Caput II. Afferuntur Momenta, Quibus Evincitur S. Cyprianum Probe Novisse Quam S. Stephanus Rom. Pontifex Vindicabat Consuetudinem, Universalem Tunc Temporis Fuisse Ecclesiae Consuetudinem, Ac Ab Omnibus Episcopis Antiquitus Servatam Fuisse.

1345D

1346A 1. Rebaptizanti Cypriano opponebatur Ecclesiae consuetudo, qua haeretici ex S. Cypriano ad Ecclesiam venientes sine novo Baptismo recipiebantur; hanc porro Ecclesiae consuetudinem numquam diffitetur, semper agnoscit S. Doctor: id unum contendit eam rationi subjiciendam esse, eam praescribere minime debere, ac quasi vetustum errorem derelinquendam esse; non ignorabat ergo eam sibi adversari. «Frustra» aiebat Cyprianus Jubaiano scribens, quidam qui ratione vincuntur consuetudinem nobis 1346B opponunt, quasi consuetudo major sit veritate . . . . non tamen quia aliquando erratum est ideo semper errandum.» Et in epist. ad Quintum: «Non est autem de consuetudine praescribendum, sed ratione vincendum. Loquitur de consuetudine haereticos non rebaptizandi.» Et in epist. ad Pompeium: «Consuetudo sine veritate vetustas erroris est, propter quod, relicto errore, sequamur veritatem.»

Nec dicas S. Cyprianum ibi loqui de consuetudine alicujus ecclesiae particularis, Romanae videlicet, vel alterius, quam sibi adversari ultro fateretur, non autem de consuetudine universalis Ecclesiae: nam 1º Cyprianus existentem eam fatetur consuetudinem, quae ipsi opponebatur; atqui opponebatur consuetudo non quibusdam peculiaris, 1346C sed universalis Ecclesiae. Audiatur strenuus ille traditionum Ecclesiae defensor episcopus anonymus jam citatus, qui Cyprianum viriliter perstringebat: «In quo genere» inquit in tractatu qui incipit his verbis: Non debere denuo baptizari, etc. «Quaestionis» de Baptismo haereticorum «nulla omnino potuisset controversia aut disceptatio emergere, si unusquisque nostrum, contentus venerabili ecclesiarum omnium auctoritate nihil innovare gestiret.» Cypriano non exprobrat ipsum alicujus peculiaris ecclesiae, Romanae nempe, vel alterius auctoritati obaudire nolle» sed ipsum «venerabili ecclesiarum omnium auctoritate contentum» esse noluisse. Audiatur S. Stephanus R. Pontifex in suo celebri rescripto. «Si quis a quacumque haeresi venerit ad nos, nihil innovetur praeter id 1346D quod traditum est.» Non Romanam tantum aut quibusbusdam peculiarem Cypriano opponebat traditionem, sed indefinitam, ac consequenter universalem. «S. Stephanus» inquit defensor, Declarat cleri. Gallic., an. 1682. vulgo Bossuetius, episc. Meldensis «urgebat consuetudinem universalem. «S. Stephanus» inquit Habert doctor Sorbonicus «traditionem et consuetudinem Ecclesiae opposuit S. Cypriano;» si quis inquit, etc. «Ecclesiae traditionem» inquit Grandin, doctor et professor Sorbon. «Opposuit 1347A Stephanus Papa Africanis. «De totius Ecclesiae traditione» inquit Henricus a S. Ignatio. «S. Stephanus Papa testimonium perhibuit, dum S. Cypriano hac in causa scripsit nihil innovetur nisi quod traditum est.» Mitto alios passim Gallos theologos de Stephano idem testantes.

2º S. Cyprianus objectatae consuetudini solam opponit veritatem. Verum si existimasset S. Doctor hanc consuetudinem haud fuisse universalem, sed quibusdam tantum ecclesiis peculiarem, non solam profecto veritatem, quam pro se ipso stare credebat, sed etiam aliarum sibi faventium ecclesiarum consuetudinem opposuisset; ideoque contestatus esset suos adversarios et contra veritatem, et contra consuetudinem etiam facere: non nostrum 1347B est hoc ratiocinium, sed Augustini: «Cur,» inquit, «tot Cypriani collegae in concilio dixerunt rationem et veritatem consuetudini praeponendam, ac non potius dixerunt eos quid aliud facere vellent et contra veritatem, et contra consuetudinem facere?»

3º Quonam pacto censuisset Cyprianus consuetudinem solius Romanae Ecclesiae vel etiam alterius sibi adversari, Cyprianus inquam, qui et ipsam Africanae ecclesiae consuetudinem sibi contrariam fatebatur? Gloriabantur enim S. Cyprianus aliique in Africa rebaptizantes se africanae ecclesiae dereliquisse consuetudinem, teste Firmiliano in sua ad Cyprianum epistola: «Quod autem,» inquit, «pertinet ad consuetudinem refutandam, quam videntur opponere veritati, quis tam vanus sit ut veritati consuetudinem 1347C praeferat? aut qui, perspecta luce, tenebras non deserat? Nisi si et Judaeos Christo adventante, id est veritate, adjuvet in aliquo antiquissima consuetudo, quod, relicta nova veritatis via, in vetustate permanserint, quod quidem adversus Stephanum vos dicere Afri potestis, cognita veritate, errorem vos consuetudinis reliquisse.» Ita plane Cyprianus aliique rebaptizantes Africani, inquit illust. de Saleon Buthenensis episcopus, agnoscebant se antiquam mutasse consuetudinem.

At, inquies, S. Cyprianus in epist. ad Quintum, et ad Jubaian. nitide affirmat jam pridem ab Agrippino pluribusve aliis Africanis episcopis statutum fuisse, ut ab haereticis baptizati ad Ecclesiam redeuntes iterum baptizarentur, exinde vero multa 1347D haereticorum millia in Africanis provinciis juxta hoc statutum fuisse suscepta. Quid inde? Cyprianus ergo Africae consuetudinem sibi contrariam non reperit? Post Agrippinum consuetudo haereticos rebaptizandi in Africa praevaluerat? Haudquaquam. Citata enim Cypriani verba probant quidem Agrippinum pluresve Africanos episcopos, rebaptizationem in suis ecclesiis introduxisse, ac post Agrippinum nonnullos episcopos illius sententiam, et praxim fuisse secutos, 1348A at nullatenus evincunt pluralitatem, et universalitatem episcoporum Africanorum post Agrippinum rebaptizationi favisse, ipso etiam Augustino interprete, qui objectatum Cypriani textum ita explicat, ut minime impediat quominus consuetudo, non rebaptizandi ab Agrippino etiam usque ad Cyprianum in Africa praevaluerit: «Quomodo autem,» inquit lib. III. de Bapt. cap. 12, «Cyprianus dicat atque exinde in hodiernum tot millia haereticorum in provinciis nostris ad Ecclesiam conversi non aspernati sunt neque cunctati, immo et rationabiliter et libenter amplexi sunt ut lavacri vitalis et salutaris Baptismi gratiam consequerentur, non video, nisi forte hoc dicat, exinde in hodiernum, quia nulla de illis ex quo in Ecclesia per Agrippini concilium 1348B baptizati sunt, quaestio alicujus, excommunitionis exorta est. Caeterum si permanebat ab Agrippino usque ad Cyprianum consuetudo baptizandi ab haereticis venientes, ut quid facta sunt a Cypriano de hac re concilia? Ut quid eidem Jubaiano dicit non se rem novam facere aut repentinam, sed ab Agrippino constitutam? Cur enim Jubaianus de novitate turbaretur? Ut eum per auctoritatem Agrippini sanari oporteret, si ab Agrippino usque Cyprianum hoc tenebat Ecclesia» Et cap. II. ejusdem lib. testatur plures ex illis episcopis qui cum Agrippino pristinam non rebaptizandi mutaverant consuetudinem, ad eam redisse, ita ut post Agrippinum vetus Ecclesiae consuetudo in Africa undique vigeret.

Hinc patet Firmiliano et Augustino asserentibus 1348C Africae consuetudinem a Cypriano derelictam fuisse, non obesse quod Cyprianus affirmat, ab Agrippino scilicet ad suam usque aetatem multa haereticorum millia iterato Baptismo in Africa recepta fuisse; verum enim utrumque. Cyprianus Africae consuetudinem dereliquit, quia dereliquit consuetudinem quae a pluralitate praesulum Africanorum servabatur; multa haereticorum millia ab Agrippino usque ad Cyprianum iterato Baptismo in Africa recepta fuerunt, quia licet pluralitas Africanorum praesulum Romanam consuetudinem retinuerint, nonnullis tamen magis placuit Agrippini sequi statutum, a quibus multa haereticorum millia iterato Baptismo recepta fuerunt. Haecque conciliatio eo benignius suscipienda, quod aliter dicendum foret et Cyprianum 1348D sibi ipse contradiceret, et falsa ab Augustino narrari. 1º Cyprianus sibi ipsi contradiceret, quia ex hypothesi vellet in epist. ad Jubaian. Africae consuetudinem post Agrippinum suae opinioni suffragari, et in epist. ad Firmilianum affirmaret se Africae consuetudinem relinquere. 2º Falsum narrasset Augustinus quando tam saepius, tam confidenter, testabatur consuetudinem Africanam, spectato etiam tempore medio Agrippinum inter et Cyprianum, rebaptizationi fuisse contrariam.

Hoc quidem effutire de Augustino veritus non est P. Gervasius in sua quam Gallico idiomate publicae luci dedit S. Cypriani Vita, libr. V, num. V, pag. 381. Verum quis patienter ferat tantum Doctorem 1349A omnium in hoc rebaptizationis negotio versatissimum saepius ut deceptum, ut a veritate aberrantem, ut falsa obtrudentem, ut malum Cypriani interpretem ab hoc auctore traduci: «Haec jactare,» defunctus adhuc loquitur Augustinus, «quid est nisi delirare.» Forte, inquies, talia censorem nostrum urgebant argumenta, ut Augustinum ab iis erratis excusare non posset etiam paratissimus. A sequenti caetera disce.

«Mirum non est,» inquit Gervasius, «quod Augustinus numerum episcoporum Orientalium qui Cypriani sententiam propugnabant ignoraverit, cum numerum Africanorum nec agnoverit; septuaginta enim episcopos nec plures in Africa recenset, cum vel in uno concilio octoginta septem enumerentur.» Hic 1349B Augustinum numeri rebaptizantium ex Africa episcoporum ignarum nobis venditat, praetensamque ignorantiam hoc probat argumento; quia plures, inquit, in Africa rebaptizantes episcopos non recenset S. Doctor quam septuaginta. Nigra falsitas et eo magis intoleranda, quo et scienter prolata, et in dedecus tanti Ecclesiae Doctoris fabricata. En Augustini verba ad Crescon., liber III, caput. III: «Proinde si omnino credendum sit, 50 episcopis Orientalibus id esse visum, quod 70 Afris, vel aliquanto etiam pluribus contra tot millia episcoporum, etc.» Haec verba «70 Afris vel aliquanto etiam pluribus» sonantne «70 Afris nec pluribus,» ut Auctor tam confidenter affirmat? Audiatur iterum Augustinus: «Visum est,» inquit, lib. I de Bapt. cap. 18 «Cypriano cum 1349C ferme octoginta coepiscopis suis Africanarum ecclesiarum omnem hominem qui extra Ecclesiae catholicae communionem baptizatus fuisset, oportere ad Ecclesiam venientem denuo baptizari:» Enumeratne hoc et in loco 70 tantum episcopos pro Cypriano?

Nos vidimus, inquit Augustini censor, vel uni Cypriani concilio 87, Africanos episcopos interfuisse, quod Augustinum latuit; at, te ipsomet teste, miser aristarche singulas horum 87 episcoporum sententias refert ac expendit S. Doctor in lib. VI et VII de Baptismo, quomodo ergo latuit Augustinum huic Cypriani concilio 87 episcopos Africanos interfuisse? Si igitur hos omnes Cypriano erranti non adjunxit, id egit, quia pro sua non omnibus communi aequitate 1349D ac justitia noluit catholicas nonnullorum ex illis episcopis sententias erroris accusare, quod imitari melius auctori nostro cessisset, quam in Augustinum indigna anhelasse convicia.

Haec sunt argumenta, quibus urgetur P. Gervasius ad ignorantiam Augustini revelandam, seu verius ad suam apertissime manifestandam; sed utinam Augustinus solus viperinum hujusce scriptoris dentem expertus fuisset. Demum si ejus auctoritatem sibi contrariam contempsit, saltem sibi aliquando faventem veneratus est. Verum ut de aliis taceam, quot contumeliosa, quot falsa, quot impia non evomuit in Stephanum Pontificem maximum, et 1350A sanctissimum martyrem, vix inter ipsos Calvinistas reperias acerbius amariusque insultantem Pontifici.

Stephanus, si ipsi fides, «Indigne penitus erga Cyprianum se gessit.» Stephanus «fastum tumide ac dominatum affectat.» Stephanus «imperantem ac tyrannum» agit, inhumanitatis, vexationis, tyrannidis Reus. Stephanus Ecclesiae unitatem scindere flocci facit; Cyprianum inauditum judicat et damnat. Stephanus Cypriani, quem ut pseudochristum pseudoapostolum, dolosum et perfidum infamabat, episcopis legatis pacem, communionem, hospitalitatem non negavit solum sed negandam quoque ab omnibus et ubique praecepit. Stephanus zelum prae se fert quidem, sed ad omnia promiscue devastanda unice sufficientem, hic Stephani zelus Imperatorem movit ad Ecclesiam 1350B crudeliter persequendam. Stephanus non unum vel duos dumtaxat, sed tres errores fidei catholicae adversos docet in suo rescripto. Tandem vero, quasi haec omnia pro Stephani demeritis minime sufficerent, contestatur Gervasius se cum omni moderatione ac temperantia possibili de Stephano verba facere.

Coeli quae video. Haec Francus? Haec catholicus? Haec Dei sacerdos? Haec filius? Haec de Patre? Haec de Pontifice maximo? Haec de traditionis vindice? Haec de sanctissimo Martyre? O licentiosam scriptionem, inultam nihilominus, proh superi, et impunitam? «O portentum non, sicut ait quidam, in ultimas terras exportandum, sed potius extra omne coelum et omnes terras si fieri possit abigendum .» Haec legentur? Haec credentur. Haec posteris tradentur? 1350C Verba desunt, mens deficit, horrescit animus, ad placida, ad vera, ad humana, ad pia et catholica transeamus. Redeamus ad nos. «His enim malis magis debentur prolixi gemitus quam prolixi libri» Aug. Epist. XXII.

II. Episcopus anonymus Cypriano coaevus non semel laudatus tria de Cypriano , ejusque asseclis tradit in tractatu, qui incipit his verbis: «Non debere denuo, etc.» quae manifestissime ostendunt notum abunde fuisse S. Doctori consuetudinem haereticos non rebaptizandi universalem Ecclesiae tunc 1351A temporis fuisse praxim. Tradit enim: 1º Cyprianum eique adhaerentes novam de rebaptizandis haereticis opinionem protulisse, quia non erant contenti venerabili ecclesiarum omnium auctoritate, qua tamen pro humilitate necessaria contenti esse debuissent: «In quo genere quaestionis» de rebap. haeret. inquit, «nulla omnino potuisset controversia aut disceptatio emergere, si unusquisque nostrum contentus venerabili ecclesiarum omnium auctoritate et necessaria humilitate nihil innovare gestiret.»

2º Cyprianum redarguit quod gloriaretur se correxisse vitia et errores universarum ecclesiarum: «Errores,» inquit, «et vitia universarum ecclesiarum correxisse apud simillimos sui et compares glorietur.»

3º Cyprianum, Cyprianique asseclas exhibet ut 1351B episcopos, qui non verebantur detegere turpitudinem matris Ecclesiae, si quam esse in hac de Baptismo quaestione putabant: «Monstri,» inquit, «simile est ipso, episcopos talia scandala cogitare, et turpitudinem matris Ecclesiae, si quam putant in hoc negotio esse, nimis irreverenter non vereri detegere.»

Porro qui «non erat contentus venerabili ecclesiarum omnium auctoritate,» non Stephani tantum, sed et ecclesiarum omnium auctoritati obaudire nolebat, non ergo solum Stephanum, sed et caeteras undique ecclesias noverat Cyprianus suae opinioni ac praxi esse contrarias. Qui «gloriabatur se correxisse errores universarum,» profecto non ignorabat universas ecclesias a se dissentire; qui «non verebatur turpitudinem matris Ecclesiae detegere,» 1351C palam ostendit matrem Ecclesiam suae, quam veram putabat, opinioni adversari.

III. S. Hieronymus in Dial. adversus Lucif., tom. IV, part. 2, pag. 305, haec habet: «Ecclesia semper ab haereticis Baptismum recepit . . . . quod si negandum quispiam putaverit haereticos a majoribus nostris semper fuisse susceptos, legat B. Cypriani epistolas, in quibus Stephanum Romanae urbis episcopum, et inveteratae consuetudinis lacerat errorem.» Duo hic ostendunt S. Cyprianum in mente S. Hieronymi non ignorasse consuetudinem Ecclesiae suae opinioni et praxi fuisse contrariam: 1º S. Hieronymus ex Cypriani epistolis colligit, et probat praxim haereticos non rebaptizandi perpetuam Ecclesiae ac majorum nostrorum consuetudinem fuisse; ad mentem 1351D ergo S. Hieronymi S. Cyprianus perpetuam hanc Ecclesiae ac majorem nostrorum consuetudinem in suis epistolis manifestabat; hanc ergo sibi adversam Ecclesiae consuetudinem non ignorabat. 2º Cyprianus juxta Hieronymum erroris accusabat non solius Stephani, sed et Ecclesiae consuetudinem; noverat ergo non solius Stephani, sed Ecclesiae consuetudinem sibi adversari.

Repones fortasse juxta Hieronymum consuetudinem quidem a Cypriano lacerari, sed non consuetudinem universalem Ecclesiae; at si Hieronymus de universali Ecclesiae consuetudine non loqueretur, suum minime probaret intentum. Enimvero ex eo quod Cyprianus laceravit inveteratam consuetudinem 1352A haereticos non rebaptisandi, Hieronymus probare intendit haereticos sine Baptismo, ab Ecclesia, a majoribus nostris semper fuisse susceptos. Porro ex eo quod Cyprianus lacerasset consuetudinem hanc quibusdam peculiarem, probaret quidem haereticos sine iterato Baptismo ab aliquibus semper fuisse susceptos; at minime probaret eos ita semper, ita a majoribus nostris indefinite, ac ab Ecclesia fuisse susceptos, ergo quando S. Hieronymus dicit consuetudinem a Cypriano laceratam fuisse, universalem spectat Ecclesiae consuetudinem.

IV. S. Augustinus, cui, vel nulli hac in re fides praestanda, centies affirmat S. Cyprianum apprime novisse consuetudinem Ecclesiae universalis sibi rebaptizanti adversari. «Noluit,» inquit, lib. II de Bap., 1352B c. 8, «vir gravissimus (Cyprianus) veraci consuetudini cedere . . . sed in tam obscura quaestione turbatus et ubique intuens universalem, robustamque consuetudinem» haereticos scilicet non rebaptizandi. Quid clarius? Cyprianus ubique intuebatur universalem, robustamque consuetudinem haereticos non rebaptizandi, et c. 9: «Hanc autem (Stephani R. P.) fuisse consuetudinem Ecclesiae satis ostenditur et ipsius B. Cypriani verbis.» Et iis citatis, sic pergit: «Ubi certe quid fieri soleret, et si non fieri vellet satis ostendit . . . . . aperte indicat (Cyprianus) fuisse aliam consuetudinem Ecclesiae, et in ipso concilio (Carthagin. III) nonnullae sententiae omnino declarant eos contra Ecclesiae consuetudinem decrevisse quod decernendum esse arbitrati sunt.» Quid luculentius? 1352C «Verba ipsius B. Cypriani satis ostendunt» quam Stephanus urgebat consuetudinem fuisse Ecclesiae consuetudinem. Cyprianus «satis ostendit» quid fieri soleret et si non fieri vellet, scilicet Ecclesiae consuetudinem suae opinioni adversari. Cyprianus «aperte indicat» fuisse aliam consuetudinem Ecclesiae. Et Africani nonnulli in concilio Carthag. 3 «omnino declarant» se contra consuetudinem Ecclesiae rebaptizandos esse haereticos decrevisse. Numquid ergo ignorabant Cyprianus, Africanique praesules consuetudinem Ecclesiae sibi adversari?

Audiatur iterum S. Augustinus in lib. IV de Bapt. c. 6: «Istam consuetudinem «haereticos non rebaptizandi» tam robustam et antea idem Cyprianus invenit, ut cum ejus mutandae auctoritatem quam 1352D sequeretur vir tanta scientia praeditus quaereret, nonnisi in Africa sola factum paucis ante se annis Agrippini concilium reperiret, quod cum sibi adversus totius orbis morem non sufficere cerneret has rationes arripuit.» Cernebat Cyprianus eo teste, cui melius, quam nuperis quibusdam theologis explorata erant Cypriani verba atque sensa, Agrippini auctoritatem, quam in haereticis rebaptizandis sequebatur, sibi non sufficere adversus «totius orbis morem,» profecto ergo sciebat morem totius orbis rebaptizationi haereticorum esse contrarium.

Rursus Augustinus lib. VI de Bapt. c. 35: «Si consuetudo erat,» inquit, «sicut haec sententia testis est, ut haeretici venientes ad Ecclesiam cum Baptismo 1353A quod habebant reciperentur, cum orbem terrarum quia sic recipiuntur accusant?» Episcopi scilicet concilii Carthagin. 3, inter quos Cyprianus. Porro qui accusant orbem terrarum, quod haeretici sine iterato Baptismo reciperentur, non ignorant profecto ab orbe terrarum haereticos sic recipi, et lib. VII, c. 2: «Eam quoque fuisse consuetudinem ut sic reciperentur (haeretici sine iterato Baptismo), et ipse Cyprianus multis locis et aliquot episcopi in hoc concilio (Carthag. 3) manifestant; unde aparet si haeretici non habent Baptismum, Ecclesiam Christi temporum illorum praevaricatoribus fuisse plenam, qui eis suffragantes sic recipiebant.» Undenam probat S. Doctor viguisse, Cypriani etiam aetate, Ecclesiae consuetudinem, ut haeretici sine novo baptismo 1353B reciperentur? Ex ipso, ut vides, sancto Cypriano, qui multis locis illud manifestat; non ergo ignorabat antistes Carthaginensis eam fuisse Ecclesiae consuetudinem.

Non pigeat quaeso Augustinum adhuc audire: «Talem,» inquit lib. VII, de Bapt., c. 25, «fuisse Ecclesiae consuetudinem (haereticos scilicet non rebaptizandi), ipsi qui hoc concilium Carthagin. 3 faciunt saepe commemorant.» Noverat ergo Cyprianus, noverant Africani episcopi, qui huic concilio interfuerunt, talem fuisse, non Stephani tantum, sed et Ecclesiae consuetudinem, et in epist. ad Vincentium Rogatist. 93, c. 10: «Cyprianus autem sensisse aliter, quam forma et consuetudo habebat Ecclesiae, non in canonicis sed in suis et in concilii litteris 1353C invenitur.» Si in Cypriani litteris invenitur ipsum aliter de Baptismo sensisse, quam consuetudo habebat Ecclesiae, Cyprianus profecto in suis litteris ostendit consuetudinem Ecclesiae alienam esse a sua sententia.

Quid amplius ab Augustino desideraretur in gratiam assertionis nostrae? S. Cyprianus, teste Augustino, «satis ostendit, aperte indicat, omnino declarat, saepe commemorat, multis locis manifestat non Stephani tantum, sed et Ecclesiae consuetudinem esse» ut haeretici venientes ad Ecclesiam cum Baptismo quod habebant reciperentur. Cyprianus «accusabat» non solum Stephanum, sed «orbem terrarum,» quod haeretici sic reciperentur. Cyprianus «cernebat» se agere «adversus totius orbis morem.» Cyprianus 1353D «ubique intuebatur universalem et robustam consuetudinem» haereticos non rebaptizandi. Haec sine ambagibus sine verborum circuitu, nullis involuta tenebris, nitida, luculenta centies repetita, firmiter, ac evidenter ostendunt exploratum Cypriano sine dubio fuisse consuetudinem haereticos non rebaptizandi tunc temporis fuisse consuetudinem «universalem Ecclesiae,» consuetudinem «orbis terrarum, totius orbis morem,» quem «ubique intuebatur.»

V. Universalem Ecclesiae de non rebaptizandis haereticis consuetudinem nec a Cypriano, nec ab ejus asseclis in dubium revocatam fuisse manifestat et status controversiae, quae Cyprianum inter et alios agitabatur; hunc dilucide exponit anonymus episcopus 1354A Cypriano coaevus saepius laudatus iis verbis: «Animadverto quaesitum apud fratres, quid potius observari oportet in personam eorum, qui in haeresi quidem sed in nomine Domini Dei nostri Jesu Christi tincti, postmodum inde digressi et suppliciter ad Ecclesiam Dei advolantes, totis praecordiis poenitentiam agerent, et erroris sui damnationem nunc demum intelligentes, auxilium salutis ab ea implorent utrum vetustissima consuetudine ac traditione ecclesiastica post illum qui foris quidem, sed in nomine Jesu Christi Dominicum acceperunt Baptisma, tantummodo imponi eis manum ab episcopo ad accipiendum Spiritum sanctum sufficeret, et haec manus impositio signum fidei iteratum atque consummatum eis praestaret; an vero etiam iteratum 1354B Baptisma iis necessarium esset tamquam nihil habituris, si hoc quoque adepti ex integro non fuissent, perinde ac si numquam baptizati in nomine Jesu Christi forent, ideoque nonnulla super hac nova quaestione scripta aut rescripta esse jactabantur, quibus utraque pars ad destruenda aliena summo studio nitebatur.» En status controversiae, quaeritur utrum observari potius oporteat vetustissima Ecclesiae consuetudo ac traditio qua haeretici ad Ecclesiam venientes cum Baptismo quod foris acceperant suscipiebantur? An vero Baptisma iis adhuc sit necessarium, quia nihil essent habituri si hoc non acciperent?

Hic porro quaestionis status manifeste supponit ab omnibus ultro admissam fuisse hujusce Ecclesiae de 1354C non rebaptizandis haereticis antiquissimae consuetudinis existentiam, cum de ea quaeratur tantummodo utrum servari, vel non servari debeat; unde citatus auctor, qui totus est in refellendis Cypriani rationibus numquam de ipso conqueritur, quod hujus Ecclesiae consuetudinis existentiam in dubium revocaret; at saepius ipsi exprobrat, ut supra vidimus, quod nollet esse «contentus venerabili ecclesiarum omnium auctoritate,» quod rebaptizationem haereticorum minime damnaret, quam tamen judicabat contrariam solemnissimae cunctorum emeritorum sanctorum et fidelium observationi. «In quo genere, inquit, quaestionis (de rebaptis. haereticis) ut mihi videtur nulla omnino potuisset controversia aut disceptatio emergere, si unusquisque nostrum contentus venerabili 1354D ecclesiarum omnium auctoritate et necessaria humilitate nihil innovare gestiret; namque omne quod anceps et ambiguum et diversis sententiis prudentium ac fidelium virorum constitutum est, si contra priscam et memorabilem cunctorum emeritorum sanctorum et fidelium solemnissimam observationem judicatur, damnari utique debet.» Cypriano exprobrat, quod auctoritati tot annorum, totque ecclesiarum acquiescere nollet; quod insurgeret adversus ecclesiasticam tot saeculorum consuetudinem: «Per quam, inquit, utile est credere, et tot annorum totque ecclesiarum auctoritati cum bona ratione acquiescere, cum sit maximum incommodum ac dispendium sanctissimae matris Ecclesiae adversus prisca 1355A consulta post tot saeculorum seriem nunc primum ac sine ratione insurgere.» Ex quibus omnibus liquet nemini rebaptizantium tunc temporis fuisse dubiam hanc de non rebaptisandis haereticis Ecclesiae consuetudinem; unde Venerabilis Beda asserebat Cyprianum cum suis Africanis non contra Stephani vel alterius praxim, sed «contra morem Ecclesiae» statuere voluisse haeretico esse rebaptizandos .

VI. Tandem Cyprianum hanc Ecclesiae consuetudinem ignorasse, veterum nullus vel obscure semel indicavit, haud nesciis adversariis nostris, qui ad praetensam Cypriani ignorantiam firmandam, nullum hactenus alicujus antiquitatis testimonium afferre potuerunt. Et certe, Cyprianum hujusce consuetudinis ignarum numquam audissemus, nisi nuperis 1355B nonnullis aetatis nostrae scriptoribus placuisset magis novae opinionis adinventores se videri, quam antiquam tot saeculorum fidem sequi se profiteri. Quid ergo? Posthabitis, spretisque tot et tantis, quae huc usque ex primaeva antiquitate et praecipue ex Augustino deprompsimus testimoniis, spreta itidem communi Gallorum scriptorum ac theologorum de hac re sententia, vix natis horum paucorum placitis omni verisimilitudine etiam destitutis subscribemus? Absit, si homines sumus, si qualemcumque rationem, si sensum habemus humanum.

Equidem satis mirari non possum talem ab istis recentioribus de Cypriano fingi ac venditari potuisse ignorantiam, istorum enim nemo profundam in rebus ecclesiasticis Cypriani eruditionem vividioribus 1355C depinxit coloribus majorique strepitu ac conatu ostentavit. Ad illam extollendam inexhausta pene diceres omnia summorum Pontificum, conciliorum, Ss. Patrum, historicorum, poetarum monumenta; sacrum et profanum, omnia undique quaesita, arrepta, citata; tot laboribus ad illustrandam et manifestandam Cypriani doctrinam exantiatis, quis crederet? Cyprianum illius ignarum pronuntiant Ecclesiae consuetudinis, quae ipsis fatentibus praecipuum fidei nostrae dogma complectebatur. En tot de Cypriani doctrina praeconiorum inexpectata conclusio: Cyprianus ignorabat Ecclesiae consuetudinem, quae praecipuum fidei nostrae caput spectabat. Sic doctus et ignarus, oculatus et obtusus ad istorum nutum Cyprianus, oculatissimus, ut paucos sibi faventes 1355D episcopos agnoscat, obtusissimus ut innumeros sibi adversos ignoret; ad indagandos asseclas Cypriano tempus abunde suppeditatur, ad detegendos autem adversarios decennium, quo Carthaginensem rexit Ecclesiam sufficere non potuit; sic inanem caliginem perspicuis rebus aspergunt homines, digni sane, qui experiantur absurda quaeque et ultima. Nostris ergo naeniae jam cedant argumentis, sensatique omnes veridico ore dicamus Cyprianum probe novisse quam Stephanus R. P. vindicabat haereticos 1356A non rebaptizandi consuetudinem, universalem Ecclesiae tunc temporis fuisse consuetudinem, sive ut Augustini verbis utar, «Cyprianum hanc consuetudinem ubique et universalem intuitum fuisse.»

Denique noverat et Cyprianus hanc consuetudinem ab omnibus Episcopis antiquitus, id est ante Agrippinum, servatam fuisse. Qui enim Agrippinum censebat primum rebaptizationis parentem, necessario agnoscebat neminem Episcoporum ante Agrippinum rebaptizasse, et consequenter ab omnibus Episcopis servatam olim fuisse, quam Stephanus R. P. urgebat consuetudinem. Porro S. Cyprianus, ut supra probavimus, Agrippinum censebat primum rebaptizationis parentem.

Et vero veterem hanc universalis Ecclesiae consuetudinem 1356B Cypriano notam fuisse testatur saepius Augustinus: «Verumtamen» inquit lib. III, de Bapt. cap. 5, «quae soleret esse Ecclesiae consuetudo satis idem Cyprianus ostendit, qui ait in praeteritum de haeresi ad Ecclesiam venientes sine Baptismo admissos.» Et lib. V, cap. 17. «Cypriano visum est aliter suscipiendos ab haereticis venientes, quam vel in praeteritum suscipiebantur sicut ipse testatur, vel nunc suscipiuntur:» et cap. 19: «et ideo si vetus haec erat consuetudo, ut ab haereticis venientes in eodem Christi Baptismo quem foris acceperant susciperentur, quod nec ipsi qui contra disserebant (Cyprianus et alii) negare potuerunt.» Et in Epist. ad Vincentium Rogatistam 93, cap 10: «si enim Sacramenta cum peccatoribus communicando, 1356C sicut putatis, periit Ecclesia, quae fuerat in orbe terrarum jam prius tota perierat, cum sicut dicit Cyprianus in eam sine Baptismo admittebantur, ac sic nec ipse Cyprianus habebat in qua Ecclesia nasceretur.»

Praeterea, ut supra vidimus, Cyprianus agnoscebat, et confitebatur quae ipsi opponebatur Ecclesiae consuetudinem. Porro Cypriano objiciebatur non tantum quae tunc temporis vigebat, sed etiam praeterita, et antiqua Ecclesiae consuetudo, ut patet ex textibus allatis, ac ex iis Cypriani verbis ad Jubaian. scribentis. «Sed dicit aliquis quid ergo fiet de iis qui in praeteritum de haeresi ad Ecclesiam venientes sine Baptismo admissi sunt? Potens est Dominus misericordia sua indulgentiam dare, et eos qui ad Ecclesiam 1356D simpliciter admissi sunt in Ecclesia dormierunt, ab Ecclesiae suae muneribus non separare. Non tamen quia aliquando erratum est, ideo semper errandum est.»

Ex quibus omnibus constat S. Cyprianum apprime novisse consuetudinem haereticos non rebaptizandi tum suis, tum praeteritis temporibus fuisse consuetudinem Ecclesiae, haud ignorasse S. Doctorem a Stephano Rom. pontifice et a longe majori Episcoporum parte tunc temporis eam servari, ac antiquitus, id est ante Agrippinum ab omnibus Episcopis servatam fuisse.