0796A De Quinque Presbyteris Et Fortunato Pseudoepiscopo.

De duplici Cornelii epistola, prima qua Felicissimum et eos qui cum ipso venerant repulsos nuntiavit; altera, qua se minis eorumdem motum litteras quas attulerant accepisse significabat. Episcopum malorum metu ab ecclesiastica disciplina tuenda deterreri non debere. Tum Cyprianus sese legitimum episcopum, Fortunatum vero a quinque episcopis, quorum tres damnati, quartus ab episcopo damnato, in haeresi ordinatus, postremus in persecutione lapsus fuerat, ac paucis sibi male consciis in episcopum cooptatum esse enarrat. Hinc asseclarum Fortunati circa lapsos quae doctrina sit, quo pacto cum iis communicare non desinant, ac 0796B poenitentiae agendae intercedant, graphice exponit. Frustra eos Romam, ut pseudoepiscopi a se creati confirmationem petant, contendere. Ibi causam audiendam esse decernunt Afri, ubi crimen admissum est. Quanta facilitate ac benignitate suscipiat Cyprianus ad Ecclesiam redeuntes.

I. Legi litteras tuas, frater charissime, quas per 0797A Satyrum fratrem nostrum acolythum misisti, et dilectionis fraternae, et ecclesiasticae disciplinae, et sacerdotalis censurae satis plenas, quibus significasti Felicissimum hostem Christi non novum, sed jam pridem ob crimina sua plurima et gravissima abstentum, et non tantum mea, sed et plurimorum coepiscoporum sententia condemnatum, rejectum a te illic esse ; et cum venisset stipatus caterva et factione desperatorum, vigore pleno, quo episcopos agere oportet, pulsum de Ecclesia esse: de qua jam pridem cum sui similibus, Dei majestate et Christi Domini et judicis nostri severitate, depulsus est; ne schismatis et discidii auctor, ne pecuniae commissae sibi fraudator, ne stuprator virginum, ne matrimoniorum multorum depopulator atque corruptor 0797B ultra adhuc sponsam Christi incorruptam, sanctam, pudicam, praesentiae suae dedecore et impudica atque incesta contagione violaret.

II. Sed enim lecta alia epistola tua, frater, quam primis litteris subjunxisti, satis miratus sum: cum animadvertissem, te minis ac terroribus eorum, qui venerant, aliquantum esse commotum; cum te, secundum quod scripsisti, agressi essent, cum summa desperatione comminantes, quod si litteras quas attulerant, non accepisses, publice eas recitarent, 0798A et multa turpia ac probrosa et ore suo digna proferrent. Quod si ita res est, frater charissime, ut nequissimorum timeatur audacia, et quod mali jure atque aequitate non possunt, temeritate ac desperatione perficiant, actum est de episcopatus vigore et de Ecclesiae gubernandae sublimi ac divina potestate: nec Christiani ultra aut durare aut esse jam possumus, si ad hoc ventum est, ut perditorum minas atque insidias pertimescamus. Nam et Gentiles et Judaei minantur, et haeretici atque omnes, quorum pectora et mentes diabolus obsedit, venenatam rabiem suam quotidie furiosa voce testantur: non tamen idcirco cedendum est, quia minantur; aut ideo adversarius inimicus major est Christo, quia tantum sibi vindicat et assumit in saeculo . Manere 0798B apud nos debet, frater charissime, fidei robur immobile; et stabilis atque inconcussa virtus contra omnes incursus atque impetus oblatrantium fluctuum, velut petrae objacentis fortitudine et mole, debet obsistere. Nec interest unde episcopo aut terror aut periculum veniat; qui terroribus et periculis vivit obnoxius, et tamen fit de ipsis terroribus ac periculis gloriosus. Neque enim solas Gentilium vel Judaeorum minas cogitare et spectare debemus; cum videamus, ipsum Dominum nostrum a fratribus esse detentum (Marc. III, 21) et ab eo, quem inter 0799A Apostolos ipse delegerat, proditum (Matth. XXVI, 14) ; inter initia quoque mundi Abel justum nonnisi frater occiderit (Gen. IV, 8) ; et Jacob fugientem persecutus sit frater infestus (Gen. XXVII, 41) ; et Joseph venumdatus sit a fratribus (Gen. XXXVII, 23) ; in Evangelio etiam legamus esse praedictum , magis domesticos inimicos futuros (Matth. X, 30) et qui prius copulati sacramento unanimitatis fuerint, ipsos invicem tradituros. Nihil interest quis tradat aut saeviat, cum Deus tradi permittit et coronari. Neque nobis ignominia est pati a fratribus quod passus est Christus: nec illis gloria est facere quod fecit Judas . Quae autem sui elatio est, quae comminantium tumens et inflata et vana jactatio; illic absenti minari, cum hic me habeant in potestate praesentem? Convicia 0799B eorum, quibus se et vitam suam quotidie lacerant, non timemus; fustes et lapides et gladios, quos verbis parricidalibus jactitant, non perhorescimus. Quod in illis est, homicidae sunt apud Deum tales: necare tamen non possunt, nisi eis Dominus necare permiserit. Et cum nobis semel moriendum sit, illi tamen odio et verbis et delictis suis quotidie perimunt.

III. Sed non idcirco, frater charissime, relinquenda est ecclesiastica disciplina, aut sacerdotalis solvenda censura, quoniam conviciis infestamur, aut terroribus quatimur; quando occurrat et moneat Scriptura divina dicens: Ille vero qui praesumit et contumax est , vir sui jactans, nihil omnino perficiet, qui dilatavit tamquam infernus animam suam (Habac. II, 5) . Et iterum: Et verba viri peccatoris 0799C ne timueritis, quia gloria ejus in stercora 0800A erit et in vermes . Hodie extolletur, et cras non invenietur; quoniam conversus est in terram suam, et cogitatio ejus peribit (I Machab. II, 62) . Et iterum: Vidi impium exaltatum, et extolli super cedros Libani; et transivi, et ecce non fuit; et quaesivi eum, et non est inventus locus ejus (Psal. XXXVI, 37) . Exaltatio et inflatio, et arrogans ac superba jactatio non de Christi magisterio, qui humilitatem docet, sed de Antichristi spiritu nascitur, cui exprobrat per Prophetam Dominus, et dicit: Tu autem dixisti in animo tuo: In coelum ascendam, super stellas Dei ponam sedem meam; sedebo in monte alto, super montes altos in aquilonem ascendam super nubes, ero similis Altissimo (Isa. XIV, 13 et 14) . Et addidit dicens: Tu vero ad inferos descendes in fundamenta terrae, et qui 0800B videbunt te, mirabuntur super te (Ibid. 15) . Unde parem talibus poenam Scriptura divina loco alio comminatur et dicit: Dies enim Domini Sabaoth super omnem injuriosum et superbum, et super omnem elatum et excelsum (Isa. II, 29) . De ore itaque ac de verbis suis unusquisque statim proditur, et utrum Christum in corde suo, an vero Antichristum habeat, loquendo detegitur: secundum quod Dominus in Evangelio suo dicit: Progenies viperarum, quomodo potestis bona loqui, cum sitis nequam? de abundantia enim cordis os emittit . Bonus homo de bono thesauro emittit bona, et nequam homo de nequam thesauro emittit nequam (Matt. XII, 34) . Unde et dives ille peccator, qui de Lazaro in sinu Abrahae posito, atque in refrigerio constituto, implorat auxilium, 0800C cum in tormentis cruciabundus flammae cremantis 0801A ardoribus aduratur (Luc. XVI, 23) , inter omnes corporis partes magis os ejus et lingua poenas dat; quia plus scilicet lingua sua et ore peccaverat.

IV. Nam cum scriptum sit: Neque maledici regnum Dei consequentur (I Cor. VI, 10) , et iterum Dominus in Evangelio suo dicat: Qui dixerit fratri suo, Fatue; et qui dixerit: Raca, reus erit in gehennam ignis (Matth. III, 22) , quomodo possunt censuram Domini ultoris evadere, qui talia ingerunt non solum fratribus, sed et sacerdotibus; quibus honor tantus de Dei dignatione conceditur, ut quisquis sacerdoti ejus et ad tempus hic judicanti non obtemperaret, statim necaretur? In Deuteronomio loquitur Dominus Deus dicens: Et homo quicumque fecerit in superbia, ut non exaudiat sacerdotem aut judicem quicumque fuerit 0801B in diebus illis, morietur homo ille; et omnis populus cum audierit, timebit; et non agent impie etiam nunc (Deut. XVII, 12) . Item ad Samuelem, cum a Judaeis sperneretur, Deus dicit: Non te spreverunt, sed me spreverunt (I Reg. VIII, 7) . Et Dominus quoque in Evangelio: Qui audit vos, inquit, me audit et eum qui me misit: et qui rejicit vos, me rejicit, et eum qui me misit (Luc X, 16) . Et cum leprosum emundasset; Vade, inquit, et demonstra te sacerdoti (Matth. VIII, 4) . 0802A Et cum postea tempore passionis alapam accepisset a servo sacerdotis, cumque ei dixisset, Sic respondes pontifici? (Joann. XVIII, 22) adversus pontificem Dominus contumeliose nihil dixit, nec quidquam de sacerdotis honore detraxit; sed innocentiam suam magis asserens et ostendens, Si male, inquit, locutus sum, exprobra de malo ; si autem bene, quid me caedis? (Ibid. 23.) Item in Actis Apostolorum postmodum beatus apostolus Paulus, cum ei dictum esset, Sic insilis in sacerdotem Dei maledicendo? (Act. XXIII, 4) quamvis Domino jam crucifixo sacrilegi et impii et cruenti illi esse coepissent, nec jam quidquam de sacerdotali honore et auctoritate retinerent: tamen ipsum quamvis inane nomen et umbram quamdam sacerdotis cogitans Paulus: Nesciebam fratres (Ibid., 5) , 0802B inquit, quia pontifex est, scriptum est enim, Principi plebis tuae non maledices (Exod. XXII, 28) .

V. Cum haec tanta ac talia et multa alia exempla praecedant, quibus sacerdotalis auctoritas et potestas de divina dignitatione firmatur; quales putas esse eos, qui sacerdotum hostes, et contra Ecclesiam catholicam rebelles, nec praemonentis Domini comminatione, nec futuri judicii ultione terrentur? Neque enim aliunde haereses obortae sunt, aut nata sunt 0803A schismata, quam dum sacerdoti Dei non obtemperatur, nec unus in Ecclesia ad tempus sacerdos, et ad tempus judex vice Christi cogitatur. Cui si secundum magisteria divina obtemperaret fraternitas universa, nemo adversum sacerdotum collegium quidquam moveret; nemo post divinum judicium, post populi suffragium , post coepiscoporum consensum, judicem se jam non episcopi sed Dei faceret; nemo discidio unitatis, Christi Ecclesiam scinderet; nemo sibi placens ac tumens seorsum foris haeresim novam conderet, nisi si ita est aliquis sacrilegae temeritatis ac perditae mentis, ut putet sine Dei judicio fieri sacerdotem: cum Dominus in Evangelio suo dicat: Nonne duo passeres asse venerunt, et neuter eorum cadit in terram sine Patris voluntate? (Matth. X, 29.) Cum 0803B ille nec minima fieri sine voluntate Dei dicat; existimat aliquis summa et magna, aut non sciente aut non permittente Deo, in Ecclesia Dei fieri, et sacerdotes, id est, dispensatores ejus, non de ejus sententia ordinari? Hoc est fidem non habere qua vivimus, hoc est Deo bonorem non dare, cujus nutu et arbitrio regi et gubernari omnia scimus et credimus. 0804A Plane episcopi non de voluntate Dei fiunt; sed qui extra Ecclesiam fiunt, sed qui contra dispositionem et traditionem Evangelii fiunt: sicut ipse Dominus in duodecim Prophetis ponit et dicit: Sibimetipsis regem constituerunt, et non per me (Ose. VIII, 4) . Et iterum, Sacrificia eorum tamquam panis luctus, omnes qui manducant ea, contaminabuntur (Ose. IX, 4) . Et per Esaiam quoque Spiritus sanctus clamat et dicit: Vae vobis, filii desertores, haec dicit Dominus, Habuistis consilium non per me , et fecistis conventionem non per spiritum meum, adjicere peccata super peccata (Isai. XXX, 1) .

VI. Caeterum (dico enim provocatus , dico dolens, dico compulsus,) quando episcopus in locum defuncti substituitur, quando populi universi suffragio in pace 0804B deligitur, quando Dei auxilio in persecutione protegitur, collegis omnibus fideliter junctus, plebi suae in episcopatu quadriennio jam probatus, in quiete serviens disciplinae, in tempestate proscriptus applicito et adjunto episcopatus sui nomine, toties ad leonem petitus in circo, in amphitheatro Dominicae dignationis testimonio honoratus: his ipsis etiam diebus, quibus 0805A has ad te litteras feci, ob sacrificia quae edicto proposito celebrare populus jubebatur, clamore popularium ad leonem denuo postulatus in circo: cum talis, frater charissime, a quibusdam desperatis et perditis et extra Ecclesiam constitutis impugnari videtur, apparet quis impugnet. Non scilicet Christus, qui sacerdotes aut constituit aut protegit, sed ille, qui Christi adversarius, et Ecclesiae ejus inimicus, ad hoc Ecclesiae praepositum sua infestatione persequitur, ut gubernatore sublato, atrocius atque violentius circa Ecclesiae naufragia grassetur.

VII. Nec quemquam fidelem et Evangelii memorem, atque Apostoli praemonentis mandata retinentem, movere debet, frater charissime, si quidam in extremis temporibus superbi et contumaces et sacerdotum Dei 0806A hostes aut de Ecclesia recedunt, aut contra Ecclesiam faciunt; quando tales nunc futuros et Dominus et Apostoli ejus ante praedixerint. Nec praepositum servum deseri a quibusdam miretur aliquis; quando ipsum Dominum magnalia et mirabilia summa facientem, et virtutes Dei Patris factorum suorum testimonio comprobantem, discipuli sui reliquerint . Et tamen ille non increpuit recedentes, aut graviter comminatus est; sed magis conversus ad Apostolos suos dixit: Nunquid et vos vultis ire (Joan. VI, 68) ? servans scilicet legem, qua homo libertati suae relictus, et in arbitrio proprio constitutus, sibimet ipse vel mortem appetit, vel salutem. Petrus tamen, super quem aedificata ab eodem Domino fuerat Ecclesia, unus pro omnibus loquens, et Ecclesiae voce respondens 0807A ait: Domine, ad quem ibimus ? verba vitae aeternae habes; et nos credimus, et cognovimus quoniam tu es Filius Dei vivi (Joan. VI, 69) : significans scilicet et ostendens eos, qui a Christo recesserint, culpa sua perire; Ecclesiam tamen quae in Christum credat, et quae semel id quod cognoverit teneat, numquam ab eo omnino discedere ; et eos esse Ecclesiam, qui in domo Dei permanent: plantationem vero plantatam a Deo Patre non esse (Matth. XV, 13) , quos videmus non frumenti stabilitate solidari, sed tamquam paleas dissipantis inimici spiritu ventilari, de quibus et Joannes in Epistola sua dicit: Ex nobis exierunt, sed non fuerunt ex nobis; si enim fuissent ex nobis, mansissent nobiscum (I Joan. II, 19) . Item Paulus monet nos, cum mali de Ecclesia pereunt , non 0807B moveri, nec recedentibus perfidis fidem minui: Quid enim, inquit, si exciderunt a fide quidam eorum, numquid infidelitas illorum fidem Dei evacuavit? Absit: est enim Deus verax, omnis autem homo mendax (Rom. III, 4) .

VIII. Quod ad nos attinet, conscientiae nostrae convenit, frater charissime, dare operam, ne quis culpa nostra de Ecclesia pereat. Si autem quis ultro et crimine suo perierit, et poenitentiam agere atque ad Ecclesiam redire noluerit, nos in die judicii inculpatos futuros, qui consulimus sanitati, illos in poenis remansuros, qui noluerint consilii nostri salubritate sanari. Nec movere nos debent convicia perditorum, 0808A quominus a via recta et a certa regula non recedamus, quando et Apostolus instruat, dicens: Si hominibus placerem, Christi servus non essem (Gal. I, 10) . Interest utrum quis homines promereri, an Deum cupiat. Si hominibus placetur, Dominus offenditur: si vero id enitimur et elaboramus ut possimus Deo placere, et convicia et maledicta debemus humana contemnere.

IX. Quod autem tibi de Fortunato isto pseudoepiscopo, a paucis et inveteratis haereticis constituto, non statim scripsi, frater charissime, non ea res erat, quae in notitiam tuam deberet per nos festinato statim quasi magna aut metuenda perferri; maxime quando et Fortunati nomen jam satis nosses, qui est unus ex quinque presbyteris jam pridem de Ecclesia profugis, et 0808B sententia coepiscoporum nostrorum, multorum et gravissimorum virorum nuper abstentis; qui super hac re priore anno ad te litteras fecerunt: item Felicissimum signiferum seditionis recognosceres, qui et ipse in iisdem coepiscoporum nostrorum factis ad te pridem litteris continetur: qui non tantum ab iis istic abstentus, sed et abs te illic nuper de Ecclesia pulsus est. Cum haec in notitia tua esse confiderem, et pro certo haerere memoriae et disciplinae tuae scirem: necessarium non putavi, celeriter et urgenter haereticorum tibi ineptias nuntiandas. Neque enim ad catholicae Ecclesiae majestatem pariter ac dignitatem pertinere debet, quid apud se haereticorum et schismaticorum 0809A moliatur audacia. Nam et pars Novatiani Maximum presbyterum, nuper ad nos a Novatiano legatum missum, atque a nostra communicatione rejectum, nunc istic sibi fecisse pseudoepiscopum dicitur. Nec tamen de hoc tibi scripseram; quando haec omnia contemnantur a nobis, et miserim tibi proxime nomina episcoporum istic constitutorum, qui integri et sani in Ecclesia catholica fratribus praesunt. Quod utique ideo de omnium nostrorum consilio placuit tibi scribere ut erroris diluendi ac perspiciendae veritatis compendium fieret, et scires, tu et collegae nostri, quibus scribere, et litteras mutuo a quibus vos accipere oporteret: si quis autem praeter hos, quos epistola nostra ( Non exstat) complexi sumus, scribere vobis auderet, sciretis eum vel sacrificio vel libello 0809B esse maculatum, vel unum de haereticis, perversum scilicet et profanum. Nanctus tamen occasionem familiarissimi hominis et clerici, per Felicianum acolythum, quem cum Perseo collega nostro miseras, inter caetera quae in notitiam tuam perferenda hinc fuerant, etiam de Fortunato isto tibi scripsi. Sed dum istic Felicianus frater noster vel vento retardatur, vel accipiendis aliis epistolis a nobis detinetur , Felicissimo 0810A ad vos properante, praeventus est. Ita enim Semper Scelera festinant, quasi contra innocentiam festinatione praevaleant.

X. Per Felicianum autem significavi tibi, frater, venisse Carthaginem Privatum veterem haereticum, in Lambesitana colonia ante multos fere annos ob multa et gravia delicta nonaginta episcoporum sententia condemnatum, antecessorum etiam nostrorum, quod et vestram conscientiam non latet. Fabiani et Donati litteris severissime notatum: qui cum causam suam apud nos in concilio, quod habuimus Idibus Maiis quae proximae fuerunt, agere velle se diceret, nec admissus esset, Fortunatum istum sibi pseudoepiscopum dignum collegio suo fecit. Venerat etiam cum illo et Felix quidam, quem ipse extra 0810B Ecclesiam in haeresi pseudoepiscopum olim constituerat. Sed et Jovinus et Maximus comites cum Privato haeretico adfuerunt, ob nefanda sacrificia et crimina in se probata, sententia novem collegarum nostrorum condemnati, et iterato quoque a pluribus nobis anno priore in concilio abstenti. Cum his autem quatuor junctus est et Repostus Suturnicensis, qui non tantum in persecutione ipse cecidit, sed et maximam 0811A partem plebis suae sacrilega persuasione dejecit. Hi quinque cum paucis vel sacrificatis, vel male sibi consciis, Fortunatum sibi pseudoepiscopum cooptarunt; ut criminibus in unum consentientibus talis esset scilicet rector, quales illi qui reguntur.

XI. Hinc jam et caetera mendacia, frater charissime, potes noscere, quae illic homines desperati et perditi ventilaverunt: ut cum de sacrificatis vel de haereticis amplius, quam quinque pseudoepiscopi, non fuerint qui Carthaginem venerint, et Fortunatum sibi dementiae suae socium constituerint; illi tamen, quasi filii diaboli et mendacio pleni, ausi sint, ut scribis, jactitare viginti quinque episcopos adfuisse: quod mendacium et istic prius apud fratres nostros jactitabant, dicentes viginti quinque episcopos de Numidia esse venturos, qui sibi episcopum facerent; 0811B quo in mendacio suo postea quam, quinque solis convenientibus naufragis et a nobis abstentis, detecti sunt, atque confusi; Romam cum mendaciorum suorum merce navigaverunt, quasi veritas post eos navigare non posset, quae mendaces linguas rei certae probatione convinceret. Atque haec est, frater , vera dementia, non cogitare, nec scire quod mendacia non diu fallant, noctem tam diu esse quam diu illucescat dies, clarificato autem die, et sole oborto, luci tenebras et caliginem cedere, et quae grassabantur per noctem latrocinia cessare. Denique si nomina ab eis quaereres, non haberent vel quos falso nominarent: tanta apud eos etiam malorum penuria 0811C est, ut ad illos nec de sacrificatis nec de haereticis viginti quinque colligi possint. Et tamen ad decipiendas aures simplicium et absentium, mendacio numerus inflatur: quasi, et si verus esset hic numerus, aut ab 0812A haereticis Ecclesia, aut ab injustis justitia vincatur.

XII. Nec me oportet, frater charissime, paria nunc cum illis facere, et ea quae commiserunt, atque huc usque committunt, meo sermone decurrere; cum considerandum sit nobis, quid proferre et scribere sacerdotes Dei oporteat, nec tam dolor apud nos debeat, quam pudor loqui: et ne videar provocatus maledicta potius, quam crimina et peccata congerere. Taceo itaque de fraudibus Ecclesiae factis; conjurationes et adulteria, et varia delictorum genera praetereo: unum illud, in quo non mea, nec hominum, sed Dei causa est, de eorum facinore non puto esse reticendum; quod a primo statim persecutionis die, cum recentia delinquentium facinora ferverent, et sacrificiis nefandis non tantum diaboli altaria, sed adhuc manus ipsae lapsorum atque ora fumarent, communicare 0812B cum lapsis et poenitentiae agendae intercedere non destiterunt. Clamat Deus: Sacrificans diis eradicabitur, nisi Domino soli (Exod. XXII, 20) . Et Dominus in Evangelio dicit: Qui me negaverit, negabo illum (Matth. X, 33) . Et alio loco indignatio et ira divina non tacet, dicens: Illis fudistis libamina, et illis imposuistis sacrificia: super haec non indignabor? dicit Dominus (Isa. LVII, 6) : Et intercedunt ne rogetur Deus, qui indignari se ipse testatur. Intercedunt ne exoretur precibus et satisfactionibus Christus; qui negantem se negare profitetur.

XIII. Nos in ipso persecutionis tempore de hoc ipso litteras misimus, nec auditi sumus, concilio frequenter 0812C acto, non consensione tantum nostra, sed et comminatione decrevimus, ut poenitentiam fratres agerent, ut poenitentiam non agentibus nemo temere pacem daret: et illi contra Deum sacrilegi, contra 0813A sacerdotes Dei impio furore temerarii, de Ecclesia recedentes, et contra Ecclesiam parricidalia arma tollentes, elaborant ut opus suum diaboli malitia consummet, nec vulneratos divina clementia in Ecclesia sua curet; miserorum poenitentiam mendaciorum suorum fraude corrumpunt , ne Deo indignanti satisfiat; ne Christum Dominum suum, qui Christianus esse vel erubuit ante, vel timuit, postmodum 0814A quaerat; ne ad Ecclesiam qui de Ecclesia recesserat, redeat. Datur opera, ne satisfactionibus et lamentationibus justis delicta redimantur, ne vulnera lacrymis abluantur. Pax vera falsae pacis mendacio tollitur, salutaris sinus matris noverca intercedente praecluditur, ne de pectore atque ore lapsorum fletus et gemitus audiatur. Compelluntur adhuc insuper lapsi, ut linguis, atque ore quo in capitolio ante deliquerant, 0815A sacerdotibus convicium faciant; confessores, et virgines, et justos quoque fidei laude praecipuos atque in Ecclesia gloriosos, contumeliis et maledicis vocibus prosequantur. A quibus quidem non tam nostrorum modestia et humilitas et pudor caeditur, quam illorum ipsorum spes et vita laceratur. Neque enim qui audit, sed qui facit convicium, miser est; nec qui a fratre vapulat, sed qui fratrem caedit, in lege peccator est; et cum nocentes innocentibus injuriam faciunt, illi patiuntur injuriam, qui facere se credunt. Denique hinc illis percussa mens , et hebes animus, et sensus alienus est. Ira est Dei non intelligere delicta, ne sequatur poenitentia , sicut scriptum est: Et dedit illis Deus spiritum transpunctionis (Esai. XXIX, 10) ; ne revertantur 0815B scilicet, et curentur, et deprecationibus ac satisfactionibus justis post peccata sanentur. Paulus apostolus in epistola sua ponit et dicit: Dilectum veritatis non habuerunt, ut salvi fierent; ac propterea mittet illis Deus operationem erroris, ut credant mendacio; ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati: sed sibi placent in injustitia (II Thess., II, 10) . Primus felicitatis gradus est, non delinquere: secundus, delicta cognocere . Illic currit innocentia integra 0816A et illibata quae servet, hic succedit medela quae sanet: quod utrumque isti offenso Deo perdiderunt, ut amissa sit gratia quae de Baptismi sanctificatione percipitur, et non subsit poenitentia per quam culpa curatur. An putas, frater, levia esse adversus Deum facinora, parva et modica delicta, quod per illos non rogatur majestas indignantis Dei? quod non timetur ira et ignis et dies Domini? quod, imminente Antichristo, exarmatur fides militantis populi , dum tollitur vigor et timor Christi? Viderint laici hoc quomodo curent; sacerdotibus labor major incumbit in asserenda et procuranda Dei majestate, ne quid videamur in hac parte negligere, quando admoneat Dominus et dicat: Et nunc praeceptum hoc ad vos est, o sacerdotes: si non audieritis, et si non posueritis 0816B in corde vestro, ut detis honorem nomini meo, dicit Dominus; immittam in vos maledictionem, et maledicam benedictionem vestram (Malac. II, 1) . Honor ergo datur Deo, quando sic Dei majestas et censura contemnitur, ut cum se ille indignari et irasci sacrificantibus dicat, et cum poenas aeternas et supplicia perpetua comminetur, proponatur a sacrilegis atque dicatur; ne ira cogitetur Dei, ne timeatur judicium Domini, ne pulsetur ad Ecclesiam Christi: 0817A sed sublata poenitentia, nec ulla exomologesi criminis facta, despectis episcopis atque calcatis, pax a non veris presbyteris verbis fallacibus praedicetur; et ne lapsi surgant, aut foris positi ad Ecclesiam redeant, communicatio a non communicantibus offeratur?

XIV. Quibus etiam satis non fuit ab Evangelio recessisse, spem lapsis satisfactionis et poenitentiae sustulisse, fraudibus involutos, vel adulteriis commaculatos, vel sacrificiorum funesta contagione pollutos, 0818A ne Deum rogarent, ne in Ecclesia exomologesin criminum facerent, ab omni et sensu et fructu poenitentiae removisse; foris sibi extra Ecclesiam et contra Ecclesiam constituisse conventiculum perditae factionis, quo male sibi consciorum et Deum rogare ac satisfacere nolentium caterva conflueret: post ista adhuc insuper pseudoepiscopo sibi ab haereticis constituto, navigare audent, et ad Petri Cathedram atque ad Ecclesiam principalem, unde unitas 0821A sacerdotalis exorta est, a schismaticis et profanis litteras ferre, nec cogitare eos esse Romanos, quorum fides. Apostolo praedicante laudata est, ad quos perfidia habere non possit accessum. Quae autem causa veniendi et pseudoepiscopum contra episcopum factum nuntiandi? Aut enim placet illis quod fecerunt, et in suo scelere perseverant: aut si displicet et recedunt, sciunt quo revertantur. Nam cum statutum sit ab omnibus nobis, et aequum sit pariter ac justum, ut uniuscujusque causa illic audiatur, ubi est crimen admissum: et singulis pastoribus portio gregis sit adscripta , quam regat unusquisque et gubernet, rationem sui actus Domino redditurus; oportet utique eos, quibus praesumus, non circumcursare, 0822A nec episcoporum concordiam cohaerentem sua subdola et fallaci temeritate collidere; sed agere illic causam suam, ubi et accusatores habere et testes sui criminis possint: nisi si, paucis desperatis et perditis minor videtur esse auctoritas episcoporum in Africa constitutorum, qui de illis jam judicaverunt, et eorum conscientiam multis delictorum laqueis vinctam judicii sui nuper gravitate damnarunt. Jam causa eorum cognita est: jam de eis dicta sententia est, nec censurae congruit sacerdotum mobilis atque inconstantis animi levitate reprehendi, cum Dominus doceat et dicat: Sit sermo vester, est est, non non (Matth. V, 37) .

XV. Si eorum, qui de illis priore anno judicaverunt, 0823A numerus cum presbyteris et diaconis computetur, plures tunc adfuerunt judicio et cognitioni, quam sunt iidem isti, qui cum Fortunato nunc videntur esse conjuncti. Scire enim debes, frater charisrime, eum, postea quam pseudoepiscopus ab haereticis factus est, jam pene ab omnibus esse desertum. Namque ii, quibus in praeteritum praestigiae obtendebantur, et dabantur verba fallacia, quod simul ad Ecclesiam regressuri dicerentur; postea quam viderunt illic pseudoepiscopum factum, frustratos et deceptos se esse didicerunt, et remeant quotidie, atque ad Ecclesiam pulsant: nobis tamen, a quibus ratio Domino reddenda est, anxie ponderantibus et sollicite examinantibus, qui recipi et admitti ad Ecclesiam debeant. Quibusdam enim ita aut crimina 0823B sua obsistunt, aut fratres obstinate et firmiter renituntur, ut recipi omnino non possint cum scandalo et periculo plurimorum. Neque enim sic putamina quaedam colligenda sunt, ut quae integra et sana sunt vulnerentur: nec utilis aut consultus est pastor, qui ita morbidas et contactas oves gregi admiscet, ut gregem totum mali cohaerentis afflictatione contaminet . O si posses, frater charissime, istic interesse nobiscum, cum pravi isti et perversi de schismate revertuntur! videres quis mihi labor sit persuadere patientiam fratribus nostris, ut, animi dolore sopito, recipiendis malis curandisque consentiant. Namque ut gaudent et laetantur cum tolerabiles et minus culpabiles redeunt, ita contra fremunt et reluctantur, quoties inemendabiles et 0823C protervi, et vel adulteriis vel sacrificiis contaminati, et post haec adhuc insuper et superbi, sic ad Ecclesiam remeant, ut bona intus ingenia corrumpant. 0824A Vix plebi persuadeo, immo extorqueo, ut tales patiantur admitti: et justior factus est fraternitatis dolor ex eo, quod unus atque alius, obnitente plebe et contradicente, mea tamen facilitate suscepti, pejores exstiterunt quam prius fuerant , nec fidem poenitentiae servare potuerunt, quia nec cum vera poenitentia venerant.

XVI. De istis vero quid dicam, qui nunc ad te cum Felicissimo omnium criminum reo navigaverunt, legati a Fortunato pseudoepiscopo missi, tam falsas ad te litteras afferentes, quam est et ipse, cujus litteras ferunt, falsus; quam est ejus peccatorum multiplex conscientia, quam execrabilis vita, quam turpis: ut et si in Ecclesia essent, ejici tales de Ecclesia debuissent? Denique quia conscientiam suam norunt, 0824B nec audent venire, aut ad Ecclesiae limen accedere; sed foris per provinciam circumveniendis fratribus et spoliandis pererrant: et omnibus jam satis noti, atque undique pro suis facinoribus exclusi, illuc etiam ad vos navigant. Neque enim illis potest frons esse ad nos accedendi, aut apud nos consistendi; cum sint acerbissima et gravissima crimina, quae eis a fratribus ingerantur. Si judicium nostrum voluerint experiri, veniant. Denique si qua illis excusatio et defensio potest esse, videamus quem habeant satisfactionis suae sensum, quem afferant poenitentiae fructum: nec Ecclesia istic cuiquam cluditur, nec episcopus alicui denegatur; patientia et facilitas et humanitas nostra venientibus praesto est. Opto omnes in Ecclesiam regredi, opto universos commilitones notros 0824C intra Christi castra et Dei Patris domicilia concludi: Remitto omnia, multa dissimulo, studio et voto colligendae fraternitatis, etiam quae in Deum commissa sunt 0825A non pleno judicio religionis examino, delictis plus quam oportet remittendis pene ipse delinquo: amplector prompta et plena dilectione cum poenitentia revertentes, peccatum suum satisfactione humili et simplici confitentes.

XVII. Si qui autem sunt, qui putant se ad Ecclesiam non precibus, sed minis regredi posse; aut existimant aditum se sibi non lamentationibus et satisfactionibus, sed terroribus facere: pro certo habeant, contra tales clusam stare Ecclesiam Domini, nec castra Christi invicta et fortia, et Domino tuente munita, minis cedere. Sacerdos Dei Evangelium tenens, et Christi praecepta custodiens, occidi potest, non potest vinci. Suggerit et subministrat nobis exempla virtutis ac fidei Zacharias antistes Dei, qui cum terreri 0825B minis et lapidatione non posset, in templo Dei occisus est; clamans et identidem dicens, quod nos quoque contra haereticos clamamus et dicimus: Haec dicit Dominus , dereliquistis vias Domini, et Dominus derelinquet vos (II Paral. XXIV, 21) . Neque enim, quia pauci temerarii et improbi, coelestes et salutares vias Domini derelinquunt , et sancta non agentes a sancto Spiritu deseruntur; ideo et nos divinae traditionis immemores esse debemus, ut majora esse furentium scelera, quam sacerdotum judicia censeamus; aut plus existimemus ad impugnandum posse humana conamina, 0826A quam quod ad protegendum praevalet divina tutela.

XVIII. An ad hoc, frater charissime, deponenda est catholicae Ecclesiae dignitas, et plebis intus positae fidelis atque incorrupta majestas, et sacerdotalis quoque auctoritas ac potestas, ut judicare velle se dicant de Ecclesiae praeposito extra Ecclesiam constituti , de Christiano haeretici, de sano saucii, de integro vulnerati, de stante lapsi, de judice rei, de sacerdote sacrilegi? Quid superest, quam ut Ecclesia Capitolio cedat et recedentibus sacerdotibus, ac Domini altare removentibus , in cleri nostri sacrum venerandumque consessum simulachra atque idola cum aris suis transeant, et Novatiano declamandi adversum nos atque increpandi largior et plenior materia praestetur; si ii qui sacrificaverunt, et 0826B Christum publice negaverunt, non tantum rogari, et sine acta poenitentia admitti, sed adhuc insuper coeperint terroris sui potestate dominari?

XIX. Si pacem postulant, arma deponant: si satisfaciunt, quid minantur? Aut si comminantur, sciant quia a sacerdotibus Dei non timentur. Neque enim et Antichristus cum venire coeperit, introibit in Ecclesiam, quia minatur; aut armis ejus et violentiae ceditur, quia resistentes perempturum se esse profitetur. Armant nos haeretici, dum nos putant sua comminatione terreri: nec in pace nos dejiciunt, 0827A sed magis erigunt et accendunt, dum ipsam pacem persecutione pejorem fratribus faciunt. Et optamus quidem, ne quod loquuntur furore, impleant crimine; nec qui verbis perfidis et crudelibus peccant, factis quoque delinquant. Oramus ac deprecamur Deum, quem provocare illi et exacerbare non desinunt, ut eorum corda mitescant, ut, furore deposito, ad sanitatem mentis redeant, ut pectora operta delictorum tenebris poenitentiae lumen agnoscant; et magis petant fundi pro se preces atque orationes antistitis, quam ipsi fundant sanguinem sacerdotis. Si autem in suo furore permanserint, atque in istis insidiis ac minis suis parricidalibus crudeliter perseveraverint, nullus Dei sacerdos sic infirmus est, sic jacens et abjectus, sic imbecillitate 0827B humanae mediocritatis invalidus, qui non contra hostes et impugnatores Dei divinitus erigatur, cujus non humilitas et infirmitas vigore et robore Domini protegentis animetur. Nostra nihil interest, aut a quo, aut quando perimamur , mortis et sanguinis praemium de Domino recepturi. Illorum flenda et lamentanda conditio est, quos sic diabolus excaecat, ut aeterna gehennae supplicia non cogitantes, Antichristi jam propinquantis adventum conentur imitari.

0828A XX. Et quamquam sciam, frater charissime, pro mutua dilectione quam debemus , et exhibemus invicem nobis, florentissimo illic clero tecum praesidenti, et sanctissimae atque amplissimae plebi legere te semper litteras nostras, tamen nunc et admoneo et peto, ut quod alias sponte atque honorifice facis, etiam petente me facias, ut hac epistola mea lecta, si quod illic contagium venenati sermonis et pestiferae seminationis irrepserat, id omne de fratrum auribus et pectoribus exuatur, et bonorum integra ac sincera dilectio ab omnibus haereticae detractionis sordibus repurgetur.

XXI. Declinent autem de caetero fortiter, et evitent dilectissimi fratres nostri verba et colloquia eorum, quorum sermo ut cancer serpit: sicut Apostolus 0828B dicit: Corrumpunt ingenia bona confabulationes pessimae (II Tim., II, 17; I Cor., XV, 33) . Et iterum: Haereticum hominem post unam correptionem evita, sciens quia perversus est hujusmodi , et peccat, et est a semetipso damnatus (Tim., III, 10 et 11) . Et per Salomonem loquitur Spiritus sanctus: Perversus, inquit, in ore suo portat perditionem , et in labiis suis ignem condit (Prov., XVI, 27) . Item denuo monet dicens: Sepi aures tuas spinis, et noli audire linguam 0829A nequam (Eccl., XXVIII, 28) . Et iterum: Malus obaudit linguae iniquorum justus autem non intendit labiis mendacibus (Prov., XVII, 4) . Quod quamquam sciam illic fraternitatem nostram, vestra scilicet providentia munitam , sed et sua vigilantia satis cautam, nec capi haereticorum venenis posse, nec decipi, tantumque apud illos praevalere magisteria et praecepta divina, quantus illis in Deum timor est: tamen ex abundanti vel sollicitudo nostra, vel charitas scribere ad vos ista persuasit, ut nulla cum talibus commercia copulentur, nulla cum malis convivia vel colloquia misceantur, simusque ab eis tam separati, quam sunt illi de Ecclesia profugi ; quia scriptum est: Si autem et Ecclesiam contempserit, sit tibi tamquam ethnicus et publicanus (Matth. XVIII, 17) : et beatus Apostolus 0829B non monet tantum, sed et jubet a talibus recedatur. Praecipimus, inquit, vobis in nomine Domini Jesu Christi, ut recedatis ab omnibus fratribus ambulantibus inordinate, et non secundum traditionem quam acceperunt a nobis. Nulla societas fidei et perfidiae potest esse. Qui cum Christo non est , qui adversarius Christi est, qui unitati et paci ejus inimicus est, nobiscum non potest cohaerere. Si cum precibus et satisfactionibus veniunt, audiantur: si maledicta et minas ingerunt, respuantur. Opto te, frater charissime, semper bene valere.