Caput II. Basnagii Externis Adversus Sanctas Martyres Argumentis Occurritur.

I. Actorum Perpetuae et Felicitatis compilatorem fuisse Montanistarum haeresi infectum.

II. Ruinartii pro Actorum compilatore rationes refelluntur variisque argumentis ejus montanismus asseritur.

0074D III. Dodwelli pro ejusdem scriptoris orthodoxia disputatio.

IV. Ejus disputationis primum dejicitur fundamentum.

V. Alterum ejusdem disputationis fundamentum evertitur.

VI. A Montanistis Catholicos non fuisse pro haereticis existimatos.

VII. Ab Ecclesiarum Catholicarum communione Montanistas non se omnino alienos existimasse.

VIII. Ad catholicorum quoque martyrum communionem adspirasse.

IX. Non Perpetuae tantum, sed aliorum quoque catholicorum 0075A martyrum, Tertullianum cum laude meminisse.

X. Alii, praeter Montanistas, haeretici catholicorum Acta martyrum luci dederunt.

XI. Ex ipsomet Actorum auctore Montanista, martyres nostros ab hac secta fuisse alienos ostenditur.

I. De auctore, seu potius, ut videri vult, Actorum Perpetuae et Felicitatis compilatore, non una eademque eruditorum sententia est. De Montanistarum familia unum fuisse, vir candidus juxta, atque eruditus, ut Basnagii verbis utar, olim sensit Valesius . Contra Dodwellus non omnem modo ab ipso montanismi suspicionem amolitur; sed hominem quoque fuisse contendit adversus Montanistas catholicae fidei zelo 0075B et ardore flagrantem . Valesio nullo modo assentiri potest Cl. Ruinartius . Contra, Basnagius Valesii opinioni se adhaerere libenter profitetur, indeque primum, ut postea videbimus, adversus martyres nostros conficit argumentum. Ea res omnino postulat, ut de tota hac controversia perquam accuratissime disseramus, ne si Valesii opinionem amplectamur, temere id fecisse existimemur; sin autem, ne ex quodam praeconceptae opinionis praejudicio factum id esse videatur. Ut igitur agnoscat lector me secum candide agere, et nihil huc praejudicatum afferre, in Valesii opinionem, meis licet rationibus primo aspectu satis incommodam, valde animum inclinare profiteor. Argumento mihi est auctoris praefatio, qui sane his utitur verbis, quae quamvis, si alio tempore scripta forent, 0075C in catholicam sententiam utcumque interpretari possemus, at habita ratione temporis, quo scripta sunt, vehementem nobis montanismi suspicionem afferunt. Sic enim habet: Sed viderint, qui unam virtutem Spiritus unius sancti pro aetatibus judicent temporum: cum majora reputanda sint novitiora quaeque ut novissimiora, secundum exuberationem gratiae in ultima saeculi spatia decreta : In novissimis enim diebus, dicit Dominus, effundam de Spiritu meo super omnem carnem, et prophetabunt filii filiaeque eroum, et super servos et ancillas meas de meo Spiritu effundam, et juvenes visiones videbunt, et senes somnia somniabunt. Itaque et nos, qui sicut prophetias, ita et visiones novas pariter repromissas, et agnoscimus et honoramus, etc. Quis credat, haec scriptori catholico 0075D excidere potuisse, quo tempore montanistica haeresis in Ecclesia vehementissime grassabatur; cum novissimorum temporum conditionem, ob charismatum copiam et spiritus exuberantiam Paracleto suo reservatam, tantopere jactabant et extollebant haeretici; cum novas visiones, et prophetias repudiare se profiteretur Ecclesia; contra qui illas agnoscerent, et honorarent, pro haereticis haberentur. Cum majora, inquit, reputanda sint novitiora quaeque, ut novissimiora 0076A secundum exuberationem gratiae in ultima saeculi spatia decreta. Abruptiusne aut impudentius locutus unquam professus montanista fuisset? Estne ovum, ut aiunt, ovo similius, quam haec auctoris verba cum his Tertulliani sub finem libri de Resurrectione carnis? At enim Deus omnipotens adversus haec incredulitatis et perversitatis ingenia, providentissima gratia sua effundens in novissimis diebus de suo Spiritu in omnem carnem, in servos suos et ancillas, et fidem laborantem resurrectionis carnalis animavit, et pristina instrumenta manifestis verborum et sensuum luminibus ab omni ambiguitatis obscuritate purgavit. Nam quia haereses esse oportuerat, ut probabiles quique manifestarentur: hae autem sine aliquibus occasionibus Scripturarum audere non poterant, idcirco pristina instrumenta quasdam 0076B materias illis videntur subministrasse, et illas quidem iisdem litteris revincibiles. Sed quoniam necdum dissimulare Spiritum Sanctum oportebat, quominus et ejusmodi eloquiis superinundaret, quae nullis haereticorum versutiis semina subspargerent, imo et veteres eorum cespites vellerent; idcirco jam omnes retro ambiguitates, et quas volunt parabolas, aperta atque perspicua totius Sacramenti praedicatione discussit, per novam prophetiam de Paracleto inundantem, cujus si hauseris fontes, nullam poteris sitire doctrinam, nullus te ardor exuret quaestionum, resurrectionem quoque carnis, usquequaque potando, refrigerabis. Novissima veteribus anteponit, hoc est, novas Montani revelationes pristinis instrumentis, utriusque scilicet Testamenti libris, non, ut Rhenanus et Pamelius interpretantur, Novi Foederis 0076C libros mosaicis et propheticis. Non enim ex lege tantum et Prophetis, sed vel maxime ex Novi Testamenti obscuris quibusdam locis, ambiguitatibus et parabolis suorum dogmatum materiam haeretici decerpebant. Cui rei providentissima gratia sua Deum prospexisse docet in novissimis diebus de Spiritu suo effundendo in omnem carnem, qui ejusmodi eloquiis superinundaret, quae nullis haereticorum versutiis materiam et semina subministrarent, et omnes retro ambiguitates et parabolas, aperta atque perspicua totius Sacramenti praedicatione discuteret: quod factum esse subjungit, per novam prophetiam de Paracleto inundantem. Adeoque quantum Novi Testamenti libri magis aperta perspicuaque rerum coelestium revelatione, qua veteres figurae expositae sunt, legalibus et 0076D propheticis praestant; tantum Montani prophetiae, quae vel ipsas Evangelii ambiguitates, et parabolas aperta totius Sacramenti praedicatione discusserunt, ipsis quoque Novi Foederis libris erant anteponendae. Quam profecto sententiam Actorum collector paucioribus quidem, sed non minus expressis verbis, insinuavit, cum ait majora reputanda esse novitiora quaeque, ut novissimiora, secundum exuberationem gratiae, etc., id est, ut loquitur Tertullianus, secundum novam prophetiam de Paracleto inundantem.

II. Respondet Ruinartius, quod quamvis haec verba primo aspectu Montani errores sapere videantur; si tamen paulo accuratius discutiantur, nihil in ipsis contineri, nisi orthodoxum et fidei catholicae plane 0077A consonum. Non enim, inquit, iste auctor visiones novissimas cum Scripturis canonicis, ut putavit Valesius, sed solummodo cum veterum martyrum visionibus, et revelationibus comparat, asseritque non minori venerationi habendas esse, quae suo tempore, quam quae priscis temporibus, id est, primo aut secundo Ecclesiae saeculo, contigerant. Imo et aliquatenus has novas revelationes majori studio suscipiendas esse dicit, cum exempla eo efficaciora sint, quo magis praesentia: tum deinde, quod hae novissimae visiones, qua aliquando veteres futurae erant, aliqua auctoritate fulciendae essent, ut a posteris crederentur, id patere ait ex eadem ipsius auctoris tota praefatione; ubi ne unum quidem verbum de Scripturae sacrae cum visionibus martyrum comparatione habetur. «Si vetera,» inquit «fidei, exempla propterea 0077B in litteris sunt digesta, ut lectione eorum quasi repensitatione rerum, et Deus honoretur, et homo confortetur; cur non et nova documenta aeque utrique causae convenientia et digerantur?»

Verum, non has tantum, quas Ruinartius refert rationes produxit auctor, cur novas revelationes, et prophetias prae antiquis in pretio haberi vellet; sed illam potissimum, quam nemo nisi merus putusque montanista attulisset, et quae satis ostendit, ipsum novissimas revelationes, non modo veterum martyrum revelationibus, sed ipsis quoque Scripturis canonicis, praetulisse: ob exuberationem, scilicet gratiae in ultima saeculi spatia decreta, secundum Joelis prophetiam. Ecquis enim cui sanum esset caput, Spiritus sancti gratiam novissimis hisce diebus, id est tertio ineunte, 0077C magis quam primo aut secundo saeculo exuberasse, somniavit? Quis nisi Montani spiritu abreptus, ut id ostenderet, Joelis verbis quibus futura haec novissimis diebus spiritus exuberatio praenuntiabatur, usus aliquando fuisset? Unde non ea tantum ratione, ut Ruinartius credidit, iste auctor culpandus est quod harum martyrum visiones ex iis esse, quae Deus per Joelem repromiserat, existimaverit. Laudata enim Joelis verba ad omnia, quae in nostro Testamento a Deo charismata dispensantur referri posse non abnuo. Sed eo montanistam se prodit, quod prophetae verba adhibuerit, ad majorem ostendendam novissimis diebus quam praecedentibus Ecclesiae saeculis, coelestium charismatum exuberationem. Porro quamvis, ut idem Ruinartius subjungit, 0077D Ecclesia Fidelium dicta vel scripta inter Scripturas canonicas neutiquam computarit, etsi non dubitet ab eo processisse, a quo alii dantur genera linguarum, alii prophetiae, alii sermo sapientiae, aliis alia dona, quae laudato Joelis testimonio praenuntiata et promissa fuisse certum est, attamen non inde sequitur idem pariter de Actorum scriptore sentiendum esse. Quamvis enim neque Ecclesia, neque scriptores catholici, novi Testamenti charismata et a Deo procedere, et laudato Joelis testimonio praenuntiata, et promissa fuisse, unquam dubitarint: numquam tamen aut Ecclesia, aut aliquis Catholicorum Joelis verbis usus est ad majorem novissimorum temporum, quam praeteritorum Ecclesiae saeculorum 0078A visionibus et revelationibus venerationem, auctoritatemque conciliandam.

Est quidem hoc adversus Actorum, ut aiunt, compilatorem gravissimum praejudicium; nescio tamen an non gravius sit, quod ex sequentibus verbis conficitur argumentum. Sic enim pergit: «Itaque et nos, qui sicut prophetias, ita et visiones novas pariter repromissas et agnoscimus, et honoramus.» Haec plane peremptoria sunt: neque enim clarioribus verbis potuisset auctor, quam ipse sectam profiteretur, exponere: haec montanismi tessera sunt, et montanisticae doctrinae clara et aperta professio. Id enim catholicos inter et montanistas, id temporis disceptabatur, an novae, id est, extraordinariae et inusitatae visiones et prophetiae agnoscendae essent atque honorandae; 0078B an contra repudiandae atque abjiciendae. Catholici novas visiones et prophetias ut maligni spiritus seductionem aversabantur, non quod nullas eo tempore in Ecclesia agnoscerent visiones et prophetias, aut quod charismatum fontem exaruisse contenderent; sed novarum visionum et novae prophetiae nomine, insolitas, ut dixi, et ut loquitur apud Eusebium Asterius, «Praeter morem, atque intitutum Ecclesiae a majoribus traditum, et continua deinceps successione propagatum» intelligebant. Contra Montanistae novas hasce revelationes, et prophetias plurimi faciebant, amplectebantur et honorabant, et hunc primum suae ab Ecclesia secessioni colorem praetexuerunt, unde etiam scelerata factio, ut ex Serapione constat , nomen accepit, et 0078C «nova prophetia nominata est.» Quod suae ipsos sectae nomen indidisse, his verbis Asterius Urbanus clare et aperte testatur : «Et Ecclesiam illius loci deprehendissem nova illa, non ut ipsi dicunt, prophetia, etc.» Novas prophetias, postquam ad Montanistas defecit, passim jactat et praedicat Tertullianus, libro de Jejuniis : «Propter hoc novae prophetiae recusantur.» Et libr. III cont. Marcion. : «Qui apud fidem nostram est, novae prophetiae sermo testatur.» Et lib. IV : «Quam defendimus in caussa novae prophetiae.» Et lib. de Resurrect. carnis : «Per novam prophetiam de Paracleto inundantem.» Firmiliano Cataphryges sunt, qui «novas prophetias usurpare conantur.» Ex quo etiam intelligimus, novas eos a Catholicis quoque prophetas 0078D fuisse appellatos. Quae cum ita sint, montanistam utique palam se prodit et apertissime profitetur, qui, ferventibus per ea tempora de nobis visionibus et 0079A prophetiis Catholicos inter et Montanistas dissidiis, novas se visiones et prophetias agnoscere et honorare palam aperteque testatur. Neminem certe Catholicorum ita esse locutum ostendi potest: Montanistarum illa professio est, cui similem, postquam hujus sectae dogmata amplexus est, Tertullianus his verbis edidit : «Nam quia spiritalia charismata agnoscimus, etc.» Ita et Actorum editor: «Visiones novas et prophetias agnoscimus, et honoramus.» Atqui, secundum Firmilianum, Κατάφρυγες illi appellantur, qui novas prophetias usurpare conantur. Actorum igitur concinnator Cataphrygum seu Montanistarum catalogo eximi nulla ratione potest.

Tertium, et illud etiam gravissimum argumentum desumo ex quadam observatione, quam Auctor facit, 0079B ubi narrat quomodo Perpetua ad ferocissimam vaccam se pugnasse non senserit : «Illic Perpetua . . . quasi a somno expergita (adeo,» inquit Auctor, «in spiritu et in exstasi fuerat) circumspicere coepit, et stupentibus omnibus ait: Quando, inquit, producimur ad vaccam illam nescio.» Quo enim illa observatio pertinet, «adeo in spiritu et in exstasi fuerat,» nisi ad stabiliendam Montanistarum de exstasi doctrinam? Verum equidem est, exstasis nomen in bonam partem aliquando fuisse a Patribus usurpatum; iis tamen temporibus quibus Montanistarum haeresis potissimum grassabatur, in deteriorem, ferme partem acceptum est, et ut mentis alienationem, furorem, amentiamque significat. Unde cum ea tempestate Catholicos inter et Montanistas, Tertulliano teste, disputaretur, 0079C an verae prophetiae exstasis conveniret, affirmantem opinionem Mantanistae, negantem Catholici propugnabant. «Defendimus,» inquit Tertullianus , «in caussa novae prophetiae, gratiae ecstasin, id est amentiam convenire . . . . . . . . . de quo inter nos et Psychicos quaestio est. Hinc scripti eidem Tertulliano pro Montanistis adversus Ecclesiam, ut est apud Hieronymum , περὶ ἐκστάσεως libri. Contra vero Miltiadi, ut est apud Eusebium , adversus eosdem Montanistas hoc titulo, Περὶ τοῦ μὴ δεῖν προφήτην ἐν ἐκστάσει λαλεῖν, Quod non deceat prophetam in ecstasi loqui.» In quem Eusebii locum scite Valesius observat: Catholicos hoc praecipue objecisse Montanistis, qui se prophetico spiritu plenos esse jactabant, quod in exstasi prophetarent: 0079D cum tamen, nec in Novo nec in Veteri Testamento, prophetas in ecstasi umquam prophetasse legamus. Ecquis igitur tam obesis naribus erit, cui non Montanismus in praemissis Auctoris nostri verbis suboleat? Equidem non ea mihi mens est, in omnem scriptorem, exstases inter Dei charismata recensentem, invidiam Montanismi conferre; non me latet, hoc nomen in bonam, etiam ab antiquissimis Patribus, 0080A quandoque partem acceptum. Praeter nocturnas visiones, immissas a Spiritu Sancto per dies innocentibus pueris exstases habemus ex Cypriano, in quem nulla hac de re transferri potest pravae opinionis suspicio : «Praeter nocturnas visiones, per dies quoque impletur apud nos Spiritu Sancto puerorum innocens aetas, quae in ecstasi videt oculis, et audit, etc.» Non eadem tamen de Actorum compilatore ratio est, qui non ut Cyprianus et alii deinceps antiqui Patres, sedatis Montanistarum tumultibus, sed gliscentibus in dies factionibus ac discordiis, laudata monumenta litteris consignavit, quo certe tempore, aut nomine exstasis abstinendum erat, aut ita utendum, ut omnis ab eo pravae significationis invidia, aut suspicio removeretur.

0080B III. Nunc mihi adoriendus est Dodwellus, cujus, uti jam dixi, ea sententia est, Actorum compilatorem, non modo catholicae communionis, et alieno a Montanistis fuisse animo, sed etiam ut eorum novas prophetias falsi convinceret, laudata monumenta studuisse publica luce donare. Hanc autem habet hujusce suae mirae profecto opinionis rationem: «Maximilla de se praedixerat, post se prophetissam aliam non futuram, sed consummationem. Verba ejus apud Epiphanium illa sunt : Μετ᾽ ἐμὲ προφῆτις οὐκέτι ἔσται, ἀλλὰ συντέλεια. Sub imperii Marci finem excessisse Maximillam verisimillimum est. Cum enim ab ejus excessu ad suum, quo scribebat, annum, annos XIII sive XIV inchoatum numeret Asterius Urbanus , non alio illa, quam ad Commodi imperium aptius referri 0080C posse, existimant eruditi. Contra Catholici, vel hinc illos prophetiae praetextus falsi convincendos putant, quod suae prophetiae, vel ex confesso, finis foret aliquando statuendus. Verum prophetiam perpetuam fore, et ad mundi usque consummationem revera permansuram. Qua ratiocinatione ita abfuerunt a negandis suorum temporum prophetiis, ut in quacumque ecclesia non fuissent prophetae, ea ne esset quidem pro Ecclesia habenda.»

Ita argumentatus est Asterius Urbanus : «Nam si quidem, ut praedicant, post Quadratum et Ammiam philadelphensem, mulieres illae Montani in prophetiae gratiam successerunt, ostendant nobis quinam inter ipsos Montano ac mulierculis successerint. Etenim prophetiae donum in omni Ecclesia ad ultimum usque 0080D Domini adventum permanere debere auctor est Apostolus.»

Ad eamdem formam argumentatur vetus ille auctor, quicumque fuit, martyrum contemporaneus, Actorum Perpetuae et Felicitatis. Is ubi, allato Joelis loco, 0081A probasset, ita non deficere a veteris Testamenti illas novi Testamenti prophetias, ut sunt potius ex adverso sub novo Testamento potiores expectandae, haec deinde subjungit in illam, quam dixi, sententiam: «Itaque et nos, qui sicut prophetias ita et visiones novas, etc. Eo omnino spectat tota ea disputatio, ne fraudi esset secuturis visionibus, quod ultimis Ecclesiae temporibus illas Deus revelare dignatus sit, id ne esset, hoc sibi probandum sumpsit, ultimis esse illas praecipue temporibus, semperque ad consummationem usque expectandas. Poterant ea fortassis adversus Ethnicos dicta videri; poterant etiam adversus Montanistas. Contra Montanistas potius dicta crediderim, quia quae dixerat, ea Scripturarum testimonio confirmavit. Id sane manifestum est, quae 0081B hic protulerat, esse apud suos in confesso, quod a Montanista scribi omnino non poterat.»

«Notetur enim imprimis, scripta esse ab auctore anno Dom. CCII, id est anno ab obitu Maximillae circiter XXIII: decessisse enim illam diximus anno Marci ultimo, id est Dom. CLXXIX; atqui ea si vera fuisset prophetissa, non jam alius erat propheta expectandus. Qui igitur alios adhuc expectavit, semper expectandos existimavit, fieri non potest, ut illam pro vera prophetissa habuerit, nec proinde Montanista esse potuit. Quanquam enim ea haeresis postea in varias deinde sectas distributa fuerit, in eo tamen omnes conveniebant, primas illas mulierculas pro prophetissis fuisse agnoscendas. Notetur secundo, ut sensu benignissimo Maximillae verba interpretemur, et de 0081C mulieribus prophetissis, non de viris prophetis intelligamus: ne ita quidem hanc praefationem a Montanista scribi potuisse. Perpetuae enim prophetissae visiones erat complexurus. Quanquam certum sit, hanc interpretationem ad mentem Maximillae accommodari non posse. Quae enim, post se συντέλειαν fore dixerat, eam omnem prorsus prophetiae usum exclusuram necesse erat. Tertio, cum hac ipsa argumentatione, ante annos ad minimum decem, in secta illa refellenda usus fuerat Asterius Urbanus, quis credat, eadem argumentatione usurum sectae patronum? Quarto, id etiam ex eodem Urbano constat, de facto illos omnem suam prophetarum successionem in Maximilla terminasse, nec alium quemvis post illam admisisse successorem. Eadem argumentatione usus 0081D Epiphanius, post illius obitum neminem alium a Montanistis ad sua usque tempora agnitum esse confirmat. Fieri igitur non potest, ut montanista Saturum Perpetuamque in prophetarum album retulerit. Id saltem ex illa aliorum argumentatione concedat lector necesse est, qui ita argumentatur, non esse eo nomine pro montanista aestimandum. Nec tamen aliud proferunt, qui aliter sentiunt viri sane eruditi.» Haec Dodwellus, quae tamen quamvis erudite, ac subtiliter disputata, extorquere a me neutiquam potuerunt, ut illis assensum accommodarem. His enim in rebus, quibuscumque nostris subtilibus atque eruditis observationibus praevalere debent rerum gestarum indubiae fidei monumenta, ex quibus, ut modo 0082A ostendam, manifeste constat, nihil in tota hac Dodwelli disputatione inesse virium atque soliditatis ad montanismi suspicionem ab auctore nostro amoliendam.

IV. His igitur duobus fundamentis tota haec eruditi viri disputatio nititur. Primo, sub imperii Marci finem excessisse Maximillam, tribus circiter ac viginti annis, antequam martyrium Perpetua et Felicitas, earumque socii subirent. Secundo, persuasum fuisse Montanistis, nullum post Maximillae obitum prophetam futurum, multo autem minus aliam post eam prophetidem expectandam. Fieri proinde non posse, ut Actorum scriptor, qui Saturum et Perpetuam prophetiae ac coelestium revelationum donis insignes eademque charismata, ad consummationem 0082B usque in Ecclesia permansura credidit, Montanistarum fuerit erroribus imbutus. Mihi vero neutrum horum quae vir doctus assumit, admitti posse videtur. Et ad primum illud quod attinet de obitu Maximillae, equidem scio multos in ea versari opinione, illum esse in annum Marci ultimum conferendum. Sed, ut alibi ostendi et jampridem Valesius observavit , inde eorum error profluxit, quod Asterium, qui se quatuordecim annis post Montani et Maximillae obitum, libros suos scripsisse testatur Apollonio vetustiorem esse crediderint, a quo memoriae proditum est quadraginta annis antequam scriberet, Montanum prophetiam suam invexisse . At non res ita se habuit. «Etenim,» ut Valesius observat, «Apollonius, Montano adhuc superstite, cum insanis suis vatibus 0082C Priscilla et Maximilla, librum suum composuit ut ex his fragmentis quae profert Eusebius elicitur, idque non uno loco; ut cum dixit, ἡ προφῆτις ἡμῖν εἰπάτω τὰ κατὰ Ἀλέξανδρον τὸν λέγοντα ἑαυτὸν μάρτυρα, ᾧ συνεστιᾶται, ᾧ προσκυνοῦσι, καὶ αὐτῷ πολλοί. Et paulo post de eodem Alexandro loquens ait, ὃν ὁ προφήτης συνόντα πολλοῖς ἔτεσιν ἀνοεῖ. Ex quibus apparet verbis, et Alexandrum et Montanum ipsum ac Maximillam adhuc vixisse, cum haec scriberet Apollonius. Neque vero ait Apollonius quadraginta annos effluxisse ab obitu Montani ad tempus quo ista scribebat; sed id tantum dicit, quadraginta annis antequam ipse ad scribendum accederet, Montanum pseudoprophetiam suam invexisse.» Quare cum, Severo imperanto et superstite adhuc Maximilla, libros suos Apollonius 0082D elucubrarit, memoratos Asterio quatuordecim a Maximillae obitu quietis imperii et Ecclesiae pacis annos, a Caracallae post mortem patris initiis ad Alexandri priores annos esse ducendos, et Maximillam anno Domini plus minus CCXII obiisse, loco superius laudato demonstravi. His ita animadversis facile corruunt quae Dodwellus falsae de Maximillae interitu epochae superstruxit. Perpetuam enim atque Felicitatem anno circiter CCIII, sub ipsa pene Severianae persecutionis initia, martyres occubuisse, verosimillima eruditorum, quos inter et Dodwellus, opinio est. Unde Perpetuae 0083A martyrium Maximillae interitum annis ad minus decem praecessit: adeoque scriptor montanista ejus prophetias agnoscere potuit, ac venerari, eamque ut prophetissam colere, quamvis non ignoraret, imo et inconcusse ac firmiter crederet nullam post Maximillam fore prophetissam.

V. Deinde, si arbitremur vera esse quae de Maximillae obitu Dodwellus statuit, eam scilicet anno Marci ultimo excessisse, necesse profecto est, ut falsa omnino sint quae secundo loco tradit de Montanistarum in hanc sententiam consensione, quod nulla post Maximillam futura esset in Ecclesia prophetissa. Etenim tam clare et aperte demonstrari potest, Montanistas, alias post Maximillam (si ejus mors in annum Marci ultimum conjiciatur) prophetissas agnovisse, ut mirum 0083B sit, hoc virum doctum jecisse opinionis suae fundamentum. Annon ad Montanistas defecerat Tertullianus, cum librum scripsit de Anima? Annon ab obitu Maximillae, triginta ferme annis, si illa Aurelii ultimo excessit, hunc librum elucubravit? Et tamen alias se ibi, post insanam illam mulierem, pseudoprophetissas agnoscere profitetur . «Est hodie soror apud nos revelationum charismata sortita, quas in Ecclesia inter dominica solemnia per ecstasin in spiritu patitur, conversatur cum angelis, aliquando etiam cum Domino, et videt, et audit sacramenta, et quorumdam corda dinoscit, et medicinas desiderantibus submittit. Jam vero prout Scripturae leguntur, aut psalmi canuntur, aut allocutiones proferuntur, aut petitiones delegantur; ita inde materiae visionibus subministrantur: 0083C forte nescio quid de anima disserueramus, cum ea soror in spiritu esset. Post transacta solemnia, dimissa plebe, quo usu solet nobis renuntiare quae viderit (nam et diligentissime digeruntur ut etiam probentur), inter caetera, inquit, ostensa est mihi anima corporaliter etc.» En egregiam post Maximillam Montanistarum prophetissam! Quid quod in eodem libro Perpetuae revelationes, non minus quam passionis auctor, agnoscit atque commendat, adeoque Perpetuam non minus, quam Actorum collector, in prophetarum album referendam existimavit? «Perpetua fortissima martyr in revelatione gloriae paradisi, solos illic commartyres suos vidit.» Et tamen Perpetua vix nata erat, cum Maximilla obiit, si sub imperii Marci finem vivere desiit, anno scilicet 0083D CLXXIX: anno enim CCIII quo martyr occubuit, annorum erat, ut in Actis habetur, circiter viginti duorum. Quid etiam quod in eodem pariter libro tam longe abest, ut credat, post Montanum, et Maximillam prophetiae spiritum in Ecclesia defecisse; quin potius eos sibi viam ad nova charismata suscipienda aperuisse significet, qui eadem in pseudoprophetis illis neutiquam fuerant aspernati: et hanc perpetuam atque indeficientem divinorum charismatum redundantiam, cum Apostoli in eodem loco, tum alibi Joelis testimoniis, haud secus quam Actorum 0084A scriptor adstruat, atque confirmet? «Nam quia spiritalia charismata agnoscimus, post Joannem quoque prophetiam meruimus et consequi. Et hodie soror, etc.,» relataque insanae vatis visione, subjungit: «Haec visio est; Deus testis, et Apostolus charismatum in Ecclesia futurorum idoneus sponsor.» Quid denique quod in libro de Jejuniis adversus Psychicos hoc eos nomine vellicat, quod divinae gratiae charismatis terminos contituerent, seu palos, ut loquitur, terminales? Quod utique in ipsos Montanistas retorqueri nullo negotio potuisset, si eisdem gratiae donis fines in Maximilla posuissent: «sed rursus, inquit , palos terminales figitis Deo, sicut de gratia, ita de disciplina; sicut de charismatibus, ita et de solemnibus, ut proinde officia cessaverint, quemadmodum 0084B et beneficia ejus.»

Haec mecum cogitanti in mentem venit an Montanistis in Africa perspecta omnia forte non essent, quae Maximilla in Asia oracula fuderat. Sed ab hac me cogitatione revocavit Firmiliani ad Cyprianum epistola , ex qua constat, etiam in Asia, alias post Maximillam inter Montanistas surrexisse prophetissas: «Ante viginti, inquit, et duos fere annos temporibus post Alexandrum imperatorem, multae istic conflictationes et pressurae acciderunt, vel in commune omnibus hominibus, vel privatim Christianis. . . . . . . . In hac autem perturbatione constitutis fidelibus . . . . . . , emersit istic subito quaedam mulier, quae in exstasi constituta, propheten se praeferret, et quasi Sancto Spiritu plena sic ageret. Ita autem principalium 0084C daemoniorum impetu ferebatur, ut per longum tempus sollicitaret et deciperet fraternitatem, ac mirabilia quaedam et portentosa perficiens, et facere se terram moveri polliceretur . . . . . . . . . . Quibus mendaciis, et jactationibus subegerat mentem singulorum, ut sibi obedirent et quocumque praeciperet, ac duceret, sequerentur: faceret quoque mulierem illam, cruda hyeme, nudis pedibus per asperas nives ire, nec vexari in aliquo aut laedi illa discursione; diceret etiam, se in Judaeam et Hierosolymam festinare, fingens tanquam inde venisset, etc.» Haec ideo lato calamo exscripsi, ut quisquis intelligat, quam egregias Montanistae, etiam in Asia, post Maximillam habuerint prophetissas. Sane si tempora convenirent, hanc omnino ipsam esse crederes Maximillam, adeo 0084D in illam omnia concinant, quae de Maximilla ex Asterio Urbano et aliis scriptoribus Eusebius refert. Nam praeter jam dicta, et utriusque spiritum coarguere et confutare Catholici aggressi sunt; et sicut Maximilla, ut ait Tertullianus «non alium Deum praedicabat nec aliquam» ejusdem Tertulliani judicio, «fidei aut spei regulam evertebat»: Ita ista, «multos,» ut est apud Firmilianum, baptizavit, «usitata et legitima verba interrogationis usurpans, ut nil discrepare ab ecclesiastica regula videretur.» Et paulo ante de eadem 0085A femina dixerat, «etiam hoc frequenter ausam esse, ut et invocatione non contemptibili sanctificare se panem, et Eucharistiam facere simularet et sacrificium Domino non sine sacramento solitae praedicationis offerret.» Quae omnia montanistici spiritus characteres sunt, et suis prophetissis a Montano fuisse permissa, ab antiquis scriptoribus memoriae proditum est. Constat igitur propterea non esse aliquem e Montanistarum catalogo expungendum, quod aliam post Maximillam agnoverit prophetissam; quamvis enim insana haec vates id de se praedicaverit: Μετ᾽ ἐμὲ προφῆτις οὑκέτι ἔσται, etc., attamen fieri potuit (et id frequentissime sectariis accidit) ut ad haec tam manifesta mendacia animum noluerint advertere, aut aliam propheten intellexerint, quae novam et perfectiorem 0085B doctrinam ac disciplinam inveheret; quo sensu novos ipsi se Montanistarum patriarchae prophetas nuncuparunt, quam novam judicio suo inchoarunt post Apostolos prophetiam. Ut ut sit, patet jam, puto, Dodwellum infirmo nimium niti tibicine, cum Actorum collectorem Montanistarum ideo catalogo eximit, quod Perpetuam, post Maximillam, propheten existimaverit, cum eam Tertullianus quoque professus montanista eodem loco ac numero habuerit.

VI. Hinc autem, ut superius dixi, Basnagius primum suum adversus sanctos martyres ducit argumentum. «Ex Actorum, inquit, collectore vero simillima nobis conjectura nascitur, Perpetuam eosque martyres qui se mortis socios ipsi addidere de grege 0085C Montanistarum fuisse. Nemo sane familiae hujus catholicorum Acta martyrum luci dedisset, quos utpote Psychicos contemptui habebant. Constat etiam, Perpetuam, Felicitatem, Saturum, eamdem cum Actorum auctore fidem profiteri, ut ex verbis ipsius exploratum est: Et nos itaque quod audivimus et contrectavimus, annuntiamus et vobis, fratres et filioli, ut et vos qui interfuistis, rememoremini gloriae Domini: et qui nunc cognoscitis per auditum, communionem habeatis cum sanctis martyribus.» Atqui collector Actorum suo se indicio montanistam prodit. Deinde Tertullianus Catholicis infensissimus, Montanique defensor acerrimus, magnis Perpetuam laudibus afficit, ejusque visionibus utitur ad probandum, solos ante diem judicii solemnis martyres in coelum recipi: 0085D «Quomodo, inquit, Perpetua fortissima martyr, etc. Eo gravius id argumenti, quod Tertullianus et Perpetuae coaetaneus et incola Carthaginis, ubi Perpetua vitam cum morte commutavit, ignorare non potuerit cujusnam sectae esset, sive mulier illa, sive passionis ejus collector. Est autem certo certius, Tertullianum neque Psychicorum alicui tot tantaque praeconia voluisse tribui, multo autem minus verba ipsius, auctoritatemque adhiberi ad probandam, quam adstruebat, sententiam.»

Ut hoc argumentum, quod aliquam, praecipue mihi, primo adspectu, molestiam creare posse videtur, penitus dissipetur atque evertatur, aliqua sunt mihi circa Montanistas observanda, ex quibus non animadversis 0086A omnem illud verisimilitudinem ducit. Primum illud sit Catholicos non fuisse a Montanistis, qui non omnino desiperent, ut e. g. a Tertulliano, pro haereticis existimatos. Id primo constat ex hujus libro de Monogamia, ubi statim initio Psychicos ab haereticis distinguit: «Haeretici nuptias auferunt, Psychici ingerunt.» Si quaeras quomodo id esse potuerit, ratio in promptu est, quam paulo inferius idem subjungit, quod tota Montanistarum a Catholicis differentia, ipsius judicio, non fidei, sed disciplinae res esset; hac enim ratione Paracletum suum ab haereseos suspicione liberare conatur. «Adversarius enim spiritus ex diversitate praedicationis appareret, primo regulam adulterans fidei et ita ordinem adulterans disciplinae: quia cujus gradus prior est, ejus corruptela 0086B antecedit, id est fidei quae prior est disciplina. Ante quis de Deo haereticus sit, necesse est et tunc de instituto. Paracletus autem multa habens edocere, quae in illum distulit Dominus, secundum praefinitionem, ipsum primo Christum contestabitur, qualem credimus toto cum ordine Dei creatoris, et ipsum glorificabit, et de ipso commemorabit: et sic de principali regula agnitus, illa multa, quae sunt disciplinarum, revelabit, fidem dicente pro eis integritate praedicationis, licet novis, quia nunc revelantur.» Eadem ratione et in lib. de Jejuniis objectam a Catholicis Montano haereseos notum depellere conatus est, eamdemque dijudicandi haereses regulam tradidit. Cum enim invectae per Montanum disciplinae et institutioni a Catholicis opponeretur, quod «aut pseudo-prophetia 0086C esset, si spiritalis vox solemnia illa constituit, aut haeresis, si humana praesumptio adinvenit,» ita respondit: «Indubitate et haeresis et pseudo-prophetia divinitatis diversitate judicabuntur apud nos, unici Dei creatoris et Christi ejus antistites.» Similia habet libro de Virginibus velandis, pariter sub initium, ubi luculentius exponit praemissis locis memoratam regulam fidei, quam qui adulterat, haereticus est: qui servat, quamvis ordinem adulteret aut innovet disciplinae, haereticus ipsius judicio censeri non debet: esse autem hujusmodi, quae Montanus Apostolorum praedicationi atque institutis adjecit; ordinata ea scilicet esse ad perficiendam, manente tamen eadem fidei regula, disciplinam: non esse propterea Montano de vetustate praescribendum; aut Montanistas ob nova 0086D haec instituta inter haereticos numerandos; aut ut deinceps videbimus, ab apostolicarum ecclesiarum communione alienos esse censendos: «Regula quidem fidei una omnino est, sola immobilis, et conformabilis, credendi scilicet in unum Deum omnipotentem, mundi conditorem, et Filium ejus Jesum Christum, natum ex virgine Maria, crucifixum sub Pontio Pilato, tertia die resuscitatum a mortuis, receptum in coelis, sedentem nunc ad dexteram Patris, venturum judicare vivos et mortuos, per carnis etiam resurrectionem. Haec lege fidei manente, caetera jam disciplinae et conversationis, admittunt novitatem correctionis . . . 0087A Quae est ergo Paracleti administratio, nisi haec, quod disciplina dirigitur, etc.» Postea sequitur de communicatione quam se Montanistae cum Ecclesiis apostolicis habere jactabant ob consensionem in eamdem fidem, eademque fidei sacramenta, de qua deinceps videbimus. Interim idem conficio argumentum ex his quae docet in principio libri contra Praxeam, ubi quamvis aperte fateatur se, ob Paracleti agnitionem atque defensionem a Psychicis esse disjunctum, attamen eamdem dijudicandi haereses regulam tradit, ex qua plane consequens est, hanc Montanistas inter et Psychicos dissensionem, non iis in rebus positam fuisse, quae fidem ipsius judicio laederent, aut ex quibus possent haereses pullulare: «Nos vero, et semper et nunc magis, ut instructiores per Paracletum 0087B deductorem scilicet omnis veritatis, unicum quidem Deum credimus, sub hac tamen dispensatione, quam οἰκονομίαν dicimus, ut unici Dei sit, et Filius sermo ipsius, qui ex ipso processerit, per quem omnia facta sunt et sine quo factum est nihil. Hunc missum a Patre in Virginem, et ex ea natum hominem et Deum filium hominis et filium Dei, et cognominatum Jesum Christum. Hunc passum, hunc mortuum, et sepultum secundum Scripturas, et resuscitatum a Patre, et in coelos resumptum, sedere ad dexteram Patris, venturum judicare vivos et mortuos. Qui exinde miserit secundum promissionem suam a Patre Spiritum Sanctum Paracletum, sanctificatorem fidei eorum, qui credunt in Patrem et Filium et Spiritum Sanctum. Hanc regulam ab initio Evangelii decucurrisse 0087C etiam ante priores quosque haereticos, nedum ante Praxeam hesternum, probabit tam ista posteritas omnium haereticorum, quam ipsa novellitas Praxeae hesterni. Quo peraeque adversus universas haereses jam hinc praejudicatum sit, id esse verum quodcumque primum: id esse adulterum quodcumque posterius.» Profecto non ignorabat Tertullianus, imo id aperte fatebatur, novam esse Montani prophetiam, novam ipsius praedicationem, ejus instituta ab initio Evangelii minime decucurrisse, sed in posteriora haec tempora, uti Montanistae effutiebant, fuisse a Christo dilata. Unde non alia ratione potuit a Montano suo haereseos sive adulterii haeretici culpam infamiamque amovere, quam dicendo, inductas ab eo hesterna die traditiones, non fidei regulam adulterare, sed 0087D perficere disciplinam; adeoque ad disciplinam, non ad fidem pertinuisse controversias Montanistas inter et Catholicos excitatas; et neque hos, neque illos in haereticorum censum fuisse referendos, quod, salva fidei regula, in iis quae conversationis et disciplinae sunt, invicem dissiderent. Idem etiam constat, ut alia plurima omittam, ex toto libro de Praescriptionibus adversus haereticos, quo certe titulo nequaquam Psychicos, sive Catholicos comprehendit, cum nihil magis adversus haereticos urgeat, quam veteres et apostolicas traditiones, et apostolicarum Ecclesiarum auctoritatem; nihil magis haereticis exprobret quam novitatem; imo hoc ei propositum fuerit, ut ex ipso discimus, omnes haereticorum sectas hoc solo titulo 0088A arguere: «Sed alius, inquit , libellus hunc gradum sustinebit adversus haereticos, etiam sine retractatu doctrinarum revincendos, quod hoc sint de praescriptione novitatis.» Est autem, ut ipse etiam Basnagius docet , laudatus liber a Tertulliano conscriptus, postquam ad Montanistas defecerat. Et est scriptus adversus omnes haereses, ut idem ipse Tertullianus alibi diserte testatur : «Sed plenius ejusmodi praescriptionibus adversus omnes haereses alibi jam usi sumus.» Cum igitur nihil occurrat in eo libro, quod Catholicos possit offendere, imo quod non ex eorum sententia prolatum sit, adeo ut multorum opinio fuerit , eum fuisse a Tertulliano, antequam Montani dogmata amplecteretur, elucubratum; consequens est Psychicos seu Catholicos non fuisse a 0088B Tertulliano inter haereticos computatos.

VII. Secundo notandum est quod et ex praecedentibus sponte fluit, et quae jam dicta sunt luculentius adhuc confirmat: Montanistas, quamvis conversatione et disciplina ab apostolicarum Ecclesiarum institutionibus moribusque differrent, se tamen non esse arbitratos in iis in quibus fidei et christianae religionis summa vertitur, ab earum communione alienos. Id ex eodem Tertulliano, et iisdem ferme locis compertum est. Libro enim de Virginibus velandis, postquam docuit Catholicos et Montanistas in unam fidei regulam conspirare, et Paracletum non fidem adulterasse, sed disciplinae supremam admovisse manum, statim subjungit: «Per Graeciam et quasdam barbarias ejus plures Ecclesiae 0088C virgines suas abscondunt. Est et sub hoc coelo institutum istud alicubi, ne qui gentilitati graecanicae aut barbaricae consuetudinem illam adscribat. Sed eas ego ecclesias proposui, quas et ipsi Apostoli, vel apostolici viri condiderunt, et puto ante quosdam. Habent igitur et illae eamdem consuetudinis auctoritatem, tempora et antecessores opponunt, magis quam posterae istae. Quid observabimus, quid diligemus? Non possumus respuere consuetudinem, quam damnare non possumus, utpote non extraneam, quia non extraneorum, cum quibus scilicet communicamus jus pacis, et nomen fraternitatis. Una nobis, et illis fides, unus Deus, idem Christus, eadem lavacri sacramenta. Semel dixerim, una Ecclesia sumus. Ita nostrum est, quodcumque nostrorum est.» Sed nihil luculentius ad id 0088D probandum afferri potest iis, quae in eamdem sententiam subtilissime disputat in libro de Praescriptionibus adversus haereses, quem, uti dixi, jam montanista composuit. Aliqua ex eo libro loca, quamvis prolixiora, adhuc afferre operae pretium existimavi, quia rem plane conficiunt, et optimo in lumine collocant. Ait igitur ad convincendos haereticos hoc solum esse disputandum : «Quibus competat fides ipsa, cujus 0089A sint Scripturae, a quo et per quos et quando et quibus sit tradita disciplina, qua fiunt Christiani. Ubi enim apparuerit esse veritatem disciplinae, et fidei christianae, illic erit veritas Scripturarum, et expositionum, et omnium traditionum christianarum.» Deinde subjungit quod Apostoli, a Christo edocti , «et consecuti promissam vim Spiritus sancti ad virtutes, et eloquium, primo per Judaeam contestata fide in Jesum Christum, et ecclesiis institutis, dehinc in orbem profecti, eamdem doctrinam ejusdem fidei nationibus promulgaverunt, et proinde ecclesiam apud unamquamque civitatem condiderunt, a quibus traducem fidei et semina doctrinae caeterae exinde ecclesiae mutuatae sunt et quotidie mutuantur, ut ecclesiae fiant. Ac per hoc, et ipsae apostolicae 0089B deputantur, ut soboles apostolicarum ecclesiarum. Omne genus ad originem suam censeatur necesse est. Itaque tot ac tantae Ecclesiae una est illa ab Apostolis prima, ex qua omnes: sic omnes primae et omnes apostolicae, dum una omnes probant unitatem, dum est illis communicatio pacis, et appellatio fraternitatis, et contesseratio hospitalitatis; quae ju ra non alia ratio regit, quam ejusdem sacramenti una traditio. Hanc igitur dirigimus praescriptionem : si Dominus Jesus Christus Apostolos misit ad praedicandum, alios non esse recipiendos praedicatores quam quos Christus instituit . . . . . Quid autem praedicaverint, id est quid illis Christus revelaverit, et hic prescribam non aliter probari debere, nisi per easdem ecclesias, quas ipsi Apostoli condiderunt, ipsi 0089C eis praedicando, tam viva (quod aiunt) voce, quam per epistolas postea. Si haec ita sunt, constat proinde omnem doctrinam, quae cum illis ecclesiis apostolicis matricibus et originalibus fidei conspiret, veritati deputandam, id sine dubio, tenentem quod Ecclesiae ab Apostolis, Apostoli a Christo, Christus a Deo suscepit: reliquam vero omnem doctrinam de mendacio praejudicandam, quae sapiat contra veritatem ecclesiarum, et Apostolorum, et Christi, et Dei. Superest ergo uti demonstremus, an haec nostra doctrina, cujus regulam supra edidimus, de Apostolorum traditione censeatur, et ex hoc ipso an caeterae de mendacio veniant. Communicamus cum ecclesiis apostolicis, quod nulla doctrina diversa: hoc est testimonium veritatis.» Et infra, adversus haereses 0089D quae se de vetustate jactabant, seseque imperitis, quod sub Apostolis fuissent, pro apostolicis venditabant: id, ait, illis incumbere, ut ostendant aliquem se, vel ex Apostolis, vel ex apostolicis viris, qui tamen cum Apostolis perseveraverit, suae habere institutionis auctorem, aut saltem apostolicarum ecclesiarum communione potiri : «Caeterum si quae audent inserere se aetati apostolicae, ut ideo videantur ab Apostolis traditae, quia sub Apostolis fuerunt, possumus dicere: edant ergo origines ecclesiarum suarum, evolvant ordinem episcoporum suorum, 0090A ita per successiones ab initio decurrentem, ut primus ille episcopus aliquem ex Apostolis, vel apostolicis viris, qui tamen cum Apostolis perseveraverit, habuerit auctorem et antecessorem. Hoc enim modo Ecclesiae apostolicae census suos deferunt: sicut Smyrnaeorum ecclesia habens Polycarpum ab Johanne collocatum refert; sicut Romanorum Clementem a Petro ordinatum edit; proinde utique et caeterae exhibent quos ab Apostolis in episcopatum constitutos, apostolici seminis traduces habeant. Confingant tale aliquid haeretici. Quid enim illis post blasphemiam illicitum est? Sed etsi confinxerint, nihil promovebunt. Ipsa enim doctrina eorum cum apostolica comparata ex diversitate et contrarietate sua pronuntiabit, neque Apostoli alicujus auctoris 0090B esse, neque apostolici. Quia sicut Apostoli non diversa inter se docuissent, ita et apostolici non contraria Apostolis edidissent, nisi illi qui ab Apostolis desciverunt, et aliter praedicaverunt. Ad hanc itaque formam provocabuntur ab illis ecclesiis, quae licet nullum ex Apostolis, vel apostolicis auctorem suum proferant, ut multo posteriores, quae denique quotidie instituuntur, tamen in eadem fide conspirantes, non minus apostolicae deputantur pro consanguinitate doctrinae. Ita omnes haereses ad utramque formam a nostris ecclesiis provocatae probent se quaqua putant apostolicas. Sed adeo nec sunt, nec possunt probare quod non sunt; nec recipiuntur in pacem, et in communicationem ab ecclesiis quoquo modo apostolicis; scilicet ob diversitatem sacramenti 0090C nullo modo apostolicae.» Sed nihil luculentius iis, quae non multo inferius de praecipuis Ecclesiis apostolicis et praesertim Romana, disserit in haec verba : «Age jam, qui voles curiositatem melius exercere in negotio salutis tuae, percurre Ecclesias apostolicas, apud quas ipsae adhuc cathedrae Apostolorum suis locis praesidentur, apud quas ipsae authenticae litterae eorum recitantur, sonantes vocem, et repraesentantes faciem uniuscujusque. Proxime est tibi Achaia, habes Corinthum. Si non longe es a Macedonia, habes Philippos, habes Thessalonicenses. Si potes in Asiam tendere, habes Ephesum; si autem Italiae adjaces, habes Romam, unde nobis quoque auctoritas praesto est: statu felix Ecclesia, cui totam Apostoli doctrinam cum sanguine suo profuderunt, 0090D ubi Petrus passioni dominicae adaequatur; ubi Paulus Johannis exitu coronatur; ubi apostolus Johannes, posteaquam in oleum igneum demersus, nihil passus est, in insulam relegatur. Videamus quid dixerit, quid docuerit, quid cum Africanis quoque ecclesiis contesserarit: unum Deum novit creatorem universitatis, et Christum Jesum ex Virgine Maria Filium Dei creatoris, et carnis resurrectionem: legem et prophetas cum evangelicis et apostolicis litteris miscet, et inde potat fidem eam, aqua signat, Sancto Spiritu vestit, Eucharistia pascit, martyrio exhortatur; et ita adversus hanc institutionem 0091A neminem recipit. Haec institutio, non dico jam quae futuras haereses praenuntiabat, sed de qua haereses prodierunt. Sed non fuerunt ex illa, ex quo factae sunt adversus illam. Etiam de olivae nucleo mitis, et opimae et necessariae, asper oleaster exoritur: etiam de papavere fici gratissimae et suavissimae, ventosa et vana caprificus exsurgit. Ita et haereses de nostro fructificaverunt, non nostrae, degeneres veritatis grano, et mendacio sylvestres.» Potuissetne a Baronio, Bellarmino, et aliis qui romanae Ecclesiae addictissimi habentur, quidquam de illa aut magnificentius aut illustrius praedicari? Quis crederet haec haeretico homini, et ab Ecclesia romana extorri excidere potuisse, quibus omnes penitus adversus ejusdem Ecclesiae doctrinam 0091B haereses profligantur? Nemo prorsus, qui non adverterit ad ea quae hactenus ex hoc auctore deduximus, non id scilicet in mentem venisse Montanistis, se ob novam prophetiam ac disciplinam ab ecclesiarum apostolicarum communione in iis quae fidei sunt, et in quibus summa vertitur religionis, excidisse. Attamen quia non omnes consentiunt, librum de Praescriptionibus a Tertulliano, dum inter Catholicos versaretur, non fuisse compositum; addam ex lib. IV cont. Marcion., quem constat, postquam simultates cum Psychicis, ut ait , habere coeperat, fuisse ab eo concinnatum, simile de ecclesiis apostolicis, et praesertim Romana, testimonium, adulterum scilicet et haereticum esse habendum quidquid in rebus fidei ab earum traditione recedit, 0091C et extraneum esse existimandum quidquid cum illis non in una eademque fide communicat : «In summa si constat, id verius quod prius, id prius quod et ab initio, ab initio quod ab Apostolis, pariter utique constabit, esse ab Apostolis traditum quod apud ecclesias Apostolorum fuerit sacrosanctum. Videamus quod lac a Paulo Corinthii hauserint; ad quam regulam Galatae sint recorrecti; quid legant Philippenses, Thessalonicenses, Ephesii; quid etiam Romani de proximo sonent, quibus Evangelium et Petrus et Paulus sanguine quoque suo signatum reliquerunt. Habemus et Johannis alumnas ecclesias. Nam et si Apocalypsim ejus Marcion respuit, ordo tamen episcoporum ad originem recensus, in Johannem stabit auctorem. Sic et caeterarum generositas 0091D recognoscitur. Dico itaque apud illas, nec solas jam apostolicas, sed apud universas quae illis de societate sacramenti confoederantur, id Evangelium Lucae ab initio editionis stare quod cum maxime tuemur.» Haec profecto, et his similia quae apud eum passim occurrunt etiam in iis libris quos constat, postquam ad Montani dogma delapsus est, ab eo fuisse promulgatos, scribere numquam ausus fuisset, qui se non existimasset in iisdem cum ecclesiis apostolicis fidei dogmatibus communicare. Non ignorabat profecto Tertullianus, novam ab Ecclesia romana damnari 0092A prophetiam, et disciplinam reprobari, quam Montanus invexerat; et tamen Romanae Ecclesiae, et caeterarum apostolicarum auctoritatem ubique praedidicat, mirumque in modum extollit, eosque a christianismo, ab Apostolis et a Christo alienos esse decernit, qui non in unam eamdemque fidem cum Ecclesiis apostolicis conspiraverint. Quod profecto certissimo est argumento, non fuisse Montanistis persuasum, se ab Ecclesiae catholicae communione in iis quae fidei sunt, excidisse.

Denique, ut innumera praetermittam quae huc in eamdem sententiam afferri possent, veram Christi Ecclesiam non fuisse Tertulliani judicio ad solam Montanistarum sectam coarctatam, sed Catholicos quoque ad unum idemque Ecclesiae corpus pertinuisse, 0092B cujus membra, quamvis non easdem omnino sectarentur morum institutiones, eadem nihilominus fide, iisdemque sacramentis inter se colligarentur; ea luculenter ostendunt, quae de christiani nominis Ecclesiaeque amplitudine adversus ethnicos disputat : «Hesterni sumus, et vestra omnia implevimus, urbes, insulas, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, tribus, decurias, palatium, senatum, forum, sola vobis relinquimus templa. Cui bello non idonei, non prompti fuissemus, etiam impares copiis, qui tam libenter trucidamur, si non apud istam disciplinam magis occidi liceret, quam occidere? Potuimus et inermes, nec rebelles, sed tantummodo discordes solius divortii invidia adversus vos dimicasse. Si enim tanta vis hominum in 0092C aliquem orbis remoti sinum abrupissemus a vobis, suffudisset utique dominationem vestram tot qualiumcumque amissio civium; immo etiam et ipsa destitutione punisset: procul dubio expavissetis ad solitudinem vestram, ad silentium rerum, et stuporem quemdam quasi mortuae urbis quaesissetis quibus in ea imperassetis. Plures hostes quam cives vobis remansissent, nunc enim pauciores hostes habetis prae multitudine Christianorum pene omnium civium, pene omnes cives christianos habendo. Sed hostes maluistis vocari generis humani potius quam erroris humani.» Haec de solis Montanistis intelligi sane non possunt. Numquam enim haec secta adeo pomoeria sua dilatavit. Sed neque de Christianis, prout etiam haeretici hoc nomine continentur. Haereticos enim Christianorum 0092D numero, eodem libro , aperte submovit: «Sed dicet aliquis, etiam de nostris excedere quosdam a regula disciplinae: desinunt tum Christiani haberi penes nos.» Haec igitur Ecclesia, cujus per totum librum inculpatos sanctissimosque mores describit, atque tuetur, et e cujus sinu multos, ait, id temporis innumerosque martyres prodiisse, quorum sanguis semen erat Christianorum, neque haereticos complectebatur, neque solos Montanistas, sed vel maxime Catholicos, qui ut est apud eumdem Tertullianum , de multitudine gloriabantur, et e quibus 0093A constat, innumeros prae aliis sectis fuisse martyres coronatos. Attamen cum, Tertulliani judicio, quo tempore Apologeticum promulgavit, nempe in medio aestu persecutionis, ipsi quoque Montanistae Catholicorum numero censerentur; manifestum est, ex iis et veris Catholicis unam eamdemque, ex ejus sententia Christi Ecclesiam constitisse, quae licet ubique non easdem omnino morum institutiones usurparet: unum tamen idemque religionis corpus censenda esset, quod in eadem fidei dogmata conspiraret, iisdemque fidei sacramentis uteretur.

VIII. Tertio notandum est, id quod etiam ex praemissis sponte sua proficiscitur, Catholicorum martyres fuisse a Montanistis pro veris martyribus aestimatos, et ad eorum quoquomodo communionem viam affectasse. 0093B Catholicos quidem martyres a Montanistarum communione abhorruisse, memoriae prodidit Asterius Urbanus, non item Montanistas Catholicorum martyrum communionem esse aversatos : «Quamobrem, inquit, quotiescumque Ecclesiae viri ad martyrium pro vera fide subeundum vocati, una cum quibusdam de Phrygum haeresi, qui martyres dicuntur, casu quodam coierint, semper ab illis dissentiunt: et communionem eorum sollicite vitantes, gloriosum martyrii exitum consequantur; quippe qui Montani et muliercularum spiritui assensum commodare nefas ducant. Atque id verum esse constat ex iis quae nostra aetate in urbe Apamea, quae ad Meandrum sita est, gesta sunt a Caio et Alexandro martyribus, oriundis Eumenia.» Hujus quoque rei 0093C manifesta nobis ex eodem Tertulliano suppetunt argumenta: imprimis ex libro ad Martyras, qui cum furente persecutione editus fuerit, nullum dubium est quin ad eorum classem pertineat, quos dum in Montani castris militaret, elucubravit. Certum autem imprimis est hunc librum veris, ex Tertulliani quoque sententia, Christi martyribus fuisse nuncupatum, ut quos innumeris laudibus cumulat, et benedictos pasasim appellat : «Inter carnis alimenta benedicti martyres designati. Imprimis ergo benedicti, etc. . Quo vos benedicti de carcere, etc. . Sic nunc benedicti, Proinde vos benedictae, etc. . Haec benedicti non sine caussa, etc.» Secundo, tertium est, hos, quos tantis benedictionibus cumulat, et ad coelum usque laudibus effert, non montanistas fuisse 0093D martyres, sed catholicos, aut ex his saltem plurimam eorum partem constitisse. Id constat ex capite primo, ubi eos ad mutuam pacem his verbis adhortatur: 0094A «Quam pacem quidam in Ecclesia non habentes a martyribus in carcere exorare consueverunt. Et ideo eam etiam propterea in vobis habere, et custodire debetis, ut si forte, et aliis praestare possitis.» Hic enim Catholicorum mos fuit, ut communione ob crimina capitalia dejecti, martyrum opem implorarent. Porro Catholici ad Montanistas, quibus sciebant ejusmodi Ecclesiae catholicae morem et consuetudinem improbari, minime confugissent. Tertio, certum est martyres, ad quos ejusmodi librum Tertullianus destinavit, a sua communione alienos neutiquam credidisse. Eos enim rogat, quod inter alimenta carnis, quae illis Ecclesia subministrabat, et hoc ab eo munusculum acciperent, quod ad saginandum spiritum faceret; quod certe mutuae communionis indubium 0094B est argumentum. Certum denique est Ecclesiam quae laudatos martyres alimentis carnis tanquam pia mater fovebat, veram Christi Ecclesiam, Tertulliani quoque judicio fuisse: «Inter carnis alimenta benedicti martyres designati, quae vobis et domina mater Ecclesia de uberibus suis, et singula fratres de opibus suis propriis in carcere subministrant, capite aliquid et a nobis, quod faciat ad spiritum quoque educandum.» Atqui catholica Ecclesia nisi de catholicis martyribus sollicita non fuisset. Praeterea inter praecipuas Ecclesiae Romanae dotes, ex quibus illam, ut supra videmus, summopere commendat, hanc etiam recenset, quod suos ad martyrium adhortaretur: Martyrio, inquit, adhortatur. Quae vero laus, aut gloria fuisset non genuinos, sed adulteros Christo 0094C martyres parere? aut quis dubitet an veros Christi martyres in honore Tertullianus habuerit, et eorum communionem exoptarit? Postremo, eorum martyrum, quorum fidem, constantiam, et multitudinem cum in Apologetico, tum in libro ad Scapulam, et alibi frequentissime praedicat, maximam partem fuisse Catholicorum, nec Basnagius, puto, inficias iturus est: nisi forte velit eximiam hanc Catholicae. adeoque verae Christi Ecclesiae laudem detrahere, quod fecundissima fuerit sanctorum martyrum parens.

IX. His animadversis, nullam, puto, in Basnagii propositis argumentis superesse difficultatem. Quis enim miretur (si ad ea, de quibus hactenus disseruimus, animum adverterit); quis, inquam, miretur, auctorem montanistam catholicorum acta martyrum 0094D in lucem edere voluisse, et ad habendam cum illis communionem suos fuisse adhortatum? An id magis mirandum, quam ad quod eos, auctor similiter montanista, librum eorum laudibus refertum, communionis utique symbolum, destinarit? aut quod apostolicarum Ecclesiarum communionem, quarum inter praecipua membra martyres computantur, tantopere commendarit? Quis etiam miretur Tertullianum magnis Perpetuam laudibus affecisse, fortissimaeque martyris praeconio exornasse? Annon magis mirandum, quod catholicos martyres, in libro ipsis nuncupato, tot benedictionibus cumulari, quod eorum certaminis «agonothetem» esse dixerit «Deum vivum, xystarchum 0095A Spiritum Sanctum, coronam aeternitatis bravium, angelicae substantiae politiam in coelis, gloriam in saecula saeculorum?» Quis denique miretur, Perpetuae visionibus uti eum voluisse ad probandum, solos ante diem judicii solemnis martyres in coelum recipi? Non est profecto id magis mirandum, quam quod Rutilii martyris in libro adversus Ecclesiam promulgato cum multa laude meminerit, ejusque exemplo usus fuerit ad probandum, fugiendam non esse persecutionem, quia nihil fuga prosit, si Deus nolit. «Rutilius sanctissimus martyr, cum totiens, inquit , fugis et persecutionem de loco in locum, etiam periculum (ut putabat) nummis redemisset, post totam securitatem, quam sibi prospexerat, ex inopinato apprehensus, et praesidi oblatus, tormentis 0095B dissipatus, credo, pro fugae castigatione, dehinc ignibus datus, passionem, quam vitarat, misericordiae Dei retulit. Quid aliud voluit Dominus nobis demonstrare hoc documento, quam fugiendum non esse, quia nihil fuga prosit, si Deus nolit?» Non hunc, puto, Basnagius dicturus est martyrem montanistam, cum sibi licitum esse crediderit saluti suae fuga consulere et periculum pretio redimere; quae illicita ex Montani disciplina habebantur; et tamen tot tantaque in eum congerit praeconia, ejusque exemplum, ut sanctissimi martyris, adhibet ad probandam quam adstruebat sententiam. Mavili etiam martyris Adrumetini cum laude meminit in libro ad Scapulam, ejusque exemplo utitur ad probandam quam adstruebat sententiam: quod nulla videlicet civitas, 0095C nullus persecutor impune laturi essent christiani sanguinis effusionem : «Tibi quoque optamus admonitionem solam fuisse, quod cum Adrumeticum Mavilum ad bestias damnasses, et statim haec vexatio subsecuta est, et nunc ex eadem causa interpellatio sanguinis.» Et hunc igitur Basnagius audebit tam levi conjectura, quod a Tertulliano laudatus fuerit, e Montanistarum secta martyrem pronuntiare? Psychicos non adeo, ut ostendi, contemptui habebant Montanistae, ut eos ab haereticis non distinguerent, ut in iis quae sunt fidei, alienae eos communionis esse censerent, ut eorum denique martyres ludibrio pariter haberent: neque Tertullianus, quamquam Catholicis infensissimus et Montani defensor acerrimus, eo unquam vesaniae processit, ut iis qui in Catholicae Ecclesiae 0095D sinu martyres occubuissent, aut martyrii coronam detraheret, aut meritas laudes praeconiaque invideret.

X. Quo id minus miremur in Montanistis, similiter haereticorum exempla non desunt. Quantis enim laudibus Socrates et Sozomenus, licet Novatiani catholicos non solum martyres, sed etiam doctores non exornant? Neque eos dico martyres aut doctores qui, antequam Novatianus schisma conflaret, in Ecclesia catholica floruerunt: sed eos, qui deinceps exorti sunt, et a quibus laudati scriptores optime noverant, Novatianos inter haereticos computari. Quibus enim praeconiis Hosium, Athanasium, Alexandrum C. P., 0096A magnum Basilium, Gregorium Theologum, aliosque id generis doctores catholicos non afficiunt? Quam iidem non tribuunt Nicaenis Patribus auctoritatem? Quam magnae huic synodo reverentiam, honoremque non deferunt? quamvis Catharos seu Novatianos inter haereticos numerarit. Quid porro dicam de iis qui sub Juliano Apostata, sub Valente imperatore ariano, et in Perside sub Sapore, martyribus, passi sunt? quantis a Socrate et Sozomeno, laudibus celebrantur? annon eos veros inter, ac genuinos Christi martyres numerant? annon eorum Acta, quantum ipsorum in scribendis historiis institutum patiebatur, in lucem proferunt? annon eamdem illis, quam antiquis martyribus tribuunt auctoritatem, quamvis non ignorarent non eos novatianae fuisse, sed catholicae communionis? 0096B Et porro mirabimur, si auctor montanista catholicorum quorumdam Acta martyrum collegerit, ac litteris consignarit? Si Tertullianus fortissimos eos martyres nuncuparit, et eorum revelationibus auctoritatem aliquam honoremque detulerit? Idque adversus eorum orthodoxiam gravissimum esse praejudicium, et eos proinde catholicorum numero martyrum eximendos, et Montanistis relinquendos, arbitrabimur? Id si ita est, expungantur etiam oportet e Catholicorum diptychis tot sanctissimi doctores, imo et ipsi Nicaeni Patres, tot fortissimi martyres, tot etiam religiosissimi monachi, quorum laudes nec Socrates, nec Sozomenus tacuerunt; expungantur, inquam, e catholicarum ecclesiarum diptychis, et Novatianis accenseantur, propterea quod in eos Novatiani scriptores 0096C tot tantaque praeconia contulerint.

XI. At ego non solum ex auctore montanista nullum creari posse existimo sanctis martyribus praejudicium, quin et gravissimum inde pro illis conficere mihi videor argumentum. Non enim scriptor montanista dissimulasset, aut verbis solum ambiguis et obscuris indicasset, fortissimos athletas sectae suae martyres exstitisse, hos novam prophetiam fructus germinasse, ad ejusmodi certamina duriore quam invexerat, disciplina Montanum imbelles quoque feminas instituisse. Quinimo haec aliaque hujusmodi palam apertisque verbis praedicasset, et opportune importune nulla non ferme pagina lectoribus inculcasset. An nescimus quae sit his de rebus haereticorum jactantia? quam inde soleant inaniter superbire, similive arrepta occasione 0096D in Catholicos impudentissime debacchari? Exemplo esse potest auctor Donatista, qui sanctorum Saturnini, Dativi et sociorum martyrum. Acta litterarum monumentis consignavit. Quamvis enim laudati martyres e Donatistarum secta non fuerint, cum nisi sedata persecutione praetextu traditionis conflatum schisma non sit; attamen quia passi sunt ne divinas Scripturas persecutoribus traderent, et traditores videbantur exemplo suo praedamnasse, suaque communione ejecisse: mirum quam inde se jactet, quave impudentia in Catholicos insurgat petulantissimus scriptor! «Devicto,» inquit , «atque prostrato diabolo, 0097A victricem palmam in passione gestantes, sententiam in traditores, atque in eorum consortes, qua illos ab Ecclesiae communione rejecerant, cuncti martyres proprio saugnine consignabant. Fas enim non fuerat, ut in Ecclesia Dei simul essent martyres et traditores.» Aliquidne in auctore Montanista simile occurrit? Mirum quam modeste, quam verecunde se gerat! Ait quidem se novas visiones et prophetias agnoscere, atque honorare: sed Perpetuae Saturique visiones ac coelestes revelationes litteris mandaturus, non ideo Catholicis insultat, qui novos prophetas recipere recusabant. Suos quidem ad habendam cum martyribus communionem adhortatur: sed non ideo illos a Catholicorum communione, novos prophetas reprobantium (quod auctor Donatista facit) deterret. 0097B Unde autem haeretico homini tanta modestia? nisi quia optime noverat, se non montanistarum, sed catholicorum gesta martyrum litteris commendare.