Articulus III. Quam evidenter Minucius demonstraverit daemones a Christianis adjuratos, atque ab obsessis hominum corporibus ejectos palam declaravisse extraordinariorum apud Ethnicos effectuum se fuisse auctores; atque ii refelluntur, qui haec et vatum oracula solis sacerdotum Ethnicorum artificiis et fraudibus edita fuisse garriunt.

0622D Alio Minucius argumento, eoque invictissimo adhuc demonstrat ea omnia, quae hactenus recensuimus, facta extraordinaria, omnesque vatum, somniantium, aliorumque quoquomodo divinantium praedictiones, fraudibus ac praestigiis profecta esse daemonum. Nam «haec omnia, inquit ille, sciunt pars vestrum ipsos daemones de se ipsis confiteri, quoties a nobis tormentis verborum, et orationis incendiis de corporibus exiguntur.» Nemo profecto statim non videt quanti ponderis sit istud argumentum, quod ex publico ipsorummet adversariorum, etiam invitorum, testimonio elicitur. Daemones enim Christianorum verbis, tamquam gravioribus quaestionum tormentis excruciati, atque illorum precibus non secus 0623A ac igne torti acriore, cogebantur ab obsessis corporibus excedere ac palam fateri se illorum effectuum insolitorum fuisse auctores.

Quae vero sint ea Christianorum verba, et quae preces, sic Minucius noster explicat. «Adjurati enim per Deum verum et solum, inviti, miseri corporibus inhorrescunt, et vel exsiliunt statim, vel evanescunt gradatim, prout fides patientis adjuvat, aut gratia curantis aspirat.» Sed haec paulo fusius Cyprianus, qui et quaedam illius verba mutuatus est. «Hi, inquit, adjurati per Deum verum a nobis, statim cedunt et fatentur, et de obsessis corporibus exire coguntur. Videas illos nostra voce, et operatione majestatis occultae flagris caedi, igne torreri, incremento poenae propagantis extendi, ejulare, gemere, deprecari; 0623B unde veniant, et quando discedant, ipsis etiam qui se colunt audientibus confiteri, vel exsiliunt statim, vel evanescunt gradatim, prout fides patientis adjuvat, aut gratia curantis aspirat (Cypr. de Idol. vanit., pag. 14) . Eadem ille aliis in libris aliisque verbis repetit, quae omnibus legere cum promptum sit, ea hic non transcribemus (Idem lib. ad Donat. pag. 4; et lib. ad Demetrian., pag. 191) .

Utriusque vestigiis insistit Lactantius, ac de iisdem daemonibus dixit: «Justos, id est, cultores Dei metuunt, cujus nomine adjurati de corporibus excedunt, quorum verbis tamquam flagris verberati, non modo se daemones esse confitentur, sed etiam nomina sua edunt, illa quae in templis adorantur, et quod plerumque coram cultoribus suis faciunt, non 0623C utique in opprobrium religionis; quia nec Deo, per quem adjurantur; nec justis, quorum voce torquentur, mentiri possunt (Lactant., lib. II Instit., cap. 14, pag. 218) .

Antea vero ipsemet Minucius noster dixerat: «Ipse Saturnus et Serapis, et Jupiter, et quidquid daemonum colitis, victi dolore, quod sunt eloquuntur, nec utique in turpitudinem sui, nonnullis vestrum assistentibus, mentiuntur.» At Tertullianus Ethnicos urget longe vehementius, eosque audacter provocat ut quodlibet hujusce rei periculum faciant, ac nisi daemones a quovis Christiano adjurati, tum qui ipsi sint palam confiteantur, vult optatque hujusce Christiani protinus, et eodem in loco fundi sanguinem (Tertull. Apolog., cap. 23, pag. 24) . Neque in animum, quaeso, 0623D induxeris hanc esse Africani scriptoris nimio ingenii ardentioris impetu abrepti exaggerationem, aut id casu tantum aliquo, aut ejus dumtaxat tempore accidisse. Nam postea Athanasius semel et iterum asseveranter affirmat crucis Christi signo omnem magicam artem, omniaque incantamenta evanescere, ac cunctas daemonum fraudes repelli. Experientia autem id sic comprobatum esse contestatur, ut non minus audacter, quam Tertullianus, Ethnicos ad periculum illius faciendum provocet. Audias velim ejus verba: Ἡκέτω δὲ ὁ πεῖραν τῶν προλεχθέντων βουλόμενος λαβεῖν, καὶ ἐπ᾽ αὐτῆς τῆς φαντασίας τῶν δαιμόνων, καὶ τῆς τῶν μαντειῶν ἀπάτης, καὶ τῶν τῆς μαγείας θαυμάτῶν, χρησάσθω τῷ σημείῳ τοῦ γελωμένου παρ᾽ αὐτοῖς σταυροῦ, τὸν Χριστὸν ὀνομάσας 0624A μόνον, καὶ ὄψεται πῶς δι᾽ αὐτοῦ δαίμονες μὲν φεύγουσι, μαντεία δὲ παύεται, μαγεία δὲ πᾶσα καὶ φαρμακεία κατήργηται. «Veniat et quisquis ea quae diximus experiri cupit, atque in mediis ipsis daemonum praestigiis, et oraculorum fallaciis, ac magiae prodigiis, signo crucis, quae apud ipsos ludibrio est, utatur, solumque Christum nominet; mox videbit quam cito per ipsum fugentur daemones, cessent oracula, ars omnis magica veneficaque evanescant» (Athanas., lib. de Incar. Verb., pag. 73 et 88. Ibid. pag. 89) .

Minucius autem ac Tertullianus, aliique a nobis jam laudati constanter asseverant illud non solo crucis Christi signo fieri, sed Christianorum etiam adjurationibus. Quis autem, nisi qui se ipsum excaecare velit, aperte non videat, quam id certum sit, 0624B ac saepius factum et testatum? Sed inde confirmari adhuc potest, quod ab auctore nostro, et Cypriano adjicitur, «prout fides patientis adjuvat, aut gratia curantis aspirat,» id est, prout major aut minor est fides daemonem patientis, vel major aut minor gratia Christiani adjurantis, daemon citius aut paulo tardius ejicitur. Verum sive illico, sive post brevem moram aliquam daemon ejiceretur, tunc profecto cogebatur quis ipse esset publice confiteri. Quapropter Minucius argumentationem suam, ipsosmet Ethnicos alloquendo, sic absolvit: «Ipsis testibus, eos daemonas de se confitentibus credite.» Antea vero Tertullianus pari modo adversus eosdem gentiles disputando, hic eos compellaverat verbis: «Credite illis (daemonibus), cum verum de se loquuntur, qui 0624C mentientibus creditis. Nemo ad suum dedecus mentitur, quin potius ad honorem. Magis fides proxima est adversus semetipsos confitentes, quam pro se ipsis negantes» (Tertull. Apolog., cap. 23, pag. 23. Ibid. pag. 25) . Tam certa autem, tam manifesta et publica erat haec daemonum confessio; ut ibidem Tertullianus constanter affirmet hac ipsa consuevisse novos fieri Christianos.

Quis ergo non mirabitur quosdam nostrae aetatis Christianos, immo etiam et catholicae fidei sectatores, eo devenisse ut editis publicam in lucem libris asserere non dubitaverint non aliqua tantum, quod ipsis concedimus, sed ea omnia quae recensuimus, oracula, prodigia, portenta, atque, ut aiebant, miracula omnesque vaticinandi modos nullis umquam 0624D daemonum, sed solis sacerdotum ac ministrorum idolis servientium dolis, artibus, fraudibus, et praestigiis facta fuisse. Neque eos moratur antiquissimorum caeterorumque Ecclesiae Patrum veneranda auctoritas, testificatio minime dubia, et communis omnium consensus (Euseb., lib. IX. Histor. Eccl., cap. 11, pag. 367) . Pro certo enim, inquiunt, et rato cum positum fuisset plures esse daemones, tum creduli simplicesque illi viri in animum facile induxerunt daemones illos horum omnium insolitorum effectuum fuisse auctores.

Quid ergo? Numquid antiquissimi Ecclesiae Patres, caeterique scriptores christiani, per tot saecula adeo tardi, hebetes, et caeci fuerunt, ut deprehendere non 0625A potuerint neutiquam daemonum, sed ethnicorum sacerdotum artificiis et fallaciis edita fuisse oracula, atque alia etiam, quae supra communem naturae ordinem fieri videbantur? Numquid ergo majoris erat operae, gentilium sacerdotum fraudes retegere, quam tam operosis disputationibus explicare quae fuerit daemonum natura, quid de illa philosophi, poetae, magi aliique gentiles censuerint et tradiderint, quae fuerint eorum artificia, doli, artes, praestigiae quibus tamdiu Ethnicis etiam oculatioribus, immo et Christianis, haec omni studio investigantibus, illuserint? Sed dic, obsecro, qua fronte Tertullianus, Athanasius, aliique doctissimi cujuslibet aetatis viri ethnicos provocare audebant, ut experirentur utrum daemones oracula fundentes, mira quaedam edentes, corpora hominum 0625B obsidentes, a Christianis adjurati, aut protinus, aut paulo post, quinam ipsi vel quo appellati essent nomine, palam confiterentur? Si vero sacerdotes ethnici, non autem daemones haec fraudulenter agebant, cur sinebant se adjurari? cur adjurantes non irridebant, cur eos vel solo suo silentio ad pudendum non inducebant? cur non suo, sed daemonum nomine se vocari mentiebantur? cur patiebantur imperatores suos Diocletianum, de quo nos alibi, et Julianum Apostatam, de quo nos infra, mysteriis suis turbatis, terreri et fugari? cur tandem hac falsa declaratione funditus evertebant deorum suorum cultum, omnesque suas religiones? (Dissertat. in Luc. Caecil. cap. 5, art. 2. Dissert. in Lactant. cap. 9, art. 2) . Nonne Christiani tunc divinum suum imitabantur 0625C praeceptorem, qui daemonem a corpore hominis expellendo, nomen suum renuntiare coegit (Marc., V, 9; Luc., VIII, 36) ? Quis respondere audeat hanc fuisse alicujus ethnici sacerdotis fraudem, ipsimet Christo incognitam? Nemo est, qui hominem christianum, ita loquentem, audire non perhorrescat? Bene ergo actum ab uno e societate Jesu viro clarissimo, qui absurdam illam opinionem, vel potius paradoxum, edito nuper libro plane penitusque subvertit. Jam vero a nobis confutatum est alia in dissertatione, ubi de mirabili signi dominicae crucis potentia disputavimus, ac rursus his refelletur, quae in sequentibus nostris dissertationibus dicenda sunt (Balth. Respons. ad Hist. Orac.; Dissert. in Luc. Caecil. cap. 5, art. 2, pag. 180, et seqq.; Dissert. in Lactant. cap. 9, art. 2; et 0625D in Tertullian. cap. 11, art. 6) .