Articulus Primus. Quam immerito Caecilius Christianorum synaxes, et jejunia condemnet, dicatque eos esse desperatae factionis homines, lucifugam nationem, occultis signis se agnoscentes, atque antea se mutuo amantes, quam noverint.

Aliis ethnici conviciis potius quam legitimis accusationibus, Christianos infamare nitebantur. Quae enimvero illi piacula et scelera esse criminabantur, haec isti contendebant optima esse, probanda, ac recte instituta. Tale procul dubio est illud, cujus Caecilius Christianos tamquam sceleris alicujus arguit, 0518A nocturnis scilicet congregationibus et jejuniis solemnibus, «non sacro quodam, sed piaculo foederari.» Sed lubenter illi fatebantur tam verum id esse, quam falsum erat, in iis synaxibus, quas solemni, ut ait Caecilius, die agere solebant, aliquid nisi sanctissimum peragi. Et id certe evidentissime inde probatur, quod de illis ex Justini martyris Apologia alibi a nobis deprompta, et infra ex Tertulliano proferentur. At sane illud jam satis ex iis demonstratum est, quae hactenus contra impudentes Caecilii protulimus calumnias, quibus scelera non minus nefanda, quam incredibilia, in illis admissa fuisse perperam causatus est.

Visne alium adhuc testem, hac in re omni exceptione majorem, tibi dari? Plinium, ethnicum utique 0518B hominem, producemus, cui crimina, quorum Christiani insimulabantur, diligenter inquirendi provincia a Trajano imperatore demandata fuerat. Is quippe omnibus, qua potuit maxima diligentia, investigatis, ad eum scripsit Christianos, qui, ut ille ait, a christiana fide defecerant, affirmasse: «Hanc fuisse summam vel culpae suae, vel erroris, quod essent soliti stato die ante lucem convenire, carmenque Christo, quasi Deo, dicere secum invicem; seque sacramento non in scelus aliquod obstringere, sed ne furta, ne latrocinia, ne adulteria, ne fidem fallerent, ne depositum appellati negarent. Quibus peractis, morem sibi discedendi fuisse, rursusque coeundi, ad capiendum cibum, promiscuum tamen, et innoxium» (Plin. lib. X, Epist. ad Trajan. 0518C pag. 376) . Quid hoc testimonio, quod a Tertulliano transcriptum videbimus, ad probandam Christianarum synaxeum sanctitatem luculentius et efficacius (Tertullian. Apologet. cap. 2) ?

Nullus itaque Christianus in his non solum congregationibus, sed «solemnibus etiam jejuniis omni laude dignis, non solum non erubescebat, verum etiam gloriabatur. Quamobrem Gregorius Nazianzenus in una adversus Julianum apostatam oratione: «Haec nos,» inquiebat, «longis jejuniis confecti, et semianimes. Haec nos, qui frustra vigilantes, atque in nocturnis stationibus nugamur, et tamen vos prosternimus» (Greg. Nazian. Orat. 4, pag. 299) .

Gronovium itaque aliquis proculdubio mirabitur, qui in Minucii textu pro «solemnibus jejuniis,» 0518D legendum suspicatur, «olentibus jejuniis.» Nonne enim tunc solemnia erant Christianorum, atque imprimis Quadragesimae jejunia? Nonne de iis Tertullianus scripsit: «Die Paschae communis et quasi publica jejunii religio est» (Tertullian. lib. de Orat. cap. 14) . Si autem communis et publica, cur non et solemnis erat religio? At haec, pergit Gronovius, a Caecilio, ethnicorum partes agente, jejunia Christianorum in malam partem accipiuntur. Sed quid vetat cur ille homo ethnicus ea, aut irridendo, aut verum dicendo, appellaverit Solemnia? De his porro aliisque Christianorum jejuniis, qui plura desiderabit, is adeat Irenaeum ab Eusebio, lib. V Histor. Eccles. cap. 24, pag 192, citatum; Tertullianum 0519A mox laudatum, lib. II ad Uxorem, cap. 4, lib. de Baptismo cap. 20, libro de Fuga cap. 1, lib. de Jejun. cap. 13 et 14.; Athanasium, Apologia ad Constantium Imperatorem, p. 310, et Apolog. de Fuga sua, p. 334; Cotelerii notas in Hermam, pag. 72 et seqq; atque in lib. V Constitut. Apostol. cap. 15, pag. 245, et seqq. Nos autem de Christianorum Vigiliis disseruimus tom. I. Apparat. lib. III, dissert. 1, cap. 6, art. 3, pag. 712 et seqq. De Jejuniis vero ibid., lib. I, dissert. 4, art. 5, pag. 53, et art. 23, pag. 67; nec non lib. II, dissert. 1, cap. 7, art. 2, pag. 330; ac lib. III, dissert. 1, cap. 1, art. 7, pag. 884; cap. 11, art. 7, pag. 1038 et seqq; et cap. 12, art. 4, pag. 1049.

Caecilii ergo aliorumque Gentilium intolerabilis 0519B plane erat impudentia, qui Christianos castissimis moribus ornatos, et virtutibus sedulam operam dantes appellare audebant homines deploratae, illicitae et desperatae factionis, latebrosam lucifugamque, in publicum mutam, et in angulis garrulam nationem, qui occultis se notis ac insignibus agnoscebant antequam noverint, ac praesentia tandem tormenta mortemque penitus aspernabantur. Nam «propterea» inquiebat Tertullianus, quod omne supplicii necisque genus, repudiato solo nostro Christianorum nomine, statim declinare possumus, «desperati,» sicut etiam Lactantius aiebat, «et perditi existimamur» (Tertul. Apolog. cap. 50, pag. 44; Lactant. lib. V Instit. cap. 9, pag. 463) .

Sed quo impudentior fuit illa Caecilii aliorumque 0519C Gentilium petulantia ac procacitas, eo certe major fuit Octavii pro Christianis respondentis moderatio. Quid enim, amabo te, hac illius responsione moderatius? «Nec fastidiosi,» inquit, «sumus, si omnes unum bonum sapimus, eadem congregati quiete, qua singuli, nec in angulis garruli, si audire nos publice, aut erubescitis, aut timetis.» Ita autem ille singula accusationis capita elevat ac refellit. Primum enim negat Christianos esse illicitae factionis homines; quia, inquit, omnes unum bonum sapiunt. At illicita factio esse non potest sine partibus diversis, quae aliquid contra bonum publicum machinentur. Quamobrem nonnulli pro «fastidiosi» suspicantur legendum «factiosi.» Non male quidem si haec emendatio auctoritate codicis alicujus firmaretur. 0519D Quis enim scit utrum Minucius verbum «factiosi,» ad illa, «bonum sapimus,» non retulerit? Quid si factionis illicitae criminationem his verbis, «eadem omnes congregati quiete, qua singuli» diluat? Verum si quis sit de vera illa lectione dubitandi locus, auctor tamen noster apertissime pronuntiat, probatque Christianos non illicitae factionis dici posse homines.

Tertulliani porro ibi ille premit vestigia, qui neutiquam Christianorum, sed ipsorummet Gentilium illicitam factionem esse planius hisque verbis demonstrat: «Haec coitio Christianorum merito sane illicita, si illicitis par: merito damnanda, si non dissimilis damnandis: si quis de ea queritur eo titulo, 0520A quo de factionibus querela est, in cujus perniciem aliquando convenimus? Hoc sumus congregati, quod et dispersi; hoc universi, quod et singuli, neminem laedentes, neminem contristantes. Cum probi, cum boni coeunt, cum pii, cum casti congregantur, non est factio dicenda, sed curia. At e contrario illis nomen factionis accommodandum est, qui in odium bonorum et proborum conspirant, qui adversus sanguinem innocentium, scilicet Christianorum, conclamant» (Tertull. Apolog. cap. 39 et 40, pag. 36) . Sed de his plura, ubi de hoc Tertulliani libro disputabimus.

Si Christianorum secta dici non potuit illicita factio, multo certe minus «desperata;» quando quidem «securi,» ut ait Minucius, «spe futurae felicitatis, 0520B fide praesentis Dei majestatis animamur.» Nulla igitur desperatione, sed certissima aeternitatis spe quaelibet tormenta pro religionis suae professione constantissime perferebant, immo iis, ut diximus, gloriabantur. Acrius vero urget Lactantius nequaquam Christianos, qui «corpori suo non parcunt,» sed ipsosmet gentiles debuisse desperatos vocari, cum «nihil desperatius esse possit, quam torquere ac dilaniare eum, quem scias esse innocentem» (Lactant. lib. v. Instit. cap. 9, pag. 485) . De his autem aliquid adhuc postea dicendum.

Non jure potiori ethnici objectabant Christianos nationem esse latebrosam et lucifugam, in publicum mutam, in angulis garrulam. Suam enim doctrinam palam praedicabant, promptumque ethnicis erat illos, 0520C «audire publice.» nisi aut erubuissent impietatem criminaque sua patefieri, aut veram religionem sibi demonstrari timuissent.

Objicienti dehinc Caecilio Christianos occultis se notis, atque insignibus agnoscere, tam vere, quam simpliciter respondet: «Nos non notaculo corporis, ut putatis, sed innocentiae ac modestiae signo facile dignoscimus.» A nobis tamen observatum est Carpocratianos in posteriore sectatorum suorum auriculae dexterae parte, quamdam impressisse notam, qua eos haud dubie a caeteris hominibs discernerent (Tom. I Appar. lib. II Dissertat., cap. 3, art. 3, § 12, pag. 293) . Sed neque Caecilius, neque Octavius de his aliisve haereticis loquuntur, sed de omnibus generatim Christianis, qui se invicem, ut 0520D ait auctor noster, non alio quam innocentiae et modestiae signo dignoscebant. De illorum innocentia ex hactenus dictis, et infra adhuc dicendis constat, quemadmodum et de eorumdem praecipue in Ecclesia consistentium, vel ad eam venientium modestia, ex iis quae in Clementis Alexandrini libros annotavimus (Tom. I Apparat. lib. III, Dissert. 1, cap. 6, art. 4, pag. 713) .

Ad postremum tandem Caecilii, de mutua Christianorum dilectione, convicium respondet Minucius Christianos mutuo et sincero amore sese diligere tum quia alios odisse non noverant, tum etiam quia unius parentis fratres, ut etiam dixerat Tertullianus, et consortes fidei, speique cohaeredes erant. Instat 0521A vero Octavius hunc, qui maximi profecto aestimandus est, mutuum amorem ab Ethnicis exprobrari, quia «in mutua,» sicuti eos alloquendo asseverat, «odia saevitis; nec fratres vos, nisi plane ad parricidium recognoscitis,» vel ut mox laudatus a nobis Tertullianus ait, «ad occidendum alterutrum paratiores . . . . . . . quod apud ipsos omne sanguinis nomen de affectione simulatum» (Tertullian, loc. cit.) . At de his fusius in nostra ad hunc Tertulliani librum dissertatione (Tertullian. Apologet., cap. 39, pag. 35) . Interim vero de illa fraterna Christianorum charitate, et fratrum nomine, videsis Lucianum de Morte Peregrini, pag. 996, ac si lubeat, ea quae a nobis tom. super. pag. 473, ac pag. 999, observata sunt.