Articulus II. Utrum Minucius Felix sit hujus libri auctor, et quis ille fuerit.

Minucium Felicem hujus libri, sive dialogi, auctorem esse tam invicta scriptorum omni fide majorum auctoritate probatur, ut nullus ea de re dubitandi 0380C locus ulli superesse possit. Firmianus siquidem Lactantius, qui Diocletiano imperante, sicuti notat Hieronymus (Hieronym. Catalog. Script. § 80) , nec longo post Minucium tempore floruit, haec de illo habet verba (Lactant. lib. I de vera Relig. cap. 11) : «Minucius Felix in eo libro, qui Octavius inscribitur, sic argumentatus est: Saturnum, cum fugatus esset a filio, in Italiamque venisset, etc.» Quae quidem in hoc Minucii libro revera legimus. Post haec vero idem Lactantius: «Ex his, inquit, qui mihi noti sunt, Minucius Felix non ignobilis inter causidicos loci fuit. Hujus liber, cui Octavius titulus est, declarat quam idoneus veritatis assertor esse potuisset, si se totum ad id studium contulisset (Lactant. lib. V de Justitia cap. 1) .»

0380D Hieronymus vero in suo de Viris Illustribus seu Ecclesiasticis Scriptoribus Catalogo: «Minucius Felix, inquit, Romae insignis causidicus, scripsit dialogum Christiani et ethnici disputantium (antiquissimus S. Germani a Pratis codex ms. disputantis), qui Octavius inscribitur . . . Meminit hujus Minucii et Lactantius in libris suis» (Hieronym. de Scriptor. Eccles. cap. 58) , in his scilicet, qui a nobis, uti vides, citati sunt. Ad Magnum vero, haec adhuc de illo scripsit (Idem, Epist. ad Magn) : «Minucius Felix, causidicus Romani fori, in libro, cui titulus Octavius est, et in altero contra Mathematicos, si tamen inscriptio non mentitur auctorem, quid gentilium scripturarum dimisit intactum?» Ad Heliodorum quoque haec de Nepotiano 0381A scribit (Idem, Epist. ad Heliodor.) : «Illud aiebat Tertulliani . . . Sic Minucius Felix, ita Victorinus, in hunc modum est locutus Arnobius.» Denique in Apologia adversus Jovinianum (Idem, Epist. 30, ad Pammach, seu Apolog. Adv. Jovin.) : «Taceo, inquit, de latinis Scriptoribus Tertulliano, Cypriano, Minucio, Victorino, Lactantio, Hilario.»

Longum sane et inutile foret omnia recentiorum scriptorum de hujus libri auctore proferre testimonia. Satis enim constat eum Minucio nostro ab omnibus, nomine reclamante, attribui, ac jure plane merito vindicari.

Ei autem, qui ab aliquibus Minucius littera c, in t mutata, nuncupatur, Marci agnomen erat. Octavius siquidem his eum verbis compellavit: «Non boni 0381B viri est, Marce frater, hominem, etc.» Caecilius vero: «Quamquam tibi, Marce frater, etc.»

Quam nota autem omnibus, et nobilis fuit consularis apud Romanos Minuciorum familia tam cuilibet hactenus incompertum utrum ex ea, aut qua ex alia suam Minucius noster originem duxerit. Neque ulli magis exploratum quae fuerit illius patria. Quidam tamen eum ex hujus, de quo agimus, stylo in Africa natum suspicantur. Sed hi nec probant, nec probare possunt aliquid durioris Africani sermonis in eo deprehendi. Numquid potiori jure dici posset Caecilium et Octavium, tanto amoris vinculo Minucio devinctos, revera Africanos fuisse, ejusque populares? At sane id, sicut paulo post videbimus, neque ita certum est, neque ex illorum quantavis amicitiae necessitudine 0381C potest ullo absque dubio colligi.

Neminem vero fore putamus, qui negabit Minucium Romae, quae tunc caeterarum totius mundi urbium caput erat, diu mansisse, ubi causidici munere fungebatur. Citati quippe a nobis Lactantius atque Hieronymus illud palam aperteque asseverant. Ipsemet vero Minucius hujus libri initio scribit Octavium ad se Romam venisse, atque una cum eo et altero comite paulo post Ostiam petivisse: «Cum ad vindemiam, inquit, feriae judiciariam curam relaxaverant,» id est, cum a forensi labore, quo per totum annum occupabatur, vindemiarum tempore vacaret. Nonne etiam Octavius de se ipso, et de Minucio, vel potius Minucii tantum nomine dixit: «Nos tamen sacrilegos aliquos, et incestos, parricidas 0381D etiam defendendos et tuendos suscipiebamus; hos vero,» scilicet Christianos, «nec audiendos in totum putabamus.» Ex quibus liquet illum, cum ethnicus adhuc esset, causidici obiise munus.

Nobis autem ipsemet testis est se ab ineunte aetate, et usque ad eam jam satis adultam, omnibus obligatum fuisse gentilium superstitionibus, ac nuntio tandem eis misso, christianam fidem amplexatum. De se siquidem, ac de Octavio haec scriptis tradidit: «Solus in amoribus conscius ipse, socius in erroribus; et cum discussa caligine de tenebrarum profundo in lucem sapientiae et veritatis emergerem, non respuit comitem, sed quod gloriosius est, praecucurrit.» Caelius vero ab ipso orationis suae 0382A exordio, ita eum alloquitur: «Quam tibi, Marce frater, de quo cum maxime quaerimus,» id est, de ethnicae et christianae religionis veritate, «non sit ambiguum; ut pote cum diligenter in utroque vivendi genere versatus, repudiaris alterum, alterum comprobaris.» Quin etiam Octavius non tam de ipso fortasse, quemadmodum diximus, quam de Minucio Felice hunc rursus loquitur in modum: «Quam autem iniquum sit de incognitis,» scilicet Christianis, «et inexploratis judicare, quod facitis, nobis ipsis poenitentibus credite. Et nos enim idem fuimus, et eadem vobiscum quondam adhuc caeci et hebetes sentiebamus, quasi Christiani monstra colerent, infantes vorarent, convivia incesta miscerent. Nec intelligebamus ab his fabulas istas semper ventilari, et 0382B numquam vel investigari, vel probari . . . hos nec audiendos in totum putabamus. Nonnumquam etiam miserantes eorum crudelius saeviebamus, ut torqueremus confitentes ad negandum, videlicet, ne perirent, exserentes in his perversam quaestionem, non quae verum erueret, sed quae mendacium cogeret. Et si quis infirmior, malo pressus et victus, Christianum se negasset, favebamus ei, quasi ejerato nomine, jam omnia facta sua illa negatione purgaret. Agnoscitisne eadem nos sensisse et egisse, quae sentitis et geritis?»

Sed a nobis fortasse aliquis insuper inquiret, utrum Minucius Felix post datum christianae fidei nomen, in causidici munere obeundo suam adhuc impenderit operam. Sed is, quaeso, animum ad ea 0382C advertat, quae paulo ante observabamus, illum cum Caecilio et Octavio Ostiam, ubi disputatio, quae hoc, quo de agimus, libro exhibetur, habita est: tunc venisse, quando, «Ad vindemiam feriae judiciariam ejus curam relaxaverant.» Atqui tum, uti ex citatis paulo ante Caecilii verbis ostendimus, Minucius christianam religionem profitebatur. Quapropter ubi Caecilius obvium Serapidis simulacrum adorasset, tum illico in Minucium sic Octavius invectus est: «Non boni viri est, Marce frater, hominem domi forisque lateri inhaerentem sic in hac imperitiae vulgaris caecitate deserere, ut tam luculento die in lapides eum patiaris impingere . . . cum scias hujus erroris non minorem ad te, quam ad ipsum infamiam redundare.» At ibi Octavius, uti vides, Minucium ideo 0382D arguit, quod christianam religionem tunc professus, in eo, quod ad Ostiense littus pergebat, itinere passus fuisset Serapidis simulacrum a Caecilio individuo suo comite adorari.

Neque id ulli mirum videri debet. Tum enim Christiani nec sua munera, nec dignitates, aut alia officia cum ethnicorum religione deponere consueverant. Sed illi tunc, sicuti diximus, et fusius infra dicemus, per totum terrarum orbem dispersi, atque cum ethnicis permisti, solebant quaelibet munia et negotia, solo deorum cultu excepto, cum eis agere. Unde Tertullianus (Tertull. Apologet. cap. 37, pag. 33) : «Hesterni, inquiebat, sumus, et vestra omnia implevimus, urbes, insulas, castella, municipia, 0383A conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias, palatium, senatum, forum, sola vobis reliquimus templa.» Et infra (Idem ibid. cap. 42) : «Itaque non sine foro, non sine macello, non sine balneis, tabernis, officinis, stabulis, nundinis vestris, caeterisque commerciis cohabitamus hoc saeculum. Navigamus et nos vobiscum, et vobiscum militamus, et rusticamur, et mercamur; proinde miscemus artes, operas nostras publicamus usui vestro. Quomodo infructuosi videamur negotiis vestris, cum quibus, et de quibus vivimus, non scio. Sed ceremonias tuas non frequento, etc.»

Quam pie autem et sancte postea Minucius vixerit, his Eucherius Lugdunensis episcopus docet verbis ( Eucher. Lugdun. epist. ad Valerianum): «Et quando 0383B clarissimos facundia Firmianum, Minucium, Cyprianum, Hilarium, Joannem, Ambrosium ex illo volumine numerositatis evolvam? Dixerant, credo; Quid hoc est? Surgunt indocti et coelum rapiunt: et nos cum doctrinis nostris ecce ubi in errore volutamur et sanguine. Dixerant istud; et idcirco ipsi postea vim intulerunt regno.»