Ad Primam Lindneri Editionem Praefatio Joannis Augustini Ernesti.

0219A Docto et christiano lectori salutem.

In institutis eorum, per quos bonarum litterarum omnium, imprimisque sacrarum, intelligentiam atque scientiam Deus reddidit generi humano, hoc reperio fuisse, ut et ipsi sacra cum humanis conjungerent, nec minus studiosi essent legendorum veteris Ecclesiae, Graecae Latinaeque, scriptorum, quam quae ab antiquioribus Graecis et Romanis accepta tenerent, et ejusdem conjunctionis auctores suasoresque essent iis, qui se ad eorum disciplinam auctoritatemque contulissent. Ne exempla e longinquo repetamus, externisque de populis, Erasmus, quem in principibus instauratoribus humanitatis eruditae numerant omnes, non minus curaverat, ut in scriptis antiquorum Ecclesiae 0219B Doctorum versatus esset, quam in profanis Graecorum et Latinorum, nec plus ei debet antiquitas Graeca et Romana, quam Ecclesiastica, ut qui haud paulo plura volumina Ecclesiae veteris Doctorum, quam classicorum auctorum, ad fidem codicum recensuit, castigavit, illustravit. In nostris autem terris, primum, qui in hac ipsa Lipsia nostra fundator bonarum litterarum exstitit, Petr. Mosellanus, ita Graecos et Latinos scriptores interpretatus est, ut pariter ad intelligentiam et lectionem Pp. interpretandis Scripturis S. et praelegendis poetis ecclesiasticis, adolescentes aemulantes ejus studia, hoc est, florem juventutis, adduceret. Quam disciplinam ab eo acceptam retinuit, et suis tradidit Casparus Bornerus, vir et ipse, ut judicat Joach. Camerarius (in 0219C Vit. Ph. Melanchth. p. 71) ad disciplinas fundandas natus, cui Lutherus et Melanchthon tantum in hac Academia tribuerunt, quantum nemini. Cujus rei auctorem idoneum habemus Georgium Fabricium, scholae Bornerianae alumnum, qui eamdem ab eo disciplinae formam accepit. Nam in Epistola, qua Alexandro, Martisburgensis praesulatus administratori commendat corpus poetarum Christianorum, ait: «Se Leipsae audivisse Casp. Bornerum, hymnos Prudentii 0219D interpretantem eruditissime: eamque lectionem illum, a viro clarissimo Petro Mosellano sibi quasi per manus traditam, fideli possessione ad usum publicum multos annos retinuisse .» Nec ab ea ratione recessit Joachimus Camerarius, tertius de numero eorum, qui litteras apud nos fundarunt, quem studiose diligenterque tractasse scriptores ecclesiasticos, 0220A et disciplina Mosellani arguit, et clare docent Notationes figurarum sermonis Domini J. C. et Apostolorum, et alii libelli, ad rem ecclesiasticam pertinentes. Quid dicam de illo Germaniae praeceptore Philippo? quem, quis nescit, cum summus esset litteris in graecis latinisque, quoad e poetis, oratoribus, historicis et philosophis non Christianis, discuntur, eumdem principem illis temporibus in his praesertim terris, fuisse litterarum ecclesiasticarum, ita versatum in omni genere scriptorum veteris Ecclesiae, ut nihil aliud, nisi hos, tractasse videri posset. Atque, quod magis mirere, in eo genere prope adhuc juvenis ita profecerat, ut in colloquio, quod in hac urbe de religione, auctore Georgio, duce, a. MDXIX fuit, disputantibus cum Eccio Theologis, Carolostadio et Luthero, 0220B etiam loca Patrum subjiceret inter disputandum, quibus illi adversus Eccium uterentur. Ex quo intelligi potest, hanc tum disciplinae formam in Germaniae locis, quae bonis litteris plurimum tribuerent, fuisse, ut utrumque genus litterarum, a prima prope pueritia, conjungeretur. Ejus porro disciplinae diligentem custodem, et auctorem ac commendatorem patria nostra habuit Georgium Fabricium, ut illa ipsa, quam ante commemoravimus, Epistola declarat, in qua graviter queritur eos, qui latinae elegantiae studiosi esse ac videri velint, negligere plerumque scripta antiquorum Ecclesiae Doctorum, quorum lectio egregiam doctrinam Ecclesiaeque utilem suppeditet, pietatemque alat, cujus haud paulo major esse debeat, quam elegantiae, cura. Quid? Barthium, Reinesium, 0220C Rivinum, Rittershusium et haud paucos alios, quis satis cognitos habet, quin sciat, eos in caetera, latinarum imprimis litterarum, scientia, etiam hoc genus diligentissime tractasse, coluisse atque ornasse? Quam multos alios de recentioribus litteratoribus possum commemorare, qui plurimum huic generi scriptorum legendo tribuerunt: in his Jo. Frid. Gronovium, unum omnium elegantissimum Romanorum scriptorum interpretem, qui non minus 0220D bonis observationibus antiquos scriptores ecclesiasticos illustravit et castigavit, quam Romanos.

Eam autem rationem multas et magnas utilitates habere, plurimum etiam delectationis non illiberalis, facile doceri potest. Ac primum, quod litterarum Graecarum et Latinarum instaurationem profuisse ad instaurandam doctrinae sacrae puritatem et integritatem, una et consentiente voce, litteratores pariter atque theologi eruditi praedicant, id profecto hac maxime de causa contigit, quod earum litterarum studium 0221A cum divinorum primum, deinde vero etiam veterum Ecclesiae Librorum lectione et interpretatione conjunctum est. Etenim illae litterae etsi hanc vim habere potuere, ut ingenia ad elegantiae sensum acuerent, et ejus amorem incenderent, tamen, si in iis, hoc est, in profanorum librorum lectione se continuissent earum studiosi, nihil aliud nisi contemptum eorum suscipere potuissent, qui rerum divinarum scientiam traderent, propterea, quod eorum disciplina barbariae sordibus contaminata et obscurata esset. Ac quod traditum est de nonnullis illius temporis litteratoribus, eos abhorruisse a religione, et divina contempsisse atque risisse, id si ita est, et non potius criminandi et invidiae faciendae causa tum a barbaris hominibus, qui contemptum sui ulcisci 0221B cuperent, confictum est, quod doctissimi quidam viri existimant, nescio, an iis acciderit propterea, quod in legendis tractandisque libris gentilium acquiescerent, eorumque elegantia et suavitate ita capti tenerentur, ut nihil aliud attingere cuperent aut sustinerent. In quo facile accidere potuit, ut disciplinam religionis judicarent e stupore et stultitia eorum vel hominum qui eam tum profiterentur, vel librorum de religione, qui in manibus hominum essent. Enimvero cum quidam his litteris imbuti ad veteres Ecclesiae Doctorum libros Graecos Latinosque cognoscendos se dedissent, quorum intelligendorum facultatem illarum litterarum scientia dederat, tum vero et ipsos Libros sacros rectius intelligere discebant, et quod vulgaris disciplina 0221C theologiae habebat stultitiae et inscitiae, id ei vitio hominum indoctorum et barbarorum additum, intelligebant. Qua re incensi sunt animi ad studium liberandae divinae doctrinae ab sordibus errorum et ineptiarum scholasticarum, quibus per tot saecula contaminata et oppressa jacuerat.

Atque ut litterae humaniores hac ratione profuerunt religioni, sic iis vicissim religio, earumque cum scriptorum Ecclesiasticorum lectione conjunctio plurimum profuit. Etenim cum Sophistae et Theologistae barbari ante clamassent, litteras illas obesse religioni, aut certe in verbis, fabulis, inanibus historiis versari totas, nihil prodesse disciplinis majoribus, a rebus magnis et utilibus ad religionem vacuas esse, eamque ob causam inutiles, nec dignas studio 0221D juventutis, quod jactatum etiam in hac Academia traditur, cum Rhagius Aesticampianus eas docere coepisset, Andrea Delitiano eum quintam in curru rotam vocante, os iis obturatum est tum, cum eae litterae ad sacrorum Librorum, ad Ecclesiae Patrum intelligentiam translatae essent, intelligereturque, per eas aditum dari ad veram sacrorum librorum interpretationem et ad veram Theologiae scientiam. Itaque cum P. Mosellanus interpretari coepisset Epistolas Pauli, in quo maxime, ut tum erant tempora, adjuvabatur Patrum Graecorum et Latinorum lectione, tanti concursus juventutis sunt facti, et ad illas ipsas, et ad caeteras ejus lectiones, ut jam victi jacerent, qui bonis litteris ante essent adversati. 0222A Ac nescio, an nunc quoque vendibilior litterarum humaniorum bona merx foret in Academiis, si earum disciplina cum sacris tali modo conjungeretur ab eorum doctoribus, qui in plerisque locis prope soli sedent in scholis. Nam et per se utilior disciplina humanitatis redderetur, et facile intelligerent juvenes, eas litteras sibi non modo, quae nunc vulgaris opinio est, ad qualemcumque latine scribendi facultatem profuturas, quam permulti ne expetunt quidem, quod ejus sibi pro institutae vitae rationibus exiguum aut nullum usum vident fore, sed etiam, et multo quidem magis, ad doctrinae utilis copiam, ad quam ipsam et expetendam paulatim allicerentur, et comparandam adducerentur.

Neque enim profecto dici hoc vere potest, non 0222B habere Doctorum veteris Ecclesiae libros, quo possimus in omni genere doctrinae, quod habeat aliquam vel cum religione conjunctionem, vel ad sacram scientiam bene tractandam utilitatem, juvari. Longum foret demonstrare, quid ab iis praesidii ad Theologiam, ad interpretationem Scripturarum sacrarum, ad sacram civilemque historiam, ad Geographiam utramque, ad alias artes ac disciplinas, et quomodo, peti possit. Integri commentarii hoc argumentum est, quem nunc non scribimus. Ad eloquentiam eam, qua in templis uti convenit, quantam copiam rerum, argumentorum, imprimis popularium, sententiarum maxime optimarum, etiam acutarum et venustarum, suppeditabit ea lectio recte instituta, hoc est, si doctor, in hoc genere librorum versatus, indicaverit, 0222C quid in uno quoque sit ad hanc rationem utile. Sunt enim in hoc genere sane multi egregii et copiosi, ut nihil dicam de Chrysostomo, et aliis Graecis, eloquentiae nomine claris, Tertullianus, Cyprianus, Augustinus, imprimisque Ambrosius cum Salviano, Petro Chrysologo, et, quod quidem ad copiam bonarum, acutarum, et venustarum sententiarum attinet, quarum in eloquentia ecclesiastica usus sit, omnium principe, Bernardo, qui nullam aliam ob causam mellifluus dictus est. Atque hanc sententiarum copiam ex talibus tanto salubrius hauserint studiosi, quod de religione vera scripti sunt, iisque legendis etiam sensus pietatis excitabitur, aletur, et confirmabitur, quod in Christianorum veterum, etiam poetarum, lectione imprimis spectabat Georgius 0222D Fabricius: «Non enim,» inquit, (Praefat. ad Poet. Christ. p. 4) «finis studiorum et doctrinae unicus est, ut linguam perpolitam et volubilem habeas, sed ut colatur et abundet rerum magnarum et utilium scientia animus. Omnino autem nullae res majores, fructuosiores, et digniores sunt, quam pietatis et religionis scientia, quae peti ex his scriptoribus potest: in quibus etiamsi alia non excellunt, tamen lectorem meliorem et sanctiorem possunt dimittere.» Sed profecto inscitia nostrorum temporum et ignavia, quae etiam apud Theologos in hac parte longe lateque dominatur, nimis humiliter sentit de hoc toto genere scriptorum, quod tamen aut omnino non novit, aut vix aliquando per leves et raras occasiones quasdam 0223A (hoc est, ad testimonium citandi causa, sed fere ex indicio novitiorum scriptorum) inspexit. Ego, ut in ea parte me contineam, quae ad eloquentiae studia maxime pertinet, unam Cypriani Epistolam de longioribus, et accuratius scriptis, velut secundam, Ambrosii item eam, quam Symmacho, paganicae religionis conservationem ab imperatoribus disertissima epistola petenti, opposuit, vel Bernardinam, qua S. Theoderici Abbati Guilielmo, apud quem delatus erat, quod studiose detraheret de Cluniacensibus monachis, ita se purgat, ut eorum vitia omnia exprimat: has igitur, ut alia similia taceam, longe praetulerim omnibus latinis Panegyricis, qui Pliniano subjiciuntur, parum abest; quin etiam ipsius Plinii ambiguis argutiis, et assentationibus eruditis, propter 0223B quas Panegyricum ejus admirantur. Venit in mentem, dum Bernardi mentionem facio, librorum ejus de Consideratione, ad Eugenium III. P. R. scriptorum, quos nuper in historiae Eccl. lectionibus commendavi studiosis Sunt ii sane, ut caetera istius viri, et Patrum Eccl. fere omnium, scripta, de Lud. Vivis verissimo judicio, non pellucidae, sed perturbatioris aquae, hoc est, non omnino purae latinitatis et elegantis: at scripti, ut puto, ad imitationem nobilissimae Epistolae Ciceronis ad Quintum Fr. de bene administranda provincia, cujus etiam sententias quasdam habet, quamquam alia veste indutas; at in iis non minori arte, nec minus molli articulo, tractat Eugenium, quam Marcus fratrem, hortans per laudem, et ita praescribens bene gerendi Pontificatus 0223C rationem, ut omnia Pontificum, quales illis temporibus erant, Eugenii ipsius, aulaeque Pontificiae, et cleri universi vitia clarissime describat, servans ubique decorum, et offensionem vitans. Itaque cum primum illos libros legere coepi, quamquam assuetus purioribus et elegantioribus, tamen ita me tenuerunt, ut ab eis non ante, quam ad finem perlegissem, discesserim. Quod si talibus legendis ipse teneri potui, cum tam studiose principes eloquentiae Graecae Latinaeque, nec, ut opinor, sine sensu elegantiae, tractarem, et inde fructum doctrinae capere, qui mihi nequaquam contemnendus videretur: alios, minus istis humanitatis studiis deditos, minus etiam in iis provectos, non delectari, non adjuvari posse ad doctrinam putem?

0223D Sed sicut in antiquioribus Graecis et Latinis, quos classicos vocamus, ordo quidam, accommodatus aetati profectibusque discentium, praescribi a magistris humanitatis solet: sic etiam in hoc genere ratio quaedam talis adhiberi debet. Neque enim omnia omnibus apta sunt, aut omni tempori, studiisque omnibus. Alia juvenilis aetas desiderat, cum litteris Graecis et Latinis maxime vacat, alia cum in altioribus Theologiae studiis versatur, alia in principiis, alia cum longius in iis progressa est, cum ad perfectionem quamdam et copiam doctrinae aspirat. Ac mihi non hoc jam est institutum, ut de universa legendorum Patrum ratione et ordine universo disseram: de initiis ejus studii satis erit monuisse. In quibus mihi rectissimum 0224A videtur, proponi et commendari eos libros, qui maximam habeant conjunctionem cum caeteris istius aetatis studiis, vel rebus, vel genere dicendi. Dubitari autem non potest, quin ejus generis sint maxime libri ii, qui religionis Christianae veritatem demonstrant, et superstitionem paganicam oppugnant. Nam rerum, primum, magna pars vel nota est ei aetati e gentilium scriptorum, poetarum maxime, lectione, quod efficit intelligentiam eorum librorum faciliorem, vel lucem vicissim affundit illis libris, in quibus cognoscendis tum maxime versari debet. Est etiam aetate ipsa classicis scriptoribus conjunctissimum hoc genus, cum maxima pars ex eo it tempore, quo superstitio gentilis dominabatur. Ipsi vero auctores eorum librorum, etiam qui serius vixere, ut 0224B Augustinus, Orosius, et alii, vel magistri eloquentiae fuere, quod de plerisque traditum est, vel ejus et humaniorum litterarum omnium studiosi imprimis. Itaque in iis cura dictionis et artificium dicendi ac disserendi magis fere, quam in caeteris apparet. Nam si qui habent aliquid impuritatis in verbis, aut in dicendi genere duri et horridi, ut Arnobius, id fere a patria traxere. In quo potest caveri juventuti, ne inde aliquid trahat, si indifferantur ad id tempus, cum in bene scribendi ratione, saltem quoad puritatem verborum, aliquid firmitatis sunt consecuti. Mihi initium talium librorum legendorum fuit Minucius Octavius, in quem primum incidi in schola Portensi, in qua tum huic lectioni aliquid tribuebatur, de magistrorum commendatione, nec facile erat de provectioribus, 0224C qui non unum et item alterum talem scriptorem, poetas etiam aliquot Christianos, haberet, quos per dies dominicos, aliosque festos, legeret. Atque hinc mihi primum injectus est amor scriptorum Ecclesiasticorum, qui post etiam confirmatus est, cum et litteratores maximos viderem iis multum tribuisse, et principes Theologorum, primum a praeceptoribus audirem, deinde ipse viderem, inde a Lutheri temporibus, Patrum scriptis cognoscendis plurimum studii tribuisse.

Quo magis probavi Viri doctissimi, Jo. Gottlieb Lindneri, Scholae Salzensis in Thuringis Conrectoris dignissimi, consilium, Minucii rursus edendi, et cum aliorum doctorum virorum, tum suis animadversionibus talibus illustrandi, per quas facilior esset lectio 0224D ejus et utilior juventuti scholasticae. Ipsis autem notis Viri perspiciendis vidi, non modo multa bene de verbis rebusque tradita esse, sed etiam crisin adhibitam esse modestam et accuratam, quae defendenda magis et explicanda lectione vulgata, quam conjecturis exercendis occuparetur, quas nimis multas expertus est Minucius. Itaque confido, hunc libellum utilem fore et accommodatum multis nominibus juventuti, vehementerque opto, ut Vir doctissimus, cum alia praemia docti hujus laboris, omninoque doctrinae suae, capiat, tum maxime hoc, ut intelligat, se eo utilem juventuti Christianae operam navasse: quod et ipsum maxime in hoc labore suscipienda spectasse confido. Scr. Lipsiae a. d. IV. Kal. Martias.