Articulus Primus. Excutiuntur argumenta, quibus Minucius Christianos hoc utroque crimine prorsus liberat.

Tametsi Minucius generalibus responsis inusta Christianis a Caecilio, et aliis gentilibus tria horrenda infandaque scelera satis superque diluisset, ad unumquodque tamen venit, quod singulatim duplici ratione confutat et destruit. Primo enim illud falsum omnino esse demonstrat. Deinde vero luculentissime probat ipsosmet gentiles, Christianorum odiosos accusatores, illius reipsa esse reos ac conscios.

Initium autem ab infante occiso, adesis ejus carnibus, potatoque sanguine, his ille verbis duxit: «Illum jam velim convenire, qui initiari nos dicit, aut 0484D credit de caede infantis, aut sanguine. Putas posse fieri, ut tam molle, tam parvulum corpus fata vulnerum capiat, ut quisquam illum rudem sanguinem, (eodem Tertullianus verbo utitur) novelli, et vix dum nati hominis caedat, fundat, exhauriat? Nemo hoc potest credere, nisi qui possit audere (Tertull. Apolog. cap. 8, pag. 9) .» Dicit itaque hanc criminationem ab omni prorsus veritate sic abhorrere; ut ab iis solum credi possit, qui scelus idem perpetrabant. Martyr vero Justinus rationes nobis reddit, cur id omnem humanam fidem superet (Justin. Mart., Apol. pag. 50) . Nemini enimvero credibile, inquit, fieri potest, ut homines flagitiosissimis voluptatibus dediti, humanisque caesi infantis carnibus, quales Christiani ab 0485A ethnicis fingebantur, vescentes, sponte se omnibus bonis, divitiis et facultatibus privarent, sinerentque se ob solam religionis adeo crudelis confessionem, exquisitissimis tormentis occidi, ac ultro etiam quandoque morti se offerrent.

Quid autem, quod Trypho Judaeus ab eodem Justino martyre interrogatus, an verum esse censeret illud et alterum, quod Christianis infligere solebant flagitium: «Homines vorare, et post epulum, lucernis extinctis, nefario promiscue concubitu involvi;» ulla absque haesitatione respondit: Περὶ δὲ ὧν πολλοὶ λέγουσιν, οὐ πιστεῦσαι ἄξιον· πόῤῥω γὰρ κεχώρηκη τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως. «Quae a multis jactantur, indigna sunt fide; longe enim a natura humana absunt (Justin., Dialog. contra Tryph. pag. 227) .» 0485B Audisne Judaeum non sua tantum sponte fateri haec esse incredibilia; sed rationem etiam reddere cur illa falsa esse omnino, nec credi posse persuasum habuerit?

Tertullianus autem haud immerito asserit extra omnem penitus esse credibilitatem, atque hominis non mente penitus capti opinionem, eo Christianos venisse dementiae, ut vitam mercedemque aeternam iis promitterent, qui tantis tamque horrendis sceleribus non semel aut raro, sed toto ferme vitae suae tempore contaminarentur. Praestat vero eum loquentem audire: «Ut fidem naturae ipsius appellem adversus eos, qui talia credenda esse praesumunt; ecce proponimus horum facinorum mercedem. Vitam aeternam repromittunt. Credite interim. De hoc enim 0485C quaero, an et qui credideris, tanti habeas ad eam tali conscientia pervenire. Veni, demerge ferrum in infantem, nullius inimicum, nullius reum, omnium filium: vel si alterius officium est, tu modo assiste morienti homini, antequam vixit. Fugientem animam novam exspecta. Excipe rudem sanguinem; eo panem tuum satia; vescere libenter. Interea discumbens, dinumera loca; ubi mater, ubi soror, nota diligenter, ut cum tenebrae ceciderint caninae, non erres. Piaculum enim admiseris, nisi incestum feceris. Talia initiatus, et consignatus, vivis in aevum. Cupio respondeas, si tanti aeternitas? Aut si non, ideo nec credenda. Etiamsi credideris, nego te velle: etiamsi volueris, nego te posse. Cur ergo alii possint, si vos non potestis? Cur non possitis, si alii possunt 0485D (Tertull., Apolog. cap. 8, pag. 9. Idem Tertull., lib. I ad Nation. cap. 7 pag. 52. Dissert. in Tertull. cap. 20 art. 1 et seqq.) ?» At ille fusius adhuc ibi et alibi haec enarrat, quae a nobis suo loco explananda sunt.

Huic autem responsioni secundam Minucius adjicit, infanticidium illud tam ab ipsa veritate, quam a Christianorum moribus et institutis esse alienum. Quomodo enim illis Ecclesiae suae aut consuetudine aut praecepto, infantem impune interficere liceret, quibus «homicidium,» uti ille arguit, «nec videre fas, nec audire?»

In eosdem publicos nefariosque calumniatores idem quoque telum contorquet Athenagoras: «Quomodo 0486A quisquam, ait ille, vel homicidii, vel humanarum carnium epulationis insimularet illos, quos ne juste quidem occidendi hominis supplicium intueri velle aut posse cognoverit. «Οὒς γὰρ ἴσασιν οὐδ᾽ ἰδεῖν, κᾂν δικαίως φονευόμενον ὑπομένοντας, τούτων τίς ἂν κατείποι, ἢ ἀνθρωποφονίαν, ἢ ἀνθρωποβορίαν;» Pergit ille: «Quis non spectacula illa, in quibus gladiatores et belluas populo praesertim vos Imperatores exhibetis, maximi facit? Nos vero non ita multum, sive spectator sit aliquis, sive auctor caedis, interesse judicantes, alieno ab his spectaculis animo sumus. Quomodo igitur qui ne ab aliis quidem fieri, ne quid inde sceleris, et piaculi in nos redundet, videre sustinemus, homicidium committemus ipsi (Athenag., Legat. pro Christian., pag. 38) ?»

0486B Eumdem plane in modum contra Gentiles disputat Theophilus Antiochenus. Ad Autolycum (Theoph. lib. III ad Autolyc., pag. 126) quippe haec in verba scripsit: «Nunc vide an hi qui talia», hoc est, memoratas a se sanctissimas Christi leges, «docentur, taliaque discunt, possint more brutorum animalium vivere, et pollui nefariis commixtionibus, aut possint, quod omnium immanissimum est, carnes humanas, infantis scilicet a se occisi, attingere?» Ὅπου γε καὶ τὰς θέας τῶν μονομαχων ἡμῖν ἀπερὶηται ὁρᾷν, ἵνα μὴ κοινωνοὶ, καὶ συνίστορες τῶν φόνων γενώμεθα. ἀλλ᾽ οὐδὲ τὰς λοιπὰς θεωρίας ὁρᾷν χρὴ, ἵνα μὴ μολύνωνται ἡμῶν οἱ ὀφθαλμοὶ, καὶ τὰ ὠτα, γενόμενα συμμέτοχα τῶν ἐκεῖ φωνῶν ᾀδομένων, εἰ γὰρ εἴποι τις περὶ ἀνθρωποβορίας ἐκεῖ τὰ Θυέστου, καὶ Τερέως τέκνα ἑσθιόμενα. «Praesertim cum 0486C etiam monomachias spectare nobis interdictum sit, ne videlicet participes hujusmodi caedium reddamur. Nec caetera spectacula spectare audemus, ne oculi nostri inquinentur, et aures nostrae audiant profana, quae ibi decantantur, carmina; nempe dum Thyestis tragica facinora commemorant, et Terei liberos devoratos recitant.»

Nemo est autem qui nesciat quae sint illa Thyestis Tereique tragica immanissimaque facinora, quae ethnici publicis in spectaculis repraesentabant. Thyetes enim fertur Atrei fratris sui uxorem adulterio vitiasse. Cujus flagitii in vindictam Atreus filium epulandum ei apposuit, quae quidem scelera ne sol videret, suum idcirco cursum retro convertisse fabulantur. Tereus vero, Thracum Rex, Philomelam 0486D Prognes uxoris suae sororem, postquam constuprasset, linguam ei praecidit, arctissimaque custodia inclusit. Sed inde a Progne educta est, ac utraque Itym, adulterino concubitu prognatum, Tereo patri in convivio comedendum dedit. Tot crimina praeter Ovidium et alios, Martialis duobus carminibus ita cecinit.

Ille magis ludit, qui scribit prandia saevi
Tereos, aut coenam crude Thyeste tuam. (Ovid., l. VI et XIV Metamorph.; Martial., I. Epigr. 19).
Vides igitur quam merito jure Minucius noster aliique antiquissimi Ecclesiae Patres asseverarent Christianos ab ethnicis homicidii falso falsius accusari; quippe qui illud adeo abhorrebant, ut illud ne quidem in publicis spectaculis repraesentatum videre 0487A aut audire umquam vellent. Nec minus clare conspicis illos comesae humanae carnis tam falso, quam vere quosdam ethnicos insimulari. Si quis autem alios similiter argumentantes sibi adhuc proferri velit, Tertullianum citabimus lib. de Spectaculis, cap. 19 et 20, Cyprianum, Epistola ad Donat. cap. 15. Lactantium lib. VI, cap. 20, pag. 619, et in Epitome cap. 6, pag. 743.

Neque porro hoc tantum, sed alio etiam argumento Minucius illam calumniam refellit: «Tantum, inquit, ab humano sanguine cavemus; ut nec edulium pecorum in cibis sanguinem noverimus.» Acrius vero et vehementius Tertullianus in eosdem ethnicos hanc argumentationem urget. Digna autem profecto sunt, quae hic describantur illius verba: 0487B «Erubescat error vester Christianis, qui ne animalium quidem sanguinem in epulis esculentis habemus; qui propterea quoque suffocatis et morticinis abstinemus, ne quo sanguine contaminemur, vel intra viscera sepulto. Denique inter tentamenta Christianorum botulos etiam cruore distentos admovetis, certissimi scilicet illicitum esse penes illos, per quod exorbitare vos vultis. Porro quale est, ut quos sanguinem pecoris horrere confiditis, humano inhiare credatis? (Tertul. Apolog. cap. 9, pag. 10) .

Non soli autem viri, sed et mulieres hac valida ratione Christianos fictitio plane crimine purgabant. Narrat siquidem Eusebius Bibliadem, christianam feminam, dirissimis suppliciis superatam, primo quidem ejurasse fidem Christi, multaque de Christianis 0487C tam impia quam falsa coram tyranno dixisse: Ἡ δὲ ἐν τῇ στρεβλώσει ἀνένηψε, καὶ ὡς ἂν εἰπεῖν, ἐκ βαθέος ὕπνου ἀνεγρηγόρησεν· ὑπομνησθεῖσα διὰ τῆς προσκαίρου τιμωρίας τὴν αἰώνιον ἐν γεέννᾳ κόλασιν, καὶ ἐξ ἐναντίας ἀντεῖπε τοῖς βλασφήμοις φήσασα· Πῶς ἂν παιδία φάγοιεν οἱ τοιοῦτοι, οἷς μηδὲ ἀλόγων ζώων αἷμα φαγεῖν ἐξόν. «Verum illa resipuit, Eusebii verba sunt, inter cruciatus, ac veluti ex alto somno excitata est, praesente supplicio de aeternae gehennae cruciatibus ipsam submonente, et contradicens impiis: Qui fieri posset, inquiebat, ut infantes comederent, quibus ne sanguinem quidem animantium degustare licet (Euseb. lib. V Eccl. Hist., cap. I, pag. 159) ?»

Quid hoc feminae testimonio ad revincendam ethnicorum calumniam validius et efficacius? Bibliades 0487D Christiana femina, immanissimis suppliciis vexata, impactum Christianis crimen falsum esse affirmat, sed summis doloribus victa, atque ut iis liberaretur, verum esse tam falso, quam invito fatetur. Ad saniorem deinde mentem redit, palamque declarat se vi tormentorum coactam, falsum dixisse; ac tandem dirioribus tormentis excarnificata, in hac ultima illa confessione perseverat, et moritur. Quis ergo sanae mentis homo huic testimonio fidem abrogabit? De interdicto autem Christianis animalium sanguine alibi disputavimus (Tom. I Appar. lib. III, dissert. 1, cap. 3, art. 5, pag. 680 et seqq.) .