Articulus V. Quomodo Minucius telum ethnicorum, Christianis cultum crucis objicientium, in illos retundat, qui cruces in deorum simulacris, cantabris, vexillis, tropaeis honorabant, ac quarum signum in tumentibus navium velis, in jugo, et homine expansis brachiis orante repraesentatur.

0533D

Satis Minucio non fuit Ethnicos crucis cultum Christianis exprobrantes confutasse, sed id ipsum, quod inde conjiciebant telum, in illos sic retundit: «Vos plane ligneos deos consecratis, cruces ligneas, ut deorum vestrorum partes forsitan adoratis. Nam et signa ipsa, et cantabra,» (male aliqui scriptum 0534A volunt labara) «et vexilla castrorum, quid aliud, quam inauratae cruces sunt et ornatae? Tropaea vestra victricia non tantum simplicis crucis faciem, verum et affixi hominis imitantur.» Videtur autem auctor noster haec delibasse ex Tertulliano, qui eodem prorsus modo illam ethnicorum de cultu cruci, a Christianis exhibito, vanam argumentationem refellit: «Qui crucis,» inquit, nos «religiosos putat, consecraneus erit noster, cum lignum aliquod propitiatur. Viderit habitus, dum materiae qualitas eadem sit. Viderit forma, dum id ipsum Dei corpus sit. Et tamen quanto distinguitur a crucis stipite Pallas Attica, et Ceres Pharia, quae sine effigie rudi palo, et informi ligno prostat? Pars crucis est omne robur, quod erecta statione defigitur: nos si forte integrum 0534B et totum Deum colimus. Diximus originem deorum vestrorum a plastis de cruce induci. Sed et victorias adoratis, cum in tropaeis cruces intestina sunt tropaeorum. Religio tota castrensis signa veneratur, signa jurat, signa omnibus deis praeponit. Omnes illi imaginum suggestus insignes, monilia crucum sunt, siphara illa vexillorum, et cantabrorum stolae crucum sunt. Laudo diligentiam: noluistis nudas et incultas cruces consecrare» (Tertullian., Apologet., cap. 16, pag. 17) . Alio autem in libro eadem, sed aliis verbis repetita legi ab omnibus possunt (idem, lib. I, ad Nation., cap. 12, pag. 58) .

Cur autem Minucius dixerit ab ethnicis cruces ligneas, ut deorum suorum partes adorari, his intelliges ejusdem Tertulliani verbis. Cujusvis Dei «simulacrum, 0534C inquit, prius argilla deformat cruci et stipiti superstructa. In patibulo,» id est, cruce, «corpus Dei vestri dedicatur» (idem, Apologet., cap. 12, pag. 14. Idem, lib. I, ad Nation., cap. 12, pag. 58 et seqq.) . Quod quidem alio in libro planius clariusque explicat: sed quia longior ibi est, ad ejus librum te mittendum satius duximus. Neque tamen sine aliqua observatione praetermittendum est, adjectum a Minucio adverbium «forsitan» ante «adoratis.» Numquid enim illud omnino asseverare noluit, quoniam ethnici deorum suorum simulacra adorantes, ad suppositas eis cruces animum non advertebant? Quid vero, si illud ironice, atque idcirco affirmanter, quemadmodum Tertullianus, dixerit?

Ante utrumque vero Justinus Martyr Ethnicis similiter 0534D objecerat «castrorum vexilla, et tropaea victricia» esse cruces, ut ait Minucius, vel sicut Tertullianus dixit «crucum stolas» (Justin. Apol. I, pag. 90) . Omnibus autem cum id satis compertum sit, nihil amplius addemus, nisi illa Hieronymi ad Laetam verba: «Vexilla militum crucis insignia sunt» (Hieronym. epist. 57, ad Laet. pag. 591) .

Memorata vero ab auctore nostro, et Tertulliano «cantabra» erant signa, quae purpura, et auro ornata, in pompis et solemnitatibus cum deorum figuris per urbem ferebantur. Neque aliud inter cantabra et vexilla intercedebat discrimen, nisi quia haec vela tantum erant, colore suo notissima: cantabra vero ab illis discernebantur et colore suo, et carmine 0535A aliquo, vel nomine, quo grati aliquid ac jucundi significabatur.

«Tropaea» porro erant capta hostium spolia, quae duplici veru, uno recto, et transverso altero, atque idcirco crucis effigiem referente, solebant imponi. Tropaeis autem ferendis praepositi vocabantur cantabrarii, quorum mentio in Theodosiano codice, in quem legendae sunt Gothofredi notae, et Bullingeri, de Spoliis Gallicis, animadversiones (Cod. Theodos. leg. 2 de Collegiatis, tom. V, pag. 192. Bulling. de Spol. Graec., cap. 3) .

Pergit Minucius, et ait crucis signum naturaliter videri in navi, quae velis tumentibus vehitur, et in jugo, quo consuevit terra arari. Sed haec adhuc fusius explicat Justinus martyr. Navis autem antennam 0535B esse crucis signum Tertullianus Hieronymusque observarunt (Tertullian. lib. advers. Judaeos, cap. 11. Hieronym. Epist. ad Heliod.) .

Aliud porro naturale crucis signum est homo «manibus,» uti ait Tertullianus, «expansis» vel quemadmodum Minucius noster loquitur: «Homo qui, porrectis manibus, Deum pura mente veneratur» (Tertull. lib. II, ad Nation., cap. 12) .

Sed quorsum, inquies, ex hoc exemplo contra Ethnicos ille disputavit? Numquid et hi ethnici expansis etiam manibus preces fundebant? Ita sane; nec preces tantum, sed et sua hoc ritu faciebant vota, quemadmodum plurimis quorumlibet scriptorum testimoniis probatu facillimum est. Virgilius siquidem de Anchise cecinit:

0535C At Pater Anchises oculos ad sidera laetus
Extulit, et coelo palmas cum voce tetendit:
Jupiter omnipotens, precibus si flecteris ullis, etc. (Virgil., l. II Aeneid., v. 687 et seqq.)
Sequenti autem in libro:

Corripio e stratis corpus, tendoque supinas
Ad coelum cum voce manus, et munera libo
Intemerata focis. (Virgil., l. III Aeneid., v. 176 et seqq.)
Paulo post vero dicit ab eodem Auchise passis, id est, extensis manibus numen invocatum:

At Pater Anchises passis de littore palmis,
Numina magna vocat. (Ibid., v. 263.)
0535D Quid plura? Ipse alibi de alio cecinit:

Respicit ignarus rerum ingratusque salutis,
Et duplices cum voce manus ad sidera tendit:
Omnipotens genitor, etc. (Idem, l. X, v. 666 et seqq.)
Ovidius etiam de nauclero tempestatis tempore:

Ipse gubernator tollens ad sidera pulmas,
Exposuit votis, immemor artis, opem. (Ovid., l. I Trist., Eleg. 10).
Alibi vero:

. . . . . . . . Hic votis numen adorat,
Brachiaque ad coelum, quod non videt, irrita tollens,
Poscit opem. (Idem., l. II, Metamorph., 58.)
Plura si velis, tibi suppeditabit Brissonius (Brisson., 0536A lib. II, de Formul., pag. 44 et 118) . Non solum autem gentiles, sed Moyses etiam, Israelitis contra Amalecitas pugnantibus, «cum levaret,» scilicet ad coelum manus, ac Deum pro eis precaretur, «vincebat Israel» (Exod., cap. XVII, 11) .

Christianorum vero eumdem fuisse morem perspicue docet Tertullianus: «Illuc,» id est, coelum, «suspicientes Christiani, inquit, manibus expansis, quia innocuis; capite nudo, quia non erubescimus; denique sine monitore, quia de pectore oramus (Tertull., Apolog, cap. 30) . Alio quoque in libro scribit: «Nos vero non attollimus tantum manus, sed etiam expandimus e dominica passione modulatum, et orantes confitemur Christo» (Idem, lib. de Orat., cap. 11) . At de his Tertulliani verbis nos suo loco.

0536B Ambrosius etiam ubi sanctissimae Agnetis martyrium describit: «Si ad aras, ait ille, invita traheretur, tendere Christo inter ignes manus, atque in ipsis sacrilegis focis tropaeum Domini signare victoris,» id est, dominicae crucis signum, uti ibidem annotavimus (Ambros., lib. II, de Virgin., cap. 2, § 7, pag. 148) .

Denique ut alios complures missos faciamus, Prudentius cecinit ex martyrum Fructuosi, Aurelii, et Eulogii manibus, quas ad Deum in flammis tollebant, vincula excidisse:

Non ausa est cohibere poena palmas,
In morem crucis ad Patrem levandas,
Solvit brachia, quae Deum precentur (Prudentius in Hymno Fruct., etc., p. 187.)
0536C Nec mirum sane; quandoquidem Paulus in prima ad Timotheum epistola scripserat: «Volo viros orare in omni loco, levantes puras manus» (Paul. Epist. I, ad Tim., cap. II, 8) .

Recte igitur ex his auctor noster concludit: «Ita signo crucis aut ratio naturalis innititur, aut vestra,» scilicet gentilium, «religio formatur.»