Articulus II. Alia ad probandam corporum nostrorum resurrectionem Octavii, et contraria Caecilii argumenta examinantur.

Contra primam Octavii argumentationem objectabat Caecilius, aliique gentiles, se numquam ridiculae prorsus aut Pythagorae et Platonis, aut Christianorum de corpore nostro ad vitam revocando opinioni 0465A subscribere potuisse; quandoquidem nulla umquam, quaecumque fingatur, ratione fieri illud potest. Sed Octavius insulam adversarii sui, de potestate divina dubitantis, temeritatem sic reprimit: «Quis tam stultus, aut brutus est, ut negare audeat mortuum hominem potuisse a Deo ad vitam revocari?» Quemadmodum enim hominem ex nihilo finxit ac creavit, ita aeque facile illum a mortuis excitare potest. Sed hoc argumentum acrius urget Justinus martyr: «Si quis umquam vobis, cum nondum tales exstaretis, neque ex talibus orti essetis, asseveraret semen humanum et imaginem pictam indicans, ex eo ipso semine naturam hujusmodi fieri posse; num priusquam id factum esset, crederetis? Non equidem opinor quemquam contra hoc dicere ausurum esse. Sed enim 0465B quomodo ab initio non credidissetis possibile esse, ut e tenui gutta tales existerent et extitisse tamen videtis: eodem modo existimate impossibile non esse ut dissoluta, atque seminum instar in terram dejecta corpora humana, tempore suo, jussu Dei relinquant et naturam incorruptibilem induant (Justin., Apol. II, pag. 65) »

Eodem quoque telo ethnicos non solum Tatianus, et Athenagoras, a nobis mox citandi, verum etiam Tertullianus sic ferit: «Considera te ipsum, o homo, et fidem rei invenies. Recogita quid fueris, antequam esses, utique nihil: meminisses enim, si quid fuisses. Qui ergo nihil fueris priusquam esses, idem nihil factus, cum esse desieris, cur non possis rursus esse de nihilo, ejusdem auctoris voluntate, qui te voluit esse 0465C de nihilo? Qui non eras, factus es, cum iterum non eris, fies. Redde, si potes, rationem, qua factus es, et tunc require qua fies. Et tamen facilius utique fies, quod fuisti aliquando; quia aeque non difficile factus es. quod numquam fuisti aliquando. Dubitabitur, credo, de Dei viribus, qui tantum hoc corpus mundi de eo, quod non fuerat, non minus quam de morte vacationis et inanitatis composuit, animatum spiritu omnium animatorum (Tert., Apolog. c. 48, p. 42) .» Atque haec ille uberius eo in libro prosequitur (Idem, lib. de Resurrect. carnis, c. 11 et seqq) Brevius autem postea Lactantius: «Si a principio Deus hominem nescio quo inenarrabili modo instituit, credamus ab eo restitui veterem posse, qui novum fecit (Lactant., lib. VII Institut., cap. 23, pag. 721) .»

0465D Instabant tamen gentiles fieri omnino non posse, ut hominis corpus aquis absorptum, igne crematum, in pulverem, cineres et favillas redactum, in aliud corpus transmutatum, idem numero rursus exsuscitetur, reficiatur, ac reformetur. At respondet Minucius, quamquam corpus illud «nobis subducatur, Deo tamen elementorum custodi reservari.» Et id quidem ille paucis, quod pluribus Tatianus et hunc urgebat in modum: «Hoc ita futurum credimus, nihil interim curantes, utcumque nugari nos et blaterare arbitremini. Quoniam sicut ignorabam, quis essem, antequam nascerer, cum nullus adhuc essem, solum autem in subjecto materiae carnis existebam; deinde genitus, qui olim non eram, ipsa generatione 0466A essentiae meae fidem habeo; ita natus, et per mortem ad non esse redactus, atque iterum conspicuus oculis denuo existam. Quamvis enim caro tota incendio consumatur, materiam tamen evaporatam mundus excipit: quamquam aut in fluviis, aut mari contabescam, aut feris dilanier, condor tamen in penu perdivitis domini. Quod licet pauperes et impii nesciant; Deus tamen qui regnat, substantiam sibi soli conspicuam, quando voluerit, ad pristinam integritatem reducet (Tatian. Orat. contr. Graec. pag. 146). »

Pari etiam modo Tertullianus respondet: «Ubicumque resolutus fueris, quaecumque te materia destruxerit, hauserit, aboleverit, in nihilum redegerit, reddet te. Ejus est nihilum ipsum, cujus et 0466B totum (Tertull. Apolog. cap. 48, pag. 43) .» Longe autem fusius Athenagoras haec adversus gentiles urget et explicat. Ibi autem ipse, quemadmodum alii jam citati a nobis Scriptores: Εἰ μὴ ὄντα κατὰ τὴν πρώτην σύστασιν, ἐποίησε τὰ τῶν ἀνθρώπων σώματα, καὶ τὰς τούτων ὰρχὰς, καὶ διαλυθέντα, καθ᾽ ὃν τύχῃ τύπον, ἀναστάσει μετὰ τῆς εὐμαρείας. ἐπίσης γὰρ αὐτῷ καὶ τοῦτο δυνατόν. «Si hominum corpora cum non essent, condidit Deus, eorumque principia unde originem trahunt, procreavit; etiam quomodocumque dissoluta, cum eadem facilitate instaurabit. Id enim illi aeque facile est (Athenagor. lib. de Resur. car. pag. 43 et seqq) .» Caetera autem quae hic transcribere longius foret, in ejus libro legere te non pigeat.

Quamvis autem Minucius tot tantique ponderis 0466C rationibus frivolas ethnicorum cavillationes funditus everterit; variis nihilominus exemplis illas adhuc refellit et destruit: «Vide adeo, inquiebat, quam in solatium nostri, resurrectionem futuram omnis natura meditetur. Sol demergit et nascitur, astra labuntur et redeunt, flores occidunt et reviviscunt, post senium arbusta frondescunt, semina non nisi corrupta revirescunt: ita corpus in saeculo, ut arbores in hyberno adhuc occultant virorem, ariditate mentita. Quid festinas ut cruda adhuc hyeme reviviscat et redeat?» Eaedem est Theophili Antiocheni futuram corporis nostri resurrectionem comprobandi ratio. «Deus plurimarum, inquit, rerum argumenta suppeditat, quibus incredulitatem nostram, quantum ad resurrectionis negotium attinet, propellat. 0466D Observa, nisi molestum sit, temporum, dierum et noctium interitum. Annon animadvertis, ut ista moriuntur et resurgunt? Quid praeterea referam resurrectionem fructuum et seminum, quae omnia nostrae voluntati serviunt? Si enim granum, exempli gratia, tritici, aut reliquorum fructuum in terram sparseris, primum quidem moritur et dissolvitur, et tum demum nascitur, et in culmum fructificantem assurgit. Arborum et quercuum natura, secundum Domini imperium, occulta quadam vi, nobisque invisibili, statis temporibus fructus proferunt. Interdum passerculus, aut alia avicula devorans semen mali, aut ficus, aut alterius rei, avolat in locum aliquem editum, saxosum, et id in 0467A foveam aliquam per diversam corporis partem emittit. Quid fit? Semen illud subcressit, et in arborem magnam evadit, quamvis devoratum, per tantum calorem transierit . . . . Sin autem volueris mirabilius spectaculum cernere, quod ad id comparatum est, ut majore evidentia mortuorum resurrectio comprobetur, jubeo te erigere vultum, non solum ad terrestria, verum etiam ad coelestium resurrectionem. Lunam vide, quae singulis mensibus et perit et renascitur, nec non et alia considerato astra. Praeterea et in temetipso, quamvis id ignores, resurrectionis operationem cognosce, o homo. Non dubito quin aliquando adversa valetudine afflictus, amiseris carnes tuas, et formam, roburque; caeterum Deus tibi misericordiam impertiens et medicinam tribuens, 0467B effecit ut carnes amissas, formam, roburque recuperares. Et quemadmodum ignoras quo, te relicto, carnes abierint, sic te fugit unde redierint, et unde eas acceperis. Verum enimvero, inquis, ex alimento et saporibus, in sanguinem conversis, carnes repullularunt. Pulchre quidem; sed ne erres, hoc Dei beneficium est, nec alteri est accepto referendum (Theoph., lib. II de Autolyc., pag. 77 et seq.) .» Iisdem quoque aut similibus plane exemplis plurimi, iique doctissimi Ecclesiae Patres, futuram corporum nostrorum resurrectionem confirmarunt. Sed quia prolixiora sunt eorum verba, quam ut hic integra exhibeantur, ea curiosis omnibus, qui omnia suismet oculis lustrare volunt, indicabimus. Legant itaque Tertullianum Apologet. cap. 48, et lib. de 0467C Resurrectione carnis, cap. 12. Ambrosium lib. V Hexaem. cap. 22 et 23, pag. 109 et seq. atque in primis lib. II de Fide resurect. § 53 et seq. pag. 1147 et seq. Theodoretum orat. 9, de Provident, sub finem, pag. 436 et seqq. Nilum orat. 1, in Pascha, apud Photium, Biblioth. pag. 1530. Adeant adhuc Augustinum lib. XXII de Civit., cap. 21 et seqq., pag. 676 et seqq., ubi ille explicat utrum, et quomodo corpora, aut illa quae in favillas et cineres redacta sunt, aut alia ab aliis hominibus comesta, aut etiam infantium, sint ad vitam revocanda. Revolvant etiam, si vacat et lubet, pseudonymum Justini martyris librum Quaest. et Respons. ad Graec., pag. 208 et seqq., inter ejusdem Justini opera divulgatum.

0467D Verum insurget ethnicus aliquis, aut nescio quis incredulus, nobisque objiciet, proposita hactenus ad probandam corporis nostri resurrectionem exempla, minimi aut potius nullius esse momenti. Neque enim sol et astra moriuntur, neque iidem numero flores et fructus mortui reviviscunt. At sane non adeo bardi et hebetes fuerunt laudati a nobis doctissimi illi viri; ut haec aut ignoraverint, aut non animadverterint. Nescii quippe non erant omnes comparationes aliqua, ut aiunt, ex parte claudicare. Quamobrem eas ideo instituunt, ut ex illis patefaciant multa suppetere nobis exempla, quae aliquid cum mortuis corporibus nostris, ad vitam aliquando revocandis, commune ac simile habeant, et quibus 0468A ad ea revocanda Dei potestas, qua de sola agitur, plane ac perspicue probatur. Nonne etenim solis astrorumque occasus, et ortus, nonne fructus aliaque hujusmodi ex putrescentibus granis suis renascentia, nobis exhibent aliquam resurgentis nostri corporis similitudinem? At si haec solita Dei potestate continuo fiunt, quomodo ethnici negare audebant corpora nostra mortua posse eadem Dei potentia ad vitam excitari? Ut ea igitur ad amissi luminis auras redeant, nihil aliud quam ipsius Dei voluntas desideratur. Atqui id Deum velle ex sacris nostris Scripturis evidentissime colligitur, uti inferius ex aliis nostris scriptoribus ostendemus. Quia vero ethnici non de hac utique Dei voluntate, sed de illius tantum potentia litem faciebant, satis sibi Minucius, 0468B aliique, esse putarunt hanc variis exemplis, ac quibusdam etiam ad hominem, uti loquuntur, argumentis demonstrasse.

Porro autem his ita stabilitis ac confirmatis, nihil auctor noster amplius censuit respondendum ad ineptam Caecilii cavillationem, qua postulabat aliquem mortuum sibi proferri, qui ad nos umquam vivus remeaverit. Quid enim opus erat divinam mortuos exsuscitandi potestatem aut Protesilai, aut alio probari exemplo, quae certissimis rationum momentis demonstrata fuerat? Theophilus tamen Antiochenus, ut hebes illud et imbelle gentilium telum retundat, alia, quam Protesilai, tradita ab ipsismet gentilibus exempla hunc profert in modum: «Sed quid memorabile facis, si videas et credis? Εἴτε 0468C πιστεύεις τὸν Ἡρακλέα καύσαντα ἑαυτὸν ζῆν, καὶ Ἀσκλήπιον κεραυνωθέντα ἐγηγέρθαι, τὰ δὲ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ σοὶ λεγόμενα ἀπιστεῖς, ἴσως κἂν ἐπιδείξῴ σοι νεκρὸν ἐγερθέντα, καὶ ζῶντα, καὶ τοῦτο ἀπιστεύσεις. Si credis Herculem, quem flamma assumpsit, vivere, Aescolapium fulmine tactum, vitae restitutum, quae dementia est nolle dare fidem illis, quae Deus loquitur? Dubitatio te teneret, et si tibi praesentarem aliquem e mortuis evocatum, an apud te fidem invenire possem?» (Theoph., lib. ad Autolyc., pag. 77.) Poterat adhuc ille allatum a Platone Heri Armenii, de quo nos alibi, exemplum, aliaque plura, ab ethnicis venditata, in medium adducere; sed haec tanquam supervacanea Scriptores nostri aspernati sunt. Caeterum si de futura mortuorum resurrectione plura adhuc, quam ea, quae 0468D ex citatis auctoribus retulimus, aliquis desideret, is Tatianum, Ambrosium, aliosque adeat, qui integros hoc de argumento tractatus ediderunt (Tom. 1 Apparat. lib. III, dissert. 2, cap. 16, art. 1, pag. 1116) .