Prolegomena. De M. Minucii Felicis Apologetae Vita, Historia Et Scriptis, Auctore D. Golhasr. Lumper O. S. B. .

0193C I.—Minutio, seu Minucio, Marci agnomen erat; Octavius siquidem his eum verbis compellavit : «Non boni viri est, Marce frater, hominem, etc.» Caecilius vero: «Quamquam tibi, Marce frater, etc.» Quam nota autem omnibus, et nobilis fuit consularis apud Romanos Minuciorum familia, tam cuilibet hactenus incompertum, utrum ex ea aut qua ex alia suam Minucius noster originem duxerit. Neque ulli magis exploratum quae fuerit illius patria . Quidam tamen eum ex sui libri stylo in Africa natum suspicantur . Sed hi nec probant, nec probare 0194C possunt aliquid durioris Africani sermonis in eo deprehendi. Numquid potiori jure dici posset Caecilium et Octavium, tanto amoris vinculo Minucio devinctos, revera Africanos fuisse, ejusque populares? At sane id, sicut paulo post videbimus, neque ita certum est, neque ex illorum quantavis amicitiae necessitudine potest ullo absque dubio colligi.

II.—Neminem vero fore putamus qui negabit Minucium Romae, quae tunc caeterarum totius mundi urbium caput erat, diu mansisse, ubi causidici munere fungebatur, quemadmodum Lactantius atque 0195A Hieronymus hoc palam aperteque asseverant. Ipsemet vero Minucius initio sui libri scribit Octavium ad se Romam venisse, atque una cum eo, et altero comite paulo post Ostiam petivisse: «Cum ad vindemiam, inquit, feriae judiciariam curam relaxaverant,» id est, cum a forensi labore, quo per totum annum occupabatur, vindemiarum tempore vacaret. Nonne etiam Octavius de se ipso, et de Minucio, vel potius Minucii tantum nomine dixit: «Non tamen sacrilegos aliquos et incestos, parricidas etiam defendendos et tuendos suscipiebamus: hos vero,» scilicet Christianos, «nec audiendos in totum putabamus .» Ex quibus liquet illum, cum ethnicus adhuc esset, causidici munus obiisse.

III.—Verum nostra aetate vir acerrimini ingenii, 0195B Heumannus, dubitari de statu Minucii, eumque e numero causidicorum sive jurisconsultorum eximendum esse censuit . Nimirum, inquit Heumannus, Lactantius, qui primus omnium inter antiquiores eo munere functum esse Minucium perhibere existimatur, appellat illum quidem «causidicum;» ea tamen eleganti notione, qua ipsum non «forensem,» sed «christianae religionis» causidicum innuat: quo semel posito, Lactantii verba perperam accepisse Hieronymum arbitratur: quin et eo procedit, ut sibi propemodum persuadeat haud scripsisse Lactantium: «Minucius Felix non ignobilis inter causidicos loci,» sed «non ignobilis inter causidicos Ecclesiae fuit.» Scilicet ait, ex compendiosa scriptura Ecce pro Ecclesiae, facile loci, nasci potuit. At operam 0195C ludere vir criticus comperitur. Mitto locum illum Minucianum modo laudatum, quem unum vidit, alioque detorsit Heumannus. Licet enim ex ejus sententia verba illius loci minus apta existimentur, quibus ejusmodi lis dirimatur; alibi tamen adeo luculenter suam causam perorat noster «causidicus,» et quidem «non ignobilis loci;» ut nemo plane fuerit qui, aequi judicis partes sibi sumens, juxta ipsius placita sententiam ferre detrectet. Sic igitur ille : «Nos cum sacrilegos aliquos, et incestos, parricidas etiam defendendos, et tuendos suscipiebamus; hos (Christianos) nec audiendos in totum putabamus.» Ubi notandum in primis verbum suscipiebamus, ex foro sumptum, ut ad eum locum ex Wowerio animadversum. «Suscepti» enim «clientes.» Servius ad illud 0195D Virgilianum :

Et fraus innexa clienti.
«Vult, inquit, intelligi praevaricatores qui patroni sunt clientium, quos nunc susceptos» vocamus. Reliqua porro Minuciani contextus, quem descripsimus, ita cohaerere noscuntur ejusmodi vocis illius acceptioni, ut quisquis integram auctoris sententiam inspiciat, fateatur oporteat ipsum aliquando saltem, 0196A quo tempore scilicet ethnicae superstitioni esset adhuc addictus, causidici munere fuisse perfunctum. Neque vero jure quis regerat Octavium hic a Minucio ita loquentem induci; adeoque illud unum ut maxime inde colligi posse, Octavium quidem, non autem Minucium, causarum patronum egisse. Quis enim, inquit vir eruditus , probe non intelligat Octavium vel de se ipso, deque Minucio simul, vel potius Minucii tantum nomine dixisse, «se aliquando sacrilegos, et incestos, parricidas etiam, defendendos et tuendos suscepisse; Christianos vero nec audiendos in totum putasse?»

IV.—Quod si rem ita se habere perspicuum sit, illud quoque consequens fuerit, Minucium nostrum, etiam post christianae religionis professionem, in eodem 0196B munere obeundo perstitisse. Siquidem Octavium ad se Romam venisse scribit , «quum ad vindemiam feriae judiciariam curam relaxaverant;» id est, cum a forensi labore, quo per reliquum anni tempus distinebatur, incumbentibus autumnalibus feriis vacaret. Neque est demum cur quis miretur cum Balduino , «in tam profano et inimico foro consistere causidicum pium potuisse;» ac proinde non est cur inde potius colligat Heumannus Minucium causidicum Romani fori haudquaquam fuisse. «Hi enim si considerent, verbis utor Mamachii viri cl. , neque semper imperatores cavisse ne qui nostrum publicis muneribus fungerentur, neque omnes, facile quidem certe confitebuntur tertio saeculo, quo Septimius Severus aequior aliquando quam decessores 0196C sui consueverant, nostris , et Alexander et Philippi Augusti, qui nihil adversum nos decernendum existimaverunt , adepti sunt, fas fuisse Christiano viro in forum venire, patrociniumque eorum suscipere quos aut injuria affectos aut bonis injuste privatos fuisse arbitraretur.» Arnobius enimvero testatur «magnis ingeniis praeditos oratores, et consultos juris magisteria christiana expetiisse, spretis quibus paulo ante fidebant.» Et quis vero dubitet Arnobium his verbis ad Minucium nostrum, immo suum, respexisse, quem inter ejusmodi oratores et jurisconsultos primas tulisse probe noverat? Quid, quod Tertullianus, «Hesterni sumus, inquiebat , et vestra omnia implevimus, urbes, insulas, castella, municipia, conciliabula, castra ipsa, 0196D tribus, decurias, senatum, forum: sola vobis reliquimus templa.» Deleat igitur ex suis Parergis Heumannus observationem illam qua Minucium albo 0197A jurisconsultorum eradendum statuebat: vigeatque Firminiani et Hieronymi auctoritas, asserentium Minucium Felicem non ignobilis loci, quin et insignem inter causidicos Romae exstitisse .

V.—Minucius in paganismo ab incunabilis educatus fuerat, sed in provectiori aetate a gentilium superstitione defecit, et christianam fidem amplexus est; quemadmodum de seipso testatur, ubi de Octavio haec habet : «Cum, discussa caligine, de tenebrarum profundo in lucem sapientiae et veritatis emergerem, non respuit comitem, sed, quod est gloriosus, praecurrit,» id est, Octavius me in christianae fidei professione praecessit: quod et Caecilius innuit, dum Dialogi initio Minucium rogat «ut, cum in utroque vitae genere versatus fueris, repudiaris alterum, 0197B alterum comprobaris,» nempe licet gentilium superstitionem repudiaveris, attamen fidem christianam comprobaveris «in praesentiarum tamen, ita tibi informandus est animus, ut libram teneas aequissimi judicis, nec in alteram partem propensus incumbas, ne non tam ex nostris disputationibus nota sententia, quam ex sensibus prolata videatur .» Quam pie autem et sancte post conversionem suam Minucius vixerit, his Eucherius, Lugdunensis episcopus docet verbis : «Et quando clarissimos facundia Firmianum, Minucium, Cyprianum, Hilarium, Joannem, Ambrosium ex illo volumine numerositatis evolvam? Dixerant, credo: Quid hoc est? surgunt indocti et coelum rapiunt; et nos cum doctrinis ecce tibi in errore volutamur et sanguine! Dixerant istud; 0197C et idcirco postea vim intulerunt ipsi regno.»

VI.—Postquam Minucius Christo nomen dedit, «nominis hujus sacramentis institutus,» ut cum Arnobio loquar, jam veritatis vindicem, assertoremque se praebuit . Dialogum itaque perscripsit duas in partes distinctum, quarum altera Caecilii pro Ethnicis, altera Octavii pro Christianis orationem complectitur; eumque inscripsit Octavius, ut tradunt Lactantius et Hieronymus: imitatus nimirum Platonem, Ciceronem aliosque veteres, qui ejuscemodi libris in dialogi formam compositis, illius nomen praefixerunt qui praecipuas in eis agit partes.

«Est autem Minucii dialogus,» inquit cl. Blackwallius, «acute, eleganter ac perspicue digestus. Tot fere in eo graves sententias quot periodos deprehendis, 0197D et sententiae quidem, sponte ex argumento profluentes, solerter orationi sunt intextae. Rationibus et pugnat et vincit, quantumque acuminis, 0198A tantum habet et salis. Ingenium a natura ipsi datum non ad fingendum, sed ad veritatem dicendam, quam adulterare nescit. Christianorum doctrinam criminibus liberat quae pagani eis objecerant; adversariorumque calumnias in ipsorum religionem tam apte tamque evidenter retorquet, ut se, cum malae causae fortissimum maximeque timendum oppugnatorem, tum bonae nobilissimum praestet patronum .»

VII.—Caeterum de aliis Minucii vitae gestis, quamdiu vixerit, qualiterque mortuus sit, altum apud antiquos et recentiores scriptores silentium: neque de aetate qua Minucius Felix vixit, scriptorum habetur consensio. Henricus Dodwellus persuasit sibi eum extremis Marci Antonini temporibus floruisse, et David Blondellus , illum aequalem fecit Frontoni, 0198B qui M. Antoninum docuit circa annum Christi 160. Plerique non sine ratione quidem eum numerant in scriptoribus saeculi tertii ecclesiasticis; non satis tamen certum et perspicuum est quibus aevi hujus annis floruerit, cujus potissimum imperatoris temporibus Romae vixerit. Guil. Caveus dicit: «De aetate ejus, qua vixit, nihil habeo quod pro certo affirmare ausim; si tamen in re obscura dubiaque hariolari liceat, conjiciam, illum, utpote Tertulliano supparem, Cypriano antiquiorem circa annum 220 claruisse.» Jo. Alb. Fabricius observat, quod omnes consentiant, Minucium a temporibus Antonini, Commodi ac Severi non longe abfuisse. Zephyrini Pontificis Romani aetate Minucium Romae vixisse conjicit Ceillierius ex Hieronymo, qui in catalogo 0198C de Viris illustribus Minucium inter scriptores qui id temporis exstitere, recensuit. Ejusdem sententiae fuere viri doctissimi Baronius et Tillemontius . Nostra aetate vir cl. Jo. Daniel ab Hoven in epistola ad Gerhardum Meermann, Minucium Athenagorae aequalem fuisse eidemque principem inter latinos scriptores christianos locum vindicare allaboravit .

VII.—Praeter dialogum hunc, alium Minucii librum de Fato, vel contra Mathematicos Hieronymus de Viris illustribus capite 58, ita enarrat: «Sed et alius sub nomine ejus fertur de Fato, vel contra Mathematicos, qui cum sit et ipse diserti hominis, non mihi videtur cum superioris libri stylo convenire.» Liber hic, cujus Hieronymus etiam in epistola ad Magnum mentionem facit , hodie non exstat 0199A Ejus Minucium fuisse auctorem, non certum quidem, simile tamen vero est. Ipse enim indicat se de fato commentari voluisse, his verbis : «Ac de fato satis, vel si pauca pro tempore, disputaturi alias, et uberius et plenius.» Verum, observante cl. Dupinio , utrum in alio libro de Fato amplius disseruerit, 0200A et an tractatus, qui Hieronymi temporibus exstabat, is esset quem promiserat, an potius inde ansam arripuisset auctor aliquis quemdam Minucii nomine supponendi, incertum est. Cum vero satis apertum sit hoc ingenii monumentum interiisse, mirum sane quod Sebast. Nanus Tillemontius de Minucio ejusque Dialogo erudite disserens, addat illud legi typis exscriptum in quadam Arnobii editione.