Articulus III. Exponuntur Octavii responsa, quibus superiora Caecilii argumenta diluit et evertit.

Fatetur quidem Octavius, ac Caecilio concedit hominem 0416D nosse se ipsum debere, atque attento circumspicere animo, quid ipse, et unde sit, utrum ex elementis, vel atomis concretus, vel a Deo factus et creatus. Sed hoc, inquit, ab illo sciri non potest, nisi Deum cognoscat. Deinde vero sicut caetera animantia prona, atque ad hoc nata, ut solum pabulumque conspiciant; ita homo vultum sublimem et erectum habet, ut humi non repat, sed attollendo ad coelum oculos, omnemque mundi ornatum contemplando, ad Dei perveniat cognitionem. Quid vero, quod fas illi non est, ingerentem sese oculis sensibusque nostris divinam ignorare claritatem? Quae enim infra, circa, supraque ipsum, quae ante pedes suos, et in coeli plagis sunt posita, si lustraverit; 0417A tum illico apertissime comperiet esse aliquod praestantissimae mentis numen, a quo creata omnis natura movetur, alitur et gubernatur. Et hoc quidem ex primo Ciceronis de Natura Deorum libro eum decerpsisse jam vidimus. Christiani igitur id constantissime asserentes, nullis se vanis aut formidolosis opinionibus implicabant.

Ab objecta vero Socratis auctoritate ille facillime se se expedit, et eam paucissimis verbis elevat, planeque conficit. Postquam enim multa, quibus Deum existere probaverat, certa esse ostendisset, tum continuo haec adjecit: «Proinde Socrates scurra Atticus viderit, nihil se scire confessus, testimonio licet fallacissimi daemonis gloriosus.» Nec ibi quidem ille plura, sed quae abunde sufficiunt ad ea omnia penitus 0417B destruenda, quae ex Socratis auctoritate decerpta erant Caecilio enim libenter largitur Socratem se nihil scire confessum quidem esse, sed ibidem asserit illum fuisse «scurram Atticum.» Quo autem auctore id dixerit, si quaeras, tibi respondebit Cicero eum ita a Zenone appellatum: Zeno quidem, inquit, non eos solum qui tum erant, Apollodorum, Syllum caeterosque figebat maledictis: sed Socratem ipsum, parentem philosophiae, latino verbo utens, scurram Atticum fuisse dicebat (Cic. lib. I, de Natur. Deor. pag. 209, lin. 9) .» Quapropter Lactantius hanc ipsam in rem, eodem Zenone citato, his Socratem verbis exagitat: «Per canem et anserem dejerebat. O hominem scurram, ut ait Zeno Epicureus, ineptum, perditum, desperatum, si cavillari voluit religionem; dementem, si hoc 0417C serio fecit, ut animal turpissimum pro Deo habuerit.» (Lactant. lib. III de falsa Sapient. cap. 20, pag. 309.) Ita quidem ille certe probat Socratem jure merito, a Zenone, quamvis Epicureo, scurram appellatum; quandoquidem si per canem et anserem jocose juravit, religionem irrisit, et cavillatus est. Si autem serio, demens profecto fuit, qui turpissimum animal, non secus atque Aegyptii, pro Deo habebat. Inde procul dubio Timon in Sillis hunc philosophum his depinxit versibus:

Ἐκ δ᾽ ἄρα τῶν ἀπέκλινε λιθοξόος, ἐννομολέσχης.
Ἑλλήνων ἐπαοιδὸς, ἀκριβολόγους ἀποφήνας,
Μυκτὴρ ῥητορόμυκτος, ὑπαττικὸς, εἰρωνευτής.

Fluxit ab his legumque loquax lapidumque politor,
Graecorum vates, imposturaeque magister,
Derisor, rhetorque subatticus, et simulator. (Laert. lib. II in Vit. Socrat. § 19.)
0417D Nec est quod aliquis objiciat, Socratem a Graecis, ut testatur Cicero εἴρωνα vocatum, id est, festivum, facetum, elegantem (Cic. lib. II de Orat. pag. 167; et in Bruto, pag. 240, lib. II Acad. quaest. pag. 14; lib. II de Offic. pag. 365) ; quippe qui sale Attico, seu verbis gravitate salsis, alios philosophos, qui sibi sapientiam ascivisse venditabant, numquam non insectabatur: cum vero Epicurei gravius id ferrent, illum contumeliosissimo scurrae dicterio verberarunt. Quis enim negaverit hominem, qui nihil, ne Deum quidem ipsum se scire profitebatur, ab aliis ethnicis philosophis, atque a Minucio et Lactantio «scurram», vel quod mitius est «scurram Atticum» recte vocitari.

0418A Porro autem Minucius acute omnino et facete Socratem illum corripit, qui de Apollinis testimonio gloriabatur. Fallacissimi quippe daemonis oraculum erat, quod sane sicut et alia ab ethnicis jactitata, ab impiis daemonibus fusum profectumque fuisse, quemadmodum infra videbimus, demonstrat. Unde optime quidem Tertullianus in hoc ipsum Apollinis oraculum, quo, inquit, «Socratem Apollo sapientissimum omnium cecinit, sic exclamat: O Apollinem inconsideratum! Sapientiae testimonium reddidit ei viro, qui negabat deos esse (Tertull. Apolog. cap. 46, pag. 40) .»

Socratis itaque auctoritate sic eversa, citatum deinde a Caecilio Arcesilae, Carneadis, aliorumque Academicorum testimonium plane penitusque corruat 0418B necesse est. Nam hi, sicut et ipse Caecilius fatetur, Socratis discipuli fuerunt, ejusdemque opinionis assertores: «Hoc fonte» Caecilii verba sunt, «defluxit Arcesilae, et multo post Carneadis, et Academicorum plurimorum in summis quaestionibus tuta dubitatio: quo genere philosophari et caute indocti possunt, et docti gloriose.» Hanc autem Arcesilae, Carneadis, et aliorum Academicorum opinionem clarissime explicat Cicero, lib. III de Orat. pag. 193; lib. II de Finib. pag. 58: lib III de Offic. pag. 390: de Divinat. lib. II, pag. 301: praecipue lib. I Academ. quaest. pag. 10, et lib. IV, pag. 15, 14, et seqq.; et Diogenes Laertius lib. IV de Vit. et Dogmat. Philosoph. ubi utriusque Arcesilae et Carneadis vitam scripsit. Augustinus lib. XIX de Civitat. cap. 18, et lib. III, 0418C cont. Academ. pag. 284. Gellius lib. XI Noct. Attic. cap. 5, ubi Academicos inter et Pyrrhonios quid discriminis intersit, perspicue enucleat; Vossius, Jonstonus, et alii, qui de philosophis eorumque sectis plura litteris mandaverunt. Nos autem de vana Academicorum secta, ac nominatim de Arcesilao et Carneade, tomo primo hujusce Apparatus lib. III, dissert. 2, cap. 17, art. 5, pag. 1134 disputavimus. Quis porro non intelligit quo jure Minucius, confutato rejectoque Socrate, horum omnium opiniones, et testimonium flocci nihilique facit, ac penitus adspernatur?

Non majoris illud apud eum est pretii, quod ex Simonide paulo fusius urget Caecilius. «Quid? Simonidis Melici, inquit, nonne admiranda omnibus et sectanda cunctatio est? Qui Simonides cum de eo 0418D quid et quales arbitraretur deos, ab Hierone tyranno quaereretur, primo deliberationi diem petiit, postridie biduum prorogavit, mox alterum tantum admonitus adjunxit; postremo cum causas tantae morae tyrannus inquireret, respondit ille quod sibi quanto inquisitio tardior pergeret, tanto veritas fieret obscurior.» A Cicerone autem haec mutuatus esse videtur. Latinus enim orator eadem sic narrat: «Rogas me quid aut qualis sit Deus? Auctore utar Simonide, de quo cum quaesivisset hoc idem tyrannus Hiero, deliberandi causa sibi unum diem postulavit. Cum idem ex eo postridie quaereret, biduum petivit; cum saepius duplicaret numerum dierum, admiransque Hiero quaereret, cur ita faceret: Quia quanto, inquit, 0419A diutius considero, tanto mihi videtur obscurior (Cic. lib. I de Natur. Deor. pag. 204, lin. 12, et seqq.) .» Ibi vero Simonides ab eodem Cicerone «Poeta suavis» appellatur, atque inde, ut ait Suidas, Μελικέρτης, Melicertus, propter suavitatem vocatus. Quapropter corrupte in manuscripto regio Minucii nostri codice legitur Simonidis Melchi, nec male in editis Melici restitutum. Illius autem Pausanias meminit, et Aelianus, patria Ceum fuisse testificatur. Nos autem de illo jam disseruimus (Pausan. lib. I Atti. pag. 2, Aelian. lib. IV Variar. Hist. cap. 15, lib. IX, cap. ult. et lib. XII, cap. 25. Tom. I, Apparat. lib. III, dissert. 2, cap. ult. art. ult. pag. 1284) .

Quam vili porro Minucius pendat non solum hunc Simonidem, vel Arcesilaum et Carneadem, sed 0419B etiam Pyrrhonem aliosque omnes Academicos et gentiles philosophos, ex his ejus verbis collige: «Arcesilas, et Carneades, et Pyrrho,» de quo Laertius, Eusebius, et alii, nosque alibi, «et omnis Academicorum multitudo deliberet; Simonides etiam in perpetuum comperendinet: philosophorum supercilia contemnimus, quos corruptores et adulteros novimus, et tyrannos, et adversus sua vitia facundos. Nos non habitu sapientiam, sed mente praeferimus; non eloquimur magna, sed vivimus: gloriamur nos consecutos, quod illi summa intentione quaesiverunt, nec invenire potuerunt (Laert. lib. IX in Vita Pyrrh. Euseb. lib. XIV, Praepar. Evang. cap. 17 et 18, pag. 350) .»

Similiter Cyprianus, qui ex his verbis quaedam in 0419C suum de Bono Patientiae librum sic transtulit: «Philosophos nec humiles videmus esse, nec mites, sed sibi multum placentes, sed hoc ipso quod sibi placeant, Deo displicentes . . . Nos autem, qui philosophi non verbis, sed factis sumus, non vestitu sapientiam, sed veritate praeferimus, qui virtutum conscientiam magis, quam jactantiam novimus: qui non loquimur magna, sed vivimus (Cypr. lib. de Bono Patient. post init. pag. 210, et seqq.) .»

Caeterum Tertullianus, de quo nos suo loco (Dissert. in Tertull. cap. 4, art. 4) , eadem de Thalete, quae Minucius de Simonide hunc retulit in modum: «Quid Thales ille princeps physicorum sciscitanti Croeso de Divinitate certum renuntiavit, commeatus deliberandi saepe frustratus (Tertull. Apologet. 0419D cap. 46, pag. 40) . Recte ergo Minucius concludit neque humanam infirmitatem, neque professam philosophorum ignorationem prohibere umquam potuisse, quin Christiani de Deo coelestibusque rebus disputarent. Nam ante Minucium nostrum Tertullianus citato jam loco dixerat: «Deum quilibet opifex christianus et invenit et ostendit, et exinde totum, quod in Deo quaeritur, re quoque assignat: licet Plato affirmet factitatorem universitatis neque inveniri facilem, et inventum in omnes enarrari difficilem.» Denique ibi Tertullianus, ut fusius suo loco ostendemus, ea probat quae de philosophorum vitiis dixit Minucius.