Articulus IV. Quomodo Octavius diluerit deductam a Caecilio ex martyrum suppliciis et morte argumentationem, ubi proposita Scaevolae, Reguli et Aquilii exempla exponuntur: ac de magno martyrum numero, et divinae ad subeundum martyrium gratiae necessitate.

0457A

Pergit Minucius, ac luculenter Caecilio aliisque ethnicis ostendit, crudelissimis Christianorum martyrum suppliciis, non modo non laedi Dei Providentiam, sed mirum plane in modum commendari. Tantum enim ei abesse videtur, ut Christianus ob suae religionis professionem dirissimis cruciatibus ac tormentis excarnificatus, atque iis animam agendo, miser 0457B infelixque sit, quin illum dignum censeat Deo spectaculum, Nonne etenim benignis summae illius majestatis conspectibus dignus, ipsique acceptissimus est sanctissimus martyr, qui propter publicam fidei christianae confessionem innumera, eaque atrocissima perpessus supplicia, effuso tandem sanguine, de carnificibus et tyrannis triumphat?

Nemo certe quantumvis pervicax gentilis negare id merito jure potest, qui haec Senecae de forti viro legerit verba: «Ecce spectaculum dignum, ad quod respiciat intentus operi suo Deus. Ecce par Deo dignum, vir fortis cum mala fortuna compositus, utique si et provocavit. Non video, inquam, quid habeat in terris Jupiter pulchrius, si convertere animum velit, quam ut spectet Catonem, jam partibus 0457C non semel fractis, stantem nihilominus inter ruinas publicas rectum . . . . . Liquet mihi cum magno spectasse gaudio deos, cum jam ille vir, acerrimus sui vindex, alienae saluti consulit, et instruit discedentium fugam; dum etiam studia nocte ultima tractat, dum gladium sacro pectori figit, dum viscera spargit, et illam sanctissimam animam indignamque, quae ferro contaminaretur, manu educit.» (Senec., lib. de Provid., cap. 2, pag. 492.) Si haec Seneca de ethnico forti homine, in tot adversis constituto, de sua post hanc vitam sorte incerto, dicere potuit; quid dicere debebat de Christiano martyre, qui certo certius novit se morte sua aeternam felicitatem consecuturum?

Ne autem Caecilius aut alius gentilis quispiam opponeret 0457D hanc quidem Senecae, aut Stoici cujusdam philosophi, non aliorum vero fuisse opinionem, idcirco urget adhuc Minucius, atque ob Caecilii et caeterorum oculos ponit Mucii Scaevolae, Reguli, et Aquilii exempla, quos tametsi calamitosi viderentur, ob invictam nihilominus in acerbissimis tormentis constantiam, ethnici omnes summis laudibus in coelum extulerunt. Quae porro supplicia, Aquilius et Regulus pertulerint, silet Minucius, haud dubie quia haec suo tempore nemini incomperta erant. Sed ne alicui forsitan incognita sint, ea breviter enarrabimus; de Mucii autem Scaevolae supplicio, haec Arnobius ibidem adjecit: «Qui cum errasset in Regem, periisset in hostibus, nisi dextram perdidisset.» 0458A Is enim cum Porsenna, Etruscorum rex, Romam gravi diutinoque bello obsideret, in hostium castra audacter, et sine ulla, ut ait Cicero, spe salutis intravit, ibique Regis scribam, pro ipsomet rege, quem occidere volebat, imprudens interfecit (Cic., Paradox., p. 434) . Quamobrem captus et ante regis tribunal adductus, dextram accenso ad sacrificium foco injecit intrepidus. Qua audacia exterrefactus Porsenna, illum libertate donatum dimisit (Livius, Decad. I, lib. II, pag. 22 et seq.) . At de hoc illius facto alibi diximus.

Marcus vero Attilius Regulus, cujus postea auctor noster meminit, iterum consul, primo Punico bello, ab hostibus, quos variis cladibus fregerat et vicerat, captus, cum de captivis commutandis Romam missus 0458B esset, jurassetque se rediturum: «Ut venit, ait Cicero, captivos reddendos in senatu non censuit. Deinde cum retineretur a propinquis et ab amicis, ad certissimum tamen supplicium redire maluit, quam hosti datam fidem fallere (Cic., lib. I de Offic., pag. 356, lin. 16 et seqq.) » Ad eos itaque reversus, vigiliis et inedia necatus est. Videsis eumdem Ciceronem lib. V de Finib., pag. 112, atque imprimis lib. III de Offic., pag. 401 et seq. Valer. Max., lib. I, cap. 1, § 14, p. 13. Eutropium, lib. II Histor. Rom. Aurelium Victorem de Viris illustribus, pag. 605. A. Gellium, lib. VI Noct. attic., cap. 4. Florum, lib. II, cap. 2. Senecam, lib. de Provident., cap. 13, pag. 272. Aug., lib. I de Civitat., cap. 13, pag. 15; cap. 24, pag. 23; lib. II, cap 23, pag. 52, et lib. III, cap. 18, p. 76. 0458C De utroque autem, Scaevola et Regulo, Cicero, lib. III de Offic., pag. 252. Lactant., lib. V, cap. 13, pag. 496. Tertullian., Apologet., cap. 50, et lib. ad Martyr., cap. 4 et alios. Unum porro dumtaxat animadvertemus varias fuisse de Reguli poenis suppliciique genere horum Scriptorum opiniones.

Caeterum quo frequentior hujus Reguli ac Mucii Scaevolae apud varios scriptores, eo rarior Aquilii, ab auctore nostro ibidem memorati, mentio. Hinc certe quidam ipinantur in ejus nomine scribendo errasse librarium, atque ibi pro Aquilio, legendum Atilio aut Acilio. Qua quidem facta emendatione, censent hunc esse, quem Dionysius Halicarnasseus Ἀτύλιον, seu potius, ut eis placet, Ἀκύλιον, appellavit (Halicarn., lib. III Antiquit., pag. 259 et seq.) . Sed 0458D futiles vanaeque sunt hae conjecturae. Minucius enim de viris innocentissimis, qui vario suppliciorum dirissimorum genere occisi sunt, loquitur. Atilius autem, teste eodem Halicarnasseo, meritas criminis sui poenas persolvit.

Quid vero, amabo te, vetat quominus dicamus sermonem a Minucio fieri de Marcio Aquilio, quem Appianus, a Mithridate crudelissimae morti traditum, his narrat verbis: «Nec multo post Marcium Aquilium, legationis hujus et belli auctorem praecipuum, captum vinctumque in asino circumvehebat, coactum suapte voce apud spectatores proclamare se esse Marcium, donec Pergami aurum liquatum in os ejus infundit, corruptelas largitionum exprobrans Romano 0459A nomini?» (Appian., lib. de Bel. Mithrid., longe post init., pag. 123) . Plinius quoque: «Nec jam, inquit, Quiritium aliquo, sed universo nomine Romano infami, rex Mithridates Aquilio duci capto aurum in os infudit (Plin, lib. XXXIII Natur. Hist., cap. 3, pag. 32) .

Nescii quidem non sumus scriptis a Valerio Maximo proditum, M. Aquilium maluisse Mithridati turpiter servire, quam gloriose ac fortiter mori. Sed ipse Valerius alto ibi premit silentio quo mortis genere obierit (Valer. Max., lib. IX, cap. 13, § 1) . Quamvis autem ille de Aquilii morte aliter, quam Appianus et alii, sentiret, id certe prohibere non potuit, ne Minucius horum potius, quam Valerii Maximi, secutus sit opinionem. Huc accedit, quod hic Aquilius esse credatur, de quo Cicero quadam in Oratione sic disserit: 0459B «Vos eum regem (Mithridatem), inultum esse patiemini, qui legatum populi Romani consularem, vinculis, ac verberibus, atque omni supplicio excruciatum necavit? (Cic., orat. 13, pro Lege Manil., pag. 243.) Denique Arnobius, de quo nos suo loco, exemplum ejusdem Aquilii contra ethnicos, quemadmodum Minucius noster, adhibuit (Arnob., lib. I, pag. 23) .

Jam autem animum, quaeso, advertas quam recte ex his exemplis auctor noster contra ethnicos argumentetur. Primum enim ex Scaevolae exemplo sic ille disputat: «Et quot ex nostris non dexteram solum, sed totum corpus uri, cremari, sine ullis ejulatibus pertulerunt, cum dimitti praesertim haberent in sua potestate?» Acrius deinde, ex omnibus simul conglobatis, hunc instat in modum: «Viros cum Mucio, 0459C vel cum Aquilio aut Regulo comparo. Pueri et mulierculae nostrae cruces et tormenta, feras et omnes suppliciorum terriculas inspirata patientia doloris illudunt.» Eodem plane modo et ex iisdem Mucii ac Reguli exemplis Lactantius ratiocinatur: «Nostri, ut de viris, inquit, taceam, pueri et mulierculae tortores suos taciti vincunt, et exprimere illis gemitum nec ignis potest. Eant Romani, et Mucio glorientur aut Regulo . . . . . Ecce sexus infirmus, et fragilis aetas, dilacerari se toto corpore utique perpetitur, non necessitate, quia licet vitare, si vellent, sed voluntate, quia confidunt Deo (Lactant., lib. V Instit. divin. cap. 13, pag. 495 et seq.) .» Alii vero ethnici, quamvis robusto corpore vigentes, cum torquerentur, exclamabant, edebantque gemitus, quia «deest illis, inquit, 0459D inspirata patientia.» Quibus quidem verbis Minucius noster, uti cernis, jam usus fuerat. Lactantius igitur non modo auctoris nostri sensum et mentem, sed ipsa etiam quaedam verba expressit.

Nemini porro ingratum aut injucundum fore putamus, si ex utroque illo Minucii Lactantiique loco observemus non parvum, sicut quidam falso existimant, fuisse eorum tempore martyrum numerum. Nonne enim magnam horum fuisse multitudinem illi palam aperteque declarant, cum dicunt non tantum viros, verum etiam pueros et mulierculas summa patientia ac sine ullo gemitu passos esse corpus suum uri et cremari? Quid vero dicendum de variis aliis cruciatuum, de quibus illi tacuerunt, generibus, crucibus, 0460A feris, et «omnibus,» ut ipse loquitur, «suppliciorum terriculis?» Nonne tot tamque diversis tormentis, non tam parvo Christiani numero crudeliter necati, palmam martyrii tunc consecuti sunt?

Animadvertendum insuper persuasum Minucio, quemadmodum Lactantio, fuisse, neminem sine divino victricis gratiae auxilio, potuisse crudelissimos illos cruciatus pro Christi confessione ad mortem usque tanta perferre constantia (Lactant., loc. cit.) . Primum etenim uterque diserte affirmat inspiratam eis fuisse patientiam. Sed quomodo inspirata est, nisi divinae gratiae auxilio? Deinde addit Minucius «neminem esse, qui aut sine ratione velit poenam subire, aut tormenta sine Deo possit sustinere.» Lactantius vero postea scripsit: «Nec ipsam patientiam, 0460B sine Deo, cruciatus tantos posse superare (Lactant., loco cit.) .» Nonne autem his verbis ipsam divinae gratiae, ad mortem tot tantisque tormentis obeundam, necessitatem luculentissime asserit et vindicant? De Lactantio autem aliquid adhuc infra dicendum. (Dissert. in Lactant., cap. 28, art. 1) .