Caput Primum.

0061A

Externis argumentis ex Ecclesiae et veterum Patrum auctoritate petitis, Ss. Perpetuae, Felicitatis et sociorum martyrum orthodoxia vindicatur.

I. Tertulliani coaevi scriptoris pro Perpetua sociisque martyribus testimonium.

II. Pontius diaconus eorumdem martyrum acta non obscure laudavit.

III. Perpetuae et Felicitatis antiquissimum fuisse in Ecclesia Romana cultum, ex Bucherii pervetusto calendario demonstratur.

IV. Sanctus Augustinus earumdem martyrum variis in locis cum laude meminit, ac tribus eas tractatibus celebravit; quorum priorem in editis levi admodum conjectura sancto Doctori Basnagius abjudicat et irrito conatu elevare et labefactare contendit.

V. Ecclesiarum Carthaginensium celeberrima et 0061B caeterarum matrix, Perpetuae et Felicitatis reliquiis illustrata est, et ex earum nominibus nuncupata.

VI. In Missae canone quotidiano earumdem nomina inter celebriores martyres recensentur.

VII. Argumentum, quod ex his testimoniis conficitur, frustra Basnagius.

Nullum omnino est religiosi cultus et observantiae signum, quod non jam inde ab antiquis temporibus confestim in sanctas hasce ac celeberrimas martyres contulerit Ecclesiae catholicae pietas, et unanimis ubique terrarum in eas christianae religionis affectus populorumque devotio. Earum scilicet nomina vetustissima ecclesiarum tabularia exhibent et in omnibus pene martyrologiis descripta sunt: earum solemnitas et natalis dies magno christianae plebis concursu celebrata: earum Acta in ecclesiis publice lecta: in earum 0061C honorem et super earum reliquias templa et altaria Deo consecrata: panegyricae orationes in earum anniversaria festivitate a Patribus habitae: earum denique specialis, inter quotidiana sacrificia, commemoratio ad nostra usque tempora perennavit. Haec omnia clarissimis testimoniis ostendam, quae ita disponam, ut plane et aperte constet jam inde ab earum 0062A nece fuisse perpetua et non interrupta Ecclesiae traditione pro veris martyribus habitas, adeoque in Ecclesiae catholicae pace et communione obiisse.

I. Tertullianus, qui Perpetuae coaevus fuit et Carthaginis incola, ubi Perpetua sociique martyres neci traditi sunt, ejus in libro de Anima, cap. 55, his verbis meminit: «Perpetua, fortissima martyr, sub die passionis, in revelatione paradisi solos illic commartyres suos vidit.» Ne verbo quidem indicat fuisse illam sectae montanisticae addictam: quod certe vanissimus homo nequaquam praetermisisset, solitus inflatis buccis sceleratae factionis decora resonare. Meminit in eodem libro, cap. 9, fanaticae cujusdam mulieris Angelorum, ut putabat, et ipsius Domini visionibus assuetae; neque monere omittit suae illam fuisse communionis: «Est, inquit, hodie soror apud nos revelationum charismata sortita,» etc. Alterius meminit libro de Virginibus velandis prope finem, quam pariter sororem 0062B nominat: et montanistam fuisse, perspicuis verbis declarat: «Nobis,» id est Paracleti discipulis, qui novas non spernimus prophetias, charismata honoramus, et visiones revelationesque suscipimus, «Dominus, etiam revelationibus, velaminis spatia metatus est. Nam cuidam sorori nostrae angelus in somnis,» etc. Nihil ejusmodi tradit ubi de Perpetua loquitur, nihil ejusmodi jactat. Martyrem tantummodo nominat, et fortissimam: non illam sororem suam, non martyrem suam praedicat, et ne verbo quidem significat fuisse illam Montanistarum superstitionibus ac deliramentis imbutam. Est-ne vero credibile adeo singulare sectae suae ornamentum sibi suisque perspicuis verbis asserere neglexisse, qui tam sollicite monitos nos esse voluit insanas etiam mulierculas, nulla virtute insignes, sed insomniis unice deditas, e Montani schola et institutione 0062C prodiisse? Quae contra affert Basnagius, et argumentum quod ex his Tertulliani verbis in suae opinionis confirmationem exsculpit, inferius evertam.

II. Pontius diaconus, qui post Perpetuae et Felicitatis obitum quinquaginta circiter annis floruit, in Vita S. Cypriani haec habet, quae ad earum acta, mea quidem sententia, manifeste respiciunt, uti etiam viro 0063A clarissimo Lucae Holstenio jampridem est observatum : «Majores nostri plebeis et catechumenis martyrium consecutis tantum honoris, pro martyrii ipsius veneratione, dederunt, ut de passionibus eorum multa, aut prope dixerim, pene cuncta conscripserint, ut ad nostram quoque notitiam, qui nondum nati fuimus, pervenirent.» Haec Pontii verba Perpetuae et Felicitatis acta digito veluti ostendunt, et in ea optime quadrant.

Plebeii hoc loco, ut idem observavit Holstenius, accipiendi sunt laici, nullum in clero ordinem adepti; sic enim paulo inferius idem Pontius: Multa sunt quae adhuc plebeius, multa quae jam presbyter fecit.

Catechumenas fuisse tum ipsas, tum earum in passione socios, Actorum collectori, ipso statim initio, diligentes est adnotatum: «Apprehensi sunt adolescentes 0063B catechumini, Revocatus et Felicitas conserva ejus, Saturninus et Secundulus, inter quos et Vivia Perpetua, honeste nata, liberaliter instituta, matronaliter nupta, habens patrem et matrem et fratres duos, alterum aeque catechuminum,» etc. Hic esse videtur Saturus, quem fratrem suum Perpetua in hisce Actis appellat: «Tunc dixit mihi frater meus: Domina soror,» etc. Et infra: «Et retuli statim fratri meo, et intelleximus passionem esse futuram.» Loquitur autem de Saturo, ejusdem agonis commilitone. Sunt denique ejusmodi Acta ea diligentia conscripta, quam Pontius verbis superioribus laudat. Multa enim, aut, prope dixerim, pene cuncta quae ad eorum passiones pertinent, complectuntur, ad ipsas usque minutiores circumstantias, 0063C ut plane nesciam an aliqua antiquorum martyrum Acta majori accuratione ac diligentia descripta sint. Pontii itaque verba in ea, quae prae manibus habemus, Acta ita belle conveniunt, ut nullis eorum quae modo exstant, melius. An autem Pontii aetate aliqua exstiterint, ad quae aptius ejus verba referri possent, valde equidem dubito: cum non adeo in vetustioris aevi moribus positum fuisse videatur, ut gesta martyrum adeo exquisita diligentia litteris traderentur. Fallitur enim Dodwellus cum ex laudatis verbis concludit , «adeo sedulos fuisse in martyrum gestis memoriae tradendis veteres, ut nihil illos fere fugerit;» ut ex actorum paucitate quae supersunt, paucitatem quoque martyrum colligat. Non enim asserit Pontius in singulorum martyrum gestis memoriae 0063D tradendis pari diligentia veteres fuisse versatos: ejus namque proposito satis erat luculentissimum horumce Actorum exemplum queis tam sedulo ad posteros transmissa fuerat plebeiorum et catechumenorum martyrum memoria. Inde enim facile omnes intelligebant, quam non segniorem operam adhibere ipse deberet in episcopi et martyris praeclarissimis gestis litterarum monumentis consignandis. Nullus itaque dubito, quin Perpetuae, Felicitatis et sociorum Acta prae oculis Pontius habuerit. Nam et ad plebeios pertinent et catechumenos, et aetas facile convenit, antequam 0064A scilicet Pontius ipse nasceretur, et eo quod ipse describit studio fuerunt ac diligentia concinnata: adeoque medio saeculo tertio fuisse Perpetuam ejusque socios Carthagine, ubi sanguinem fuderant, pro veris martyribus habitos, laudata Pontii verba non obscure suadent.

III. Id vero nemo mirabitur qui secum animo reputaverit sequenti, id est quarto Ecclesiae saeculo, celebrem quoque Romae fuisse Perpetuae et Felicitatis festivitatem. Id constat ex vetustissimo Ecclesiae Romanae calendario, quod Bucherius publica luce donavit, et ad Liberii tempora pertinere unanimis esse videtur eruditorum sententia. In hoc itaque venerandae antiquitatis monumento, Nonis Martii, Perpetuae et Felicitatis Africae, nomina inscripta sunt. Quod 0064B certe indubium est vetustissimi in Ecclesia cultus argumentum. Cum enim viri eruditi Bucheranium calendarium in Liberii tempora conferunt, non ea ipsorum mens est, Romae tum primum institutas fuisse, quae in eo recensentur, martyrum solemnitates: absurda enim esset ejusmodi cogitatio. Nam Bucherianus iste, seu Liberianus indiculus ex antiquioribus dypticis et tabulariis descriptus est, quam non tum primum Ecclesiae, praesertim Apostolicae, et maxime atque imprimis Romana, sed jam inde ab initio, ut ex Tertulliano aliisque auctoribus discimus, sacros fastos habuerint, pro illorum temporum conditione, accuratissime digestos. Fieri itaque optime potuit, ut aliquot ante Liberium annis Perpetuae et Felicitatis natale coeptum fuerit in urbe celebrari: Carthagine 0064C autem priusquam Romae receptum fuisse et vulgatum earum cultum, annon vero perquam simillimum est? Cum igitur medio saeculo quarto Liberius, sub quo laudatum calendarium conditum est, sedere coeperit, morosi nimium critici esset, inficias ire Carthagine, saltem ineunte saeculo quarto, Nostrarum celebrem fuisse memoriam.

Est aliud, quod circa Liberianum istum martyrum laterculum diligenter velim animadverti, ex quo nostrarum martyrum cultus non vetustas modo, sed et celebritas intelligi facile potest: Martyres scilicet in eo calendario descriptos, praeter Nostras et Cyprianum, omnes esse Romanos: neque, his tribus exceptis, ullum in eo exteris martyribus locum esse. Quod profecto clare et aperte demonstrat, quam ab 0064D antiquis temporibus in ore famae praedicti martyres versarentur. Sanctos quidem martyres, non uni alicui Ecclesiae, sed omnibus, a primis christianae fidei saeculis, fuisse deputatos, haud inscite Oxoniensis Cypriani Operum Editor observavit; est tamen aliquid in ejus verbis, pro illorum, de quibus loquitur, temporum conditione, non satis accurate dictum: Videmus enim, inquitt , Acta martyrum ab una Ecclesia ad alias transmissa; et singularum ecclesiarum martyrologia non suorum modo, sed et longe dissitorum hominum nomina continere.

0065A Si de recentioribus martyrologiis sermo sit, puta, Hieronymiano et caeteris quae inde profluxerunt, non est cur ullam erudito viro controversiam excitemus; sed in antiquissimis calendariis suos duntaxat, paucis exceptis, aut finitimarum provinciarum unaquaeque ecclesia martyres exhibet. Sic in Romano Buccherii, praeter Nostras et Cyprianum, ut dictum est, omnes Romani; et in Carthaginiensi Mabilloniano plerique omnes Carthaginienses, aut Africani, aut, pauci tamen ex quibusdam aliis provinciis, quibuscum magnum olim christianis Carthaginiensibus commercium intercessit; progressu vero temporis ampliora semper condita fuisse martyrologia, quae non singularum ecclesiarum tantum, sed et longe dissitorum hominum nomina continerent, clarum et perspicuum 0065B est: sicut etiam festivitatum numerum sequioribus saeculis valde fuisse auctum, et eas quoque solennitates adscitas, quibus remotissimae longeque inter se dissitae ecclesiae suos unaquaeque martyres celebrabat. Sed ut ad Perpetuam et Felicitatem redeamus, quisquamne ibit inficias dandum id esse earum famae atque celebritati, quod solae cum Cypriano, ex Africanis, imo et aliarum provinciarum martyribus, in Romano calendario locum habuerint, priscis illis temporibus, quibus unaquaeque ecclesia suis contenta martyribus, exterorum martyrum solennitates non nisi rarissimas adscribebat. Et de Cypriano quidem facile intelligitur, unde illi adeo insigne decus, ut ejus nomen cum romanis martyribus in Liberiano indiculo adscriberetur: id scilicet praeclarissimis 0065C ejus meritis datum est, non in Ecclesiam modo Carthaginensem et universam Africam; sed in omnem qua patet Ecclesiam et imprimis Romanam longe lateque diffusis. Nostris autem unde cum Cypriano eadem gloriae celebritas, ut ex tot martyribus qui Africae arenas glorioso cruore irrigarunt, adeo mature, id est non longe post initium saeculi quarti, solae cum sanctissimo illo ac celeberrimo episcopo specialem Romae solemnitatem consequerentur? Profecto, aut ex earum actis, aut ex miraculorum ad earum monumenta frequentia. Ex miraculis non dicet utique Basnagius: igitur ex actis quae omnium proinde tum manibus terebantur. Annon vero absurdum est cogitatu, intra unius saeculi spatium ex hominum memoria excidere potuisse celeberrimas 0065D hasce notissimasque mulieres, quarum Actorum lectione Christiani mirifice capiebantur, Montanistarum fuisse erroribus maculatas? Id eo difficilius creditu est, quo earum insignior exstitit fama: quae enim ad obscurae sortis homines pertinent, facile e posterorum memoria delet oblivio. Rem vero adeo singularem, mulieres scilicet ob invictae fortitudinis laudem et coelestes revelationes omnium admirationi habitas, Montanistarum addictas fuisse superstitionibus; neque Catholici, neque Haeretici, tam brevi temporis intervallo in oblivionem abire atque intercidere permissi sunt. Non quidem Catholici, qui ut ab haereticorum etiam gloria confessionis insignium consuetudine refugiebant, ita sollicite cavebant, ne 0066A falsi pro veris, id est haeretici pro catholicis martyribus in sacra diptyca reciperentur. Et licet aliquando haereticorum nomina in martyrologia inrepserint; id tamen, ut inferius demonstrabitur, sequioribus saeculis et a rerum gestarum memoria remotissimis factum est; id vero de quo nunc agimus, vix elapso ab earum passione saeculo contigisset: quod certe in martyribus ejusdem celebritatis et nominis caret exemplo. Sed neque Montanistae, haud infrequens in Africa haereticorum factio, suos sibi a Catholicis subripi martyres passi fuissent. Sed de hoc alibi plenior erit et opportunior dicendi locus.

IV. Initio saeculi quinti florebat Augustinus, cujus Possidius in indiculo recenset, de Natali Perpetuae et Felicitatis tractatus tres, qui in novissima operum 0066B ejus editione, Pp. Benedictinorum congregationis sancti Mauri studio adornata, sunt inter sermones num. CCLXXX, CCLXXXI et CCLXXXII. Primum, id est ducentesimum octuagesimum, alias de diversis centesimum tertium, in dubium Basnagius revocat, imo non esse Augustini existimat, levissima ductus conjectura: Non existimamus, inquit , Augustini sermonem esse de Natali Ss. Perpetuae et Felicitatis martyrum, ubi haec leguntur: «Exhortationes earum in divinis revelationibus, triumphosque passionum, cum legerentur, audivimus.» Quae sane non quadrant ad Augustini mentem, qui verbis expressis Perpetuae visiones Scripturis sanctis eximit : De fratre autem S. Perpetuae Dinocrate, nec scriptura ipsa canonica est. Quid vero magis canonicum quam divinae revelationes, quales 0066C sermonis auctori existimantur? Verum non Augustinus modo, sed neque ullus unquam catholicus scriptor divinas heic pro canonicis accepisset. Quis enim, exceptis Montanistis, privatas hujusmodi revelationes, et privata auctoritate litteris traditas, pro canonicis habuit? An igitur sermonis auctorem aliquem fuisse dicet e Montanistarum secta declamatorem? Non puto id dicturum virum eruditum. Quisquis igitur fuerit sermonis auctor, sane doctus et catholicus et totus Augustinianus, divinas dixit, a Deo immissas, ut pie existimabat, revelationes, non autem quod eas crederet divina fuisse conscriptas auctoritate: aliud est enim divinam esse revelationem, aliud divinam esse et canonicam scripturam in qua talis nobis revelatio proponitur. Ut divinam dicamus aliquam revelationem, 0066D sufficit ut Deum auctorem habuisse, probabiliter existimemus; sed ut canonicam dicamus scripturam in qua talis revelatio continetur, necesse est ut canonicum scriptorem, et divino afflatum spiritu habuerit. Augustinus igitur, ut deinceps videbimus, Perpetuae revelationes ex Deo fuisse probabiliter credidit: adeoque divinas hoc sensu et notione dicere potuisset. Auctori vero sermonis neque in mentem venit, Perpetuae Acta in quibus ejusmodi revelationes leguntur, canonicam esse scripturam, eorumque auctorem divino afflatum fuisse spiritu, divinaque praeditum auctoritate. Quare inter sermonis 0067A auctorem, quicumque ille fuerit, et Augustinum optime convenit: reque tam levi inanique conjectura laudatus sermo Augustino fuerat abjudicandus.

Concedatur tamen neque hunc, neque duos sequentes sermones in Natali martyrum Perpetuae et Felicitatis, qui modo inter ejus et opera exstant, Augustini esse: an contra apertum Possidii esse testimonium negabit, tres S. Doctorem de Natali Perpetuae et Felicitatis tractatus habuisse? Adeoque eas pro veris catholicisque martyribus a sancto Doctore fuisse habitas, et quinto ineunte saeculo celebrem fuisse earum in Africa solennitatem? An negabit Augustini esse enarrationem in Psalmum XLVII, ubi S. Perpetuae meminit, et ejus acta publice in Ecclesiis lecta fuisse significat? Sicut novimus, inquit, et 0067B legimus in passione beatae Perpetuae. Sed et in libris de Anima et ejus origine Perpetuam ubique sanctam appellat: et quamvis ejus passionis Acta Scripturarum canone eximat, neque ex eis testimonia proferri velit adversus fidei mysteria; eodem tamen numero ac pretio habet quo caeterorum martyrum acta, eamdem illis ac caeteris fidem adhibet, neque ullibi Perpetuae visiones pro muliercularum insomniis habet, veluti Montanistarum figmenta, aut humani spiritus ludificationes explodit: adeoque a Deo immissas fuisse et hoc sensu divinas, ea fide credit, quam hujusmodi monumentis adhibere viri prudentia et judicio praediti consueverunt.

V. Sed omnibus, quae hactenus produximus, argumentis luculentius est illud, quod ex Basilicae dignitate, 0067C ac vetustate conficitur, quam Carthagine Perpetua ac Felicitas habuerunt. Celeberrima siquidem et antiquissima omnium ecclesiarum Carthaginensium, et, ut modo dicitur, Matrix illa fuisse videtur quae in antiquis monumentis modo basilica restituta , modo basilica majorum , modo basilica major , modo ad majores , nuncupatur. In ea utpote majori plebis Carthaginensis concursu frequentata, plerique Augustini sermones habiti sunt eorum, quos sanctus doctor Carthagine recitavit. In ea Concilium secundum Carthaginense sub Genetlio anno CCCXC, et caeterae deinceps Carthaginenses synodi celebratae sunt. De hac eadem basilica intelligendum puto sanctum Optatum Milevitanum, ubi de schismatica Majorini ordinatione loquens, haec habet : Interea 0067D ad basilicam, ubi cum Caeciliano tota civitas in frequentia fuerat, nullus de supra dictis accessit. Et paulo post: Illo tempore aut reus (Caecilianus) debebat expelli, aut communicari debuit innocenti. Conferta erat Ecclesia populis: plena erat cathedra episcopalis: erat altare 0068A loco suo in quo pacifici episcopi retro temporis obtulerunt, Cyprianus, Lucianus et caeteri. Sic exitum est foras, et altare contra altare erectum est, etc. De hac, inquam, basilica seu majorum, seu restituta, loqui hoc loco sanctum Optatum existimo, propterea quod a Victore Vitensi memoriae proditum fuit , Carthaginensium episcoporum sedem illic semper fuisse, ac domicilium. Porro in hac ecclesia quam omnium Carthaginensium statuere jure optimo possumus celeberrimam juxta atque antiquissimam, Perpetuae et Felicitatis condita fuisse, corpora, laudatus Victor Vitensis testis locupletissimus est : Basilicam majorem, ubi corpora sanctarum martyrum Perpetuae atque Felicitatis sepulta sunt . . . . Suae religioni (Vandali) licentia tyrannica manciparunt. Imo ex Perpetuae eamdem 0068B basilicam appellatam fuisse nomine, haud obscure colligitur ex actis secundi Concilii Carthaginensis quod habitum fuisse dicitur in basilica Perpetua (forte an Perpetuae) restituta. Hoc autem esse puto antiquissimi et celeberrimi cultus, et earum orthodoxiae evidentissimum argumentum.

Vetustissimum fuisse in Ecclesia morem, et ipsi pene christianae religioni coaevum, ut catholica plebs ad memorias martyrum conveniret, et ea loca frequentaret, ac religiosa devotione coleret, ubi sacrae ipsorum exuviae conditae fuerant, nemo qui historiam ecclesiasticam vel a limine salutarit, ignorat. De romanis monumentis, in quibus sacra Apostolorum corpora deposita fuerant, id manifeste testatur Zephyrion aequalis adeoque Tertulliano, Perpetuae 0068C et Felicitati synchronus Caius: Ego vero, inquit , Apostolorum tropaea possum ostendere. Nam sive in Vaticanum, sive ad Ostiensem viam pergere libet, occurrent tibi tropaea eorum, qui ecclesiam illam fundaverunt. In iisdem locis amplificata postmodum religione, et Ecclesia a persecutionibus respirante, exstructas fuisse basilicas, sacrasque domos religiosis usibus mancipatas, etiam constat. Illud denique ex antiquis monumentis compertum est, et ratio ipsa suadet, celebriores atque insigniores basilicas insignioribus atque illustrioribus fuisse martyribus aedificatas; aut saltem celebriorum atque insigniorum martyrum λείψανα in celebriores et insigniores basilicas fuisse translata. Praesertim vero majores Ecclesiae ut praecipuorum martyrum reliquiis decorarentur, 0068D cura episcoporum fuit: idque tum propter majorem ipsorum martyrum gloriam, tum propter Ecclesiarum splendorem, tum denique quia frequentior erat christianae plebis ad matrices ecclesias concursus, atque ut eo etiam frequentius praecipuorum martyrum devotione allecta conflueret. Cum igitur Perpetuae et Felicitatis corpora in majorem ecclesiam Carthaginensem illata fuisse, ex Victore 0069A Vitensi habeamus; quin inter illustriores martyres, antequam eo inferrentur, fuerint numeratae ambigere non debemus.

Sed translationis tempus, ut de cultus antiquitate etiam constet, eruendum est. Anno CCCXC, quo secundum concilium Carthaginense habitum est, major ecclesia Carthaginensis ex Perpetuae nomine, ut vidimus, nuncupabatur. Eo igitur anno antiquiorem statuere debemus sacrorum pignorum translationem. Sub Liberio Bucherianum calendarium, ut diximus, concinnatum est. In eo, ut et in omnibus martyrologiis, Perpetuae et Felicitatis festum nonis martiis consignatur. Hunc autem non earum martyrii, sed translationis esse diem, Cl. Pagius hoc argumento probat . Passae sunt Ss. Martyres quo die natale 0069B Getae Caesaris colebatur: Munere castrensi eramus pugnaturi. Natale tunc Getae Caesaris. Et infra: Quid utique non permittis refrigerare noxiis Nobilissimis, Caesaris scilicet, et natali ejusdem pugnaturis? At in diem septimam martii, neque imperii Caesarei, neque Getae natale genuinum incidebat. Natus enim Geta, teste Spartiano , sexto calendas junias: Caesarea vero dignitate anno CXCVIII, non ante diem XIII aprilis ornatus est: Et ratio est, inquit Pagius, quia, ut mox visuri sumus, Caracalla post eum diem tribunitiam potestatem et augusteam dignitatem a patre obtinuit; et verisimile non est Getam minorem filium prius a patre Augustum nuncupatum. Utraque itaque nuncupatio vel eodem tempore post mensem martium facta, vel Caracalla prius dictus Augustus quam Geta 0069C Caesar. Quare sanctae Perpetua et Felicitas alio die, quam quo passae sunt, in martyrologiis coluntur. Quod non raro accidisse, passim in hoc opere observabimus, diesque septima martii dies est quo Carthaginem earum reliquiae postea translatae, non vero dies obitualis. Cum itaque medio saeculo quarto Liberius sedere coeperit, hoc tempore sacratum reliquiarum fuerat peracta translatio: adeoque statuere jure optimo possumus, eam translationem non multo post initium saeculi quarti, reddita jam per Constantinum Ecclesiae pace, fuisse celebratam; et ab earum martyrio saeculo dumtaxat elapso, Perpetuam et Felicitatem praecipuarum martyrum loco habitas, et ad earum memorias Carthaginensem populum frequentissimum concurrisse.

0069D Vidimus quomodo ex nostrarum martyrum in majorem ecclesiam Carthaginensem translatione cultus earum celebritas et antiquitas demonstretur: videndum superest quam luculenter ex eodem principio earum orthodoxia confirmetur. Ecclesia, domus, cathedra et altare in primis episcopi, centrum erant, ut notat illustrissimus Albaspineus, ecclesiasticae communionis. Eo catholica plebs frequentissima confluebat, inde populum episcopus alloquebatur, ibi preces eorum et oblationes et vota suscipiebat. Hic erat locus orationis, hic locus sacramentorum, hic 0070A denique solemnis sacrificii locus. Caetera altaria, ut idem observat Albaspineus, in subsidium communionis exstructa sunt, cujus, ut dictum est, centrum ecclesia et altare episcopi habebantur. In hoc altari quam frequentes Catholici communicabant, tam ad illud schismaticis et haereticis nullus permittebatur accessus: immo inde, vi etiam adhibita, extrudebantur qui Ecclesiae catholicae communione excidissent, ne forte, ob loci sanctitatem et amplitudinem in quo veteres catholicae communionis arcem constituerant, pro catholicis haberentur. Hujus rei argumento id esse potest, quod de Paulo Samosateno narrat Eusebius; nefarium scilicet haeresiarcham sententia synodi exauctoratum, et Antiocheno episcopatu dejectum, domo, sede et ecclesia episcopali exturbari 0070B neutiquam potuisse quamdiu Zenobia, cujus ille favore et gratia utebatur, rerum in Oriente potita est. Tamdiu enim se pro legitimo episcopo habendum existimavit, et catholicam plebem sibi retinere posse credidit, quamdiu domum, cathedram, basilicam et altare occuparet, in quo majores sui sedere, plebem colligere, oblationes et vota populi suscipere, et sacrificia Deo offerre consueverant. Catholici vero episcopi omni ope et conatu egerunt ut, nequissimo homine expulso, Domnus, qui ei fuerat subrogatus, episcopalem basilicam obtineret, et in decessorum suorum sede cathedraque collocaretur. Quod quidem, profligata Zenobia, Aureliani ope perfectum est, qui, ut ait Eusebius , ab episcopis interpellatus, rectissime hoc negotium dijudicavit, iis domum dari 0070C praecipiens quibus Italici christianae religionis antistites et Romanus Episcopus scriberent. Quae cum ita sint, omnes, puto, hoc argumento facile intelligunt quam fixa fuerit apud veteres constans certaque sententia, martyres nostras in Ecclesiae pace et communione obiisse, dum eo ipsarum corpora inferri voluerunt quo veluti ad catholicae communionis centrum et arcem Carthaginensis populus confluebat. Praecipuorum ossa martyrum ideo sub primario illo episcopi altari recondebantur, ut catholici eo convenientes, se non aliorum fidelium modo, sed et sanctorum martyrum communionis participes esse intelligerent. Contra schismatici et haeretici, quibus ad illud pietatis asylum nullus patebat accessus, nullam sibi esse scirent neque cum Ecclesia catholica 0070D neque cum sanctis martyribus communionem. Unde sanctus Optatus Milevitanus Donatistas veluti schismaticos hoc argumento traducit, quod sanctorum Apostolorum memoriis in Urbe neutiquam communicarent : Denique si Macrobio (Donatistarum in urbe pseudepiscopo) dicatur, ubi illic sedeat, numquid potest dicere, In cathedra Petri? quam nescio si vel oculis novit, et ad cujus memoriam non accedit, quasi schismaticus contra Apostolum faciens, qui ait : 0071A Memoriis sanctorum communicantes. Ecce praesentes sunt ibi duorum Apostolorum memoriae; dicite si ad has ingredi potuit, ita ut obtulerit illic ubi sanctorum memorias esse constat? Apud veteres igitur adeo compertum fuit Perpetuae et Felicitati nihil, dum viverent, cum haereticis fuisse commune, et in Ecclesiae pace et communione martyrium consummasse, ut earum sacras reliquias, ab carum martyrio saeculo vix clapso, eo intulerint quo haeretici maxime vetabantur accedere, et ubi nemo nisi catholicus communicabat.

VI. Denique, pro nostrarum martyrum cultus antiquitate et celebritate atque earumdem orthodoxia, ex assidue repetita earum inter quotidiana sacrificia commemoratione, haud absimilia praecedentibus 0071B confici possunt argumenta. Perpetuae enim et Felicitatis tum in Missali Gelasii, tum in Gregorii Sacramentario, tum denique in vetustissimo Sacramentario Gallicano quotidie repetitur, cum paucis aliis martyribus, in missae canone commemoratio. Obvia sunt omnibus antiquissimorum Patrum testimonia, Tertulliani in primis et Cypriani , quibus ii aperte testantur martyrum natalitios dies speciali eorum inter sacrificia commemoratione fuisse celebratos. An vero praeter anniversariam martyrum in die natalis eorum celebritatem, priscorum temporum usus haberet, ut vel omnium vel insigniorum nomina inter quotidiana sacrificia e sacris dyptichis recitarentur, haud ita e veterum testimoniis compertum est. Indicare id tamen sanctus Cyprianus videtur 0071C epist. XXXIX ad Pam. num. 30, ubi, postquam de Celerini avia Celerina, et patruo ejus, et avunculo Laurentino et Ignatio locutus est, qui martyrio jam pridem fuerant coronati, subjungit: Sacrificia pro eis semper, ut meministis, offerimus, quoties martyrum passiones et dies anniversaria commemoratione celebramus. His scilicet verbis haud obscure significat Cyprianus; quoties alicujus martyris recurrebat anniversaria solemnitas, et praedictorum semper fuisse renovatam, inter sacrificiorum solemnia, mentionem. Et fieri quidem optime potuit ut, cum non magnus erat martyrum numerus, sicuti nulli eorum deerat anniversaria solemnitas, neque insignioribus tantum, et qui atrociora tormenta experti fuerant, sed etiam obscurioribus, et qui nullis cruciatibus toleratis pro 0071D confessione nominis in carcere obierant, ut ab eodem Cypriano statutum est ; postea vero aucta in immensum eorum copia, praecipui tantum, ut vetera nos calendaria docent, et quorum illustrior erat fama, retenti sunt, pro quibus annua sacrificia et oblationes celebrarentur: ita primum quidem omnium fieret in quotidianis sacrificiis commemoratio; postea vero, ut ex liturgiis, antiquissimis illis quidem, at tertio tamen saeculo recentioribus, compertum est, illustriorum dumtaxat in Missis quotidianis nomina retinerentur. Sed, ut sit de vetustiorum 0072A temporum usu, nulli dubium est quin ii quorum in Missae canone quotidie memoria renovatur, et modo et olim fuerint inter illustriores martyres computati. Quod proinde argumento est Perpetuam atque Felicitatem, quae in antiquissimis liturgiis id honoris, cum aliis paucis, sortitae sunt a majoribus nostris, non inter martyres modo, sed etiam inter insigniores fuisse martyres numeratas.

Illud etiam hoc loco non sine animadversione praetermittendum, quod supra etiam est annotatum, laudatas liturgias aut sacramentaria, in quibus Perpetuae et Felicitatis quotidie mentio iteratur, non ad Carthaginensem aut alias Africae ecclesias, sed ad Romanam et Gallicanam pertinuisse. Quod magis adhuc magisque demonstrat quam ab antiquis temporibus 0072B nostrae in ore famae martyres versarentur. In Missae Romanae canone nulli olim, nisi Romani martyres memorabantur, si praeter Apostolos et Ignatium, virum apostolicum, qui et Romae passus est, martyres nostras et Cyprianum excipias: Agatham enim et Luciam martyres Siculas a Gregorio Magno canoni adjunctas scribit Adhelmus . Cypriano cur id honoris tribueretur, praeclara ipsius, ut dicimus, in Ecclesiam Romanam merita obtinuerunt. Nostris vero unde haec specialis praerogativa, ut, quamvis exterae et alienae ac transmarinae provinciae, Romae tamen earum quotidie memoria inter sacra mysteria perageretur? Unde, inquam, illis hoc decus, nisi ex ea famae celebritate qua semper per ora hominum volitarunt, et insigniorum martyrum 0072C loco habitae sunt? Cum qua profecto famae celebritate non consonat ut tam brevi temporis intervallo, cui dum viverent addictae fuissent religioni, ex hominum memoria elaberetur.

Illud denique hic pariter observandum, hanc intra sacram synaxim sanctorum martyrum commemorationem eo praecipue spectare ut intelligamus nos cum illis in Christo, cujus corporis sacrificium offertur, communicare, quod et ipsa canonis verba aperte testantur: Communicantes, et memoriam venerantes, etc. Eo autem pertinere credenda est exterorum illa martyrum commemoratio, ut unam ubique esse sciamus catholicam Ecclesiam, et unam omnium ecclesiarum, quamvis loco dissitarum, communionem, ut quae alienos martyres, haud secus quam domesticos, 0072D venerantur. Quod, ut supra est observatum, clare et perspicue demonstrat tam certo de nostrarum martyrum orthodoxia apud veteres constitisse, ut earum nomina catholicae communionis symbolum esse voluerint.

VII. Horum omnium de quibus hactenus disseruimus, testimoniorum auctoritatem elevare se putat levissima hac responsione Basnagius, quod nempe « horum constantia martyrum, necnon actorum antiquitas posteris fucum fecit, ut in pretio haberentur.» Productaque deinde, quam supra confutavi, de Augustini Sermone conjectura, subjungit: Concedatur tamen verba haec Augustini esse. Quaestio facti est, Perpetua 0073A fueritne Ecclesiae mulier, an sectae montanisticae. Jam vero in quaestionibus hujusmodi viri boni saepe numero tota errant via, et haereticos martyres irrepsisse in martyrologia suo loco ostendimus. De Actis, et eorum auctoritate inferius dicendum erit. Nunc breviter videndum, annon summae temeritatis sit, ob levissimas, ut deinceps ostendam, conjecturas, eorum orthodoxiam et sanctitatem in dubium revocare, quos constat statim ab eorum passione, ac deinceps per quindecim et amplius saecula nullo non religionis et observantiae signo, non ut genuinos tantum, sed inter celebriores Christi martyres, universalem Ecclesiam esse veneratam? quorum scilicet memoriam jam inde ab antiquis temporibus frequentavit; quibus altaria, et basilicas, quae centrum essent catholicae 0073B communionis, excitavit; quorum anniversariam solemnitatem non modo ecclesia Carthaginensis, sed etiam Romana altero ab eorum passione saeculo celebravit; quorum nomina in antiquissimis ecclesiarum tabulis inter illustriorum martyrum nomina recensentur; quorum memoria cum paucis aliis insignioribusque item martyribus quotidie in missae canone renovatur; quos denique non unum aut alterum privatum martyrologium, sed omnia et in diversarum ecclesiarum usum concinnata pariter celebrant. Haec enim omnia in nostras martyres simul fuisse collata, satis jam praesenti hoc capite demonstravi. Sed constantia martyrum, et Actorum antiquitas posteris fucum fecit. Sed numquid pene coaevis, aut supparibus scriptoribus imponere potuissent? Sed in his facti 0073C quaestionibus viri boni saepe falluntur. Sed numquid et Ecclesiae universalis auctoritas? Cui tantum in hisce etiam quaestionibus detulit Augustinus, ut de his nihil temere judicare voluerit, quae tempore persecutionis, ut insectatores suae pudicitiae devitarent, in rapturum atque necaturum se fluvium projecerunt, eoque modo defunctae sunt, earumque martyria in catholica Ecclesiae veneratione celeberrima frequentantur: De his, inquit , nihil temere audeo judicare. Utrum enim Ecclesiae aliquibus fide dignis testificationibus, ut earum memoriam sic honoret, divina persuaserit auctoritas, nescio: et fieri potest, ut ita sit. Quid si enim hoc fecerunt, non humanitus deceptae nec errantes, sed obedientes? sicut de Samsone aliud nobis fas non est credere. At haeretici martyres in martyrologia 0073D irrepserunt. Sed numquid etiam in antiquissima kalendaria? numquid etiam ad eorum monumenta sacrificia, et catholicorum conventus celebrati? numquid in eorum memoriam altaria Deo, et basilicae consecratae? numquid eorum laudes veteres Patres orationibus et publicis tractatibus exornarunt? numquid denique inter illustriores martyres per tot annos etiam nunc in missae canone memorantur? Marculum, pseudo-martyrem Donatistarum, primus, saeculo nono, imprudenter in suum martyrologium Rabanus retulit ; inde in nothum Bedae martyrologium et ex eo in aliquot Usuardini martyrologii 0074A codices, et editiones irrepsit ; sed error facile detectus est, et Romani martyrologii conditores Numidiae Nicomediam, Marculo Marcellum, Constanti Constantium, Macarianis Arianos subrogarunt. Legentes enim sub eosdem circiter dies in antiquioribus martyrologiis Marcelli Nicomediensis martyris nomen, et ejus acta ignorantes, ex Marculi actis interpolatis hoc ei elogium concinnarunt: Nicomediae (pro in Numidia) sancti Marcelli (leg. Marculi) presbyteri, qui Constantii (verius Constantis) tempore ab Arianis (pro a Macarianis) e rupe praecipitatus martyr occubuit. Qua Patrum Benedictinorum conjectura est in Not. ad Augustini lib. III contra Cresconium, cap. 49. Qua de re videndus etiam Cl. Mabillonus in Annot. ad Marculi acta, tom. III Vett. Analector. 0074B Jam vero quid huic, aut si quod est aliud huic simile, exemplo cum martyribus nostris aliqua ex parte commune? Quae non sequioribus saeculis per unius aut alterius scriptoris oscitantiam in privatum aliquod martyrologium irrepserunt, sed in publicis, et antiquissimis Ecclesiae tabulis, in publicis item precibus, ut earum nomina recitarentur, et nullum non religiosi cultus testimonium, jam inde ab initio consecutae sunt. Sed videamus, quibus Basnagius argumentis hac sanctioris famae et publici cultus perpetua veluti possessione sanctas martyres deturbare conatus est: gravissima enim ea esse oportet, quae hanc ei de nostris hisce martyribus, post tot ab earum passione saecula, intulerunt opinionem. Antiquorum enim consentientibus testimoniis et perpetuae 0074C de illarum orthodoxia et sanctitate Ecclesiae traditioni fides in re tam gravi abrogari non debuit, nisi aliam opinionem invicta perspicuaque argumenta pene repugnanti indiderunt. An ejusmodi sint, quae Basnagius attulit, sequentibus capitibus disseremus.