Ann. Chr. CCLII.
Epistola X. Seu Epistolae S. Cypriani Ad Antonianum Prima Pars, In Qua Cyprianus De S. Cornelio Disserit.
(Erasm. IV, 2. Pamel. Rigalt. Baluz. LII. Paris. LI, Oxon. Lips. LV. Pars prima tantum apud Coustant. I. col. 159; Galland. III, pag. 347.)

Partis Prioris Argumentum.— Cyprianus Antoniano 0762C falsas opiniones Novatiani litteris ipsi injectas levat. Ipse a levitatis suspicione circa lapsorum causam se purgat. Quam canonice Cornelius in locum Petri sit promotus, et quam fortiter in eo se gesserit, enarrat.

Cyprianus Antoniano Fratri Salutem.

I. Accepi primas litteras tuas, frater charissime, 0763A concordiam collegii sacerdotalis firmiter obtinentes, et catholicae Ecclesiae cohaerentes: quibus significasti cum Novatiano te non communicare, sed sequi consilium nostrum, et cum Cornelio coepiscopo nostro unum tenere consensum. Scripsisti etiam, ut exemplum earumdem litterarum ad Cornelium collegam nostrum transmitterem; ut, deposita omni sollicitudine jam sciret te secum, hoc est cum catholica Ecclesia, communicare.

II. Sed enim supervenerunt postmodum aliae litterae tuae per Quintum compresbyterum missae, in quibus animadverti animum tuum Novatiani litteris motum nutare coepisse. Nam cum et consilium et consensum firmiter tuum ante fixisses, desiderasti in his litteris , ut rescriberem tibi quam haeresim 0763B Novatianus introduxisset , vel Cornelius qua ratione Trophimo et thurificatis communicet. Quod quidem si pro sollicitudine fidei anxie curas, et rei dubiae veritatem sollicitus exploras, reprehendenda non est, in timore divino aestuantis animi sollicitudo suspensa.

0764A III. Quoniam tamen video, post primam sententiam Epistolae tuae, Novatiani litteris postmodum te ess commotum; illud, frater charissime , primo in loco pono, graves viros, et semel super petram robustam solida stabilitate fundatos, non dico aura levi, sed nec vento aut turbine commoveri: ne animus dubius et incertus variis opinionibus, velut quibusdam ventorum incursantium flatibus, frequenter agitetur, et a proposito suo cum quadam levitatis reprehensione mutetur. Quod ne vel apud te, vel apud quemquam Novatiani litterae faciant, ut desiderasti, frater, rationem rei tibi breviter exponam. Et quidem primum, quoniam de meo quoque actu motus videris; mea apud te et persona et causa purganda est: ne me aliquis existimet a proposito meo leviter 0764B recessisse; et cum evangelicum primo vigorem et inter initia defenderim, postmodum videar animum meum a disciplina et censura priore flexisse: ut his, qui libellis conscientiam suam maculaverint, vel 0765A nefanda sacrificia commiserint, laxandam pacem putaverim. Quod utrumque non sine librata diu et ponderata ratione a me factum est.

IV. Nam cum acies adhuc inter manus esset, et praelium gloriosi certaminis in persecutione ferveret, toto hortatu et pleno impetu militum vires fuerant excitandae, et maxime lapsorum mentes classico quodam nostrae vocis animandae; ut poenitentiae viam non solum precibus et lamentationibus sequerentur, sed quoniam repetendi certaminis et reparandae salutis dabatur occasio, ad confessionis potius ardorem et martyrii gloriam nostris increpiti vocibus provocarentur. Denique cum de quibusdam ad me presbyteri et diacones scripsissent, eos immoderatos esse, et ad communicationem accipiendam festinanter 0765B urgere, rescribens eis in epistola mea quae exstat, et hoc addidi: «Qui si nimium properant, habent in sua potestate quod postulant , tempore ipso sibi plus quam postulant largiente. Acies adhuc geritur, et agon quotidie celebratur: si commissi vero et firmiter poenitet, et fidei calor praevalet, qui differri non potest, potest coronari.» De eo tamen quod statuendum esset circa causam lapsorum distuli: ut cum quies et tranquillitas data esset, et episcopis in unum convenire indulgentia 0766A divina permitteret, tunc communicato et librato de omnium collatione consilio, statueremus quid fieri oporteret: si quis vero ante concilium nostrum et ante sententiam de omnium consilio statutam lapsis temere communicare voluisset, ipse a communicatione abstineretur.

V. Quod etiam Romam ad clerum tum adhuc sine episcopo agentem, et ad confessores Maximum, presbyterum, et caeteros in custodia constitutos, nunc in Ecclesia cum Cornelio junctos plenissime scripsi. Quod me scripsisse, de eorum rescripto poteris noscere : nam in epistola sua ita posuerunt: «Quamquam nobis in tam ingenti negotio placeat quod et tu ipse tractasti, prius esse Ecclesiae pacem sustinendam, deinde sic collatione 0766B consiliorum cum episcopis, presbyteris, diaconibus , confessoribus pariter ac stantibus laicis facta, lapsorum tractare rationem.» Additum est, etiam Novatiano tunc scribente, et quod scripserat sua voce recitante, et presbytero Moyse tunc adhuc confessore, nunc jam martyre, subscribente ut lapsis infirmis et in exitu constitutis pax daretur. Quae litterae per totum mundum missae sunt, et in notitiam ecclesiis omnibus et universis fratribus perlatae sunt.

0767A VI. Secundum quod tamen ante fuerat destinatum, persecutione sopita, cum data esset facultas conveniendi, copiosus episcoporum numerus, quos integros et incolumes fides sua et Domini tutela protexit , in unum convenimus, et Scripturis diu ex utraque parte prolatis, temperamentum salubri moderatione libravimus, ut nec in totum spes communicationis et pacis lapsis denegaretur; ne plus desperatione deficerent, et eo quod sibi Ecclesia cluderetur , secuti saeculum gentiliter viverent; nec tamen rursus censura evangelica solveretur, ut ad communicationem temere prosilirent; sed traheretur diu poenitentia, et rogaretur dolenter paterna clementia, et examinarentur causae et voluntates et necessitates singulorum, secundum 0767B quod libello continetur, quem ad te pervenisse confido, ubi singula placitorum capita conscripta sunt. Ac si minus sufficiens episcoporum in Africa numerus videbatur, etiam Romam super hac re scripsimus ad Cornelium collegam nostrum: qui et ipse cum plurimis coepiscopis habito concilio, in eamdem nobiscum sententiam pari gravitate et salubri moderatione consensit.

VII. De quo tibi necesse nunc fuit scribere: ut scias me nihil leviter egisse; sed secundum quod litteris meis fueram ante complexus, omnia ad commune concilii nostri consilium distulisse, et nemini quidem e lapsis prius communicasse, quando adhuc erat unde non tantum indulgentiam, sed et coronam lapsus acciperet: postea tamen, sicut collegii concordia 0768A et colligendae fraternitatis ac medendi vulneris utilitas exigebat, necessitati temporum succubuisse, et saluti multorum providendum putasse; et nunc ab his non recedere, quae semel in concilio nostro de communi collatione placuerunt, quamvis multa multorum vocibus ventilentur, et mendacia adversus sacerdotes Dei de diaboli ore prolata, ad rumpendam catholicae unitatis concordiam ubique jactentur. Sed te oportet, ut bonum fratrem atque unanimem consacerdotem, non quid maligni atque apostatae dicant facile suscipere; sed quid collegae tui modesti et graves viri faciant de vitae et disciplinae nostrae exploratione perpendere .

VIII. Venio jam nunc, frater charissime, ad personam Cornelii collegae nostri: ut Cornelium nobiscum 0768B verius noveris, non de malignorum et detrahentium mendacio, sed de Dei judicio qui episcopum fecit; et coepiscoporum testimonio, quorum numerus universus per totum mundum concordi unanimitate consensit. Nam quod Cornelium charissimum nostrum Deo et Christo et Ecclesiae ejus, item consacerdotibus cunctis laudabili praedicatione commendat, non iste ad episcopatum subito pervenit; sed per omnia ecclesiastica officia promotus, et in divinis administrationibus Deum saepe promeritus, ad sacerdotii sublime fastigium cunctis religionis gradibus ascendit. Tum deinde episcopatum ipsum nec postulavit , nec voluit, nec, ut caeteri quos arrogantiae et superbiae suae tumor inflat, invasit: sed quietus alias et modestus, et quales 0769A esse consueverunt qui ad hunc locum divinitus eliguntur, pro pudore virginalis conscientiae suae et pro humilitate ingenitae sibi et custoditae verecundiae, non, ut quidam, vim fecit ut episcopus fieret; sed ipse vim passus est ut episcopatum coactus exciperet. 0770A Et factus est episcopus a plurimis collegis nostris, qui tunc in urbe Roma aderant, qui ad nos litteras honorificas et laudabiles et testimonio suae praedicationis illustres de ejus ordinatione miserunt. Factus est autem Cornelius episcopus de 0771A Dei et Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis quae tunc adfuit suffragio, et de sacerdotum antiquorum et bonorum virorum 0772A collegio: cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani locus, id est cum locus Petri et gradus cathedrae 0773A sacerdotalis vacaret. Quo occupato de Dei voluntate, atque omnium nostrum consensione firmato, quisquis jam episcopus fieri voluerit, foris fiat necesse est, nec habeat ecclesiasticam ordinationem, qui Ecclesiae non tenet unitatem. Quisquis ille fuerit, multum de se licet jactans, et sibi plurimum vindicans, profanus est, alienus est, foris est. Et cum post primum secundus esse non possit, quisquis post unum qui solus esse debeat factus est, non jam secundus ille, sed nullus est.

IX. Tum deinde post episcopatum non exambitum, 0774A nec extortum , sed de Dei, qui sacerdotes facit, voluntate susceptum, quanta in ipso suscepto episcopatu suo virtus, quantum robur animi, qualis firmitas fidei, quod nos simplici corde et perspicere penitus et laudare debemus, sedisse intrepidum Romae in sacerdotali cathedra eo tempore, cum tyrannus infestus sacerdotibus Dei fanda atque infanda comminaretur; cum multo patientius et tolerabilius audiret, levari adversus se aemulum principem, quam constitui Romae Dei sacerdotem ? Nonne hic, frater charissime, summo virtutis et fidei testimonio 0775A praedicandus est? Nonne inter gloriosos confessores et martyres deputandus, qui tantum temporis sedit exspectans corporis sui carnifices et tyranni ferocientis ultores, qui Cornelium adversus edicta feralia resistentem et minas et cruciatus et tormenta fidei vigore calcantem, vel gladio invaderent, vel crucifigerent, vel igne torrerent, vel quolibet inaudito genere poenarum viscera ejus et membra laniarent ? Etiamsi majestas Domini protegentis et bonitas sacerdotem, quem fieri voluit , factum quoque protexit: tamen Cornelius, quantum ad ejus devotionem 0776A pertinet et timorem, passus est quidquid pati potuit, et tyrannum, armis et bello postmodum victum, prior sacerdotio suo vicit.

X. Quod autem quaedam de illo inhonesta et maligna jactantur, nolo mireris: cum scias hoc esse opus semper diaboli, ut servos Dei mendacio laceret, et opinionibus falsis gloriosum nomen infamet; ut qui conscientiae suae luce clarescunt, alienis rumoribus sordidentur. Explorasse autem collegas nostros scias, et verissime comperisse, nulla illum libelli, ut quidam jactitant, labe maculatum esse: sed neque 0777A cum episcopis, qui sacrificaverunt, communicationem sacrilegam miscuisse; sed eos demum, quorum causa audita et innocentia comprobata sit, conjunxisse nobiscum.

XI. Nam et de Trophimo, de quo tibi scribi desiderasti, non ita res est ut ad te pertulit rumor et mendacium malignorum. Nam, sicut antecessores nostri saepe fecerunt, colligendis fratribus nostris charissimus frater noster Cornelius necessitati succubuit. Et quoniam cum Trophimo, pars maxima plebis abscesserat, redeunte nunc ad Ecclesiam Trophimo, et satisfaciente et poenitentia deprecationis errorem pristinum confitente, et fraternitatem, quam nuper abstraxerat, cum plena humilitate et satisfactione revocante, 0777B auditae sunt ejus preces; et in Ecclesiam 0778A Domini non tam Trophimus, quam maximus fratrum numerus, qui cum Trophimo fuerat, admissus est: qui omnes regressuri ad Ecclesiam non essent, nisi cum Trophimo comitante venissent. Tractatu ergo illic cum collegis plurimis habito, susceptus est Trophimus, pro quo satisfaciebat fratrum reditus et restituta multorum salus. Sic tamen admissus est Trophimus, ut laicus communicet, non, secundum quod ad te malignorum litterae pertulerunt, quasi locum sacerdotis usurpet.

XII. Sed et quod passim communicare sacrificatis Cornelium tibi nuntiatum est, hoc etiam de apostatarum fictis rumoribus nascitur. Neque enim possunt laudare nos qui recedunt a nobis: aut exspectare 0778B debemus ut placeamus illis, qui nobis displicentes, 0779A et contra Ecclesiam rebelles, sollicitandis de Ecclesia fratribus violenter insistunt. Quare et de 0780A Cornelio et de nobis quaecumque jactantur, nec audias facile nec credas, frater charissime.