Caput V. Nihil In Perpetuae Revelationibus Contineri, Quod In Catholicam Martyrem Non Apprime Conveniat.

I. Non dedecet Christum Dominum pastoris oves mulgentis figura.

II. Qua ratione ex prima sua revelatione Perpetua mortem sibi imminere intellexerit.

III. Nihil absurdi in illa revelatione contineri qua sibi Perpetua visa est cum Diabolo in masculum conversa luctari.

IV. Inepta Perpetuae revelationum cum Montanistarum revelationibus comparatio.

V. Visio Perpetuae de Dinocrate in poenis constituto.

0122D VI. Basnagii adversus praedictam visionem difficultates.

VII. Locum illum, in quo Dinocratem Perpetua vidit fuisse purgatorium. Basnagii cavillationes retunduntur.

0123A VIII. Montanistarum de receptaculis animarum sententia non recte a Basnagio exposita. Non unam fuisse hac de re eorumdem haereticorum opinionem.

I. Alterum adversus Martyres argumentum Basnagius instituit ex modo ipso et qualitate oblatarum Perpetuae visionum quae ipsi non videntur satis cum gravitate decentiaque conjugi: «Homo in habitu pastoris de caseo quod mulgebat, dedit Perpetuae quasi buccellam. Hinc colligit sibi mortem imminere.» Duo scilicet in hac Perpetuae visione censoria auctoritate notare Basnagius videtur: Primo humilem Christi figuram in habitu pastoris oves mulgentis; Secundo, quod oblatam Perpetuae buccellam Perpetua et Saturus in signum acceperint futurae mortis.

Sed nulla ratio erat cur horum aliquo offenderetur. 0123B Et de primo quidem audiendus Cl. Holstenius in Notis: «Repraesentatus est Perpetuae Christus ea forma, qua pictus cernebatur in oratoriis et vasis sacris illorum temporum. Nam cum Evangelia titulum et personam pastoris praecipue Christo attribuant, gaudebant primorum temporum Christiani hanc ejus amabilissimam speciem fidelium, nomine ovium passim designatorum, frequentissime oculis objicere. Habes in Roma subterranea Bosii, pag. 59, et deinceps multas imagines e coemeteriorum monumentis expressas, in quibus ferme omnibus Christus pastoris specie cum ovibus pingitur. In prima etiam hac ipsa forma hic expressa, pastoris oves mulgentis. Non raro etiam pingebatur ferens in humeris repertam ovem, quae perierat, juxta parabolam evangelicam, 0123C idque praecipue in calicibus, quod indicat Tertullianus in libro de Pudicitia contra Catholicos scripto, cap. 7, his verbis: A parabolis licebit incipias, ubi est ovis perdita, a Deo requisita et humeris ejus revecta; procedant ipsae picturae calicum vestrorum, si vel in illis perlucebit interpretatio pecudis illius, etc.»

Quibus addo, in opere italico illustriss. et Cl. senatoris Philippi Buonarotti, cujus titulus: Osservazioni sopra alcuni Frammenti di Vasi antichi di vetro ornati di figure, trovati ne' cimiterj di Roma; plura cernere esse veterum calicum ectypa hac Christi figura, sub boni pastoris habitu, insignita, uti tab. 5, fig. 1 et 2, et tab. 6, fig. 2. Vid. etiam Tab. 1, Fig. 1, et Tabul. 4, nummum aereum majoris modi, vulgo Medaglione, ex utraque parte specie boni pastoris insculptum, 0123D quae omnia doctissimis observationibus Cl. auctor illustrat. Sed in rem nostram maxime faciunt quae de figura 2, tab. 6, disserit in haec verba: «In questo Frammento si vede il pastor buono fra due pecore, o Arieti co' soliti calcei di fasce attraversate a spina di pesce. Si dee osservare a canto al medesimo quella secchiolina, o vaso di latte, la quale si vede ancora nelle pitture de' cimiterj , e specialmente nella tavola 3 del sesto cubiculo, dei cimiterio di Calisto, presso l'Arringhio, ella si vede attaccata ad un pedo, o pastorale tenuto da un' agnello a giacere, per simbolo del buon pastore; a' piedi poi del medesimo 0124A pastore nella tavola 1 del secondo cubiculo del cimiterio di santa Agnesa, si vede il Pedo con un vaso, ma di figura diversa, e con un manico da parte. Questi vasi de' pastori si dicevano «mulctrae, o muletralia :» la qual sorta di vaso in Graeco si chiamava πέλλα, ed era simile allo scifo, ma di fondo alquanto piu largo, e pero non dissomigliante troppo dal nostro, et serviva specialmente per mugnere il latte . Un' altro vaso di latte era nominato Sino , il quale secondo la forza del nome sara statò più grande del nostro piccolo vaso, etc, etc. Et infra: Per tornare al nostro piccolo vaso di latte accanto al buon pastore, io lo credo fatto non solo per continuazione dell' allegoria alle cose pastorali, ma in oltre lo giudico quasi per una figura, del divinissimo sacramento 0124B dell'altare, è cio pare, che si ricavi dagli alti antichissimi delle sante Perpetua e Felicita, dove si dice che santa Perpetua riceve in visione dal divino pastore del latte: «Et de caseo quod mulgebat, dedit mihi quasi buccellam, et ego accepi junctis manibus et manducavi, et universi circumstantes dixerunt, Amen. «Funzioni, ed atti divoti soliti praticarsi da Cristiani antichi nel ricevere la santa communione e quelle parole della cantica : «Bibi vinum meum cum lacte meo», sono applicate da sant' Ambrogio al sacramento dell'Eucaristia. Vedendosi appresso l'Arringhio nelle pitture della volta del nono cubicolo del cimiterio de' santi Marcellino, e Pietro un' agnello colla palma, che ha sulle spalle un simil vasetto, circondato col nimbo, o sia diadema, ed 0124C essendo quivi lostesso agnello negli angoli della medesima volta ben quattro volte dipinto, ho dubitato, se per fortuna ne tempi più antichi conservassero in un vaso simile posto sopra un, agnello la santa Eucaristia, siccome si servirono poi pel medesimo ministerio di vasi, che avean la forma della colomba. In queste cose però è bene l'osservare, ma bisogna tenere sospeso il giudizio, sino che si abbiano altri riscontri.» Haec illustrissimus senator, qui etiam observat ejusdem pastoris tunicam in inferiori parte duobus esse orbibus, seu bullis ornatam, eaque ornamenta in hisce Perpetuae et Felicitatis actis a graeca voce κάλλος calliculas appellari: fuisseque ut plurimum aurea vel argentea, ut ex eisdem Actis compertum est, et aliis antiquis figuris apud Lambecium , et Petrum 0124D Sanctem Bartolum , et apud Vaticanum Virgilii exemplar tempore Constantini magni exaratum .

0125A Sed ut πρὸς τὸ πρόβλημα redeamus, iis quae a viris doctissimis annotata sunt illud etiam adjungo, id genus imaginum Montanistis non admodum placuisse, aut in usu fuisse. Quod ex eisdem Tertulliani verbis manifestissime colligo: «Procedant, inquit, ipsae picturae calicum vestrorum»: non ait nostrorum, sed vestrorum, id est, quae vobis, non autem nobis, in usu sunt. Et ejusdem libri capite decimo: «Cui ille si forte patrocinabitur pastor quem in calice depingis, prostitutorem et ipsum christiani sacramenti, merito et ebrietatis idolum, et moechiae asylum post calicem subsecuturae, de quo nihil libentius bibas, quam ovem poenitentiae secundae. At ego ejus pastoris scripturam haurio, qui non potest frangi.» Rursum non ait «quem in calice depingimus,» sed «quem in calice 0125B depingis.» Praeterea, piam hanc picturam vocat «ebrietatis idolum et moechiae asylum.» Adeo contumeliosis verbis eam minime proscidisset, si Montanistis quoque in usu fuisset, eaque sacra vasa ornassent Christi excipiendo sanguini destinata. Unde conjectura existit, catholicis ritibus assuetam fuisse Perpetuam, quae Christum Eucharistiam sibi, aut Eucharistiae symbolum ministrantem, sub pastoris habitu aspexit.

Praeterea si Christus pastoris speciem dedignatus non est, sed eam sibi tam frequenter accommodavit, cur pastoris officia dedignaretur, inter quae non ultimum locum tenet oves mulgere? An Christum magis dedecet haec figura, quam illa gallinae pullos suos sub alas congregantis, eosdemque foventis, quam 0125C benignissimus Dominus, captui se nostro accommodans, minime respuit? Et sane imminenti martyrio praefigurando nulla magis apta figura, quam pastoris oves mulgentis. Qua enim alacritate pastor e mammis ovium lac exprimit, eadem e venis martyrum sanguinem Christus bonus pastor excepit.

II. Circa secundam difficultatem pauca haec habet idem Cl. Holstenius: «Multa dici possent de usu lactis et mellis symbolice catechumenis dari solito, ex Hesychio, in Exodum pag. 257, et Tertulliano de Corona, pag. 121, Edit. Rigalt., ubi dicit: Lactis et mellis concordiam praegustamus. Vide Albaspinaeum, lib II, Observat. ultima.

Sed his multo plura addit in Paralipomenis ad Holstenii notas Petrus Possinus, quaeque etiam magis 0125D conferunt ad solvendam objectam nobis a Basnagio difficultatem: «Et de caseo, etc. «Ad haec verba, quod notatum in Holstenii schedis reperi de lacte catechumenis dari solito, non sufficit ad sententiam loci declarandam, et alia his adjuncturum fuisse auctorem, si ultimam huic operi manum potuisset imponere, declarat spatium purae chartae ab eo in adversariis, post haec quae descripsimus sanctae Perpetuae verba, relictum, ultimis videlicet curis explendum. Explicandum scilicet restabat, quomodo ex hac porrectione buccellae per visum ministratae, experrecta intellexerit sancta Perpetua, itemque frater ejus, postquam ei rem narravit, significatum divinitus, eos qui carcere attinebantur nequaquam inde dimittendos, 0126A sed consummandos martyrio. Haec enim post superius descripta verba, ibi subduntur: «Et retuli statim fratri (qui nempe illam rogaverat, ut ostendi sibi divinitus curaret, moriturine essent, an salvi emittendi), et intelleximus passionem esse futuram, et coepimus nullam jam spem in saeculo habere. Unde autem id intellexerint, merito quaeritur. Ego existimo, inde quod in visione adumbratus erga Perpetuam ritus fuerat Eucharistiae ministrandae: quae cum notissimo tunc usu dari soleret iis quos certum erat brevi morituros, recte id Perpetua et ipsius frater interpretati sunt, ut significatam eo visu confessorum mox secuturam necem arbitrarentur. Ritus perceptionis Eucharistiae eo adumbratus cernitur, quod quasi buccella Perpetuae porrigitur, 0126B quod eam ipsa accipit junctis manibus, quod deinde comedit, circumstantibus Amen acclamantibus. Quae omnia in Eucharistiae olim ministratione solita servari notius est e plurium antiquorum testimoniis, et sancti praesertim Ambrosii, quam ut demonstrari pluribus opus sit. Certe de usu Africanarum ecclesiarum peculiariter constat, solitas eas Eucharistiam ministrare confessoribus in martyrii procinctu constitutis: idque ita necessarium arbitratas esse, ut inde argumentum sumpserint scribendi ad Cornelium rom. pontificem, manu quidem et calamo sancti Cypriani, nomine autem aliorum quoque septem et triginta episcoporum Africanorum, ut aequi consuleret, gratiam fieri legis prius sancitae de non admittendis umquam ad Ecclesiae et Eucharistiae communionem 0126C iis qui semel in persecutione lapsi fuissent, quoniam tunc ex iis multi in poenitentium numero scripti, a novis persecutoribus periclitarentur, et, ut res se habebant, brevi pro Christi confessione interficiendi viderentur; quibus in procinctu agonis positis, denegari consuetum viaticum corporis Christi nimis erat inhumanum. Ex hac epistola, quae secunda lib. I apud Cyprianum est, quaedam adscribam, ad fidem rei quam tractamus faciendam opportuna: «Sed cum, inquiuni, videamus diem rursus alterius infestationis appropinquare coepisse, et crebris atque assiduis ostensionibus admoneamur, ut ad certamen, quod nobis hostis indicit, armati et parati simus: plebem etiam nobis divina dignatione commissam exhortationibus nostris praeparemus, et 0126D omnes omnino milites Christi qui arma desiderant, et praelium flagitant, intra castra Domini colligamus; necessitate cogente censuimus eis qui de Ecclesia Domini non recesserunt, sed poenitentiam agere, et lamentari, ac Dominum deprecari a primo lapsus sui die non destiterunt, pacem dandam esse, et eos ad praelium quod imminet armari et instrui oportere.» Et paulo post: «At vero nunc non infirmis, sed fortibus pax necessaria est, nec morientibus, sed viventibus communicatio a nobis danda est, ut quos excitamus et exhortamur ad praelium, non inermes et nudos relinquamus, sed protectione corporis et sanguinis Christi muniamus: et cum ad hoc fiat Eucharistia, ut possit accipientibus esse tutela, quos 0127A tutos esse contra adversarium volumus, munimento dominicae saturitatis armemus. Nam quomodo docemus aut provocamus eos in confessione nominis sanguinem suum fundere, si eis militaturis Christi sanguinem denegamus? Aut quomodo ad martyrii poculum idoneos facimus, si non eos ad bibendum prius in Ecclesia poculum Domini, jure communicationis admittimus? Siquidem (ut aliquanto post additur) idoneus esse non potest ad martyrium, qui ab Ecclesia non armatur ad praelium: et mens deficit, quam non recepta Eucharistia erigit et accendit.»

Haec esse non abnuo praeclare atque optime excogitata, et quae possint Basnagii scrupulo plenissime satisfacere, aliqua tamen adjiciam Cl. viro non observata quae omnem ab hoc loco offensionem removebunt. 0127B Primo itaque observo, simile quid occurrere in Actis sancti Philippi episcopi Heraclensis, et martyris, in quibus Hermes ejus diaconus qui una cum ipso martyrium per ignem consummavit, necem sibi certo paratam esse hac, uti narrat, revelatione cognovit : «Hoc me passurum, Deo ac Domino jam ante annuntiante, cognoveram revelatione certissima. Nam cum dulci sopore devinctus jacerem, columba mihi visa est niveo candore perlucida, cubiculum illud ingressa, subito in medio capite consedisse: quae et inde descendens in pectus, escas mihi gratissimi cibi offerens, statim cognovi quod me Dominus vocare dignatus est, et dignum habuit passione.»

Secundo observo, non dicere Perpetuam se fratremque suum ex sola buccellae porrectione (ut Possino 0127C et postea Basnagio visum est) mox secuturam necem intellexisse. Omnia quae viderat, fratri Perpetua retulit: multo autem clariora signa viderat futurae passionis; ex quibus quidni clarius intellexerint, «passionem esse futuram?» Viderat scalam auream mirae magnitudinis pertingentem usque ad coelum, et in lateribus scalae omne genus ferramentorum infixum. Erant ibi gladii, lanceae, hami, machaerae. Viderat sub ipsa scala draconem cubantem mirae magnitudinis, qui ascendentibus insidias parabat et exterrebat, ne ascenderent. Viderat Saturum ascendentem, in caput scalae pervenientem, et inde se etiam ad ascensum invitantem. Viderat se cum primum scalae gradum calcasset, caput etiam illius draconis calcantem. Viderat denique Christum in 0127D habitu pastoris oves mulgentem, etc. Annon haec omnia signa erant secuturae necis manifestissima? Cur ergo volumus, ex sola porrectione buccellae sanctos martyres intellexisse sibi mortem imminere? Subjungit quidem, ut Possinus observat, post illa verba, «et de caseo, quod mulgebat, etc.,» subjungit, inquam, Perpetua: «Et retuli statim fratri meo, et intelleximus passionem esse futuram.» At quemadmodum non id tantum retulit fratri quod ultimo loco viderat, porrigi nempe sibi buccellam lactis, ita non ex hoc signo tantum intellexerunt «passionem esse futuram.»

0128A III. Alteram Perpetuae visionem in invidiam Basnagius vocat his verbis: «Notabilius illud, quod cap. III, § 2, Perpetua narrat.» Exivit quidam contra Aegyptius, foedus specie, cum adjutoribus suis pugnaturus mecum. Veniunt et ad me adolescentes decori, adjutores et favitores mei: et exspoliata sum, et facta sum masculus.» Procedit igitur cum Aegyptio ad pugnam Perpetua sexu mutato, victoriae pretium acceptura «ramum viridem, in quo erant mala aurea. Et petiit silentium et dixit: Hic Aegyptius si hanc vicerit, occidet illam gladio; et si hunc vicerit, accipiet ramum istum. Et recessit. Et accessimus ad invicem, et coepimus mittere pugnos. Ille mihi pedes apprehendere quaerebat, ego autem illi calcibus faciem caedebam.» Haeccine sunt Spiritu Sancto 0128B digna? Similiane prophetis obtulit umquam? Scilicet ea visa sunt quibus sacrum Joelis accommodetur oraculum. Montani potius redolent officinam somnia ejusmodi, ecstasis ejus simillima, qua Tertullianus probat animam esse aerei coloris et formae per omnia humanae.»

Tria sunt igitur, quae praecipue in hac Perpetuae visione Basnagium videntur offendere. 1º Illa sexus in Perpetua mutatio; 2º Victoriae pretium ramus viridis cum malis aureis; 3º Lucta Perpetuae cum Aegyptio. Ad haec singula antequam respondeam, illud generatim dicam, plurimas non modo quae in sinceris martyrum Actis et sanctorum historiis, aliisque indubiae fidei monumentis, sed in sacris quoque utriusque Testamenti libris recensentur, visiones ac revelationes 0128C contemptui posse ac ludibrio facile exponi, si ipsa per sese symbola spectentur, et non eorum ad res divinas et incorporeas σχέσις et habitudo. Imo non in visionibus tantum et internis revelationibus, sed in actionibus quoque propheticis et legis ceremoniis multa sunt, quae vani et superbi homines cum risu olim exceperunt, et etiamnum derident, quod eas per sese spectarunt nec ad earum mysticas rationes attenderunt. Unde factum est, ut quae aliis Spiritu sancto indigna, inepta et ridicula visa sunt, alii honori et admirationi habuerint, et summa veneratione prosecuti sint, quod illi scilicet non ultra id quod sensibus objectum est, animum intenderint, hi vero latentia quoque in hisce figuris mysteria sedulo investigaverint. Id quod etiam videmus in hac interpretanda 0128D Perpetuae revelatione contigisse. Quod enim modo Basnagium offendit, olim Augustini mentem mirifice delectabat : «Delectat, inquit, piam mentem tale spectaculum contueri, quale sibi beata Perpetua de se ipsa revelatum esse narravit, virum se factam certasse cum diabolo. Illo quippe certamine in virum perfectum etiam ipsa currebat, in mensuram aetatis plenitudinis Christi.» Et in alio sermone ad eamdem Perpetuae visionem alludens, similia repetit . «Quid enim gloriosius his feminis, quas viri mirantur facilius quam imitantur? Sed hoc illius potissimum laus est, in quem credentes, et in cujus 0129A nomine fideli studio concurrentes, secundum interiorem hominem nec masculus nec femina inveniuntur, ut etiam in his quae sunt feminae corpore, virtus mentis sexum carnis abscondat, et in membris pigeat cogitare, quod in factis non potuit apparere.»

Cur vero Basnagio displicuerit victoriae praemium ramo viridi malis aureis ornato designari, satis equidem percipere non possum. Annon enim Joannes evangelista in martyrum manibus palmas vidit? «Et palmae, inquit, in manibus eorum.» Si victorias martyrum in palmis adumbravit Spiritus sanctus, cur ramus viridis ejusdem victoriae typus esse non potuit?

Non erat etiam cur Perpetuae lucta cum diabolo adeo Basnagius offenderetur, ut qui Jacobi luctam cum angelo saepius legerit. Annon enim, si non ad 0129B mysticas hujus facti rationes attendamus, magis absurdum videri poterit, hominem non in somniis, sed vigilantem, totam noctem luctari cum bono angelo, quam sanctam feminam luctari in somniis cum diabolo? Quod si non indignum fuit Spiritu sancto, lucta Jacobi cum angelo mysticum quid adumbrare, cur quaerit Basnagius an digna fuerit Spiritu sancto oblata Perpetuae visio, qua sibi videbatur adversus diabolum decertare? Cur etiam quaerit an similia umquam prophetis Spiritus idem sanctus obtulerit? Obtulit enim, ut vidimus. Quid enim interest, dormiendo an vigilando Jacobus et Perpetua luctati fuerint, ille cum angelo, illa cum diabolo? Ramus viridis tanquam victoriae pretium Perpetuae oblatus, simile quid etiam habet, ut vidimus in canonicis et 0129C genuinis Spiritus sancti revelationibus, palmas scilicet, quas in manibus martyrum Joannes vidit. Sexus denique mutatio nihil aliud denotat, ut Augustinus observat, quam quod Apostolus scripsit: «In Christo Jesu, neque masculum esse neque feminam;» et non solum masculos, sed etiam feminas evadere per virtutis exercitationem, «secundum interiorem hominem in virum perfectum, in mensuram aetatis plenitudinis Christi. An ergo indignum fuit Spiritu sancto mystica visione significare quod mysticis verbis Paulus expresserat? Sed annon idem Spiritus sanctus quod per Isaiam de gentium conversione sub diversis variorum animalium figuris, metaphoricisque verbis praedixerat, postmodum Apostolorum principi, linteo ipsi in visione exhibito omnis generis immundis 0129D animalibus referto significavit? Annon saepius idem spiritus sanctus, quod per prophetas verbis aliquando praedixit, idem et propheticis actionibus adumbravit, quae primo aspectu non satis videri possunt cum decentia fuisse gravitateque conjuncta? Ut cum Isaias nudus jubetur ambulare, Ezechiel panem comedere, aut opertum «stercore quod egreditur de homine,» aut in boum fimo confectum; et Osce sumere sibi uxorem fornicariam, et filios sibi facere fornicationum. Quid responderet Basnagius, si atheus aliquis ipsum interrogaret: Haeccine sunt Spiritu sancto digna? haeccine tibi videntur satis cum gravitate decentiaque conjuncta? Quamcumque igitur rationem excogitaret ut prophetica haec gesta 0130A mandante Spiritu sancto suscepta, ab impiorum irrisionibus tueretur, similem et nos semper et facile excogitabimus ad Perpetuae visionem ab ipsius Basnagii cavillationibus vindicandam: nisi forte majorem in dormientis quamvis propheticis somniis, quam in vigilantium propheticis item actionibus decentiam gravitatemque requirat.

Quamquam et illud minime praetermittendum, imprudenter petere Basnagium, ut huic Perpetuae visioni aliam omnino similem in sacris libris exhibeamus. Hoc enim argumento omnes ferme in suspicionem adducere poterit sanctorum visiones quae in historiis ecclesiasticis referuntur. Non multas enim reperiet recensitis in sacris libris omnino similes. Oblatam sancto Cypriano futuri martyrii revelationem in ejus 0130B Vita Pontius diaconus refert, cui nullam omnino similem prophetis obtulit umquam Spiritus sanctus. Hanc igitur in exemplum adducam: «Eo die quo primum in exilii loco mansimus (nam et me inter domesticos comites dignatio charitatis ejus delegerat exulem voluntarium, quod utinam et in passione licuisset!), apparuit mihi, inquit, nondum somni quiete sopito, juvenis ultra modum enormis: qui cum me quasi ad praetorium duceret, videbar mihi tribunali sedentis tum proconsulis admoveri. Is ut in me respexit, annotare statim coepit in tabula sententiam quam non sciebam. Nihil enim de me solita interrogatione quaesierat. Sed enim juvenis, qui a tergo ejus stabat, admodum curiosus legit quidquid fuerat annotatum. Et quia inde verbis proferre non 0130C poterat, nutu declarante monstravit, quid in litteris tabulae illius haberetur. Manu enim expansa et complanata ad spatae modum, ictum solitae animadversionis imitatus, quod volebat intelligi, ad instar liquidi sermonis expressit. Intellexi sententiam passionis futuram. Rogare coepi et petere continuo, ut dilatio mihi vel unius diei prorogaretur, donec res meas legitima ordinatione disponerem. Et cum preces frequenter iterassem, rursus in tabula coeperat nescio quid annotare. Sensi tamen de vultus serenitate judicis mentem quasi justa petitione commotam. Sed et ille juvenis, qui jamdudum de passionis indicio, gestu potius, quam sermone prodiderat; clandestino identidem nutu concessam dilationem quae in crastinum petebatur, contortis post invicem digitis 0130D significare properavit.» Huic omnino similem frustra requiret Basnagius inter propheticas cum veteris, tum Novi Testamenti revelationes. Scripturae loca quibus cum haec Cypriani visio aliquam videtur habere similitudinem notavit Pontius; sed non adeo affinia sunt ut quae superius annotavimus cum ea de qua nunc agimus, Perpetuae revelatione; sic enim habet: «Quid hac revelatione manifestius? quid hac dignatione felicius? Ante illi praedicta sunt omnia, quaecumque postmodum subsecuta sunt. Nihil de Dei verbis imminutum, nihil de tam sancta promissione mutilatum. Singula denique secundum quod ostensa sunt, recognoscite. Dilationem petit crastini, cum de passionis sententia cogitaretur, postulans ut res suas 0131A die illo quem impetraverat ordinaret. Hic dies unus significabat annum quo ille post visionem acturus in saeculo fuerat. Nam ut manifestius dicam, eo die post exactum annum coronatus est, quo hoc illi ante annum fuerat ostensum. Diem autem Domini, etsi non annum in divinis litteris legimus, promissioni tamen futurorum debitum illud tempus accipimus. Unde nihil interest si nunc sub diei significatione solus annus ostensus est, quia illud plenius debet esse quod majus est. Quod vero nutu potius, et non sermone explanatum est, repraesentationi temporis servabatur sermonis expressio. Solet enim tunc verbis quodcumque proferri, quotiens quidquid profertur, impletur. Nam et vere nemo cognovit quare hoc ei ostensum fuisset, nisi quia post eodem die, quo id viderat, coronatus 0131B est. Medio nihilominus tempore imminens passio pro certo ab omnibus sciebatur: passionis tamen dies certus ab iisdem omnibus quasi ignorantibus tacebatur. Sane et in Scripturis tale aliquid invenio. Nam Zacharias sacerdos, promisso sibi per angelum filio, quia non crediderat, obmutuit; ita ut filii nomen scripturus potius quam relaturus, metu tabulas postularet. Merito et hic, ubi Dei nuntius passionem antistitis imminentem nutu potius expressit, et fidem admonuit, et sacerdotem munivit.» Haec habuit omnino Pontius, ut Cyprianicae revelationis fidem tueretur et dignitatem; quibus non mihi videor pro Perpetuae revelatione minus consentanea produxisse. Aut ergo utramque pariter repudiabit, ut Spiritu sancto minime dignam; aut certe utramque 0131C recipiet, et eumdem Spiritum auctorem habuisse fatebitur. Praecipue quia quod de Cypriani revelatione sollicite ostendit Pontius, idem et nos capite sequenti de Perpetuae revelationibus demonstrabimus; eas nimirum fuisse rebus ipsis et secutis eventibus comprobatas.

IV. Quod etiam addit Basnagius: Montani redolere officinam Perpetuae somnia, et exstasis ejus esse simillima, qua Tertullianus probat animam esse «aerei coloris, et formae per omnia humanae,» aeque poterit omnibus visionibus accommodari in quibus aut anima, aut angelus, vel ipse Deus sub rerum corporalium figuris repraesentantur. An reapse Perpetua credidit in humano spiritu sexus diversitatem? An suam animam in virilem sexum credidit fuisse 0131D mutatam? An quam vidit Aegyptii formam, propriam daemonis putavit esse figuram? An Christum verum esse lanistam, et Angelos esse decoros adolescentes existimavit? an se judicavit isse revera cum gloria ad portam Sanavivariam: quemadmodum insana illa Tertulliani muliercula, animam vere esse credidit et affirmavit «aerei coloris et formae per omnia humanae?» Quid ergo commune habet Perpetuae visio cum delirae hujusce feminae insomniis, ut horum illa simillima esse dicatur? Cum tam sine causa existimetur, credidisse Perpetuam esse revera in anima nostra sexus diversitatem, quam sine causa judicaretur existimasse illam caetera, quae tum vidit, res esse ipsas, non autem rerum et futurorum eventuum similitudines. 0132A Audiendus igitur longe prae Basnagio commodior hujusce visionis ac benignior interpres Augustinus : «Sancta Perpetua visa sibi est in somnis cum quodam Aegpytio in virum conversa luctari. Quis autem dubitet, in illa similitudine corporis animam ejus fuisse, non corpus? Quod utique in suo femineo sexu manens, sopitis sensibus manebat in stratis, quando anima ejus in illa virilis corporis similitudine luctabatur.»

V. Temperare hic mihi non possum, quin ea quoque breviter refellam, quae ad celebrem illam Perpetuae de fratre suo Dinocrate revelationem Basnagius annotat. Quamquam enim ad impugnandam sanctorum martyrum orthodoxiam argumentum inde non capiat; ex ejus tamen observationibus illibata 0132B sinceraque Martyrum fides admodum periclitatur. Est autem ejusmodi visio: «Video Dinocratem exeuntem de loco tenebroso, ubi et complures erant, aestuantem et sitientem valde, sordido vultu et colore pallido, et vulnus in facie ejus, quod cum moreretur habuit . . . . . Pro hoc ergo orationem feceram: et inter me et illum grande erat diadema (vel diastema) ita ut uterque ad invicem accedere non possemus. Erat deinde in ipso loco ubi Dinocrates erat, piscina plena aqua, altiorem marginem habens quam erat statura pueri, et extendebat se Dinocrates quasi bibiturus. Ego dolebam, quod et piscina illa aquam habebat, et tamen propter altitudinem marginis bibiturus non esset. Et experrecta sum, et cognovi fratrem meum laborare. Sed confidebam profuturam orationem 0132C meam labori ejus, et orabam pro eo omnibus diebus quousque transivimus in carcerem castrensem. Munere enim castrensi eramus pugnaturi, Natale tunc Getae Caesaris; et feci pro illo orationem die et nocte gemens et lacrymans, ut mihi donaretur. Die autem, quo in nervo mansimus, ostensum est mihi hoc. Video locum illum, quem videram tenebrosum, esse lucidum; et Dinocratem mundo corpore, bene vestitum, refrigerantem, etc. Tunc intellexi translatum eum esse de poena.

VI. Male habet hic locus protestantes, ut quo Ecclesiae romanae fides de purgatorio, et de vivorum precibus pro defunctis invictissime astruitur, adeoque non mirum, si ejus auctoritatem Basnagius nugis pluribus et cavillationibus conatus est elevare: 0132D «De qua visione, inquit audiendus est Augustinus : De fratre autem sanctae Perpetuae Dinocrate, nec scriptura ipsa canonica est, nec illa sic scripsit, vel quicumque illud scripsit, ut illum puerum qui septennis mortuus fuerat, sine baptismo diceret fuisse defunctum: pro quo illa imminente martyrio, creditur exaudita, uta a poenis transferretur ad requiem. Nam illius aetatis pueri, et mentiri, et verum loqui, et confiteri, et negare jam possunt. Et ideo cum baptizantur, jam et symbolum reddunt, et ipsi pro se ad interrogata respondent. Quis igitur scit 0133A utrum puer ille post baptismum persecutionis tempore a patre impio per idololatriam fuerit alienatus a Christo, propter quod in damnationem mortis ierit, nec inde nisi pro Christo moriturae sororis precibus donatus exierit?» Baptismum non adeptum fuisse Dinocratem, qui septennis fato functus erat, eo liquet quod et soror ejus jam nupta, jam annos duos et viginti nata, tamen erat inter catechumenos, et pater a religione christiana foret alienus. Quo casu precibus Perpetuae Dinocrates liberari non potuit. Deinde ex hac visione purgatorius ignis extinguitur. Non in flammis, sed in loco tenebroso versantem Dinocratem vidit Perpetua, soli poenae, quae damni est, non sensus subditum. Itaque Ruinartum nil juvat visio haec probando mortuos posse a poenis quas patiuntur 0133B per vivorum preces liberari. Etenim ex Latinorum sententia poena sensus qui Baptismum consecuti sunt soli per vivorum suffragia liberantur. Quod si post Baptismum Dinocrates idololatria pollutus fuit, ut innuit Augustinus, nullius sane precibus meritis poenis eximi potuit. Denique tenebrosus ille locus, ubi Dinocrates includebatur, a Purgatorio prorsus diversus communem illum carcerem sonat, in quem omnes praeter martyrum animas conjici, Patribus bene multis Montanistisque creditum. Hinc scriptum Tertulliano: Tota paradisi clavis tuus sanguis est. Et ipsos patriarchas inferius detineri putavit, donec a Christo liberarentur. In eo carcere, quem Limbum recentiores dicunt, Dinocrates collocari censebatur.»

VII. Tot nugas numquam, puto, vir doctus effutiisset, 0133C nisi catholicorum dogmata impugnandi libidine actus fuisset in praeceps. Liquere imprimis putat adversus Augustini opinionem, Dinocratem qui septennis obiit, Baptismum non fuisse adeptum, quod et sororis exemplo probat, et ex eo quod pater a religione christiana foret alienus. Ego autem liquere puto, salutaribus undis Dinocratem fuisse perfusum; quod cum tota Perpetuae familia, ut ipsa perspicue testatur, Christi religionem coleret, verosimile non sit, sollicitos eos non fuisse, ut puero periclitanti, per baptismi sacramentum, antequam decederet, subveniretur. Unde nullum est omnino argumentum quod ex sororis exemplo conficit. Fateor enim, dilatum multis olim fuisse Baptismum, nisi vitae periculum immineret: at ubi in proximo discrimine versabatur 0133D hominis salus, quis tantam credat in familia christiana desidiam, ut nulla eos pueri in extremis agentis cura tetigerit, nullam omnino sollicitudinem gesserint, ut regenerationis lavacro in extremo saltem spiritu, vel invito patre, perfunderetur?

Deinde ait purgatorium hac Perpetuae visione ignem extingui. Non ita visum est Cl. Holstenio qui ad haec Perpetuae verba: «Aestuantem valde, et sitientem,» hanc satis apposite notam adjunxit: «Apprime haec congruunt cum doctrina Ecclesiae de Purgatorio, ubi aestu et igne animae torquentur.» Deinde, quia non ad extinguendum modo purgatorium ignem, sed ipsum quoque Purgatorium evertendum, haec Basnagius observat, operae pretium erit, illius animum 0134A in memoriam revocare doctrinae, quam saepius legisse existimo apud nobiliores theologos, et catholicarum partium acerrimos defensores: dogma fidei non esse ignene corporeo, an aliis poenis, tenebris puta, moerore, tristitia crucientur, quibus cum ex hac vita decedunt, aliquid superest in futura vita purgandum. Sane in concilio Florentino nulla ferme Latinos inter et Graecos de Purgatorio controversia fuit, quamvis Graeci, «Purgatorium, non ignem, sed obscurum quemdam locum ac laborum plenum esse censerent:» et dum Purgatorium admitterent, «sive ignis, illud, sive obscuritas, sive turbo, sive id genus aliud sit,» non referre putarent. Quod etiam non admodum referre sacra ipsa synodus censuit, cum in definitione fidei, cui ecclesiae utriusque antistites subscripserunt, hoc 0134B tantum fuerit de Purgatorio decretum . . . . «Animas poenis purgatoriis post mortem purgari, et ut a poenis hujusmodi releventur, prodesse eis vivorum suffragia, missarum scilicet sacrificia, orationes et eleemosynas, etc.» Nil ergo faceret ad hujus loci vim elevandam Basnagii observatio, licet nullis Dinocrates corporeis flammis arsisset: cum locus ille tenebrosus, in quo eum «aestuantem valde et sitientem» Perpetua vidit, optime congruat cum Purgatorio, quod Graeci in Florentina synodo, Latinis nequaquam contradicentibus, admiserunt. Et quamvis Latinorum de corporeis Purgatorii flammis opinio, ut Bellarminus ait , probabilissima sit, in eo tamen, ut idem Bellarminus docet , fidei summa non vertitur: et cum Latinorum opinione Perpetuae verba, ut observavit Holstenius, 0134C apprime congruunt.

Illud magis mirandum, quod Basnagius immediate subjungit: Perpetuam soli poenae, quae damni est, non sensus, subditum vidisse Dinocratem. Quid ergo? tenebrae, sitis, aestus, sordidus vultus, color pallidus, vulnus in facie, etc., ad poenam, quae damni est, non sensus, pertinere sibi videntur? Poena damni a theologis definitur: privatio divinae visionis; an istam solum Dinocrates sustinebat? Si ita est; ergo cum postea Perpetua intellexit translatum eum fuisse de poena, divina visione recreatus est. Quod certe Basnagius non admittet; cum, ut notat, Montanistarum, quorum nefariae sectae Perpetuam addicit, doctrina fuerit, solos ante diem judicii solemnis in coelum martyres recipi.

Illud etiam longe mirabilius, quod Ruinartum nil 0134D hanc visionem juvare dicat probando «mortuos posse a poenis, quas patiuntur, per vivorum preces liberari.» Cum se Perpetua verbis adeo disertis affirmet suis precibus impetrasse, ut de poenis quibus torquebatur, Dinocrates transferretur, mirum profecto est quomodo Ruinartum nil juvet visio haec probando: «mortuos posse a poenis, etc.» Hic jam 0135A profecto, vel Actorum γνησιότης, aut martyris fides in controversiam vocatur. Ruinartium neque de Actorum sinceritate, neque de martyris fide suspicio ulla tangebat. Basnagius autem, qui nullam de Actis quaestionem movet, videamus quibus argumentis Perpetuae fidem abrogare conetur: «Ex Latinorum sententia, inquit, poena sensus qui Baptismum consecuti sunt, soli per vivorum suffragia liberantur.» At nos, baptizatum fuisse Dinocratem, cum Augustino pro certo habemus, et poenae sensus fuisse subditum, clarissime demonstravimus. «Quod si, subjungit, post Baptismum Dinocrates idololatria pollutus fuit, ut innuit Augustinus, nullius sane precibus meritis poenis eximi potuit.» At si, inquam, post Baptismum Dinocrates idololatria pollutus fuit, ut innuit Augustinus, soli 0135B poenae, quae «damni est, non sensus,» subditus esse non potuit. Deinde non jam hic agitur de Perpetua, sed de Augustini opinione. Fuisse ab impio patre per idololatriam alienatum a Christo, et ad gentilium sacrilegia revocatum, ut Augustinus innuit, illa non scripsit. Multa sunt alia peccata, ut idem Augustinus observat, ob quae esse potuit Dinocrates purgatoriis poenis addictus: mentiri potuit, irasci, ludere praeter decorum, etc. Quaecumque autem fuerint ex Augustini opinione, de qua modo disserere non libet, Dinocratis peccata, aut quibuscumque poenis torqueretur, non dubitat sanctus doctor, quin «inde pro Christo moriturae sororis precibus donatus exierit.» Adeoque non video, quare Ruinartum non juvet visio haec probando, mortuos posse a poenis, quas patiuntur, 0135C per vivorum preces liberari.

VIII. Ait denique Basnagius, tenebrosum illum locum, ubi Dinocrates includebatur, a purgatorio prorsus diversum, communem illum carcerem sonare, in quem omnes praeter martyrum animas conjici, Patribus bene multis, Montanistisque creditum. Circa animarum, ut vocant, receptacula, non una semper eademque fuit Tertulliani sententia. In libro enim de Anima ex Paracleti, hoc est Montani doctrina, «omnes animas penes inferos» collocat, «et illic supplicia interim, et refrigeria: Cur enim, inquit, non putes animam et puniri, et foveri in inferis interim sub exspectatione utriusque judicii in quadam usurpatione et candida ejus? Sed alibi hanc uti Marcionis opinionem scripturae auctoritate confutat 0135D «Sed Marcion aliorsum cogit, scilicet utramque mercedem creatoris, sive tormenti, sive refrigerii apud inferos, determinat eis positam, qui Legi et Prophetis obedirent: Christo vero et Dei sui coelestem definit sinum et portum. Respondebimus, et hac ipsa Scriptura revincente oculos ejus, quae ab inferis discernit Abrahae sinum pauperi. Aliud enim inferi, ut puto, aliud quoque Abrahae sinus. Nam et magnum, ait, intercedere regiones istas profundum, et transitum utrinque prohibere. Sed nec allevasset dives oculos, et quidem de longinquo, nisi in superiora et de altitudinis 0136A longinquo per immensam illam distantiam sublimitatis et profunditatis. Unde apparet sapienti cuique, qui aliquando Elysios audierit, esse aliquam localem determinationem quae sinus dicta sit Abrahae, ad recipiendas animas filiorum ejus etiam ex nationibus . . . . . . Eam itaque regionem sinum dico Abrahae, etsi non coelestem, sublimiorem tamen inferis, interim refrigerium praebituram animabus justorum, donec consummatio rerum resurrectionem omnium plenitudine mercedis expungat, tunc apparitura coelesti promissione, etc. Salva ea promissione, cur non capiat sinum Abrahae dici, temporale aliquod animarum fidelium receptaculum, in quo jam delinietur futuri imago ac candida quaedam utriusque judicii prospiciatur?» Juxta hanc secundam opinionem dici non potest tenebrosum 0136B illum locum, in quo Dinocrates includebatur, communem aliquem fuisse carcerem in quem omnes praeter martyrum animas conjici, Patribus bene multis Montanistisque creditum: cum sinum Abrahae ad recipiendas animas filiorum ejus destinatum, regionem fuisse doceat Tertullianus, etsi non coelestem, sublimiorem tamen inferis, interim refrigerium praebituram animabus justorum. Sed juxta primam sententiam, sicuti penes inferos et supplicia erant et refrigeria; ita penes inferos erat et Purgatorium: adeoque statui non potest locum illum tenebrosum in quo Dinocrates includebatur, a Purgatorio prorsus fuisse diversum. Etenim Purgatorii nomine alterius vitae poenas intelligimus justis post aliquod tempus in refrigerium commutandas: neque ad fidei dogma de 0136C Purgatorio quaestio illa pertinet, an loco ab inferis separetur . Cum igitur Dinocrati locus ille tenebrosus in quo ipsum aestuantem valde et sitientem Perpetua vidit, paulo post in lucidum fuerit commutatus, in quo eum sanctissima soror «mundo corpore, bene vestitum et refrigerantem» aspexit, adhuc ex veterum quorumdam Patrum et Montanistarum sententia affirmari nullo modo potest, locum illum tenebrosum, in quo primum Dinocrates includebatur, a Purgatorio prorsus fuisse diversum.

Si rata esset et certa Cl. Holstenii lectio; communis theologorum de receptaculis animarum sententia, egregie, ut Possinus observat , hac Perpetuae visione confirmaretur. Ita enim habet: «Video Dinocratem exeuntem de loco tenebroso, ubi et 0136D complura erant loca tenebrosa, etc.» Docent scilicet theologi, quatuor esse sub terra locos distinctos in quibus animae mortuorum detinentur: nempe omnium infimum ubi daemones et animae damnatae; supra hunc, Purgatorium, ubi animae purgantur ad tempus; deinde Limbum puerorum quo detinentur animae mortuorum in solo peccato originali; postremo Limbum Patrum, nunc vacuum a tempore mortis et resurrectionis Christi, etc. Haec, subjungit Possinus, fuisse videntur illa complura loca tenebrosa, quae se vidisse laudatis verbis sancta Perpetua testatur. At 0137A Ruinartus habet: «Ubi et complures erant.» Quod equidem ad inclusorum multitudinem, quam ad locorum diversitatem aptius refertur. Quamvis varia esse sub terra animarum receptacula, neque his verbis Perpetua neget; sed de hac sanctae martyris visione iterum capite septimo sermo redibit.