Caput Primum. Exponuntur Momenta Quibus Evincitur Causam De Baptismate Haereticorum Cypriano Visam Fuisse Rem Non Fidei, Sed Merae Disciplinae.

I. Illam opinionem seu praxim ad fidem pertinere nullatenus judicavit Cyprianus, cujus originem non a Christo vel ab Apostolis, sed ab Agrippino, praedecessore suo, repetit; atqui Cyprianus suae opinionis 1325B originem ab Agrippino repetit, non vero a Christo, vel ab Apostolis: «Apud nos, inquit, S. Doctor in epist. ad Jubaian. LXXIII, non nova aut repentina res est, ut baptizandos censeamus eos qui ab haereticis ad Ecclesiam veniunt; quando multi jam anni sint et longa aetas, ex quo sub Agrippino bonae memoriae viro convenientes in unum episcopi plurimi hoc statuerint, atque exinde in hodiernum tot millia haereticorum in provinciis nostris ad Ecclesiam conversi non aspernati sint neque cunctati; immo et rationabiliter et libenter amplexi sint, ut lavacri vitalis ac salutaris Baptismi gratiam consequerentur.» Vides hic Cyprianum suae opinionis antiquitatem ostentantem, qui tamen altius eam non repetit, quam ab Agrippini temporibus; siluisset ne Agrippino antiquiorem 1325C si aliquem sibi faventem agnovisset? Plures enumerat haereticos jam diu in provinciis Africanis rebaptizatos; at non ante, sed post Agrippinum: «atque exinde, inquit, in hodiernum tot millia haereticorum, etc.» Agrippino ergo vetustiorem non agnoscebat S. Doctor rebaptizationis auctorem.

Audire juvat Augustinum, qui iterum atque iterum affirmat Cyprianum rebaptizationis initium ab Agrippino duxisse: «Ideo autem,» inquit, lib. III de Bap. cont. Donat. cap. 12, «non se rem novam aut repentinam beatus Cyprianus ostendit, quia sub Agrippino fieri jam coeperat. Anni sunt» inquit, «multi, et longa aetas, ex quo sub Agrippino bonae memoriae viro convenientes episcopi plurimi hoc statuerunt proinde ab ipso Agrippino res nova facta est.» Et lib. II, cap. 7. «Hanc ergo (Ecclesiae) saluberrimam consuetudinem 1325D per Agrippinum praedecessorem suum dicit sanctus Cyprianus coepisse corrigi, sed sicut diligentius inquisita veritas docuit, verius creditur per Agrippinum corrumpi coepisse, non corrigi.» Teste igitur Augustino S. Cyprianus inde probabat se in rebaptizandis haereticis rem novam non facere, quia jam sub Agrippino id fieri «coeperat»; rebaptizationem ergo sub Agrippino coepisse putabat antistes Carthaginensis. Praeterea vides Augustinum ex Cypriani verbis colligere «rem novam ab Agrippino factam fuisse.» Tandem juxta expressissimam Augustini sententiam, S. Cyprianus dicit saluberrimam, consuetudinem haereticos non rebaptizandi per Agrippinum 1326A praedecessorem suum coepisse corrigi, Agrippinus ergo juxta Cyprianum rebaptizationi dederat exordium.

Audiamus iterum Augustinum «Quam tamen,» inquit, lib. II de Bapt. cap. 8, «consuetudinem (non rebaptizandi) nisi prior ante Agrippinus, et nonnulli per Africam coepiscopi ejus etiam per concilii sententias deserere tentavissent, non auderet Cyprianus saltem ratiocinari adversus eam.» Et lib. IV, cap. 6: «Istam consuetudinem tam robustam et antea idem Cyprianus invenit, ut cum ejus mutandae auctoritatem, quam sequeretur vir tanta scientia praeditus quaereret, non nisi in Africa sola factum paucis ante se annis Agrippini concilium reperiret.» Vides ex Augustino Cyprianum sola Agrippini, et nonnullorum 1326B episcoporum cum ipso sentientium auctoritate motum fuisse ad Ecclesiae consuetudinem mutandam, solam Agrippini concilii in totis retroactis temporibus auctoritatem sibi faventem reperiisse, et consequenter ea antiquiorem non invenisse nec agnovisse.

Rursus Angustinus, lib. II de Bapt., cap. 8: «Sed cum,» inquit, «fatigatum (Cyprianum) praecedentis concilii, quod per Agrippinum factum est, excepisset auctoritas, maluit praedecessorum suorum tamquam inventum defendere, quam inquirendo amplius laborare; nam in fine epistolae ad Quintum ita ostendit in quo tamquam lectulo auctoritatis quasi fessus acquieverit, quod quidem inquit et Agrippinus bonae memoriae vir statuit, etc.» Cyprianus, ut ex Augustino percipis, voluit opinionem suam defendere, non 1326C tamquam aliquid a Christo, vel ab Apostolis traditum, sed «tamquam a praedecessoribus suis» (ab Agrippino scilicet et episcopis ipsius concilio subscribentibus) inventum; in hujus Agrippini, non vero Christi, vel Apostolorum auctoritate veluti «fessus acquievit.»

Et vero quonam pacto Cyprianus rebaptizationis originem altius ab Agrippino repetere potuisset; Cyprianus, inquam, qui, ut infra demonstrabimus, bene noverat antiquam universae Ecclesiae consuetudinem sibi adversari?

II. Non propugnatur ut fidei dogma, quod tantum vindicatur ut «fidei congruum et magis pertinens ad sacerdotalem auctoritatem et Ecclesiae catholicae unitatem:» quod enim asseritur fidei congruum, supponitur de fide non esse; quod dicitur ad fidem magis accedere, magis pertinere, fidei veritas non 1326D creditur; sic e. g. qui sententiam de Verbi divinitate fidei congruentem, ad fidem magis accedentem assereret, omnium judicio de Verbi divinitate minus catholice sentiret, cur tandem? Quia Verbi divinitatem ad fidei nostrae dogmata revocare minime censeretur; ecclesiastica vero merae disciplinae statuta merito vocantur fidei congruentia, sacerdotalem firmant auctoritatem, atque Ecclesiae catholicae roborant unitatem. Porro S. Cyprianus suam de haereticis rebaptizandis opinionem «fidei» quidem «congruentem» appellavit, non vero fidei veritatem. «Magis pertinentem asseruit ad sacerdotalem auctoritatem et Ecclesiae Catholicae unitatem»; non vero necessariam; 1327A «quorum,» inquit in Epist. ad Quintum 71 (id est Agrippini et aliorum, qui cum ipso rebaptizationem statuerant) «sententiam et religiosam et legitimam et salutarem, fidei et Ecclesiae Catholicae congruentem nos etiam secuti sumus.» Et in Epist. ad Stephanum 72: «De eo,» inquit, «vel maxime tibi scribendum, et cum tua gravitate ac sapientia conferendum fuit, quod magis pertineat, et ad sacerdotalem auctoritatem, et ad Ecclesiae catholicae unitatem, pariter, ac dignitatem de divinae dispositionis ordinatione venientem, eos qui sint foris extra Ecclesiam tincti, et apud haereticos, et schismaticos profanae aquae labe maculati, quando ad nos atque ad Ecclesiam, quae una est, venerint baptizari oportere.» Aliter loquentem audires S. Doctorem in iis, quae tamquam fidei 1327B dogmata vindicabat. Non fidei congruentem, sed «fide credendam» dicebat sentientiam de unitate Ecclesiae servanda: «hanc Ecclesiae unitatem», inquit in tract. de Eccl. unitate, «qui non tenet, tenere se fidem credit? . . . . hanc unitatem qui non tenet, non tenet Patris et Filii fidem.» Non fidei congruentem, sed fide tenendam dicebat sententiam qua infantes etiam baptizari posse docebatur: «esse,» inquit in epist. ad Fidum 64, «apud omnes, sive infantes, sive majores natu unam, divini muneris (Baptismi) aequalitatem declarat nobis divinae Scripturae fides.» Verum urgetne aliqua merae disciplinae capita? Haec fidei congruentia appellare solet; nec fidei congruentes appellat litteras confessorum, in quibus lapsorum poenitentium nomina secundum ecclesiasticam consuetudinem 1327C designabantur: «Et ideo,» inquit in epist. ad martyres et confessores 15, «peto ut eos (lapsos) quos ipsi videtis, quos nostis, quorum poenitentiam satisfactioni proximam conspicitis, designetis nominatim libello, et sic ad nos fidei congruentes litteras dirigatis.» Sic fidei congruentem vocat suam erga lapsos agendi rationem, scilicet quod lapsis pacem dederit imminente persecutione: «Nos,» inquit in epist. ad Cornelium S. Pontificem 57, «quod fidei et charitati et sollicitudini congruebat quae erant in conscientia nostra protulimus.» Ex quibus apertissime constat non modo in sensu obvio et naturali, sed etiam in phrasi cyprianica ad capita disciplinae, non autem ad fidei dogmata revocari, quae tantum dicuntur fidei congruentia, et ad eam magis pertinentia.

1327D III. Quod Deus alicui fidelium revelat, inspirat tamquam quid melius, quid utilius, tamquam efficacius ad haereticos excitandos ut ad Ecclesiae unitatem redeant, hoc meram sonat aeconomiam ac disciplinam, nullatenus vero fidei dogma. Porro S. Cyprianus suam de haereticis rebaptizandis opinionem et praxim antiquae Ecclesiae consuetudini praeponendam contendit tamquam aliquid a Deo quibusdam inspiratum ut melius et utilius, ut magis alliciens haereticos ad Ecclesiae unitatem amplectendam; en verba Cypriani in Epist. ad Quintum LXXI. «Non est autem de consuetudine praescribendum sed ratione vincendum; nam nec Petrus quem primum Dominus elegit et super quem aedificavit Ecclesiam suam, cum secus 1328A Paulus de circumcisione postmodum disputaret, vindicavit sibi aliquid insolenter aut arroganter assumpsit, ut diceret se primatum tenere et obtemperari a novellis et posteris sibi potius oportere, nec despexit Paulum quod Ecclesiae prius persecutor fuisset, sed consilium veritatis admisit, et rationi legitimae quam Paulus vindicabat facile consensit, documentum scilicet nobis et concordiae et patientiae tribuens, ut non pertinaciter nostra amemus, sed quae aliquando a fratribus et collegis nostris utiliter et salubriter suggeruntur si sint vera et legitima, ipsa potius nostra ducamus; cui rei Paulus quoque prospiciens in Epistola sua posuit dicens, Prophetae autem duo aut tres loquantur et caeteri examinent, si autem alii revelatum fuerit sedenti, ille prior taceat: qua in parte 1328B docuit et ostendit multa singulis in melius revelari, et debere unumquemque non pro eo quod semel imbiberat, et tenebat pertinaciter congredi, sed si quid melius et utilius exstiterit, libenter amplecti non enim vincimur, quando offeruntur nobis meliora:» et in Epist. ad Jubaian., 73. «Porro autem, inquit, cum haeretici cognoscunt Baptisma nullum foris esse, nec remissam peccatorum extra Ecclesiam dari posse, avidius ad nos et promptius properant et munera ac dona Ecclesiae matris implorant.» Quare ergo Cyprianus in causa Baptismatis haereticorum consuetudine praescribendum non esse contendit? Quia, inquit «nemo pertinaciter congredi debet pro eo quod semel imbiberat, quando aliquid melius et utilius offertur.» Suam vero de rebaptizandis haereticis opinionem et 1328C praxim, tamquam quid melius et utilius esse recipiendam probat ex eo quod haeretici intelligentes Baptisma foris (id est extra Ecclesiam) nullum esse, promptius ac avidius ad Ecclesiae unitatem redibunt. An ergo fidem aliquatenus spectare censebat antistes Carthaginensis quod aliis offerrebat, ut quid melius et utilius? Quod ab aliis antiqua consuetudine post posita suscipiendum esse contendebat, ut haeretici promptius ac avidius ad unitatem Ecclesiae redirent? Itane urgeri solent a sanctis Patribus fidei capita? Suscipiendane dicuntur ut quid melius et utilius? In rebus fidei nullane illius quod in Ecclesia antiquitus servabatur habenda ratio? Quam haec aliena in rebus fidei, tam in rebus disciplinae ecclesiasticae esse consueta, apposita, ac congruentia, ut tantum decet 1328D auctorem, nullo labore concipimus.

IV. Ad disciplinae capita, non ad fidei dogmata revocantur, quae certis provinciis sunt propria, quae ab illis merito retineri posse creduntur quando semel apud ipsas usurpata fuere; fides enim non uni vel alteri propria est provinciae, sed eadem ubique et omnibus provinciis catholicis communis esse debet: «regula fidei» inquit Tertul. lib. de Virgin. veland. «omnino una est, sola immobilis et irreformabilis.» Aliunde quod in provinciis quibusdam usurpatur, sonat praxim ac disciplinam, non vero fidem, quae «usurpari» non dicitur, tandem in rebus fidei falsum est hoc principium, quod aliquid merito retineri possit eo ipso, quod semel usurpatum fuit, alioquin 1329A dicendum foret a quibusdam Germanis provinciis merito retineri Lutherana placita, quia semel apud eas usurpata fuerunt, quod tamen principium in rebus merae disciplinae jure merito saepius urgeri potest. Porro S. Cyprianus suam de rebaptizandis haereticis praxim inter ea recenset, quae certis quibusdam provinciis sunt propria, quaeve merito retineri possunt eo ipso quod apud eas semel fuerint usurpata, sic enim loquitur in Epist. ad Stephanum S. Pontificem 72: «Haec (gesta nempe in concilio Africano pro rebaptizandis haereticis) ad conscientiam tuam, frater charissime, et pro honore communi et pro simplici dilectione pertulimus. credentes etiam tibi pro religionis tuae et fidei veritate placere, quae religiosa pariter et vera sunt. Caeterum scimus 1329B quosdam quod semel imbiberint nolle deponere, nec propositum suum facile mutare, sed salvo inter collegas pacis et concordiae vinculo quaedam propria quae apud se semel sint usurpata retinere, qua in re nec nos vim cuiquam facimus aut legem damus.» Nemo non videt Cyprianum hic Stephano significare se facile obtemperaturum non esse illius judicio improbanti Africanum de rebaptizandis haereticis statutum, non ea ratione, quod Rom. Pontificis judicia in rebus fidei infallibilia non existimaret, sed eo nixus principio, quod, etiam refragante Rom. Pontifice, merito in quibusdam provinciis retineri possunt, quae ipsis sunt propria, et quae ab ipsis semel usurpata fuerunt, qualis erat praxis de rebaptizandis haereticis.

V. Cyprianus aperte declarat de una Stephanum 1329C inter et ipsum agi disciplina; cum enim S. Stephanus pro sua opinione attulisset exemplum ipsorummet haereticorum, qui ad se venientes non baptizabant, respondet S. Cyprianus «ad illud malorum devolutam non esse Dei Ecclesiam ut ab haereticis mutuetur disciplinam ad celebranda Sacramenta.» Hoc ergo Stephani crimen, juxta Cyprianum, quod ab haereticis mutaretur disciplinam ad celebranda Sacramenta, disciplinam ergo vocat Cyprianus quod Stephanus propugnabat. De aliqua ergo disciplina, judice Cypriano, Stephanum inter et ipsum disputabatur; en verba Cypriani in epist. ad Pompeium LXXIV: «Praeclara sane et legitima traditio Stephano fratre nostro docente proponitur, quae auctoritatem nobis idoneam praebeat; nam in eodem loco epistolae suae addidit et 1329D adjecit, cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se venientes non baptizent, sed communicent tantum, ad hoc enim malorum devoluta est Ecclesia Dei et sponsa Christi ut haereticorum exempla sectetur, ut ad celebranda Sacramenta coelestia disciplinam lux de tenebris mutuetur et id faciant Christiani quod antichristi faciunt.»

VI. Si existimasset Cyprianus Stephani consuetudinem sine dispendio catholici dogmatis servari non posse, dicendum foret S. Cyprianum existimasse dogma catholicum tunc temporis a S. Stephano Romano pontifice et a longe majori episcoporum parte, antiquitus vero ab omnibus episcopis catholicis impetitum fuisse, noverat enim, ut infra probabimus, 1330A quam Stephanus vindicabat consuetudinem a longe majori episcoporum parte tunc temporis esse receptam, antiquitus vero ab omnibus episcopis servatam fuisse. Verum quis Catholicorum haec impingat tanto Doctori? Fatearis ergo necesse est hanc Cypriano visam fuisse merae disciplinae controversiam.

VII. Si Cyprianus a Deo revelatum censuisset nullum esse Baptisma ab haereticis collatum, desperasset profecto de illorum infantium salute, qui in praeteritum cum solo Baptismo ab haereticis dato vita functi erant, non enim ignorabat validi Baptismi necessitatem ad salutem consequendam; atqui tamen ipse fatetur desperandum non esse de eorum omnium salute, qui praeteritis temporibus cum solo Baptismo ab haereticis dato obierant, dummodo in Ecclesiae sinu 1330B dormierint; auscultes ipsi Jubaianum alloquenti «Quid ergo fiet,» inquit, «de iis qui in praeteritum de haeresi ad Ecclesiam venientes sine Baptismo mortui admissi sunt? Potens est Dominus misericordia sua indulgentiam dare et eos qui ad Ecclesiam simpliciter admissi in Ecclesia dormierunt ab Ecclesiae suae muneribus non separare.» Audi et Augustinum id saepius de Cypriano testantem; «Cum Cyprianus,» inquit, lib. II de Bapt. cap. 13, «arbitraretur eos qui extra Ecclesiae communionem baptizarentur Baptismum non habere, credidit eos tamen in Ecclesiam simpliciter admissos propter ipsius unitatis vinculum posse ad veniam pertinere;» et cap. 14: «Si ergo Cyprianus, quos esse sine Baptismo arbitrabatur tamen propter unitatis vinculum ad veniam pertinere 1330C praesumebat;» et cap. 15: «Si enim non habebant Baptismum qui ab haereticis veniebant, sicut asserit Cyprianus, non recte admittebantur, et tamen eisdem ipse indulgentiam de Domini misericordia propter unitatem Ecclesiae non desperavit.» Eadem scribit lib. V cap. 2; lib. II cont. Crescon., cap. XXXIII, et aliis in locis. Non est igitur desperandum, judice Cypriano, de illorum salute, qui cum solo Baptismo ab haereticis collato obierunt; dummodo in Ecclesiae sinu dormierint, dummodo extra unitatem Ecclesiae non obierint. Propter enim hujus unitatis vinculum, teste Augustino, Cyprianus eos ad veniam pertinere praesumebat; non est ergo desperandum de salute infantium cum solo Baptismo ab haereticis collato vita functorum; ii enim nulla haereseos labe nondum maculati 1330D in Ecclesiae sinu dormierunt, extra unitatem ecclesiae non obierunt. At numquid hanc Dei indulgentiam infantibus sine ullo Baptismo decedentibus tribuebat S. Doctor? non ita sane. Quare ergo eam infantibus sine Baptismo a Catholicis dato defunctis impertitur! Nisi quia traditam a Deo judicabat necessitatem Baptismi alicujus ad salutem consequendam, non item Baptismi a Catholico collati, et consequenter si Baptismum haereticorum rejiciendum esse contendebat, hoc, non quia a Deo revelatum crederet, sed ob alias rationes infra dicendas; non igitur fidei suam Cyprianus de rebaptizandis haereticis opinionem devovebat.

VIII. Constans est ac perspicua Cypriani doctrina 1331A cuilibet episcopo liberum esse in hac quaestione diversum sentire, et varias in partes sese inclinare. «Rescripsi, fili charissime,» inquit in Epist. ad Magnum 69, «ad litteras tuas quantum parva nostra mediocritas valuit, et ostendi quid nos quantum in nobis est sentiamus (de haereticorum scilicet Baptismo); nemini praescribentes quominus statuat quod putat unusquisque praepositus actus sui rationem Domino redditurus: «et in Epist. ad Stephanum R. Pontificem 72:» Qua in re (in negotio Baptismatis haereticorum) nec nos vim cuiquam facimus, aut legem damus, cum habeat in Ecclesiae administratione voluntatis suae arbitrium liberum unusquisque praepositus rationem actus sui Domino redditurus: «et in Epist. ad Jubaian. 73.» Haec tibi breviter 1331B pro nostra mediocritate rescripsimus, frater charissime, nemini praescribentes aut praejudicantes, quominus unusquisque episcoporum quod putat faciat, habens arbitrii sui liberam potestatem, nos quantum in nobis est propter haereticos cum collegis et coepiscopis nostris non contendimus, cum quibus divinam concordiam et dominicam pacem tenemus. «Et in exordio concilii Carthag. III, sic loquitur.» Superest ut de hac re singuli quid sentiamus profeferamus neminem judicantes aut a jure communionis aliquem si diversum senserit amoventes; neque enim quisquam nostrum episcopum se episcoporum constituit, aut tyrannico terrore ad obsequendi necessitatem collegas suos adigit, quandoquidem habeat omnis episcopus pro licentia libertatis et potestatis 1331C suae arbitrium proprium.»

Haec porro sentiendi libertas, quam Cyprianus cuilibet episcopo in causa Baptismatis haereticorum concedebat, invicte demonstrat ipsum nullatenus fidei; sed uni, quae varia esse potest, hanc quaestionem retulisse disciplinae. Quis enim credat Cyprianum existimasse quod cuilibet episcopo liberum esset in rebus fidei sentire quid vellet? Censuisset igitur antistes Carthaginensis cuilibet episcopo liberum fuisse Verbi divinitatem, duas in Christo naturas, etc., quae tot fidei nostrae capita credebat admittere vel denegare? Inscite prorsus diceretur talem a Cypriano episcopis concessam fuisse libertatem in his, quae plenario nondum definita erant concilio; quis enim vel ex tirunculis nesciat nil Cypriani temporibus 1331D a plenariis adhuc definitum fuisse conciliis? Regeres fortasse unam tunc temporis de divinitate Verbi in Ecclesia fuisse sententiam, non item de Baptismo haereticorum? Pluribus ergo Verbi divinitatem impetentibus existimasset Cyprianus cuilibet episcopo fuisse liberum de divinitate Verbi sentire quid vellet? Satis ergo erat Cypriano dogma aliquod a pluribus episcopis impugnari, ut liberum cuilibet episcopo jam foret illud credere, vel non credere? Talia de Cypriano somniantibus commiserandum potius quam respondendum.

Censuitne liberum cuilibet episcopo potestatem remittendi peccata omnia Ecclesiae concedere vel denegare? De hac re tamen nullum adhuc plenarii 1332A concilii prodierat judicium, nec una apud omnes episcopos etiam erat sententia, talem enim potestatem Ecclesiae denegabat Novatianus, quem plures ex Africa, Numidia et Gallia sequebantur episcopi, teste Cypriano in Epistolis ad Antonianum 55, ad Cornelium S. pontificem 59, et ad Stephanum S. pontificem 68. Lege tamen, perlege scripta Cypriani, nullibi concessam ab ipso Novatianis invenies talem sentiendi libertatem; cum enim hanc Novatianorum opinionem Verbo Dei, seu, ut ipse loquitur, in citat. Epist. ad Antonian. «Fidei Scripturarum divinarum» adversam existimaret, Novatianos ut haereticos traducit in epist. ad Antonian. Illorum opinionem «haeresim appellat, haereticae praesumptionis durissimam pravitatem» gravioribus Ecclesiae poenis 1332B puniendam in cit. epist. ad Antonian. et ad Steph. 68; adeo alienus erat a credendo ipsis fuisse liberum in hoc fidei negotio sentire quid vellent.

Censuitne liberum cuilibet episcopo uti vino vel aqua in calice Dominico offerendo? Audi Cyprianum in epist. ad Cecilium 63: «Viderit, frater charissime, si quis de antecessoribus nostris vel ignoranter vel simpliciter non hoc observavit et tenuit quod nos Dominus facere exemplo et magisterio suo docuit, potest simplicitati ejus de indulgentia veniam concedi, nobis vero non poterit ignosci qui nunc a Domino admoniti et instructi sumus, ut calicem Dominicum vino mixtum secundum quod Dominus obtulit offeramus, et de hoc quoque ad collegas nostros litteras dirigamus, ut ubique lex Evangelica 1332C et traditio Dominica servetur et ab eo quod Christus et docuit et fecit non recedatur.» Frustra Cypriano opponebant episcopi aquarii se veterem ecclesiarum suarum consuetudinem sequi, atque suorum antecessorum vestigiis inhaerere, qui sine vino calicem Dominicum offerri posse judicaverant. His omnibus auditis, et viriliter refutatis Cyprianus aperte pronuntiat vinum in calice Dominico offerrendo ab omnibus «ubique» adhibendum esse; at quonam tandem motivo ducebatur S. Doctor ad rem aquariis episcopis denegandam, quae a nullo adhuc sancita erat Ecclesiae decreto? Ab ipso disce: «Christus,» inquit in Epist. citata, «docuit ut calicem Dominicum vino mixtum offeramus. Porro servetur ubique lex Evangelica, Dominica traditio; ab eo quod Christus 1332D docuit non recedatur.» Non ergo existimabat Cyprianus in his, quae a Christo tradita vel praecepta asserebat, liberum cuilibet episcopo esse sentire vel agere quid vellet.

Haec igitur vera Cypriani doctrina, in rebus scilicet fidei unanimitatem in Ecclesia necessario ab omnibus esse servandam; haec addo apud ipsum constans ac perpetua: «Christus inquit, in lib. de Unitate Ecclesiae, in Ecclesia concordes atque unanimes esse praecepit . . . Docet Dominus et admonet a talibus (reprobis circa fidem) recedendum;» et in epist. ad Caldonium 25: «Ut apud omnes unus actus et una consensio secundum Domini praecepta teneatur:» et in epist. ead presbyteros Carthagin. 1333A 32: «Ut in Ecclesiarum statu componendo servetur ab omnibus una et fida consensio:» et in epist. ad plebem universam 43: «Qui mandatum Dei rejiciunt et traditionem suam statuere conantur, fortiter a vobis et firmiter respuantur:» et in epist. ad Maximum et Nicostratum confessores 46: «Nam cum unanimitas et concordia nostra scindi omnino non debeat:» et in epist. ad Cornelium S. pontificem 59: «Nulla societas fidei et perfidiae esse potest:» et in epist. ad Magnum 69: «In Ecclesia Dei non nisi concordes atque unanimes habitant . . . . Apostolus Paulus docet et praecipit haereticum vitandum esse ut perversum et peccatorem.» Paria missa facio; at ex relatis sic ratiocinari licet, qui judicabat unanimitatem in fide ita esse necessariam 1333B ut a reprobis circa fidem recedendum esset, qui unam ab omnibus consensionem servandam esse ex Christi mandato credebat, qui nullam fidei et perfidiae societatem esse posse censebat, ille profecto non existimabat cuilibet episcopo liberum esse in rebus fidei varie sentire; quid enim unanimitati magis contrarium quam haec sentiendi libertas. Atqui Cyprianus judicabat unanimitatem in fide ita esse necessariam ut a reprobis circa fidem recedendum esset, etc. ut patet ex textibus citatis; ergo.

Ex his omnibus duo constant: 1º In iis quae Cyprianus ad fidem referebat nemini varie sentiendi libertatem ipsum concedere. 2º Cyprianum cuilibet episcopo libertatem concessisse contra suam de Baptismo 1333C haereticorum opinionem sentiendi: unde manifestissime patet S. Cyprianum non rem fidei sed merae disciplinae censuisse totam hanc de Baptismo haereticorum quaestionem.

At tandem ad occludenda omnia adversariorum effugia sit in exemplum haec ipsamet de Baptismo haereticorum controversia. Censuitne liberum cuilibet episcopo ab haereticis baptizatos iterato tingere vel non tingere Baptismo, in hypothesi quod in Scripturis vel in traditione Apostolica contineretur eos non esse rebaptizandos? Cum enim Stephanus Pontifex maximus Africanis mandasset, ut traditionem de non rebaptizandis haereticis observarent, respondet Cyprianus justum ac legitimum hoc Stephani esse mandatum, et revera ab Africanis servandam 1333D esse hanc Stephani traditionem, in hypothesi quod haec traditio sit Evangelica vel Apostolica: en verba Cypriani scribentis ad Pompeium: «Nihil innovetur, inquit, Stephanus, nisi quod traditum est. Unde est ista traditio? Utrumne de Dominica et Evangelica auctoritate descendens? An de Apostolorum mandatis atque Epistolis veniens? Ea enim facienda esse quae scripta sunt Deus testatur et proponit ad Jesum Nave dicens, non recedet liber Legis hujus ex ore tuo, sed meditaberis in eo die ac nocte ut observes facere omnia quae scripta sunt; in eo item Dominus Apostolos suos mittens mandat baptizari Gentes et doceri ut observent omnia quaecumque ille praecepit; si ergo aut in Evangelio praecipitur 1334A aut in Apostolorum Epistolis aut Actibus continentur, ut a quacumque haeresi venientes non baptizentur, sed tantum manus illis imponatur in poenitentiam, observetur divina haec et sancta traditio.» Observari ergo debebatur juxta S. Cyprianum quod a Christo vel ab Apostolis in hac de Baptismo haereticorum controversia determinatum erat; cum ergo libertatem cuilibet episcopo concesserit haereticos rebaptizandi, vel non rebaptizandi, profecto existimavit nil circa rebaptizationem a Christo, vel ab Apostolis determinatum fuisse; ad fidem ergo pertinere non judicavit hanc de Baptismo haereticorum controversiam.

IX. S. Cyprianus nullum in terris agnoscebat tribunal, cui in causa Baptismatis haereticorum cedere 1334B deberet, uni et soli Christo potestatem de actu suo judicandi tribuebat: «Exspectemus,» inquit in exordio concil. Carthag. III, «universi judicium Domini nostri Jesu Christi, qui unus et solus habet potestatem de actu nostro judicandi.» Fere similia scribebat S. Doctor ad Magnum et ad Stpehanum R. Pontificem. At verumne esset in rebus fidei hoc Cypriani pronuntiatum? Numquid in rebus fidei quilibet episcopus; immo natio integra concilio generali morem gerere non debet? Numquid unus et solus Christus potestatem habet judicandi de alicujus episcopi vel concilii particularis actu, qui fidem aliquatenus spectaret? Restat igitur ut S. Cyprianus hanc de Baptismo haereticorum quaestionem iis merae retulerit disciplinae capitibus, quae certis in provinciis ita 1334C mordicus retineri possunt, ut ad ea mutanda nec valeat S. Pontificis aut concilii generalis auctoritas. Hic vide, quaeso, candide lector, quantum haereticis patrocinentur, qui ex Catholicis ad pessumdandam Romani Pontificis auctoritatem clamitare non cessant, Cyprianum in hac controversia fidei dogma vindicare voluisse. Si hoc semel ipsis concedatur, concedendum erit et haereticis nec concilium generale, judice Cypriano, supremum in dirimendis fidei controversiis esse tribunal; huic enim aeque ac S. Pontifici denegat S. Doctor potestatem de actu suo judicandi, tam nitide, tam aperte uni, et soli Christo eam tribuens, «qui unus,» inquit, «et solus habet potestatem de actu nostro judicandi.» Profecto prosequitur Eminent. de Bissi in citato jam documento Pastorali, 1334D an 1728, pag. 62: «Est-ce là déclarer qu'on s'en rapporte à la décision d'un concile plénier?»

X. S. Cyprianus cum iis qui a sua opinione recedebant pacem, concordiam ac communionem constantissime servavit: «Nos,» inquit, suam ad Jubaianum epistolam concludens, «quantum in nobis est propter haereticos cum collegis et coepiscopis nostris non contendimus, cum quibus divinam concordiam et dominicam pacem tenemus . . . servatur a nobis patienter et firmiter charitas animi, collegii honor, vinculum fidei, et concordia sacerdotii;» et in epist. ad Stephanum Rom. Pontificem 72. «Caeterum scimus quosdam quod semel imbiberint nolle deponere, nec propositum suum facile mutare; sed salvo inter collegas 1335A pacis et concordiae vinculo, quaedam propria, quae apud se semel sint usurpata retinere. Qua in re nec nos vim cuiquam facimus aut legem damus;» et in exordio concilii Carthag. III: «Superest ut de hac ipsa re singuli quid sentiamus proferamus neminem judicantes aut a jure communionis aliquem, si diversum censerit, amoventes.» De Cypriano id expresse testatur S. Hieronymus in dialogo adversus Lucifer., c. 9; id centies affirmat S. Augustinus in suis de Baptismo adversus Donatistas libris. Et quod velim observes pacem hanc cum aliter sentientibus, tunc etiam se tenuisse profitetur antistes Carthaginensis, quando contrariam Rom. Pontificis judicium nondum expertus fuerat, ut patet ex verbis citatis, tum epist. ad Jubaian., tum epist. ad Stephanum. 1335B Verum itane se gessisset S. Doctor cum adversariis a quibus fidem impugnari censuisset; Cyprianus, inquam, qui «a reprobis circa fidem recedendum esse et quidem ex praecepto divino» affirmat in lib. de Unitate Ecclesiae? Qui «firmiter respuendos eos esse docet qui traditiones suas Dei mandatis contrarias statuere conantur» in epist. ad plebem universam 43? Qui «nullam fidei et perfidiae societatem esse posse» tradit in epist. ad Cornelium 59? Qui tandem «ab iis discendum esse» pronuntiat «qui Christi doctrinae non acquiescunt» in epist. ad Pompeium? «Si quis,» inquit Tomassinus dissert. 2, de Bapt. haeret., p. 48, «de fide a collegis dissenserit contumax a pace ejiciendus est et communione.» Cum ergo S. Cyprianus, salvo inter collegas pacis et concordiae 1335C vinculo de hac Baptismi controversia disputari posse crediderit, et cum diversum sentientibus communionem firmiter servaverit, manifestum est ipsum existimasse illaesam et intactam in toto hoc dissidio fidem remanere, ac nullatenus a suis adversariis impeti vel obscurari. Non ergo fidei, sed merae disciplinae hanc esse controversiam judicavit.

At, inquies, non ideo pacem cum aliter sentientibus servavit S. Cyprianus, quia de fide non agi in hac controversia putaret, sed quia censebat pacem cum iis non esse rumpendam, a quibus etiam fides impeterentur, quamdiu res ultimo Ecclesiae judicio nondum est definita, qualis tunc temporis erat quaestio de rebaptizandis haereticis. Pudenda commenta, quibus soli pascantur qui inventa quaeque deglutiunt; 1335D si Cyprianus existimabat hostes fidei a conciliis particularibus damnandos non esse, nec communione privandos ante ultimam Ecclesiae definitionem, male ergo tam saepius, tam generice, dicebat «a reprobis circa fidem recedendum esse, firmiter respuendos eos esse qui traditiones suas Dei mandatis contrarias statuere conarentur, ab iis discedendum esse qui Christi doctrinae non acquiescerent;» dicere debuisset a talibus non nisi post Ecclesiae definitionem esse recedendum; et vero haecne veterum Patrum agendi ratio erga eos, a quibus fidem impugnari judicabant? Itane se gesserunt Antiocheni Patres erga Paulum Samosatenum ejusque asseclas! itane Patres Alexandrini erga Arium et episcopos ipsi faventes? Itane 1336A Patres Mediolanenses erga Photinum? Itane Patres Alexandrini erga Origenem ejusque sectatores? Itane Patres Constantinopolitani erga Eutychetem? Itane Patres Caesaraugustani erga Priscilianos? Expectaruntne supremam Ecclesiae definitionem ad eos damnandos ac communione privandos? Absit ergo ut illud Cypriano tribuamus, quod cum nullum in ejus scriptis habeat fundamentum a veterum Patrum sensu et agendi ratione tam sit alienum.

Praeterea dicant nobis adversarii, an Cyprianus pro zelo ac studio tuendae fidei integritatis debuerit pacem et communionem cum iis tenere, a quibus, si adversariis credimus, praecipuum fidei nostrae dogma spreta conciliorum Africanorum auctoritate pessumdari putabat? Demum si ad mentem Cypriani ante 1336B ultimam Ecclesiae definitionem a conciliis particularibus damnandi non erant nec communione privandi qui fidem impugnabant, profecto, jam nullo modo ab Ecclesia damnari potuissent ac communione privari. Non quidem ab Ecclesia in concilio generali congregata, talis enim congregatio tunc temporis moraliter impossibilis erat, non etiam ab Ecclesia, ut vulgo dicitur, dispersa, judicium enim Ecclesiae dispersae pendet a judiciis ecclesiarum particularium, quarum nulla in hypothesi juxta Cyprianum eos ante Ecclesiae definitionem damnare debebat, quomodo ergo ab Ecclesia ac dispersa damnati aliquando fuissent, quos nulla damnasset peculiaris Ecclesia? Hic haereant adversarii necesse est, aut alia excogitent. Immotum igitur maneat Cyprianum ab illis fidem impeti 1336C non existimasse, quos a conciliis Carthaginensibus damnari noluit, et cum quibus pacem ac communionem constanter servavit.

Haec quibusdam aliis compendii causa praetermissis, luculenter evincunt momenta causam de Baptismate haereticorum Cypriano visam fuisse rem non fidei, sed merae disciplinae; sive enim res ipsa ad Cypriani mentem examinetur, sive ejus in hac controversia agendi ratio attendatur, utrumque assertionis nostrae veritatem ostendit.

A Cypriano disce originem, disce naturam, disce consectaria suae opinionis et praxis et ad fidem eam revoca si potes, illius enim originem non in Christo, non in Apostolis, sed in Agrippino constituit. Illam propugnat non ut fide credendam, non ut pertinentem 1336D ad fidem, sed tantum ut fidei congruentem et ad eam magis accedentem, ut quid melius, ut quid utilius, ut aliquid proprium certis provinciis, et jure retinendum, quando semel ab ipsis est usurpatum, uno verbo de disciplina se contendere aperte profitetur.

Si de fide tenuisset nullum esse Baptisma ab haereticis collatum, nullam consequenter salutis infantium cum solo haereticorum Baptismo defunctorum spem habuisset, tamen affirmat de eorum salute desperandum non esse; si fidem ab adversariis pessumdari in hac questione censuisset, dicendum foret quod nemo dicet catholicus S. Pontificem scilicet, et cum ipso maximam episcoporum partem Cypriani judicio tunc temporis in fide errasse, immo 1337A universas totius orbis Ecclesias ante Agrippinum.

Si Cypriani spectes agendi rationem, cuilibet episcopo libertatem concedit in hac quaestione sentiendi quid vult, cum aliter sentientibus pacem concordiam et communionem constantissime servat, uni et soli Christo tribuit potestatem de actu suo judicandi; porro in disciplinae negotio cum aliquo colore haec disseruntur in capite fidei catholicae alienissima essent omnia. Nunc ad dissolvenda quae objectantur procedamus.