S. Cypriani Ad Antonianum Epistolae Pars Altera.

0779B

Argumentum.— Lapsis in exitu subveniendum, nec tamen par omnium conditio; favorabilia imprimis Libellaticorum causa; Novatianus Stoicorum placita Ecclesiae invexit.—In re ancipiti lenior pars habeatur.—Nequaquam ob indulgentiam in lapsos Christiani a martyrio avertendi; qui pacem Lapsis denegant, S. Scripturis repugnant. De Novatiani philosophi et stoici caractere.—Ex admissis ad poenitentiam moechis sequitur et Lapsos admittendos. Qui ablata spe veniae, ad poenitentiam suadet, irridet.

XIII. Si qui enim infirmitatibus occupantur, illis, sicut placuit, in periculo subvenitur. Postea tamen quam subventum est, et periclitantibus pax data est, 0779C offocari a nobis non possunt aut opprimi, aut vi et 0780B manu nostra in exitum mortis urgeri, ut quoniam morientibus pax datur, necesse sit mori eos qui acceperint pacem, cum magis in hoc indicium divinae pietatis et paternae lenitatis appareat, quod qui pignus vitae in data pace percipiunt, hic quoque ad vitam percepta pace teneantur. Et idcirco si, accepta pace, commeatus a Deo datur, nemo hoc debet in sacerdotibus criminari, cum semel placuerit fratribus in periculo subveniri. Nec tu existimes, frater charissime, sicut quibusdam videtur, libellaticos cum sacrificatis aequari oportere, quando inter ipsos etiam qui sacrificaverunt et conditio frequenter et causa diversa sit. Neque enim aequandi sunt, ille qui ad sacrificium nefandum statim voluntate prosilivit, et qui luctatus et congressus diu ad hoc funestum opus necessitate parvenit, ille qui et se et omnes suos prodidit, et qui ipse pro cunctis ad discrimen accedeus uxorem et liberos 0780C et domum totam periculi sui perfunctione 0781A protexit, ille qui inquilinos vel amicos suos ad facinus compulit, et qui inquilinis et colonis pepercit, fratres etiam plurimos, qui extorres et profugi recedebant, in sua tecta et hospitia recepit , ostendens et offerens Domino multas animas viventes et incolumes quae pro una saucia deprecentur.

XIV. Cum ergo inter ipsos qui sacrificaverunt multa sit diversitas, quae inclementia est et quam acerba duritia libellaticos cum iis qui sacrificaverunt jungere, quando is cui libellus acceptus est dicat: Ego prius legeram, et episcopo tractante, cognoveram non sacrificandum idolis, nec simulachra servum Dei adorare debere; et idcirco, ne hoc facerem quod non licebat, cum occasio libelli fuisset oblata, quem nec ipsum acciperem nisi ostensa fuisset occasio, ad magistratum 0781B vel veni, vel alio eunte mandavi, Christianum me esse, sacrificare mihi non licere , ad aras diaboli me venire non posse, dare me ob hoc praemium, ne quod non licet faciam. Nunc tamen etiam iste qui libello maculatus est, postea quam nobis admonentibus didicit nec hoc se facere debuisse, etsi manus pura sit, et os ejus feralis cibi contagia nulla polluerint, conscientiam tamen ejus esse pollutam, flet auditis nobis et lamentatur, et quod deliquerit nunc admonetur, et non tam crimine quam errore deceptus, quod jam de caetero instructus et paratus sit contestatur.

XV. Quorum si poenitentiam respuamus habentium aliquam fiduciam tolerabilis conscientiae, statim cum uxore, cum liberis, quos incolumes reservaverant, in haeresim vel schisma , diabolo invitante, rapiuntur; 0781C et adscribetur nobis in die judicii nec ovem sauciam 0782A curasse, et propter unam sauciam multas integras perdidisse, et cum Dominus, relictis nonaginta novem sanis, unam errantem et lassam quaesierit, et inventam humeris suis ipse portaverit (Luc. XV; Matth. XVIII) , nos non tantum non quaeramus lapsos , sed et venientes arceamus, et cum pseudoprophetae gregem Christi nunc vastare et lacerare non desinant, occasionem canibus et lupis demus ut quos persecutio infesta non perdidit, eos nos duritia nostra et inhumanitate perdamus. Et ubi erit, frater charissime, quod Apostolus dicit: Omnibus per omnia placeo, non quaerens quod mihi utile est, sed quod multis, ut salventur. Imitatores mei estote, sicut et ego Christi (I Cor. X, 33, XI, 1) . Et iterum: Factus sum infirmus infirmis, ut infirmos lucrarer (I Cor. IX, 22) . Et iterum: 0782B Si patitur membrum unum, compatiuntur et caetera membra; et si laetatur unum membrum, collaetantur et caetera membra (Ibid. XII, 26) .

XVI. Alia est philosophorum et Stoicorum ratio, frater charissime, qui dicunt omnia peccata paria esse et virum gravem non facile flecti oportere. Inter Christianos autem et philosophos plurimum distat. Et cum Apostolus dicat, Videte ne quis vos depraedetur per philosophiam et inanem fallaciam (Coloss. II, 8 , vitanda sunt a nobis quae non de Dei clementia veniunt, sed de philosophiae durioris praesumptione descendunt. De Moyse autem legimus in Scripturis dictum: Et fuit Moyses homo lenis nimis (Num. XII, 3) . Et Dominus in Evangelio suo dicit: Estote misericordes , sicut et Pater vester misertus est vestri 0782C (Luc. VI, 36) . Et iterum: Non est opus sanis medicus, 0783A sed male habentibus (Matth. IX, 12) . Quam potest exercere medicinam qui dicit: Ego solos sanos curo, quibus medicus necessarius non est. Opem nostram , medelam nostram vulneratis exhibere debemus. Nec putemus mortuos esse, sed magis semianimes jacere eos quos persecutione funesta sauciatos videmus: qui si in totum mortui essent, numquam de eisdem postmodum et confessores et martyres fierent.

XVII. Sed quoniam est in illis quod poenitentia sequente revalescat ad fidem, et ad virtutem de poenitentia robur armatur, quod armari non poterit, si quis desperatione deficiat, si ab Ecclesia dure et crudeliter segregatus ad gentiles se vias et saecularia opera convertat, vel ad haereticos et 0783B schismaticos rejectus ab Ecclesia transeat; ubi, etsi occisus propter nomen postmodum fuerit extra Ecclesiam constitutus et ab unitate atque a charitate divisus, coronari in morte non poterit. Et ideo placuit, frater charissime, examinatis causis singulorum, libellaticos interim admitti, sacrificatis in exitu subveniri: quia Exomologesis apud inferos non est, nec ad poenitentiam quis a nobis compelli potest, si fructus poenitentiae subtrahatur. Si praelium prius venerit, corroboratus a nobis invenietur armatus ad praelium. Si vero ante praelium infirmitas urserit , cum solatio pacis et communicationis abscedit.

XVIII. Neque enim praejudicamus Domino judicaturo quo minus si poenitentiam plenam et justam 0783C peccatoris invenerit, tunc ratum faciat quod a nobis fuerit hic statutum . Si vero nos aliquis poenitentiae simulatione deluserit, Deus, qui non deridetur, (Gal. VI) et qui cor hominis intuetur (I Reg. XVI) , de his quae nos minus perspeximus judicet et servorum 0784A suorum sententiam Dominus emendet; dum tamen nos meminisse, frater charissime, debeamus scriptum esse, Frater fratrem adjuvans exaltabitur, (Prov. XVIII 19) et Apostolum quoque dixisse: In contemplatione habentes unusquisque, ne et vos tentemini, alterutrum onera sustinete, et sic adimplebitis legem Christi (Gal. VI, 1, 2) , item quod superbos redarguens et arrogantiam frangens, in epistola sua ponat; Et qui se putat stare, videat ne cadat (I Cor. X, 12) ; et alio in loco dicat: Tu quis es qui judicas alienum servum? Domino suo stat aut cadit. Stabit autem. Potens est enim Deus statuere eum (Rom. XIV, 4) . Joannes quoque Jesum Christum Dominum nostrum advocatum et deprecatorem pro peccatis nostris probat dicens: Filioli mei, ista scribo vobis ne 0784B delinquatis; et si quis deliquerit, advocatum habemus apud Patrem Jesum Christum suffragatorem, et ipse est deprecatio pro delictis nostris (I Joan. II, 1, 2) . Et Paulus quoque Apostolus in Epistola sua posuit: Si cum adhuc peccatores essemus, Christus pro nobis mortuus est, multo magis nunc justificati in sanguine illius liberabimur per illum ab ira (Rom. V, 8, 9) .

XIX. Cujus pietatem et clementiam cogitantes, non acerbi adeo nec duri, nec in fovendis fratribus inhumani esse debemus, sed dolere cum dolentibus et flere cum flentibus, et eos quantum possumus auxilio et solatio nostrae dilectionis erigere, nec adeo immites et pertinaces ad eorum poenitentiam retundendam , nec iterum soluti et faciles ad communicationem temere laxandam . Jacet 0784C ecce saucius frater ab adversario in acie vulneratus. Inde diabolus conatur occidere quem vulneravit, hinc Christus hortatur ne in totum pereat quem redemit . Cui de duobus assistimus, in cujus partibus stamus? Utrumne diabolo favemus ut 0785A perimat, et semianimem fratrem jacentem, sicut in Evangelio sacerdos et levites, praeterimus? (Luc. X.) An vero ut sacerdotes Dei et Christi, quod Christus et docuit, et fecit imitantes, vulneratum de adversarii faucibus rapimus, ut curatum Deo judici reservemus .

XX. Nec putes, frater charissime, hinc aut virtutem fratrum minui aut martyria deficere quod lapsis laxata sit poenitentia, et quod poenitentibus spes pacis oblata. Manet vere fidentium robur immobile, et apud timentes ac diligentes corde toto Deum stabilis et fortis perseverat integritas. Nam et moechis a nobis poenitentiae tempus conceditur et pax 0785B datur. Non tamen idcirco virginitas in Ecclesia deficit, 0786A aut continentiae propositum gloriosum per aliena peccata languescit. Floret Ecclesia tot virginibus coronata, et castitas ac pudicitia tenorem gloriae suae servat, nec quia adultero poenitentia et venia laxatur, continentiae vigor frangitur. Aliud est ad veniam stare, aliud ad gloriam pervenire, aliud missum in carcerem non exire inde donec solvat novissimum quadrantem (Matt. V) , aliud statim fidei et virtutis accipere mercedem (I Cor. III) , aliud pro peccatis longo dolore cruciatum emundari et purgari diu igne , aliud peccata omnia passione purgasse, aliud denique pendere in diem judicii ad sententiam Domini, aliud statim a Domino coronari.

0787A XXI. Et quidem apud antecessores nostros quidam de episcopis istic in provincia nostra dandam pacem moechis non putaverunt et in totum poenitentiae locum contra adulteria clauserunt. Non tamen a coepiscoporum suorum collegio recesserunt, aut catholicae Ecclesiae unitatem vel duritiae vel censurae suae obstinatione ruperunt; ut quia apud alios adulteris pax dabatur, qui non dabat de Ecclesia separaretur. Manente concordiae vinculo et perseverante catholicae Ecclesiae individuo sacramento, actum suum disponit et dirigit unusquisque episcopus rationem propositi sui Domino redditurus.

XXII. Miror autem quosdam sic obstinatos esse ut dandam non putent lapsis poenitentiam, aut poenitentibus existiment veniam denegandam, cum scriptum 0787B sit: Memento unde cecideris, et age poenitentiam, et fac priora opera. (Apoc. II, 5.) Quod utique ei dicitur quem constat cecidisse et quem Dominus hortatur per opera rursus exurgere, quia scriptum est: Eleemosyna a morte liberat (Tob. IV, 10) ; et non utique ab illa morte quam semel Christi sanguis extinxit, et a qua nos salutaris Baptismi et Redemptoris nostri gratia liberavit, sed et ab ea quae per delicta postmodum serpit. Alio item loco poenitentiae tempus datur, et poenitentiam non agenti Dominus comminatur: 0788A Habeo, inquit, adversus te multa, quod uxorem tuam Jezabel, quae se dicit propheten , sinis docere et seducere servos meos, fornicari et manducare de sacrificiis , et dedi illi tempus ut poenitentiam ageret, et poenitere non vult a fornicatione sua. Ecce mitto eam in lectum, et qui cum ea fornicati sunt in maximam tribulationem, nisi poenitentiam gesserint ab operibus suis (Apoc. II, 20, 22) . Quos utique ad poenitentiam Dominus non hortaretur, nisi quia poenitentibus indulgentiam pollicetur. Et in Evangelio: Dico, inquit, vobis, sic erit gaudium in coelo super uno peccatore poenitentiam agente quam super nonaginta novem justis, quibus non est opus poenitentia (Luc. XV, 7) . Nam cum scriptum sit , Deus mortem non fecit, nec delectatur in perditione vivorum (Sap. I, 13) , utique 0788B qui neminem vult perire cupit peccatores poenitentiam agere et per poenitentiam denuo ad vitam redire. Ideo et per Johel prophetam clamat et dicit (Johel II, 12) : Et nunc haec dicit Dominus Deus vester: Revertimini ad me ex toto corde vestro, simulque et jejunio et fletu et planctu, et discindite corda vestra, et non vestimenta vestra et revertimini ad Dominum Deum vestrum, quia misericors et pius est et patiens et multae miserationis, et qui sententiam flectat , adversus malitiam irrogatam . (Joel. II, 12, 13.) In Psalmis 0789A etiam legimus censuram pariter et clementiam Dei comminantis simul atque parcentis, punientis ut corrigat, et cum correxerit reservantis. Visitabo, inquit, in virga facinora eorum, et in flagellis delicta eorum. Misericordiam autem meam non dispergam ab eis (Psal. LXXXVIII, 33, 34) .

XXIII. Dominus quoque in Evangelio suo pietatem Dei Patris ostendens ait: Quis est ex vobis homo quem si petierit filius ejus panem, lapidem porrigat illi; aut si piscem postulaverit, serpentem illi porrigat? Si ergo vos, cum sitis nequam, scitis bona data dare filiis vestris, quanto magis Pater vester coelestis dabit bona poscentibus eum (Math. VII. 9-11) ? Comparat hic Dominus carnalem patrem et Dei Patris aeternam largamque pietatem, quod si iste in terris nequam pater offensus graviter 0789B a filio peccatore et malo, si tamen eumdem postmodum viderit reformatum et depositis prioris vitae delictis ad sobrios et bonos mores et ad innocentiae disciplinam poenitentiae dolore correctum , et gaudet et gratulatur, et susceptum, quem ante projecerat, cum voto paternae exultationis amplectitur, quanto magis unus ille et verus Pater bonus, misericors, et pius, immo ipse bonitas et misericordia et pietas, laetatur in poenitentia filiorum suorum, nec jam poenitentibus aut plangentibus et lamentantibus poenam comminatur, sed veniam magis et indulgentiam pollicetur. Unde Dominus in Evangelio beatos dicit plangentes (Matth. V) , quia qui plangit misericordiam provocat; qui pervicax et superbus est, iram sibi et poenam judicii venientis exaggerat. Et 0789C idcirco, frater charissime, poenitentiam non agentes, nec dolorem delictorum suorum toto corde et manifesta lamentationis suae professione testantes, prohibendos omnino censuimus a spe communicationis 0790A et pacis, si in infirmitate atque in periculo coeperint deprecari; quia rogare illos non delicti poenitentia sed mortis urgentis admonitio compellit, nec dignus est in morte accipere solatium qui se non cogitavit esse moriturum.

XXIV. Quod vero ad Novatiani personam pertinet, frater charissime, de quo desiderasti tibi scribi quam haeresim introduxisset, scias nos primo in loco nec curiosos esse debere quid ille doceat, cum foris doceat. Quisquis ille est et qualiscumque est, Christianus non est qui in Christi Ecclesia non est. Jactet se licet et philosophiam vel eloquentiam suam superbis vocibus praedicet, qui nec fraternam charitatem nec Ecclesiasticam unitatem tenuit , etiam quod prius fuerat amisit. Nisi si episcopus tibi videtur 0790B qui episcopo in Ecclesia a sedecim coepiscopis facto, adulter atque extraneus episcopus fieri a desertoribus per ambitum nititur, et cum sit a Christo una Ecclesia per totum mundum in multa membra divisa, item episcopatus unus episcoporum multorum concordi numerositate diffusus, ille post Dei traditionem, post connexam et ubique conjunctam catholicae Ecclesiae unitatem humanam conetur Ecclesiam facere, et per plurimas civitates novos Apostolos suos mittat, ut quaedam recentia institutionis suae fundamenta constituat, cumque jam pridem per omnes provincias et per urbes singulas ordinati sint episcopi in aetate antiqui, in fide integri, in pressura probati, in persecutione proscripti, ille super eos creare alios pseudoepiscopos audeat. Quasi 0790C possit aut totum orbem novi conatus obstinatione peragrare aut Ecclesiastici corporis compaginem discordiae suae seminatione rescindere , nesciens schismaticos semper inter initia fervere, incrementa 0791A vero habere non posse nec augere quod illicite coeperint, sed statim cum prava sua aemulatione deficere, episcopatum autem tenere non posset, etiam si episcopus prius factus a coepiscoporum suorum corpore et ab Ecclesiae unitate descisceret , quando Apostolus admoneat ut invicem nosmetipsos sustineamus, ne ab unitate quam Deus constituit recedamus, et dicat: Sustinentes invicem in dilectione, satis agentes servare unitatem spiritus in conjunctione pacis (Ephes. XIV, 2, 3) . Qui ergo nec unitatem spiritus nec conjunctionem pacis observat, et se ab Ecclesiae vinculo atque a sacerdotum collegio separat, episcopi nec potestatem potest habere nec honorem qui episcopatus nec unitatem voluit tenere nec pacem.

XXV. Tum deinde quantus arrogantiae tumor est, 0791B quanta humilitatis et lenitatis oblivio, arrogantiae suae quanta jactatio, ut quis aut audeat aut facere se posse credat quod nec Apostolis concessit Dominus, ut zizania a frumento putet se posse discernere (Matth. XIII) , aut quasi ipsi palam ferre et aream purgare concessum sit, paleas conetur a tritico separare, cumque Apostolus dicat; In domo autem magnanon solum vasa aurea sunt et argenta, sed et lignea et fictilia (II Tim. II, 20) , aurea et argentea vasa videatur eligere, lignea vero et fictilia contemnere, abjicere, damnare, quando non nisi die Domini vasa lignea divini ardoris incendio concrementur, et fictilia ab eo cui data est ferrea virga frangantur (Psal. II) .

XXVI. Aut si se cordis et renis scrutatorem 0791C constituit et judicem, per omnia aequaliter judicet; et cum sciat scriptum esse, Ecce sanus factus es, jam noli peccare, ne quid tibi deterius fiat (Joan. V, 14) , fraudatores et moechos a latere atque a comitatu suo separet, quando multo et gravior et pejor sit moechi 0792A quam libellatici causa, cum hic necessitate, ille voluntate peccaverit, hic existimans sibi satis esse quod non sacrificaverit, errore deceptus sit , ille matrimonii expugnator alieni, vel lupanar ingressus ad cloacam et coenosam voraginem vulgi, sanctificatum corpus et Dei templum detestabili colluvione violaverit, sicut Apostolus dicit: Omne peccatum quodcumque fecerit homo, extra corpus est; qui autem moechatur, in corpus suum peccat (I Cor. VI, 18) . Quibus tamen et ipsis poenitentia conceditur et lamentandi ac satisfaciendi spes relinquitur secundum ipsum Apostolum dicentem: Timeo ne forte veniens ad vos lugeam multos ex iis qui ante peccaverunt et non egerunt poenitentiam de immunditiis quas fecerunt et fornicationibus et libidinibus (I Cor. XII, 20, 21) .

0792B XXVII. Nec sibi in hoc novi haeretici blandiantur quod se dicant idololatris non communicare, quando sint apud illos et adulteri et fraudatores, qui teneantur idololatriae crimine, secundum Apostolum dicentem: Hoc enim scitote intelligentes quia omnis fornicator aut immundus aut fraudator, quod est idololatria, non habet haereditatem in regno Christi et Dei (Ephes. V, 5) . Et iterum : Mortificate itaque membra vestra quae in terra sunt, exponentes fornicationem, immunditiam et concupiscentiam malam, et cupiditatem, quae sunt idolorum servitus, propter quae venit ira Dei (Coloss. III, 5, 6) . Nam cum corpora nostra membra sint Christi, et singuli simus templum Dei, quis quis adulterio templum Dei violat, Deum violat; et qui in peccatis committendis voluntatem diaboli facit, daemoniis et idolis servit. Neque enim mala facta de 0792C sancto Spiritu veniunt, sed de adversarii instinctu et de immundo spiritu natae concupiscentiae contra Deum facere et diabolo servire compellunt. Ita fit ut si peccato alterius inquinari alterum dicunt et 0793A idololatriam delinquentis ad non delinquentem transire sua asseveratione contendunt, excusari secundum suam vocem non possint ab idololatriae crimine, cum constet de Apostolica probatione moechos et fraudatores, quibus illi communicant, idololatras esse. Nobis autem secundum fidem nostram et divinae praedicationis datam formam competit ratio veritatis, unumquemque in peccato suo ipsum teneri nec posse alterum pro altero reum fieri, cum Dominus praemoneat et dicat: Justitia justi super eum erit, et scelus scelerati super eum erit (Ezech. XVIII, 20) . Et iterum: Non morientur patres pro filiis, et filii non morientur pro patribus. Unusquique in peccato suo morietur (Deut. XXIV, 16) . Quod legentes scilicet et tenentes neminem putamus a fructu satisfactionis 0793B et spe pacis arcendum, cum sciamus juxta Scripturarum divinarum fidem, auctore et hortatore ipso Deo, et ad agendam poenitentiam peccatores redigi, et veniam atque indulgentiam poenitentibus non denegari.

XXVIII. Atque o frustrandae fraternitatis irrisio! o miserorum lamentantium et amentium caduca deceptio! o haereticae institutionis inefficax et vana traditio! hortari ad satisfactionis poenitentiam et subtrahere de satisfactione medicinam, dicere fratribus nostris: «Plange et lacrymas funde, et diebus ac noctibus ingemisce, et pro abluendo et purgando delicto tuo largiter et frequenter operare, sed extra Ecclesiam post omnia ista morieris; quaecumque ad pacem pertinent facies, sed nullam pacem, quam 0793C quaeris, accipies .» Quis non statim pereat, quis non ipsa desperatione deficiat, quis non animum suum a proposito lamentationis avertat? Operari tu 0794A putas rusticum posse, si dixeris: «Agrum peritia omni rusticitatis exerce, culturis diligenter insiste; sed nullam messem metes, nullam vindemiam premes, nullos oliveti tui fructus capies, nulla de arboribus poma decerpes.» Vel si ei cui dominium et usum navium suadens dicas: «Materiam de excellentibus sylvis mercare, frater; carinam praevalidis et electis roboribus intexe, clavo, funibus, velis, ut fabricetur atque armetur navis, operare: sed cum haec feceris, fructum de actibus ejus et cursibus non videbis.»

XXIX. Praecludere est atque abscindere iter doloris ac poenitendi viam, ut cum in Scripturis omnibus Dominus Deus revertentibus ad se et poenitentibus blandiatur, nostra duritia et crudelitate, dum fructus 0794B poenitentiae intercipitur , poenitentia ipsa tollatur. Quod si invenimus a poenitentia agenda neminem debere prohiberi, et deprecantibus atque exorantibus Domini misericordiam, secundum quod ille misericors et pius est, per sacerdotes ejus pacem posse concedi, admittendus est plangentium gemitus, et poenitentiae fructus dolentibus non negandus. Et quia apud inferos confessio non est, nec exomologesis illic fieri potest, qui ex toto corde poenituerint et rogaverint in Ecclesiam debent interius suscipi et in ipsa Domino reservari, qui ad Ecclesiam suam venturus de illis utique quos in ea intus invenerit judicabit. Apostatae vero et desertores, vel adversarii et hostes et Christi Ecclesiam dissipantes, nec si occisi pro nomine foris fuerint, admitti, secundum Apostolum, 0794C possunt ad Ecclesiae pacem, quando nec spiritus nec Ecclesiae tenuerunt unitatem.

XXX. Haec interim, frater charissime, pauca de 0795A multis quantum potui breviter decucurri, quibus et desiderio tuo satisfacerem, et te magis ac magis collegii et corporis nostri societati conjungerem. Si autem tibi veniendi ad nos opportunitas et facultas fuerit, plura in commune conferre et uberius ac plenius quae in salutarem concordiam faciant tractare poterimus. Opto te, frater charissime, semper bene valere.