§ V. Disciplina quoad Ordinem.

XXXIII. Etsi a Summo Pontifice, qui caput est ecclesiastici ordinis totiusque Ecclesiae, initium habere necesse foret, cum permulta praecedentibus articulis de eodem argumento habuimus, multoque plura in dissertationibus ad hujus tomi calcem appositis addenda sint, nemo nobis succensebit, dum ad haec lectorem remittimus, absque mora de caeteris ordinibus Cyprianica adducturi.

Electio episcoporum.—Quod attinet ad episcopos caeteros, eorum electio peragebatur ab episcopis ejusdem provinciae coram clero et populo, suum et ipsis suffragium ferentibus. Qui hoc regulari modo electus fuerat episcopus deponi non poterat, ut eligeretur alter, nisi patrato ab ipso aliquo gravissimo crimine. Hanc disciplinae partem mirifice probat superius memorata Epistola, in qua, de ordinatione Sabini in locum Basilidis sermonem habens divus Cyprianus, hanc factam dicit «de universae fraternitatis suffragio, et de episcoporum, qui in praesentia convenerant. . . judicio .» Contendit sanctus Doctor electionem episcoporum laudato modo factam procedere «a divina Traditione,» in latiori scilicet sensu sumpta, «et Apostolica observatione;» et ideo coram populo hanc electionem fieri dicit sanctus Episcopus, quia plebs singulorum vitam plenissime novit, et uniuscujusque actum de ejus conversatione perspexit. Eligendos autem non esse alios, quam qui immaculati et integri sancte et digne sacrificia Deo offerentes, audiri in precibus possint, quas faciunt pro plebis Dominicae incolumitate. Electionis episcopalis formam nobis exhibet Cyprianus in Epistola ad Antonianum .

XXXIV. Unus tantum episcopus in una ecclesia esse debebat.—Duo episcopi uni eidemque ecclesiae eodem tempore praeesse non poterant. Habemus id expresse in Epistola S. Cornelii papae ad S. Cyprianum de confessoribus ad unitatem reversis, qui declarant : «unum episcopum in catholica Ecclesia esse debere» hoc est, in unaquaque ecclesia. Evincitur idipsum pariter ex Epistola S. Cypriani ad XXXIV Antonianum, in qua definiens S. Doctor electionem Cornelii esse legitimam, subdit : «Quisquis jam Episcopus (Romae) fieri voluerit, foris fiat necesse est:» et ille, qui creatus est post electionem primi, «non jam secundus ille sed nullus est.» Hanc episcopi unitatem urget insuper S. Cyprianus in sua Epistola ad Florentium Puppianum .

XXXV. Episcopi proprias regebant ecclesias, cum consensu ac consilio suorum metropolitanorum, cleri et populi.—Episcopi communicabant negotia suarum ecclesiarum non solum cum suo metropolitano, uti eruitur ex pluribus Epistolis S. Cypriani, et praecipue ex quinquagesima tertia, sed etiam cum clero ac populo; hinc cum consensu metropolitanorum, cleri ac populi suas regebant ecclesias; ab illisque consilium petebant etiam pro Ordinatione ministrorum inferiorum. Sanctus Cyprianus, nihil obstante singulari suo merito, ac suprema dignitate qua fulgebat in ecclesia Carthaginensi, protestatur et dicit in quadam ad suum clerum Epistola, statuisse se a primordio episcopatus sui, nihil sua sententia privatim gerere, et sine consilio ac consensu cleri et plebis. Monet idem sanctus Doctor clerum ac plebem suam de Ordinatione subdiaconorum, caeterorumque inferiorum ministrorum, et consilium cleri ac plebis hac super re petit. Non ille igitur erat S. Cyprianus, qui dure nimis regeret ecclesiam suam, et ex summa ejus humilitate edocemur, litteraliter et rigorose nimis non esse accipienda quae scribit idem sanctus Doctor alio loco, episcopum scilicet a nemine pendere, ipsi concessam esse libertatem, et rationem actus sui soli Domino esse redditurum.

XXXVI. Episcoporum concilium quotannis celebratum ad negotia Ecclesiae disponenda.—In Africana ecclesia episcopi simul conveniebant ad graviora Ecclesiae negotia disponenda, ut docet S. Cyprianus in quadam epistola ad suum clerum, quae est trigesima secunda editionis Oxoniensis et Pamelii . Hi vero conventus seu haec concilia quotannis circa festa Paschalia celebrari consueverant: «Persecutionis istius novissima haec est, et extrema tentatio,» inquit Cyprianus, «quae et ipsa cito Domino protegente transibit, ut repraesenter vobis post Paschae diem cum collegis meis, quibus praesentibus secundum arbitrium quoque vestrum, et omnium nostrum commune consilium, sicut semel placuit, ea quae agenda sunt, disponere pariter et limare poterimus . Quoniam scripsistis,» inquit idem S. Doctor , «ut cum pluribus collegis de hoc ipso plenissime tractem, et res tanta exigit majus et impensius de multorum collatione consilium, et nunc omnes fere inter Paschae prima solemnia apud se cum fratribus demorantur; quando solemnitati celebrandae apud suos satisfecerint et ad me venire coeperint, tractabo cum singulis plenius, ut de eo quod consuluistis, figatur XXXV apud nos, et rescribatur vobis firma sententia, multorum sacerdotum consilio ponderata.»

XXXVII. Episcopi in rebus majoris momenti ab aliis episcopis suas decisiones mittebant, praecipue ad Romanum Episcopum.—In rebus majoris momenti Episcopi etiam in concilio congregati ad alios episcopos suas decisiones mittebant, praestolaturi ab iis tum consilium, tum consensum eorumdem, ad sacerdotalem auctoritatem, et ad Ecclesiae catholicae unitatem pariter ac dignitatem partim manifestandam, partim consecrandam. A Romano episcopo autem Africani praecipue petebant consilium et consensum; constat hoc ex Epistola LXXII S. Cypriani ad S. Stephanum, in qua haec occurrunt : «Ad quaedam disponenda, et consilii communis examinationem limanda, necesse habuimus, frater charissime, convenientibus in unum pluribus sacerdotibus, cogere et celebrare concilium, in quo multa quidem prolata atque transacta sunt: sed de eo vel maxime tibi scribendum, et cum tua gravitate ac sapientia conferendum fuit, quod magis pertineat, et ad sacerdotalem auctoritatem, et ad Ecclesiae catholicae unitatem pariter et dignitatem, de divinae dispositionis ordinatione venientem, eos qui sint foris extra Ecclesiam tincti, et apud haereticos et schismaticos profanae aquae labe maculati, quando ad nos, atque ad Ecclesiam, quae una est, venerint, baptizari oportere; eo quod parum sit eis manum imponere ad excipiendum Spiritum sanctum, nisi accipiant et Ecclesiae Baptismum . . . Haec ad conscientiam tuam, frater charissime, et pro honore communi, et pro simplici dilectione pertulimus, credentes etiam tibi pro religionis tuae et fidei veritate placere, quae et religiosa pariter et vera sunt.» Colligunt inde quidam, jam aevo Cypriani in usu fuisse, ut episcopi in synodis congregati confirmationem suorum decretorum, quae in conciliis fuerant firmata, a Romano Pontifice petierint.

XXXVIII. Nullus episcopus, nisi gravissimis de causis rescindere poterat quae ab alio episcopo acta erant.—Nec ipsi metropolitano permissum erat, absque gravissimis causis, rescindere quae ab aliquo alio episcopo acta erant. Hac de causa S. Cyprianus objurgat Therapium, ut constat ex ejus Epistola LIX (t. III, c. 1014, A) . Alibi observat S. Cyprianus «esse non posse» inter episcopos «sensum diversum, in quibus unus est Spiritus, et ideo manifestum est eum Spiritus sancti veritatem cum caeteris non tenere, quem videmus diversa sentire.» Et tamen postea diversus inter Cyprianum et Stephanum sensus fuit in causa Baptismi haereticorum: sed haec facile reconciliantur, si dicamus laudatam S. Cypriani sententiam interpretandam esse de rebus fidei, uti contextus docet, non vero de rebus disciplinae.

XXXIX. Episcopi litteras ad se invicem mittebant.—Consueverant episcopi sibi invicem scribere in signum XXXVI mutuae communionis; et ideo, eum novus crearetur episcopus, caeteri de ejus fide ac pietate instrui curabant. Prima hujusce disciplinae pars eruitur ex epistola LXVII Cypriani ad Stephanum, in qua (tom. III, col. 988 A) , haec habentur: «Significa nobis plane quis in locum Marciani Arelate fuerit substitutus, ut sciamus ad quem fratres nostros dirigere et cui scribere debeamus.» Secunda vero ex altera ejusdem sancti Doctoris epistola ad S. Cornelium papam, quae in hac editione est numero quinquagesima quinta (t. III, col. 809 A) .

Has vero epistolas mittebant per clericos, ut constat ex Epistola XXIV, ubi (t. IV, c. 287 B) haec occurrunt: «Et quoniam oportuit me per clericos scribere, scio autem nostros plurimos absentes esse, paucos qui illic sunt vix ad ministerium quotidiani operis sufficere, necesse fuit novos aliquos constituere qui mitterentur.» Et ex altera ad Successum, quae est numero LXXXII, in qua (t. IV, col. 429 B) haec scribit Successo: «Ut non vobis in continenti scriberem, frater charissime, illa res fecit, quod universi clerici sub ictu agonis constituti recedere isthinc omnino non poterant.»

XL. Clerus regebat ecclesiam absente episcopo.—Absente episcopo, non aliquis alienigena episcopus, sed clerus regebat ecclesiam. Patet hoc ex epistola XXXIV Cypriani ad presbyteros et diaconos Carthaginenses. In ea siquidem legimus quod Gaium Diddensem communione sua removerit clerus Carthaginensis . Dein scimus quod, defuncto Fabiano, clerus Romanus illam ecclesiam, vacante sede, direxerit .

Nihil poterant episcopi in dioecesibus caeterorum episcoporum absque dioecesani permissione; luculentissime id evincitur tum ex Epistola ad Chaldonium et Herculanum, quos utpote episcopos tamquam suos vicarios Carthaginem miserat S. Cyprianus, quibus etiam adjunxerat Rogatianum et Numidicum presbyteros, qui indigentibus pecuniam praeberent, eosque examinarent qui ad munera ecclesiastica essent promovendi ; tum ex Epistola LV (tom. III, c. 821 A) , in qua disertis verbis profitetur «quod singulis pastoribus portio gregis sit adscripta, quam regat unusquisque et gubernet, rationem sui actus Domino redditurus.» Hinc etiam alibi docet caeteros episcopos non nisi in casu necessitatis, quando proprius episcopus haeresim aut schisma facit, sese regimini alterius dioecesis immiscere debere . Hac etiam in re summa moderatione ac prudentia utebatur S. Cyprianus, uti ex quibusdam ipsius Epistolis colligitur .

XXXVII XLI. Honor episcopis extraneis delatus.—Permittit nihilominus sanctus Doctor et Episcopus suo clero communicare episcopis alienigenis, si forte aliqui ibidem existant, epistolas quas ad illum miserit. «Sed et si qui» inquit sanctus Cyprianus , «de peregrinis episcopis collegae mei . . . praesentes fuerint vel supervenerint, haec omnia de vobis audiant. Et si exempla epistolarum transcribere, et ad suos transferre voluerint, facultatem transcriptionis accipiant.»

XLII. Casus episcopo reservati.—Tandem quidam casus episcopo erant reservati ut nullo negotio conjicimus ex Epistola XVIII sancti Cypriani, nec non ex aliis locis ejusdem operum, in quibus facultatem tribuit suis presbyteris absolvendi quaedam peccata se absente, posito tamen casu necessitatis. Ita quidem arbitratur Cl. Bernardus Marechal . Sed ego hucusque in operibus divi Cypriani nullum omnino vestigium reservationis quorumdam casuum sive peccatorum deprehendere potui; neque intelligo quomodo idipsum ex Epistola XLII, t. IV, c. 255, colligi queat.

XLIII. Quales esse oporteat episcopos juxta Cyprianum.—Tradit S. Cyprianus episcopum oportere esse docilem et mitem; docibilis autem ille est qui est ad discendi patientiam lenis et mitis. Oportet enim episcopum, prosequitur S. Doctor, non tantum docere, sed et discere, quia et ille melius docet, qui quotidie crescit et proficit discendo meliora . Nihil episcopum tenere debet . Quinimmo debet tamquam victima, quae fraternitati praebet exemplum et virtutis, praesentibus fratribus immolari .

XLIV. Puncta disciplinae circa presbyteros.—Nonnulli post Blondellum ex Cypriano concludere se putaverunt episcopos presbyteris non antecellere; sed eos vehementes hallucinatos demonstrarunt tum recentiores bene multi, inter quos doctissimus Mammachius , tum ipse met Cyprianus in Epist. XI, XXXV, LV, etc. . Illud solummodo hoc loco dicendum, scilicet permissum fuisse episcopo sociare clero suo presbyteros alterius ecclesiae. Probatur id exemplo Numidici presbyteri, quem divus Cyprianus in clerum suum Carthaginensem cooptavit, fortasse ut eidem in episcopatu succederet; haec siquidem disciplina tunc temporis vigebat, ut ad episcopatum non eligerentur peregrini et extranei, et quidem ob XXXVIII metum malae electionis, ne indigni eligerentur, cum satis non constaret de eorum vita . Caeterum ex laudato exemplo probe conjicimus pariter discrimen, quod ponebat S. Cyprianus inter simplicem presbyterum, et presbyterum cleri Carthaginensis; quoniam censet sanctus Doctor haud posse se melius recognoscere merita Numidici jam presbyteri, quam illum accensendo presbyteris suae Ecclesiae. Agnoscamus igitur, scribit Cl. Bernardus Marechall , hoc loco superiorem dignitatem presbyterorum cathedralium ecclesiarum, qui canonici appellantur, episcopo praesentes aderant in omnibus suis officiis ac functionibus, ejus consilium erant, cum ipso celebrabant sancta mysteria, ecclesiam eo absente gubernabant. Tales quidem sunt hodie canonici, ac tales erant presbyteri quos inter numeratus est Numidicus.

XLV. Origo diaconatus.—Diaconorum institutio, judice Cypriano est traditionis apostolicae, atque ab Apostolis diaconatus ordo est institutus. Hinc juxta S. Cyprianum ordo diaconatus non est institutionis divinae, adeoque stricte loquendo neutiquam sacramentum.

XLVI. Diaconi ministri episcoporum ac presbyterorum.—Non solum autem diaconi erant episcoporum ministri, sed et presbyterorum, uti in Epistola ad suum clerum infirmat sanctus Cyprianus his verbis : «Integre et cum disciplina fecistis, fratres charissimi, quod . . . Gaio Diddensi presbytero, et diacono ejus censuistis non communicandum.» Iste Gaius verosimiliter idem erat ac qui hodie appellatur parochus, qui ad sibi ministrandum diaconum secum habebat.

XLVII. Diaconorum officia.—Diaconorum officia erant, altari deservire, Eucharistiam fidelibus ministrare ; comites aderant presbyteris in celebratione sacrificii missae, uti eruitur ex Epistola IV (t. IV, c. 231 A) , quae est ad clerum Carthaginensem: Consulite et providete, habet ille ad presbyteros et diaconos suos . . . , ut presbyteri . . . qui illic (loquitur de captivis hoc in loco) apud confessores offerunt, singuli cum singulis diaconis per vices alternent : Ecclesiae redditus administrabant, ecclesiasticis judiciis intererant , in conciliis tum Romae, tum in Africa locum ac partem habebant ; et quandoque ecclesias regebant . Hujusce rei XXXIX exemplum exstat in Epistola LXVIII, quam divus Cyprianus inscribit Felici presbytero et plebibus consistentibus ad Legionem et Asturicae; item Laelio diacono et plebi Emeritae; siquidem si in postrema hac ecclesia vel unus extitisset presbyter, eidem, non autem diacono suam inscripsisset epistolam. Quidquid dici possit, certum est ex canone 77 concilii Eliberitani, diaconos olim ecclesiarum regimen habuisse; at solummodo, ut verisimile est, deficientibus presbyteris .

XLVIII. Subdiaconi, caeterique ministri inferiores.—Ad subdiaconos quod attinet, horum saepe meminit S. Cyprianus suis in epistolis. Vide, exempli causa, Epistolam III (t. IV, c. 229) , quae est ad clerum Romanum; in ea enim loquitur de quodam subdiacono qui apellabatur Crementius ; Epistolam XXIX, in qua loquitur S. Cyprianus de alio subdiacono cui nomen erat Optatus ; et ejusdem sancti Doctoris Epistolam ad suum clerum de Caio presbytero Diddensi, in qua duorum subdiaconorum, Philumeni et Fortunati mentio occurrit : in quadam Epistola cleri Romani ad divum Cyprianum, de quodam subdiacono fit mentio . Acolythorum sicut et lectorum , exorcistarum , non semel meminit sanctus Cyprianus, et notat se «examinare» consuevisse «an congruerent illis omnia quae esse debent in iis qui ad clerum parabantur .» Lectores Scripturam sacram legebant, et «audientium» seu catechumenorum «doctores» erant , et etiam Evangelium legebant ex pulpito .