Propositio III. Verosimilius est quod aliquis Donatista Africanus fatam epistolam composuerit, sed post tempora sancti Augustini.

55. I. Pars. Et quidem, quod post tempora S. Augustini 1402A primum innotuerit, inde conjicio: 1º Quia usque ad aetatem S. Augustini a nullo scriptore relata fuit. 2º Quia ne quidem S. Augustino a Donatistis Africanis objecta fuisse legitur . Cum tamen ipsis maxime favorabilis fuisset, ac pro tunc, nempe circa initium saeculi V, causa rebaptizationis per Africam quam fervidissime agitaretur.

3. Quia Donatistae tempore sancti Augustini sanctum Stephanum papam adhucdum recensebant inter eos pontifices qui episcopatum Romanum gesserunt illibatum. At vero juxta Firmilianicam Stephanus fuisset sacrilegus, pseudo-Christus, etc.; et ideo quidem, quod in episcopos Africanos rebaptizantes peccasset, n. 75, n. 65.

Excipit Bertius , etiam Basilius Magnus circa 1402B annum 375, adeoque saeculo IV, docuit: «Baptismum haereticorum non valere, interim observandum esse morem cujuslibet regionis,» et tamen nec ad hujus sancti Basilii epistolas, saeculo IV conscriptas, provocarunt Donatistae saeculo V: ergo argumentum ex Donatistarum silentio desumptum non stringit.

R. 1. Nego et illas epistolas, quae theologis dogmaticis molestias usque huc insuperabiles crearunt, esse genuinum sancti Basilii foetum . De illis sermo recurret, n. 90. Modo occupemur circa epistolam Firmilianicam. Igitur:

R. 2. Transeat antecedens, nego consequentiam. Epistolae illae canonicae, si genuinae sint, fuerunt litterae privatae, quas Basilius ad sanctum Amphilochum in Oriente episcopum exaravit: epistola 1402C Firmilianica fuit publica, quasi synodica, duobus conciliis Iconiensi et Synodensi, ut dicitur, innixa, directa ad universos Africae episcopos rebaptizantes, edita circa medium saeculi III. Haec igitur si umquam vere extiterit, circa initium saeculi V, Africanis ignota esse non potuisset.

Ut vis argumenti negativi evidentior appareat, status controversiae, quantum huc pertinet, ad mentem revocandus est.

Sanctus Augustinus Donatistis opposuerat, asserendo: quod tot millia episcoporum, etiam Orientales, consentirent circa valorem Baptismi ab haereticis collati, quod vera Ecclesia sit universalis per totum orbem diffusa, quod soli Donatistae intra Africam conclusi contra reliquam universam Ecclesiam 1402D docerent, talem Baptismum esse invalidum.

Cresconius nomine Donatistarum fatetur; quod Orientales (Catholici) , pro tunc quidem nobis 1403A Latinis Catholicis consenserint; sed simul innectit: «Aliquot Orientales olim judicium tulisse pro rebaptizatione.»

Sanctus Augustinus reponit : «Si hoc judicium ab aliquibus paucis Orientalibus factum est, quod quidem interest, utrum possit ostendi, profecto judicium suum correxerunt .

In hac controversia Cresconius potuisset et debuisset aliquem episcopum Orientalem nominare, vel saltem provocare ad sancti Firmiliani epistolam, vel potius ad copiosissimas synodos Iconiensem et Synadensem in ea laudatas, si enim hae revera celebratae fuissent saeculo III, non potuerunt sub initium saeculi V fuisse incognitae Africanis; vel si saeculo V adhuc ignotae fuerint, necesse est ut 1403B postea fuerint confictae. Ast saeculo V, adhuc ignotae fuere, ut patet ex silentio Donatistarum; nam Cresconius nihil meminit de epistola sancti Firmiliani, nihil de synodis Iconiensi et Synadensi, in quibus rebaptizatio olim ab Orientalibus sancita fuisset.

Quid ergo Cresconius? 1. Provocavit ad Synodum Sardicensem asserens, quod episcopi Sardicensis concilii ad Donatum rebaptizantem et Carthaginis episcopum scripsissent in favorem rebaptizantium. Et quia nimis notum erat, episcopos Sardicenses anabaptismum abhorruisse; Cresconius 2. addidit fatendo: quod illi episcopi Sardicenses suum de rebaptizatione decretum postea revocaverint.

S. Augustinus illi primo Cresconii asserto fidem adhibere detrectavit, mendacium suspicatus 1403C vel ideo, «quod ad Carthaginis episcopum, Romano praetermisso, numquam Orientalis Catholica scriberet.»—Quomodo S. Augustinus haec Donatistis 1404A respondere ausus fuisset, si pro tunc synodica Firmiliani ad Cyprianum Carthaginensem episcopum epistola modo, ut adversarii jactant, nota fuisset?

Nec valeat effugium Bertii dicentis: ideo Cresconius non provocavit ad epistolam Firmiliani, quia hujus successores decretum de rebaptizatione resciderunt. Nam R. Nonne et Sardicensis fatente Cresconio N. praec. resipuerunt? Et tamen ad Sardicenses, de quibus insuper maxime dubium erat, an umquam Donatistis faverint, provocavit Cresconius; cur ergo in causa tam desperata omisit S. Firmiliani epistolam sibi adeo favorabilem, ut ea sola S. Augustino, et omnibus Catholicis fauces constringere potuisset? Cur omisit? Quia nondum exstabat.

II. Pars. Quod fata epistola composita fuerit a 1404B Donatistis , puto colligendum ex sequentibus simul sumptis:

1. Epistola plurimos continet errores Catholico prorsus indignos.

2. Donatistae sicut et Ariani , ac reliqui haeretici, et schismatici continuo patrem mendaciorum imitati sunt, ut eis nullam faciamus injuriam, dum eos, eorumque episcopos saepius mentitos fuisse dicimus cum S. Augustino . Neque peccabimus, si eos suspicemur fuisse architectos hujus quam examinamus, epistolae; haec enim tam impudens quam falsa est, ut nullum nisi haereticum hominem habere potuerit auctorem.

3. Insuper nulli haeresi magis favet, quam Donatistarum. Hi docebant sacramenta omnia, non solum, 1404C quae ab haereticis extra Ecclesiam, sed etiam ea quae intra Ecclesiam veram a legitimis ministris, ast in peccato constitutis, collata fuerint, esse invalida, n. 49. Contendebant se cum Catholicis adhuc esse in una et eadem Ecclesia Romana supra Petrum fundata: aegerrime ferebant, quod propter illam opinionum diversitatem a nobis Catholicis vocarentur haeretici .

4. Pseudo-Firmilianus acerbissimas adhibet comparationes, easdem quibus Donatistae suos adversarios terrere soliti erant: nempe S. Stephanum papam eique consentientes Catholicos aequiparat rebellibus Dathan, Core et Abiron; dignos igitur, quos terra absorbeat vivos. V. supra, n. 59. Et in ore Donatistarum nihil frequentius erat quam suos adversarios 1404D appellitare Dathan, Core et Abiron .

1405A Porro Donatistae inter se non consensiebant; subdivisi fuere in varias sectas, puta Rogatistas, Circenses, Montenses, Maximinianistas, etc. Perdurarunt in Africa usque ad saeculum VII. In Europa sub nomine Waldensium revixerunt saeculo XII.

III. Pars. Quod aliquis «Africanus» eam fabricatus fuerit, inde suspicor:

1º Quod epistola in laudem et defensionem Afrorum rebaptizantium praecipue conscripta fuisse appareat ex notatis, n. 76, 86, 60.

2º Quod asserat Carthaginem Africae in meridie positam esse; haec enim assertio Donatistis intra Africam conclusis erat singularis , utpote qui inaniter gloriabantur se in meridie positos esse; et inde ulterius concludebant suam Ecclesiam esse veram, 1405B in qua pasceret et cubaret sponsus juxta illud propheticum in Canticis canticorum: « Ubi pascis? ubi cubas? In meridie .»

3º Quod haeresis Donatistarum, teste Augustino, radices extra Africam figere non potuerit. Equidem Donatistae , sicuti et Luciteriani aliquem ex suis episcopum alebant Romae; ad illum episcopum ex Africa mittebant suos ordinandos, ut gloriari possent, se unionem habere cum cathedra Petri; sed ille Donatistarum episcopus Romae non habebat Ecclesiam; insuper ex Africa Romam missus fuerat, adeoque Romae hospes et peregrinus erat, Africanus censeri debebat.