Articulus Primus. Syllabus Auctorum.

II. Rem duplicis argumenti esse hanc Bibliothecam, quam et Cursum Patrologiae qualemcumque inscripsisse libuit, vel ab ipsis nominibus velim deprehendas. Hinc enim veterum testimonia, illinc recentium commentaria: prisca ergo aetas tulit, quae hodierna manus recondit; verba dedit vetustas, quibus explanationes novorum doctorum varietas addidit. Illa ergo ad Bibliothecam, haec vero ad Cursum, si quid sit in ea voce virtutis, attinent.

III. Prodeunt partim in hoc tomo minores saeculi III Patres: principesque praeeunt sanctae martyres Felicitas et Perpetua, nobile par feminarum, ambae dignae Patrum coaevorum duces. Succedit duplex auctorum triumviratus, tres scilicet Romani Pontifices, Cornelius, Lucius, Stephanus; tresque Carthaginensis fori causidici, ejusdem causae christianae patroni, Minucius, Octavius, Caecilius fauste devictus, qui et Cyprianum devicisse creditur. Pone subeunt plures ignoti nominis auctores, quorum, pro more Christianorum, humiliter latitantium opera in lucem prodire merentur: tum primus schismaticorum antesignanus, antipapa Novatianus, cui et propemodum vellem accenseri Caesariensem episcopum Firmilianum, ni falso, ut videtur, ipsi adscriberetur epistola, in qua Stephanus, Pontifex sanctus et martyr, male antichristus audit.

Demum in tomo altero, solus operum mole caeteris omnibus haud impar, unus et integerrimus sanctus Carthaginensis episcopus Cyprianus exhibetur.

IV. Quae cum propositae fuerint veterum Patrum sententiae, denso agmine subeunt recentium interpretum collegia; quorum alii codicum falsa huc illuc tempestatibus acta colligunt; fascicula discutiunt, II membrana radunt, palimpsesta, ut ita dicam, eviscerant; alii acceptas lectiones introspiciunt, prisca recentioribus, dubia certis, similia similibus rependunt ac elucidant.

V. Vin, tibi praelibentur saltem praecipuorum nomina interpretum, qui inter caeteros praestantiores ac veluti variorum magistri sedent, ideoque prae omnibus ad hanc universae rei patristicae palaestram adducuntur? Cum primo legenda occurrunt acta sanctarum Martyrum Africanarum, ad ea duplex assurgit, uti plerumque, commentatorum ac commentationum genus: aliud litterale, nempe D. Theodorici Ruinartii, Lucae Holstenii et P. Possini, qui ipsummet Actorum textum de verbo ad verbum elucidant, emendant confirmantque, aliud discursivum, ut fit Basnagium inter et eminentissimum S. R. E. cardinalem Orsi, de sanctarum Martyrum orthodoxia disputantes, nec dubio prorsus certamine: tantummodo dolendum quod eminentissimus sanctarum Martyrum defensor, cum invicte earum fidem vindicaverit, tamen Montanistam esse horum actorum consarcinatorem concesserit. Huic autem sententiae merito certatim refragantur in prooemio jam laudatus Ruinartius et doctissimus Gallandius. Hinc emendes velim quae in tomo primo hujusce bibliothecae paulo duriora dixit J. Aug. Nosselt in dissertatione, egregia aliunde et sane gravissima, quam in Tertulliani prolegomenis protulimus.

VI. Inter vetustissima tertii vel forsan secundi saeculi rudera, diu admodum delituit quoddam non nullius pretii fragmentum acephalum de Canone sacrarum Scripturarum; quod tandem medio ultimo saeculo primus eruit cl. vir Muratorius: idque iterum cum innumeris aevi longe sequioris ac omnino disparibus monumentis, in hac mole magna Italicarum medii aevi Antiquitatum visus est abscondisse, iterumque sepelisse. Hoc vero opusculum, licet capite minutum, ignoto patre natum, incerta aetate editum, horrida naevorum sorde squalidum, utraque manu gratanter excepimus: nitidiorem ac recentiorem Joh. Kirchhofer recensionem exhibuimus; de eoque libenter adduximus quotquot occurrerunt disserentes, nempe Dr. Freindaller, Herard. Stosch, ac prae omnibus Mart. Jos. Routh, clarissimum collegii Magdalenae, Oxoniensis praesidem cui felices plurimae restitutiones ac perpetuus ejusdem argumenti commentarius debentur.

III VII. At, in excurrendo Minucii Felicis Octavio major campus est; immo vera acerrime pugnantium acies. Unus tamen textus in uno codice servatus, una certaminis causa. Vix vero credibile quam miris modis hunc unicum textum ausi sint distorquere, quot varias ex uno fonte lectiones hauserint, quot iisdem verbis sensus absonos intruserint, quot inanibus commentis, ac stolidis conjectionibus cuncta susdeque intricaverint! Nobis autem id in primis incumbere duximus, textum nempe hunc unicum, ex nova et diligentissima unius codicis recensione, ita purum putum exhibere; ut nihil adjiciatur, nihil auferatur, nec ipsamet manifesta amanuensium sphalmata omitterentur; ac vix pauculae tantummodo voculae, ad sensum qualemcumque excitandum, in uncinis insererentur. Summae igitur religioni habuimus veram dare ac genuinam unici codicis effigiem a primaeva facie ad vivum expressam. Porro, posita hujus palmaris textus sinceritate, ne dicam data rursus editionis principis veritate, duplici explanationis genere, ut caeteri, Octavius instruitur, duobusque commentatorum cuneis hinc et inde constipatur. Alii, grammaticorum instar, de littera certant, inter quos laudare juvat Heraldum, Wowerium, Gronovium, Grunerum, Elmenhorstium, Rigaltium, Heumannum, Cellarium, Menckenium, Davisium, Ouzelium, Wopkenium, Lindnerum, Gallandium, Meursium, Perizonium, etc. In immensum crevisset libelli hujus commentarius, nisi fuissent sedulo prurientium interpretum loquaciores rejecti, nisi omissae vel optimorum innumerae notae, notarumque supereffluentium luxuria dissecta. Sat tamen superque effluunt selectae illae reliquiae, ut inde per te, sis, experiare, lector, quibus salebris terendum sit iter, ut perpetuo decursu variorum commentarius ad finem usque deveniat; sat, inquam, superque, ut speciatim agnoscas eo usque Trans-Rhenanorum eruditorum garrula libido sese effraena jactet et debacchetur.

VIII. Ne igitur nimium tinniant aures ex hoc litteralium commentatorum vesano tumultu, curavimus, sive in prooemiis, sive in finibus extremis hujus libelli, alios audiendos melioris frugis viros ad generalem Octavii criticen adstruendam gnave sese accingentes. Hinc a primo limine habes D. Gothofr. Lumper de M. Minucii apologetae vita, eloquentia et scriptis, cuncta antea et quam optime dicta digerentem; prima iterum fronte appendere decuit principalem Francisci Balduini dissertationem, qua primus suo vero auctori Octavium restituit.

Cui annexuimus praeclaram, ac in viro de grege pseudoreformatorum commendabilem, Joh. Aug. Ernesti epistolam, primae Lindneri editioni affixam; in qua, ab Octavii elegantissima concinnitate ansam arripiens, multum et eximie tum de veterum Patrum, tum de recentiorum, ac in primis de divi Bernardi eloquentia disputat.

Claudit demum haec longiuscula prolegomena ejusdem Gottlieb. Lindneri praevia compendii analytici IV indagatio, quae totum Dialogi Minuciani argumentum sub uno synoptico et dialectico conspectu comprehensum exhibet.

Haec est ad Octavium strata via: totoque opere, non obstantibus morosi commentarii fastidiis, continuo cursu peragrato, recreandi animi causa, venustam Lucae Holstenii epistolam ad Fr. cardinalem Barberinum, de Verubus Dianae Ephesiae in Octavio memoratis, eo libentius collegimus, quod in recenti collectione doctiss. viri Epistolarum a D. Boissonade Parisiis data, immerito prorsus desit haec dissertatiuncula.

Agmen autem tot unius libelli commentatorum, ut incipit D. Lumper, ita ejusdem ordinis monachus D. Nicol. Le Nourry perficit. Quanto antea laudum applausu ejusdem de Tertulliani apologeticis libris dissertationem excepimus, tanto etiam nunc extollendum est hoc egregii viri egregium opus, haec uberrima rerum veterum ac novarum in Octavio refusa seges; hoc ex optimis omnium aetatum ac provinciarum philosophis, poetis, grammaticis, oratoribus spicilegium; nihil intactum, nihil irrepertum, nihil post ejus vestigia requirendum.

IX. Succedit anonymi auctoris Chronicon sub Alexandro Severo conscriptum; omnium proinde hujuscemodi monumentorum, in decursu christianitatis tam frequentium, primum, et in Ecclesia Latina saltem antiquissimum; cujus opellae vetustae ea fuit laus insignis, ut Patri inter plures maximo, sancto nempe Hippolyto, Ostiensi episcopo, tribueretur, utque eam, in dissertatione quam post D. Lumperum edidimus, illustrissimus Franciscus Blanchinius delinearet, accuratoque calculo rependeret.

X. Carptim subinde memorantur ex ordine temporum, argumentoque brevi indigitantur, plurimae confessorum, sive Romanorum, sive Carthaginensium, epistolae, infra inter opera D. Cypriani remittendae. Hoc enim animo praeoccupavimus, quoties, ob rerum connexionem ac temporum seriem, nonnulla opuscula ex ampla collectione decerpenda forent, toties eorum dandam esse suo anno et loco mentionem argumento rerum elucidatam; ne integra ea collectio, e qua desumuntur, nomine, pondere ac, ut ita dicam, habitu et vultu notissima, immutetur aut dissipetur.

XI. Nunc vero debita cum reverentia, cultu et cura, in lucem prodeant pontificia saeculi in monumenta; his prooemia historica ex optimis fontibus adducta praeambulent; haec unde et quanam rerum tempestate oriantur, diserta prolegomena praenuntient; horum si nonnulla, aevi edacitate absumpta, desiderentur, specialis notitia praemoneat; horum omnium quaecumque superesse contigit, textus integrior ad melioris editionis normam recenseatur; variae lectiones indefessa opera colligantur, conferantur, dispiciantur; sensus judicum omnium calculis perpendatur, omnium eruditorum religiositate restituatur aut servetur; omnium interpretum indagatione elucidetur. His demum accedant quaevis sub V tantorum nomine inter Catholicos circumferuntur, ne nimium neotericorum crisi abrepti, temere in interitum sacra vetustatis munera pessumdemus, neve forsan lutulento pulvere parumper suffusae margaritae conculcentur.

Hinc igitur ad annos sanctorum Cornelii, Lucii et Stephani, pontificum et martyrum, primo de eorum gestis et scriptis summarium intexuimus chronicon ex veteribus recentioribusque desumptum: scilicet, hinc ex D. Hieronymo, ex Anastasio, e libello Synodico, ex Syncello; illinc ex Baronio, Binio, Fabricio, Pagio, Labbaeo, Tillemontio, Constantio, Cellerio, Lumpero, Gallandio et Bollandianis; deinde textum epistolarum damus ad optimas recensiones ac prae omnibus eximiam D. Coustantii editionem integerrimam accipimus. Tum, ad textus plenam illustrationem, curam omnium interpretum nostram fecimus, Pamelii videlicet, Labbaei, Harduini, Coustantii, Valesii, Baluzii: nec identidem negleximus selectas ex optimis notas quorumdam heterodoxorum, Felli puta, Reading, Routhii, Goldhorni, Schoenemanni, quibuscum foede coutitur Rigaltius, adeo nominis catholici indignus, ut eum respuerint ac saepe nota transverterint ipsimet editores Anglicani aliique sectarii. Varias autem lectiones, quotquot editores Anglicani, in iis colligendis studiosissimi, habent, exhibemus multis aliis hinc et inde demessis auctas, nostraeque versioni accommodatas. Demum accedunt in appendicibus epistolae iisdem pontificibus haud ita certo adscribendae, decreta subdubia, ipsaemet Decretales litterae tam diu in orbe doctorum decantatae, ut vel eo solo nomine iis in hac nostra collectione plenissima non locum dare nefas sit. Denique, eum plerumque concilia sub Pontificibus summis celebrata sint, tamquam illorum opera, afflante Petro, scripta, clavibusque suis servata consignataque, vel a quibusdam doctoribus eximiis adornata, qualia fuere octo concilia Carthaginensia et duo Romana sub Ss. Cornelio et Stephano habita; idcirco religioni duximus ea obiter relegere, nec nisi a collectione recentissima Mansi, vel ab eximia ac speciali recensione Routhii, inter ejusdem Reliquias sacras accepimus et tradidimus.

XII. Inter maximas rei christianae causas quae in hoc saeculo tertio fuerunt exagitatae, nulla insignior, nulla majores tumultus in tota Ecclesia excivit, quam celeberrima de haereticorum Baptismate disputatio. Quae ut plena luce prodeat, ut hinc et inde momenta omnia pendi queant ac revocari, nulla negleximus monumenta non nullius pretii, sive inter veterum sive inter recentiorum excursus, quos edidit lis illa magna in qua studiis diversis Oriens et Occidens, Italiae ecclesiae et Africanae, pontifices et martyres haud sine magno rerum tumultu exarsere. In duas igitur classes visum est distribuenda esse hujusce disputationis monumenta: prima nimirum complectitur praecipua veterum acta et scripta quae in hac causa versantur; iisque praesunt jure pontificiae praecellentiae S. Stephani decretales sententiae, quas in epistolis S. Cypriani VI et Firmiliani disjectas invenimus, et quae demum, sive in Oriente, sive in Occidente, reverenter acceptae, causam finiere. His pone subit concilium Romanum tunc temporis ab eodem S. Stephano magna cum auctoritate celebratum. Atqui Petri vocem audiri par erat, priusquam agerentur dissidia Afrorum et Orientalium, quae tum in conciliis, tum in Cypriani et Firmiliani epistolis, tum in quibusdam libris veterum anonymis, pleno amne decurrunt. Cum autem exstat in collectione satis rara, recenter Oxonii edita a Jos. Martin. Routh, collegii sanctae Magdalenae gymnasiarcha, nova septem synodorum Carthaginensium recensio, selectis adornata notis Baluzii, Felli, Coustantii, Valesii et editoris, eam in nostros usus totam integro pede adire fecimus. Porro ex tribus longe diversis fontibus hausimus litteras ea de re datas, primo nempe fragmentum unius dumtaxat epistolae τοῦ μακαρίου Dionysii Alexandrini ad Stephanum papam, ex Eusebio decerptae; deinde quatuor Cypriani ad Magnum, ad Quintum, ad Jubaianum, ad Pompeianum, unam demum, nec celebritate ultimam, Firmiliani, Caesariensis episcopi, ad Cyprianum adversus S. Stephanum. Porro nullus inficias ibo in iis colligendis, non tantum in animo fuisse res ejusdem argumenti in unum compingere, sed et seorsim, sub unoque critices oculo seponere monumenta eodem νοθείας crimine inusta: jurene, an immerito, non causabor. Ea tamen criminis argui sat gravis reor, quae a genuinis D. Cypriani epistolis amoveantur ac in hoc loco seligantur, tamquam magnae litis theologos inter et philologos pendentis instrumenta. Ut ut sit, iis subjunguntur, ad veram ab initio propositam sententiam, vel sub fine corroborandam, duo libelli absque auctoris nomine, sed egregia doctrina ab omnibus admittenda praestantes. His clauditur series veterum monumentorum quae ad lucem in hac disputatione diffundendam coegimus.

XIII. Multi multa in eadem querela recentes scripsere; et, iisdem veterum testimoniis licet utentes, alii in alias abiere sententias, summa tantum capita recensentes, quae nobis prae omnibus maximi pretii visa sunt, ea veteribus adjunximus; veterum enim more haberi CC. Vv. Ludovic. Thomassinum, D. Coustantium, nemo succensebit. Nec minoribus fere laudibus dignas periti, ni fallor, habebunt duas ultimas dissertationes quae toti huic testium veterum et recentium agmini egregium finem imponunt. Haec autem prooemia, licet fusiori quam rebar, stylo protelata, revera nequeunt absolvi, quin multo plura de D. Cypriani operibus in hoc et in altero tomo contentis addantur. Ea tamen satius in sequentibus articulis sigillatim deducenda, aut paulo intra in litterariis Annalibus remittenda duximus.