Articulus III. De aliis superstitiosis et absurdis Gentilium ritibus, quibus plures sanguine suo libabant, ac vulneribus viriliumque excisione supplicabant, deosque ducebant vicatim mendicantes; de lupercis cruda hyeme nudis discurrentibus, obvios verberantibus ac pelles caedentibus; de Saliis pileatis, et scuta vetera circumferentibus.

0638D

Neminem esse putamus, qui ex hactenus disputatis facile non intelligat quid sibi Minucius velit, cum absurdos planeque superstitiosos Romanorum falsos deos adorantium ritus insectatur, ac quemlibet ex illis hominem merito corripit: «Qui sanguine suo 0639A libat, et vulneribus suis supplicat . . . . . . aut cui exta sunt obscena demessa, quomodo deum violat, qui hoc modo placat; cum si eunuchos Deus vellet, posset procreare, non facere.» Nonne enim ille ibi et de Cybeles, uti proxime dicebamus, atque etiam de Bellonae, quemadmodum antea etiam animadvertimus (Supr. cap. 9, art. 2) insanis utique sacerdotibus disputat? Et certe Juvenalis de utrisque cecinit:

. . . . Ecce furentis
Bellonae, matrisque deum chorus intrat, et ingens
Semiviri obsceno facies reverenda minori,
Mollia qui rupta secuit genitalia testa
Jam pridem, cui rauca cohors, cui tympana caedunt
Plebeia, et Phrygia vestitur bucca tiara. (Juvenal., Satyr., V, circa med.)

Nonne etiam Athenagoras de iisdem, etsi tam 0639B obscure de secundis quam perspicue de primis, dixit: Οἱ μὲν ἀποτέμνουσι τὰ αἰδοῖα, οἱ περὶ τὴν Ῥέαν . . . ἐῶ γὰρ τοὺς ταῖς μαχαίραις, καὶ τοῖς ἀστραγάλοις αἰκιζομένους αὐτοὺς λέγειν. «Alii pudenda exscindunt, qui conjuncti sunt Rheae: ut nihil dicam de illis qui cultris et flagellis nodatis seipsos discruciant?» (Athenag., Legat. pro Christian., pag. 29.) At, sicut ille soluto, ita Martialis stricto sermone dixit:

Alba minus saevis lacerantur brachia cultris,
Cum furit ad Phrygios enthea turba modos. (Martial., l. II, Epigramm., 85.)
De Matris vero deum mystis Seneca:

Non, si molles imitata viros,
Tristi laceret brachia tecum,
Quae turritae turba parenii
Pectore rauco concita, buxum
0639C Ferit, ut Phrygium lugeat Atym. (Senec., Agamem., act., III, scen. 2.)
Concinit utrique Juvenalis duobus his carminibus:

Quid tamen exspectant, Phrygio quos tempus erat jam
More supervacuam cultris abrumpere carnem? (Juvenal., Satyr., II, circ. fin.)
Lucianus etiam, τὴν κεφαλὴν κάτωθεν ἐξ αὐχένος ἐλίσσοντες, τοῖς ξίφεσιν ἐτέμνοντο τοὺς πήχεις, καὶ τὴν γλῶτταν τῶν ὀδόντων ὑπερβάλλων ἑκαστος, ἔτεμνε καὶ ταύτην· ὥστε ἐν ἀνκρεῖ πάντα πεπλῆσθαι μαλακοῦ αἵματος. «Caput subtus guttur ligantes, ensibus lacertos feriunt, linguam insuper foris dentes extensam quisque incidit, ut brevi tempore omnia sanguine manarent.» (Lucian. in Luc. sive asin. pag. 660) . Apuleius vero ferrum illud anceps vocat, quo sua quisque brachia 0639D dissecabat, et, ut ait Tertullianus, hi galli et eorum princeps archigallus sanguinem impurum, castrando lacertos, libabat. Quamobrem Seneca apud Augustinum inde gentilium suorum deos sic exagitat. «Ille viriles sibi partes amputat, ille lacertos secat. Ubi iratos deos timent, qui sic propitios merentur? Dii autem nullo debent coli genere, si et hoc volunt.» (Apul. lib. VIII Metamorph. ante fin. pag. 141. Tertull. Apologet. cap. 23 et 25, pag. 24 et 27. August. lib. VII de Civit. cap. 10, pag. 159) . Recte ergo Minucius de his, atque Bellonae etiam forsitan consecratis, similiter argumentatur.

Sed caeci gentiles tantae deorum suorum contumeliae aliam adjiciebant, qui «mendicantes,» sicut ille 0640A pergit, «vicatim deos ducunt,» Cybeles videlicet, sive Matris Deum simulacrum. Tum enim turpi prorsus mendicitate quaslibet stipes colligebant aureas et argenteas, inquit Apuleius (Apulei. loc. cit.) , vel ὀβολοὺς καὶ δραγμὰς, «obolos et dragmas, uti ait Lucianus, ac quidquid unusquisque illis affatim largiebatur (Lucian.) loc. cit. Uno autem verbo a Dionysio Halicarnasseo appellantur μητραγυρτοῦντες, (Dionys. Halic. lib. II Antiq. Rom. p. 91) , ab aliis, ut alibi vidimus, μητραγύρτες, «sive stipem Matri deum colligentes.» Quamobrem a Tertulliano, sicut suo loco videbimus, nuncupatur «religio mendicans,» quae cauponas circuibat (Tom. 1 Apparat. pag. 784) . Quis autem non mirabitur hunc sordidissimum morem sacratioribus firmatum fuisse gentilium legibus? 0640B At Cicero tamen hanc, inter alias ad deorum cultum pertinentes, legem exhibet: «Praeter Ideae Matris famulos, eosque justis diebus, ne quis stipem cogito.» Eam sane ob causam non ausi sunt hunc ridiculum morem antiquare (Cic. lib. II de Legib. p. 335, lin. 14) . Paulo enim postea idem Cicero: «Stipem sustulimus, inquit, nisi eam quae ad paucos dies propria Ideae Matris, excepimus» (Idem pag. 338, lin. 20) . Idaea porro mater eadem est ac deum mater et Cybele.

De Lupercis deinde haec proculdubio Minucius, nec plura scripsit: «Nudi cruda hyeme discurrunt.» Certis autem testibus si hoc tibi probari postules, ad manus nobis plures utique sunt. Primus siquidem obviam venit Livius, qui narrat institutum fuisse ab Evandro solemne ex Arcadia allatum, «ut nudi juvenes, 0640C Lyceum Pana venerantes, per lusum atque lasciviam currerent» (Liv. lib. I, § 5) . Deinde Aelius Tubero, a Dionysio Halicarnasseo citatus, eamdem tradidit hujus solemnitatis originem, in qua solebant juvenes, περιελθεῖν δρόμῳ τὴν κώμην γυμνοὺς, «nudos circa vicum cursitare, pudendis tantum recens mactatarum pecudum exuviis succinctis» (Dionys. Halic. lib. I. Antiq. Rom. pag. 67) . Huc etiam accedit Plutarchus, qui quidem opinatur hujus festi, quod Lupercalia vocabant, et juvenum cursus initium duci potuisse non tam ab Evandro, quam a Lupa, qua Romulus educatus fuerat. At fatetur juvenes nudos discurrisse, caecidisse scuticis albis obvium quemque, nec mulieres declinasse illorum verbera. (Plutarch. in Vita Romuli, pag. 31, et Quaestione Rom. 0640D pag. 280) . Alibi vero narrat M. Antonium unum ex his fuisse coram Caesare hunc in modum discurrentibus (Et in Vita Antonii, pag. 921) . Mulieres porro horum Lupercorum ictu ac verbere foecundas se fieri posse credebant. Audi, si velis, Ovidium haec decantantem:

Nupta quid exspectas? Non tu pollentibus herbis
Nec prece, nec magico carmine mater eris:
Excipe fecundae patienter verbera dextrae,
Jam socer optatum nomen habebit avi. (Ovid., l. II, Fast., § 9.)
Sed hanc superstitionem ridet Juvenalis:

Nec prodest agili palmas praebere luperco. (Juvenal., Satyr. II, ante fin.)
0641A Acrius autem Prudentius in eam invehitur:

Quid illa turpis pompa? Nempe ignobiles
Vos esse monstrat, cum Luperci curritis.
Quem servulorum non reor vilissimum,
Nudus plateas si per omnes cursitans,
Pulset puellas verbere ictas lubrico. (Prudent., Hymn. in S. Roman.)

Cur autem a Minucio «Cruda hieme» nudi discurrere dicantur, disces ex Plutarcho, qui locis jam citatis observat haec festa peragi mense februario, ac ipsa tertia post idus die, quemadmodum Ovidius his etiam cecinit versibus:

Tertia post Idus nudos aurora lupercos
Aspicit, et Fauni sacra bicornis erunt. (Ovid., lib. II, Fast. § 9.)
Videsis adhuc Valerium Maximum et Morestellum 0641B (Valer. Max. lib. II, cap. 1, § 9; Morestel. dial. 6 de Fer. Rom.) .

Tum deinde Minucius: «Alii, inquit, incedunt pilcati, scuta vetera circumferunt.» Nullus autem dubitandi locus est quin hi Salii sint, quos a Numa Pompilio institutos his Livius docet verbis: «Salios duodecim Marti Gradivo legit, tunicaeque pictae insigne dedit, et super tunicam aereum pectori tegumen coelestiaque arma, quae ancilia appellantur, ferre, ac per Urbem ire, canentes carmina cum tripudiis solemnique saltatu, jussit» (Liv. lib I, § 20) . De eodem etiam Numa Ovidius:

Jam dederat Saliis (a saltu nomina ducunt)
Armaque, et ad certos verba canenda modos. (Ovid., l. III Fast., § 2.)
0641C Ibi autem describit quomodo illa arma, quae «ancilia» et auctor noster, «scuta vetera, nuncupat, e coelo cecidisse ferantur. Unde Juvenalis canebat:

Arcano qui sacra ferens nutantia loro,
Sudavit clypeis ancilibus. (Juvenal., Satyr. II, sub fin.)
At de his, atque etiam Lupercis mox dictis, Virgilius qui eos «pileatos,» ut ait Minucius, incessisse illis confirmat versibus:

Hic exultantes Salios nudosque Lupercos,
Lanigerosque apices, et lapsa ancilia coelo
Extuderat. (Virgil., l. VIII Aeneid., v. 663 et seqq.)
Videsis Servii in hos versus annotationes, ac plura apud Plutarchum, Dionysium Halicarnasseum, Valerium 0641D Maximum et alios (Plutarch. in Vita Numae pag. 98 et seqq.; Dionys. Halicar. lib. II Antiq. Rom. pag. 129; Valer. Max. lib. I, cap. 1, § 9) .

Denique Minucius haec continenter adjecit: «Pelles caedunt, mendicantes vicatim deos ducunt.» At constat sane Matris deum sacerdotes, de quibus paulo ante egimus, his posterioribus verbis denotari. Verum in controversiam vocatur, ad quos illa priora, «Pelles caedunt,» referri debeant. Quidam enim suspicantur ea loco suo esse mota, ac post haec, «hyeme discurrunt,» reponenda. Quasi vero soli discurrentes Luperci pelles caederent? Quidni et Salii, aut «mendicantes,» qui teste Apulcio, cymbala et tympana pulsabant (Apul. lib. VIII Metamorp. 0642A pag. 143) ? Nihil ergo in Minucii textu sine codicis alicujus auctoritate mutandum. At certe nemo sanae mentis homo diffitebitur, quam recte ex dictis Auctor noster inferat falsam divinitatem eis ascribi, quos gentiles tam absurdis tamque indignis deorum nomine et dignitate superstitionibus venerabantur.