V. An Manum Ab Haeresi Redeuntibus Imponi Voluerit Stephanus, Ut Confirmationis Sacramentum Eis Conferretur.

16. Quod Stephanus dixit, «Si quis ergo a quacumque haeresi venerit ad nos, nihil innovetur nisi quod 1258D traditum est, ut manus illi imponatur in poenitentiam,» duplici ratione interpretari licet; primo quidem sic, ut in eo qui venit, nihil innovetur circa ejus Baptismum, sed tantum servetur quod traditum est, ut manus illi imponatur in poenitentiam; aut hoc alio modo, ut in eo qui ab haeresi ad Ecclesiam venerit nihil innovetur, nisi quod traditum est innovandum, ut scilicet manus ei in haeresi imposita, redeunti iterato imponatur. Et hac quidem postrema ratione Stephani verba interpretantes Cyprianus, Firmilianus eorumque nonnulli socii, Confirmationis iterationem ab eo permitti sibi persuaserunt. Unde adversus hunc papam, Cyprianus Epist. LXXIII, ita disputat: «Quod si secundum pravam fidem baptizari 1259A aliquis foris, et remissam peccatorum consequi potuit: secundum eamdem fidem consequi Spiritum sanctum: potuit et non est necesse venienti manum imponi, ut Spiritum sanctum consequatur, et signetur. Aut utrumque enim fides foris potuit, aut neutrum eorum qui foris fuerat accepit.» Simile argumentum Epist. LXXIV, superius num 5, a nobis descriptum, et Epist. LXXVI repetit. Ipsius vestigiis insistens Firmilianus, «Utique, inquit, qui illic in Christo baptizatus est, induit Christum: si autem induit Christum, accipere potuit et Spiritum sanctum qui a Christo missus est; et frustra illi venienti ad accipiendum Spiritum sanctum manus imponitur.» Et inferius, ubi Stephani de virtute nominis Christi in Baptismo verba retulit, proxime subjicit: «Si in 1259B nomine Christi foris valuit Baptisma ad hominem purgandum, in ejusdem Christi nomine valere illic potuit manus impositio ad accipiendum Spiritum sanctum.» Non alia mente in concilio Carthaginensi III sub Cypriano cap. 24. Secundianus a Carpis dixit «Constat super filios alienos et soboles antichristi Spiritum sanctum per manus impositionem tantummodo non posse descendere, cum manifestum sit haereticos Baptisma non habere.» Hoc enim sibi vult. Falluntur omnino qui apud haereticos Baptisma esse, sed tantummodo Confirmationis sacramentum ab iis conferri non posse existimant, cum eos nec Baptismum habere constet.

17. In eodem concilio cap. 5, Nemesianus a Thubunis sententiam suam ita enuntiat: «Christus 1259C locutus est dicens, Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu sancto, non potest introire in regnum Dei. Hic est Spiritus, qui ab initio ferebatur super aquam. Neque enim Spiritus sine aqua operari potest, neque aqua sine Spiritu. Male ergo sibi quidam interpretantur, ut dicant quod per manus impositionem Spiritum sanctum accipiant (haeretici et schismatici revertentes), et sic recipiantur; cum manifestum sit Utroque Sacramento debere eos renasci in Ecclesia catholica.» Qua in re Nemesianus imitatus esse videtur illud, quod in Epistola LXXIII, Cypriani toti concilio tunc praelecta audierat: «Baptizari eos oportet, qui de haeresi ad Ecclesiam veniunt; ut qui legitimo et unico sanctae Ecclesiae Baptismo ad regnum Dei regeneratione divina praeparantur, Sacramento 1259D Utroque nascantur, quia scriptum est: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum Dei.» Ita et rursum Cyprianus in superiori Epistola II ad Stephanum, n. 1, loquitur: «Tunc enim demum plene sanctificati et esse filii Dei possunt, si sacramento utroque nascantur, cum scriptum sit, Nisi quis renatus, etc.» Hujusmodi autem verba interpretari sic forsitan liceret, ut frustra quisquam lavetur aqua, si non simul et Spiritum sanctum seu spiritalem gratiam consequatur; adeoque iis, qui spiritalem illam gratiam consecuti non fuerint, redeuntibus frustra imponatur manus ad accipiendum Spiritum sanctum, nisi antea et aqua abluantur. Verum antiquus scriptor Tractatus de 1260A Baptismo haereticorum, jam supra in notis ad Epistolam II laudatus, eamdem sententiam primo notat his verbis: «Tu qui novum quid inducis, continuo impatienter respondens (forte respondes) ut soles, dixisse in Evangelio Dominum: Nisi quis renatus fuerit ex aqua et Spiritu, non potest introire in regnum coelorum. Ex quo manifeste apparet, illud Baptisma solum prodesse, cui possit etiam Spritus sanctus inesse.» Tum opinionis hujus assertorem in ea sententia fuisse exponit, ut nullus sit Baptismus, nisi simul et Spiritus sanctus per impositionem manus episcopi accipiatur: adeo ut duo illa Sacramenta separari non possint. Quod confutans, praedicti Tractatus scriptor, tum exemplo Apostolorum, qui baptizati a Christo ante ipsius mortem, tantum post resurrectionem 1260B ejus Spiritum sanctum perceperunt, tum aliis pluribus, Baptismum sine Spiritu sancti collatione dari et accipi posse probat; ac rursum exemplo eorum, de quibus Petrus in Actis Apostolorum dixisse legitur: Numquid aliquis aquam prohibere potest, ut non baptizentur: hi, qui acceperunt Spiritum sanctum sicut nos? Spiritum sanctum sine aqua conferri posse ostendit. Unde et infert: «Atque hoc non erit dubium, in Spiritu sancto homines posse sine aqua baptizari.» Quo circa quae scriptor ille in prima Tractatus sui parte edisserit, cum superiore Secundiani sententia qui contulerit, hanc illum in primis confutare voluisse haud temere suspicabitur.

18. Idem auctor quaestionem, de qua tunc disceptabatur, proponit in hunc modum: «Utrum vetustissima 1260C consuetudine ac traditione ecclesiastica . . . . qui foris quidem, sed in nomine Jesu Christi Dominicum acceperunt Baptisma, tantummodo imponi eis manum ab episcopo ad accipiendum Spiritum sanctum sufficeret, et haec manus impositio signum fidei iteratum atque consummatum eis praestaret: an vero etiam iteratum Baptisma his necessarium esset, tamquam nihil habituris, si hoc quoque adepti ex integro non fuissent.» Unde, scriptoris hujus sententia, non in eo erat quaestio, utrum redeuntibus ab haeresi manus impositio, quae ab episcopo ad accipiendum Spiritum sanctum confertur, seu confirmatio iteranda fuerit, cum de hoc conveniret inter partes: sed de eo omnis fuerit controversia, an etiam Baptisma esset iterandum, id affirmantibus nonnullis, 1260D et plerisque, a quibus ipse scriptor stat vetustissima consuetudine et traditione ecclesiastica nixus, idem negantibus. Quod enim idem auctor his verbis, «Signum fidei iteratum atque consummatum,» Confirmationis sacramentum intelligat, evincitur cum ex his, Cypriani Epist. LXXIII. «Nunc quoque apud nos ( id) geritur, ut qui in Ecclesia baptizantur, praepositis Ecclesiae offerantur, ut per nostram orationem ac manus impositionem Spiritum sanctum consequantur, et signaculo Dominico consummentur;» tum ex ritu in veteribus Sacramentorum libris praescripto, quo pontifex frontem signans dicere jubetur, «Signum Christi in vitam aeternam, vel, Signat te Deus sigillo fidei» (Martene de Antiq. Rit. Eccl. t. I, 1261A pag. 251) . Sed et ex citati Tractatus serie ambiguum non est, impositionem manus ab haeresi venientibus praescriptam sic in eo spectari, velut Confirmationis sacramentum. An vero alia sint veterum testimonia, quae opinioni eidem suffragentur, expendamus.

19. Ea de re, Patres Arelate anno 314 congregati, in Epistola ad Sylvestrum papam scribunt a se constitutum: «ut si ad Ecclesiam aliquis haereticus venerit, interrogent eum Symbolum, et si perviderint eum in Patre et Filio et Spiritu sancto baptizatum, manus ei tantum imponatur;» in canone autem 8 idipsum edicentes, post verba, «manus ei tantum imponatur, adjiciunt, Ut accipiat Spiritum sanctum.» Siricius cum in aliis haereticis, tum in iis nominatim suscipiendis, qui ab Arianis Baptismum perceperant, 1261B Ecclesiae consuetudinem sic explicat: «Quos non cum Novatianis aliisque haereticis, sicut est in synodo constitutum, per invocationem solam septiformis Spritus, episcopalis manus impositione, Catholicorum conventui sociamus; quod etiam totus Oriens Occidensque custodit.» Hujus autem ritus, quem a toto Oriente et Occidente custoditum Siricius tradit, usum exhibet Gellonensis codex Caroli Magni temporibus exaratus, in quo legitur: Benedictio super eos, qui de diversis haeresibus veniunt. «Sancte Pater omnipotens, qui famulum tuum ab errore haereseos dignatus es eruere, et ad sanctam Ecclesiam revocare, quaesumus te, Domine, immitte in eum Paraclitum Spiritum tuum septiformem, Spiritum sapientiae et intellectus, Spiritum consilii et fortitudinis, 1261C Spiritum scientiae et pietatis, et adimple famulum tuum Spiritu timoris Domini.» Neque negari potest benedictionem istam consimilem omnino esse illi, quae super eos, qui ad Confirmationis sacramentum accedebant, proferebatur. Cujus rei fidem faciunt prope omnes veteres Sacramentorum libri. In codice insignis ecclesiae Bellovacensis habemus: Oratio super confirmandos. «Omnipotens sempiterne Deus, qui regenerare dignatus es hos famulos ex aqua et Spiritu sancto, quique dedisti eis remissionem peccatorum, emitte in eos Spiritum sanctum tuum Paraclitum, et da eis Spiritum sapientiae et intellectus, Spiritum consilii et fortitudinis, Spiritum scientiae et pietatis, et adimple Spiritu timoris Dei eos et Domini nostri Jesu-Christi; et jube eos consignari signo crucis 1261D in vitam propitiatus aeternam. Per.» In Caturcensi: Ad Confirmationem benedictio. «Omnipotens sempiterne Deus, qui regenerare dignatus es hos famulos tuos et famulas; quique dedisti eis remissionem peccatorum, emitte in eos vel in eas septiformem Spiritum tuum Paraclitum de coelis, Spiritum sapientiae et intellectus, Spiritum consilii et fortitudinis, Spiritum scientiae et pietatis, et adimple eos, vel eas, Spiritu timoris tui; et consigna eos, vel eas, in signum sanctae crucis in vitam propitiatus aeternam. Amen.» Orationum autem hujusmodi super confirmandos dicendarum similes formulas e pluribus aliis veteribus libris descriptas vel citatas videsis apud nostrum Edmund. Martene de antiq. Eccl. Rit. tom. I, pag. 1262A 249, seqq. Et haec quidem benedictionum seu super eos qui veniunt ab haeresi, seu super confirmandos, consentio non parum iis favere videtur, qui venientibus ab haeresi manum ab episcopo impositam putant, ut eis Confirmationis sacramentum conferretur. An vero illis reipsa suffragetur, excussuri mox sumus. Tantum hic observamus, praescriptam in Gellonensi exemplari benedictionem esse antiquissimam. Et hanc quidem Eusebius (Hist. lib. VII, c. 2) , haud obscure notat his verbis: «Antiqua consuetudo invaluerat, ut in hujusmodi hominibus (qui ab haeresi veniebant) sola manuum impositio cum precatione adhiberetur.» Eamden Siricius in loco superius citato apertius memorat, eique concinit Innocentius infra referendus. Neque minus perspicue ad ipsam respicit Leo in Epistola 1262B CXLIX ad Nicetam, cap. 7, ubi istud decernit: «Qui Baptismum ab haereticis acceperunt, cum antea baptizati non fuissent, sola invocatione Spiritus sancti per impositionem manuum confirmandi sunt;» seu cum in Epistola II ad Rusticum, cap. 18, de eisdem statuit: «Per manus impositionem, invocata virtute Spiritus sancti, quam ab haereticis accipere non potuerunt, Catholicis copulandi sunt;» et in Epistola CLV, ad Neonem: «Hoc tantum, quod ibi defuit, conferatur, ut per episcopalis manus impositionem virtutem sancti Spiritus consequantur.»

20. Ad Stephanum quod attinet, nihil est in verbis ejus, quod Confirmationis sacramentum sonet, nihil quo aliam ab eo manus impositionem, quam quae poenitentiae indicium esset, desiderari opinemur. 1262C Ubi enim huic Afrorum sententiae de eo qui ab haeresi venit, «Baptizandus est et innovandus,» suam opposuit his verbis: «Nihil innovetur nisi quod traditum est;» hoc est, non innovetur ejus Baptismus, sed tantum teneatur quod traditum est; ac deinde his addidit, «ut ei manus imponatur in poenitentiam;» proferre nihil potuit disertius, quo sacramenti Confirmationis intelligentiam amoveret. Inter eos etiam, qui, venientibus ab haeresi, Baptisma conferendum esse cum Cypriano consentiebant, non deerant qui Stephani verbis, in eo quod ad impositionem manus attinet, haererent. Nominatim Crescens a Cirta in memorato Carthaginensi III concilio censere se dixit, omnes haereticos sive schismaticos, qui ad catholicam Ecclesiam voluerint venire, non ante ingredi, 1262D nisi exorcizati et baptizati fuerint, exceptis his sane qui in Ecclesia catholica fuerint ante baptizati; ita tamen, ut per manus impositionem in poenitentiam Ecclesiae reconcilientur.» Eodem in concilio Vincentius a Thiburi dixit: «Haereticos scimus esse pejores quam ethnicos . . . Ergo primo per manus impositionem in exorcismo, secundo per Baptismi regenerationem tunc possunt ad Christi pollicitationem venire.» Ubi sane cum ea exigatur manus impositio quae ab haeresi venientibus ante Baptismum adhibeatur, et qua Leo (Ep. CLVI) baptizandos ad hoc Sacramentum praeparari notat; nullus patet sacramenti Confirmationis intelligendi locus; siquidem hoc Sacramentum solis baptizatis confertur.

1263A 21. Ipse etiam Cyprianus, ut verbis utar Augustini, «cum caeteris statuit, ut si ab haeresibus redirent ad Ecclesiam quicumque fuerant in ea baptizati, non jam per Baptismum, sed per poenitentiam reciperentur (Aug. lib. V. de Bap. cont. Don. cap. 11) . Immo istud non tam statuisse dicendus est Cyprianus, quam quod usu receptum erat confirmasse. Hac de re, sic ipsemet in Epistola ad Quintum loquitur: Quod et nos quoque hodie observamus, ut quos constat, hic baptizatos esse, et a nobis ad haereticos transisse, si postmodum peccato suo cognito et errore digesto ad veritatem et matricem redeant, satis sit ad poenitentiam manus imponere.» Ex hoc porro usu firmum conficitur argumentum, unde quisque convincatur, ab haeresi ad Ecclesiam redeuntibus 1263B non eam praeceptam esse aut adhibitam manus impositionem, quae Confirmationis conferret sacramentum, sed quae publicae poenitentiae saltem speciem prae se ferret. Non enim alia in Ecclesia baptizatis, et alia in haeresi hoc Sacramento initiatis praecipiebatur atque adhibebatur manus impositio, sed una et eadem quae utrisque communis esset. Baptizatis autem in Ecclesia, manus tantum imponebatur ad poenitentiam, non ad Sacramentum Confirmationis recipiendum; adeoque etiam extra Ecclesiam baptizatis. Hoc pro certo tenentes Donatistae, quibus promissum erat, ut si regrederentur ad Ecclesiam, cum honoribus suis reciperentur, apud Augustinum Epist. olim L, nunc CLXXXV, n. 44 inquiunt: «Si ergo oportet, ut nos extra Ecclesiam et adversus Ecclesiam 1263C fuisse poeniteat, ut salvi esse possimus, quomodo post istam poenitentiam apud vos clerici vel etiam episcopi permanemus?» Quod non dixissent illi, nisi persuasum eis fuisset manus impositionem poenitentiae publicae, quae arcere a clero solebat, vicem gerere. Hanc poenitentiae potius imaginem, quam poenitentiam appellare mavult Innocentius: qui quidem Arianorum ac similium haereticorum clericos in honoribus suis recipiendos dum acriter negat, de laicis eorum haec habet: «Eorum laicos sub imagine poenitentiae ac sancti Spiritus sanctificatione per manus impositionem suscipimus.» Et paucis interjectis: «Qui fieri potest, ut eorum profanos sacerdotes dignos Christi honoribus arbitremur, quorum laicos imperfectos ad sancti Spiritus percipiendam 1263D gratiam cum poenitentiae imagine recipiamus?» (Inn. ep. 24. ad Alex. n. 4.) Ubi sane manus impositionem cujusdam, satisfactionis causa, eis adhiberi satis indicat. Ideo autem poenitentiae imago ab eo vocatur, quia ei, qui ad Ecclesiam ab haeresi redibat, nulla injungebantur opera laboriosa, neque communio differebatur; sed is statim, ut loquitur Leo jam laudatus, «per invocationem solam septiformis Spiritus, episcopalis manus impositione, Catholicis sociabatur.» Quocirca Vigilius papa Epist. II ad Profuturum n. 4, distinguens eos, qui in haeresi simpliciter sunt baptizati, ab iis «qui, Baptismatis gratia salutaris accepta, apud Arianos iterum baptizati, profundae voraginis sunt morte demersi, de his decernit: Quorum 1264A reconciliatio non per illam impositionem manus, quae per invocationem sancti Spiritus operatur, sed per illam, qua poenitentiae fructus acquiritur et sanctae communionis restitutio, perficitur.» Quibus verbis duplex distinguitur manus impositio, una quae poenitentiae luctuosae imaginem exhibeat ac similitudinem, altera quae habeat ejus veritatem; una, quae per invocationem sancti Spiritus Catholicorum conventui statim societ, altera qua differatur sanctae communionis restitutio, et per plurimos poenitentiae fructus acquiratur.

22. Jam vero quemadmodum diversis illis veterum testimoniis, quae hactenus protulimus, nemo non videt eam notari benedictionem, quam superius num. 18 e Gellonensi codice descripsimus: ita ex iisdem 1264B facile quisque percipit, quid impositio manus super eos qui ab haeresi veniunt, cum ea quae super confirmandos celebratur, commune habeat, et quid diversum. Et utrisque quidem commune est, quod super eos Spiritus sanctus invocetur. Ecclesia quippe a Christo edocta, ab haeresi ad se venientes externo cultu sibi sociare satis non habet, nisi etiam sibi eos interno ac spiritali vinculo copulet atque devinciat. At vero id unus potest praestare Spiritus sanctus, ut tot membra per orbem sparsa uniat, et unum ex iis, corpus efficiat. Neque igitur mirum, si Ecclesia iisdem verbis et venientibus ab haeresi et confirmandis Spiritum sanctum precetur. Sed si, hac in re, utrisque communis est Ecclesiae pro ipsis oratio, in hoc tamen differt, quod illis precatur, ut Spiritum sanctum, 1264C quem non habebant, jam habere incipiant; his autem ut quem habebant, abundantius habeant, seu ut ita dicamus, fortius impressum habeant. Unde ea etiam in utraque benedictione differentia est, quod venientibus ab haeresi, nulla signaculi mentione facta, simpliciter invocetur Spiritus sanctus; confirmandis autem, praeter septiformis Spiritus invocationem, etiam consignatio rogetur. Nemo vero ignorat, primariam Confirmationis differentiam, qua hoc Sacramentum a caeteris distinguatur, in hujusmodi consignatione constitui. Qua de re nobis satis sit unum recolere testimonium Cornelii cum Novatiano sic expostulantis: «Neque postquam liberatus est à morbo, (Epist. 9. n. 4.) (in quo Baptismum solum aqua perfusus acceperat,) reliqua percepit, quae secundum regulam Ecclesiae 1264D percipienda sunt neque ab episcopo Consignatus est. Hoc autem signaculo minime percepto, quomodo Spiritum sanctum potuit accipere?» Id ipsum confirmant jam superius relata Cypriani verba. Cum igitur ab ea benedictione, qua deserentes haeresim in Ecclesia suscipiebatur, absit illa precatio, qua confirmandis consignatio rogabatur, hanc benedictionem a sacramento Confirmationis distinguendam esse manifestum est.

23. Quia tamen confirmandis et venientibus ab haeresi hoc commune erat, ut utrisque et episcopalis imponeretur manus, et septiformis Spiritus iisdem verbis invocaretur; hac utrisque ritus cognatione facile inducti sunt nonnulli, ut sacramentum Confirmationis 1265A pariter utrisque conferri existimarent. Quamquam inficiandum non est concilium Constantinop. I, can. 7, etiam illud Sacramentum haereticis nonnullis, quos appellat, conferri voluisse, utpote quibus redeuntibus praecepit frontem, oculos, nares, os et aures sancto Chrismate signari, et a signantibus dici, «Signaculum doni Spiritus sancti.» Cur vero nominatim cum Novatianis sic agi voluerit, explicat Theodoretus superius pag. 154, not. c. relatus. Arianos vero, quos similiter signandos esse idem concilium statuit, sola manus impositione in Occidente recipi Gregorius lib. XI, Ind. 4, Epist. 67 ad Quiricum testatur. Caeterum impositionis manus, haereticis redeuntibus, adhibitae duplex erat effectus. Illa enim in iis ut poenitentibus abluebat haereticae culpae labem; eosdem vero ut correctos 1265B Ecclesiae copulabat. Effectum utrumque Augustinus ita enuntiat: «Manus autem impositio si non adhiberetur ab haeresi venienti, tamquam extra omnem culpam esse judicaretur. Propter charitatis autem copulationem, quod est maximum donum Spiritus sancti, sine quo non valent ad salutem quaecumque alia sancta in homine fuerint, manus haereticis imponitur,» (lib. V. de Bapt. cont. Donat. c. 23 n. 33.) Hinc et ad accipiendum Spiritum sanctum, et in poenitentiam manus eis imponi, aut utrumque, qui dicunt, nihil eloquuntur, quod non cum antiqua fide consentiat, aut unde eos impositionis hujusmodi vocabulo sacramentum Confirmationis intellexisse conficiatur. Minime vero omnium id ex verbis Stephani elici potest.