburbitanas appellari: nam in codice ms. ex quo 0011B desumptus est iste sermo, non Tuburbitanarum, ut correxit Sirmundus, sed Suburbitarum legitur. Diceret forte aliquis eas Suburbitanas fuisse dictas, quod in suburbio Carthaginis passae fuissent. Sed, etsi detur hunc locum recte a Sirmundo emendatum fuisse, nihil inde contra Valesii sententiam deduci potest. Fatetur quidem de Tuburbitanis martyribus heic Augustinum agere; at negat plane eas esse Perpetuam et Felicitatem: de quibus alias saepe agens Augustinus, numquam eas Tuburbitanas, sed proprio semper nomine Perpetuam et Felicitatem appellavit. Contendit vero vir eruditus Tuburbitanarum nomine heic a sancto Augustino Maximam, Donatillam ac Secundam designatas fuisse, quae quidem Tuburbii sub Valeriano et Gallieno imperatoribus passae dicuntur. Et quidem 0011C id Valesii responsum confirmari posset ex vetusto kalendario Carthaginensi apud Mabillonium, ubi sanctarum Tuburbitanarum festum recolitur III kalendas augusti: quo die nusquam Perpetua et Felicitas; Maxima vero et sociae in omnibus martyrologiis mortem obiisse referuntur.

IV. Diu non immorabimur in assignando tempore quo istae beatae martyres passionem consummarunt. Acta et martyrologia quae eas sub Valeriano et Gallieno passas fuisse referunt, vel ex eo convincuntur falsi, quod Tertullianus qui in libro de Anima, Perpetuae meminit, diu ante horum imperatorum tempus e vita excesserit. Melius itaque in Martyrologio genuino Bedae aliisque antiquis, id martyrium ad Severi imperatoris tempus revocatur: quibus Acta sincera 0011D consentiunt; siquidem ibi sanctae martyres die natali Getae Caesaris bestiis objectae sunt: quod anno Christi CCII aut sequenti, idibus martii, contigisse existimamus. D. Theod. Ruinart.

V. Inquirendum tandem quisnam fuerit horum Actorum auctor, seu potius collector, quum eorum maximam partem a Perpetua et Saturo scriptam fuisse nemo inficiari possit. Id opus Tertulliano attribuit auctor epistolae Biturigibus scriptae ad Henricum Valesium: quod ut probaret, collatis multis Actorum locis cum aliis Tertulliani operibus, ostendit eumdem 0012A omnino stylum, easdem loquendi formulas, ac etiam saepius eadem verba in utrisque reperiri. An vero rem omnino evincat, alii judicabunt.

VI. At Valesio assentiri non possum, haec Acta a Montani sectatore, quisquis ille fuerit, collecta fuisse existimanti. Id tamen certissimis indiciis colligere sibi videtur vir eruditissimus. Quae quidem indicia haec sunt, quod auctor ille novas prophetias recipere se profiteatur, et eas Veteris Testamenti prophetiis longe anteponat. Id probat ex collectoris ipsius verbis, qui sic in praefatione loquitur: «Itaque et nos qui sicut prophetias ita et visiones novas, pariter repromissas, et agnoscimus et honoramus.» Et paulo ante dixerat: «Sed viderint qui unam virtutem Spiritus unius sancti pro aetatibus judicent temporum, quum majora 0012B reputanda sint novitiora quaeque ut novissimiora.» Verum, etsi haec verba primo aspectu Montani errores sapere videantur, si tamen paulo accuratius dispiciantur, nihil in ipsis contineri nisi orthodoxum et fidei catholicae plane consonum reperies. Non enim iste auctor visiones novissimas cum Scripturis canonicis, ut putavit Valesius, sed solummodo cum veterum martyrum visionibus et revelationibus comparat; asseritque non minori veneratione habendas esse quae suo tempore, quam quae priscis temporibus, id est primo aut secundo Ecclesiae saeculo, contigerant: immo et aliquatenus has novas revelationes majori studio suscipiendas esse dicit, quum exempla eo efficaciora sint, quo magis praesentia: tum deinde quod hae novissimae visiones, quae aliquando veteres futurae 0012C erunt, aliqua auctoritate fulciendae essent, ut a posteris crederentur. Id patet ex eadem ipsius auctoris tota praefatione, ubi ne unum quidem verbum de Scripturae sacrae cum visionibus martyrum comparatione habetur: «Si vetera, inquit, fidei exempla . . . propterea in litteris sunt digesta ut lectione eorum, quasi repensitatione rerum, et Deus honoretur et homo confortetur, cur non et nova documenta aeque utrique causae convenientia et digerantur? etc.» Porro, etsi iste auctor harum martyrum visiones, ex iis quas Deus per Joelem repromiserat, existimaverit, non tamen inde consequitur quod eas Scripturis sacris aequipararit: sicut nec Ecclesia fidelium dicta vel scripta inter has Scripturas canonicas computavit, quamvis non dubitaret ab eo processisse a quo alii 0012D dantur genera linguarum, alii prophetiae, alii sermo sapientiae, aliis alia dona, quae laudato Joelis testimonio praenuntiata et promissa fuisse certum est.

VII. Sed, ne fortassis aliquos moveant auctoris praefationis verba, qui eas visiones quasi divinitus inspiratas laudat, ea de re audiendus est Augustinus, qui, licet expressis, ut aiunt, verbis has Perpetuae visiones a canone Scripturarum excludat , eas tamen «divinas revelationes» appellat, atque a fidelibus religione honorandas asserit . «Exhortationes earum,» inquit (Perpetuae et Felicitatis), «in divinis revelationibus, 0013A triumphosque passionum cum legerentur, audivimus; eaque omnia verborum digesta et illustrata luminibus aure percepimus, mente spectavimus, religione honoravimus, charitate laudavimus.» De iisdem visionibus pluribus aliis in locis agit Augustinus, quas in ecclesia publice lectas fuisse testatur . Sed tandem, ut uno verbo rem conficiam, qua ratione haereticus et Montani sectator, ad communionem cum his feminis servandam suos adhortaretur, quas in catholicorum quos Psychicos vocabant, communione obiisse sciebant? Nec id poterant ignorare ii ad quos haec auctor scribebat, siquidem eos qui martyrio praesentes fuerant, alloquitur: «Annuntiamus, inquit, vobis, fratres et filioli, ut et vos qui interfuistis, rememoremini gloriae Domini, etc.» Sed de his satis. Jam 0013B paucis de illis quae in harum martyrum laudes a variis auctoribus dicta sunt, agendum est .

VIII. Celebris semper fuit in Ecclesia, praesertim Africana, sanctarum Perpetuae et Felicitatis memoria; in quarum die natali tres tractatus sanctum Augustinum habuisse testatur Possidius in Indiculo, qui in nova editione sunt Sermones CCLXXX, CCLXXXI et CCLXXXII. Aliquamdiu haesi an hos sermones integros huc proferrem: at, quum in omnium fere manibus habeantur Augustini opera, visum est satis si, iis omissis, ea quae ad Acta peculiarius referuntur, in notulis ad textum adnotarem. Pluribus aliis in locis de iisdem martyribus earumque sociis agit idem sanctus Doctor. «Fortissimae Perpetuae et commartyrum» meminit Tertullianus lib. de Anima, cap. 55, ut jam diximus. 0013C Omnia martyrologia earum festum ad diem VII martii referunt, qua die hactenus apud nos celebratur. 0014A Memorantur praeterea earum nomina in canone Missae Romanae, in vetustissimo Sacramentario Gallicano, quod edidit noster Mabillonius. Item in canone Missae Sacramentarii Gregoriani, quamvis harum sanctarum festivitas inter alias ibi notatas non habeatur, quod fortassis ea tempore Quadragesimae contingat. Abest etiam a vetustissimo kalendario Mabilloniano ecclesiae Africanae: sed, quum ex Augustino certum sit earum festivitatem ejus tempore celebratam fuisse, dicendum quod, si in eo Tuburbitanarum nomine non designentur, kalendarium istud integrum non sit, in quo revera februarii dies duodecim ac martius et aprilis menses integri desiderantur. Quod autem earum festivitas etiam primis temporibus Romae celebrata fuerit, patet ex missali Gelasii et ex antiquo 0014B martyrologio Bucheriano, ubi haec habentur: «Nonis martii Perpetuae et Felicitatis Africae.» Idem habent caetera martyrologia, cum vetera, tum recentiora. Celebrantur cum sociis in Menologio Graecorum Basilii imperatoris die II februarii. Harum reliquiae tempore Vandalicae persecutionis ex Africa Romam delatae dicuntur, quas postmodum exinde Rodulfus Biturigensium archiepiscopus accepit saeculo IX, easque in monasteriis Doverensi et Bellilocensi, ab ipso conditis, deposuit. Certe hodieque monachi Benedictini, qui, destructa Dovera, Virsionem migrarunt, se beatae Perpetuae reliquias habere gloriantur.

Sed jam ipsa Acta proferenda sunt: quae quantum ex nostris codicibus emendatiora prodeant, quisque, si ea cum editis conferre voluerit, facile animadvertet. 0014C Id certe spernendum non est, quod Saturnini nomen et martyrium eorum ope restituerimus. Huc usque Cl. Ruinartius.