Articulus Primus. S. Cornelii Vitae Historia.

0677C

1. Decius, sacerdotibus Dei, ut Cyprianus loquitur , in primis infestus, cavit ne Romae successor Fabiano sufficeretur: eoque prohibente factum est, ut ab ineunte anno 250 (quo 20 januarii seu 13 kal. februarii martyrio coronatus fuit Fabianus) ad annum 251 usque Romana sedes menses sexdecim et dies quatuordecim vacaret. Hoc durante interpontificio, penes Clerum Romanorum erat ejus Ecclesiae regimen, qui etiam in causa lapsorum ad Cyprianum luculentam dedit epistolam .

Favente Decii absentia, die mercurii quarta junii 251, communi Romani Cleri consensu Cornelius 0677D electus est, de cujus ordinatione haec Cyprianus ad Antonianum, ex Novatiani epistolis aliquatenus de eadem anxium ac titubantem : «Venio jam nunc, frater charissime, ad personam Cornelii collegae nostri, ut Cornelium nobiscum verius noveris, non de malignorum et detrahentium mendacio, sed de Domini Dei judicio, qui episcopum fecit et coepiscoporum testimonio, quorum numerus universus per totum mundum concordi unanimitate consensit. Nam quod Cornelium charissimum nostrum Deo et Christo, et Ecclesiae ejus, item consacerdotibus cunctis laudabili 0678C praedicatione commendat, non iste ad episcopatum subito pervenit, sed per omnia Ecclesiastica officia promotus, et in divinis administrationibus Dominum saepe promeritus, ad sacerdotii sublime fastigium cunctae religionis gradibus ascendit. Tum deinde episcopatum nec ipse postulavit nec voluit, nec ut caeteri, quos arrogantiae et superbiae tumor inflat, invasit; sed quietus, et modestus, et quales esse consueverunt, qui ad hunc locum divinitus eliguntur, pro pudore virginalis conscientiae suae, et pro humilitate ingenitae sibi et custoditae verecundiae, non ut quidam vim fecit, ut episcopus fieret, sed ipse vim passus est, ut episcopatum coactus exciperet. Et factus est episcopus a plurimis collegis nostris, qui tunc in Urbe Roma aderant, qui ad nos litteras honorificas, 0678D et laudabiles, et testimonio suae praedicationis illustres de ejus ordinatione miserunt. Factus est autem Cornelius episcopus de Dei, et Christi ejus judicio, de clericorum pene omnium testimonio, de plebis, quae tunc adfuit, suffragio, et de sacerdotum antiquorum, et bonorum virorum collegio; cum nemo ante se factus esset, cum Fabiani locus, id est, locus Petri, et gradus cathedrae sacerdotalis vacaret.» Haec Cyprianus de Cornelii electione, cui una cum Romano clero episcopi sexdecim ex vicinioribus provinciis collecti, ac duo, qui ex Africa in Urbem venerant, Pompeius scilicet et Stephanus, consenserunt. Unde Cyprianus idem de episcoporum numero, qui Cornelii ordinationem probaverant, ad Antonianum: «Nisi si tibi episcopus videtur, qui episcopo in Ecclesia a 0679A sexdecim coepiscopis facto, adulter, atque extraneus fieri a desertoribus nititur,» id est a Novatiani fautoribus .

Egregiis eum meritis, virtutibusque exornatum fuisse, vel inde Cyprianus arguit, quod, Decio superstite, Romanam Ecclesiam gubernandam susceperit: «Etenim post episcopatum non exambitum, non extortum, sed de Dei, qui sacerdotes facit, voluntate susceptum, quanta in ipso suscepto episcopatu suo virtus! quantum robur animi! qualis firmitas fidei! quod nos simplici corde et perspicere penitus, et laudare debemus, sedisse intrepidum Romae in sacerdotali cathedra, eo tempore, cum tyrannus infestus Dei sacerdotibus fanda atque nefanda comminaretur, cum multo patientius, et tolerabilius 0679B audiret, levari adversus se aemulum principem, quam constitui Romae Dei sacerdotem:» quem ideo ante martyrium martyrem voluntate sua fuisse praedicat.

II. Cornelium natione Romanum, ex patre Castino natum esse scribit Anastasius bibliothecarius, vel quisquis illi praeivit; cui etiam nonnulla Actorum apographa, et quoad Romanam patriam etiam Catalogus Romanorum Pontificum, e serenissimae Reginae Sueciae bibliotheca ante tom. I aprilis ab Henschenio editus, consentiunt. Forte igitur fuerit e celeberrima illa inter Romanas familias gente Cornelia progenitus, ut Franciscus Blanchinus censuit (ex Cornelii arbitror vocabulo), in Notis historicis ad laudatum bibliothecarium.

Illum per omnes ecclesiasticos ordines, insigniaque 0679C in Ecclesiam merita ad supremi pontificatus apicem ascendisse, irrefragabilis testis est S. Cyprianus in saepius jam laudata Epistola ad Antonianum. At ejusdem gesta a nemine recensita reperimus. Attamen cum e Romano Clero fuerit, haud dubie ad ipsum spectat pars, et fors non minima eorum, quae Clerus ille. S. Petri Cathedra per Fabiani martyrium vacante, in calamitosa illa Ecclesiae tempestate egregie praestitit. Exstant variae inter Cyprianicas epistolae ex quibus perspicuum est, quanto zelo Clerus ille non modo Romanam Dioecesin, sed et Carthaginensem, aliasque curarit .

Cornelium tamquam vitio creatum Episcopum Romanum calumniatus est Novatianus Romanus presbyter, instigante Novato, presbytero Carthaginensi, 0679D idque tam vafre, et malitiose, ut nonnullos ex confessoribus traheret in partes suas, ac per tres episcopos qua fraude, qua vi compulsos episcopus Romanus, clam ordinatus, primum in Ecclesia Romana schisma excitaret. Eam ob rem Cornelius sexaginta episcoporum concilio Romam anno 251 convocato, Novatianum, ejusque sectatores anathemate damnavit, et confessores, qui lapsi fuerant, ad reconciliationem et poenitentiam admittendos esse decrevit. Hoc in Concilio lapsorum causa decretorio judicio finita est, statutumque ut lapsi ad communionem 0680A non admitterentur, nisi peracta poenitentia diuturna, et integra: ita tamen ut ipsis in supremo vitae discrimine subveniretur, neque absolutio et communio negaretur.

Eumdem pontificem e catacumbis transtulisse corpora sanctorum Petri et Pauli narrat auctor libri Pontificalis : subditque ad extremum exsulasse Centumcellis, et plumbatis os ejus contusum Decii jussu . Sub Cornelii pontificatu non solum persecutionis procella, quae Decii interitu extincta videbatur, a Gallo et Volusiano denuo excitata, Ecclesiam exagitavit; sed etiam duplex schisma; primum a Novato Carthaginensi et Novatiano Romano presbyteris, Romanam, praesertim Ecclesiam; alterum ab eodem quidem Novato olim incentore, sed duce Felicissimo, 0680B et Novatianis erroribus plane oppositum, Ecclesiam Dei in Africa perturbavit. Ut enim Novatiani detestabili severitate omnem spem veniae lapsis penitus negandam contendebant, ita illi, damnabili pariter conniventia, a primo statim persecutionis die, cum recentia delinquentium facinora ferverent, et sacrificiis nefandis non tantum diaboli altaria, sed adhuc manus ipsae lapsorum, atque ora fumarent, communicare cum lapsis, et poenitentiae agendae intercedere non destiterunt, teste Cypriano, epistola LV ad Cornelium. Felicissimus, cum se ab Africanis episcopis in concilio congregatis damnatum videret, ut jus communionis quo exciderat, in Ecclesia Romana suffuraretur, Romam navigavit, et fucum facere sancto Cornelio Pontifici Maximo conatus est. Sed 0680C nihil obtinuit, nisi suae damnationis confirmationem, ut ex supra laudata constat S. Cypriani epistola.

III. Ipso persecutionis exordio anni 252, Cornelius Romanus Pontifex Centumcellas (Civita Vecchia) a Gallo imperatore relegatus est, cujus in fide constantiam Cyprianus epistolis suis quam maxime commendat : «Cognovimus, frater charissime, ait, fidei, ac virtutis vestrae testimonia gloriosa, et confessionis vestrae honorem sic exultanter accepimus, ut in meritis, ac laudibus vestris nos quoque participes, et socios computemus:» et post plurima: «Virtus illic Episcopi praecedentis publice comprobata est, adunatio sequentis fraternitatis ostensa est. Dum apud vos unus animus, et una vox est, Ecclesia omnis Romana confessa est. Claruit, fratres charissimi, 0680D fides, quam de vobis beatus Apostolus praedicavit.» Haec aliaque plurima Cyprianus ad Cornelium, qui exilii aerumnis, laboribusque confectus, paulo post die decima quarta septembris martyr ibidem occubuit: «Post hoc,» ait Pontificale Damasi, «Centumcellas expulsus, ibi cum gloria dormitionem accepit.» Diem obitus Hieronymus docet, dum 0681A de Cypriano ait : «Passus est sub Valeriano et Gallieno persecutione octava, eodem die, quo Romae Cornelius, sed non eodem anno.» Nempe decimo octavo kal. octobris, qua die Cyprianum constat martyrio coronatum fuisse, et utriusque memoria celebratur.

IV. Quo autem mortis genere aut supplicio sanctus Pontifex obierit, plane incompertum est: nam quae de illis in urbe Romana sub Decio martyrii Acta ejusdem referunt, nihil omnino probant, cum ab eruditis inter spuria rejiciantur. Vetustissimi catalogi Pontificum auctor tantum dicit, illum cum «gloria dormitionem» Centumcellis accepisse. Unde nonnulli existimarunt, eum naturali potius quam violenta morte defunctum esse; per exilii tamen, ac 0681B forte etiam carceris aerumnas accelerata, ideoque ab Ecclesia ut martyrem merito coli. Verumtamen non desunt testimonia gravia, quae ambiguam illam phrasim, «cum gloria dormitionem accepit,» de martyrio per supremum supplicium consummato accipiendam suadent. Imprimis S. Cyprianus in Epistola LVIII ad S. Lucium, Cornelii successorem, illum beatum martyrem disserte appellat: Idem facit Epistola LVII ad S. Stephanum pariter Papam: «Servandus est, inquiens, antecessorum nostrorum, beatorum martyrum Cornelii et Lucii honor gloriosus . . . . Illi enim, pleni Spiritu Dei et in glorioso martyrio constituti, dandam esse lapsis pacem censuerunt:» Consonat Eusebius in Chronico dicens: «Romanae Ecclesiae episcopatum, post Fabiani gloriosam mortem, XX 0681C suscepit Cornelius annis duobus; qui et ipse martyrio coronatus est:» S. Pacianus in Epistola II ad Sympronianum, S. Cornelium occisum fuisse, non obscure insinuat. Adhuc clarius loquitur S. Hieronymus in Vita S. Pauli Eremitae, tom. IV Opp., edit. Paris., part. 2, col. 69: «Cornelius Romae, Cyprianus Carthagine felici cruore martyrium pertulerunt.» Non obscure etiam loquitur Prosper in Chronico integro dicens: «Romanae Ecclesiae episcopatum, post Fabiani gloriosam mortem, XX suscipit Cornelius annis duobus, qui post biennium eodem martyrio coronatur.»

V. «Episcopatum tenuisse dicitur Cornelius ab Eusebio quidem «annis circiter tribus,» in Chronico autem, cui Hieronymus concinit «annis duobus.» In 0681D libro Pontificali, «annis tribus, diebus decem;» in exemplari Corbeiensi, ut in Bucheriano catalogo, «annis duobus, mensibus tribus, diebus decem;» in Fossatensi, nunc Colbertino, nec non apud Bollandum ex Codice olim Suecorum reginae, nunc Vaticano, «anno uno, mensibus duobus, diebus tribus,» pontificatum gessisse dicitur. At nominatum Bucherianum catalogum, in quo Cornelium sedisse legimus «annos duos, menses tres, dies decem, a consulibus Decio IV, et Decio II, usque Gallo et Volusiano,» mendosum 0682A esse observat Antonius Pagius, cum in annis pontificatus Cornelii, tum in Deciorum consulatibus designandis. Nullus enim est aut Decii patris quartus, aut Decii filii secundus consulatus. Gallum autem Volusianum Decio Augusto secundo seu tertio, et Decio Caesare primum consulibus successisse ex fastis certum est: adeoque in catalogo mox dicto non annos duos, sed annum unum Cornelio fuisse adscribendum. Quocirca eum sic corrigendum laudatus Pagius censet, ut «annum unum Decio III et Decio,» loco verborum annos duos Decio IV, et Decio II substituatur. Unde sequitur ut si Cornelius annum unum, quemadmodum illo in catalogo scribitur, et «menses tres,» ac «dies decem» sedit, cum eumdem, «Gallo et Volusiano consulibus» (hoc est anno Christi 252), die 14 septembris 0682B martyrio coronatum esse vera monimenta fidem faciant, anno Christi 251, junii 4 die pontificatum inierit.»

«Placuit etiam haec opinio erudito Tillemontio qui et praeterea Cornelium minime ante paschalem anni 251 diem ordinatum esse pluribus argumentis colligit. Probabile est, non multo postquam Decius ex Urbe ad expeditionem contra Gothos discessisset quod circa verum tempus anni 251 contigit, clerum populumque Romanum, hac occasione oblata, convenisse, et in Cornelii electionem consensisse. Et haec quidem Cypriani de Decio verba : «Quod tolerabilius audiret levari adversus se aemulum principem, quam constitui Romae Dei sacerdotem,» sic interpretari licet, ut Tyrannus ille nuntio eodem, et imperium 0682C a Julio Valente usurpatum, et Cornelium in Episcopum Urbis cooptatum didicerit. Porro Julius purpura circa mensem Maium anni 251 arrepta, nec multo post occisus est. Demum Eusebius et cum hac sententia et secum conciliari sic potest: ut cum Cornelium «annis circiter tribus» episcopatum tenuisse scribit, tempus a Fabiani obitu ad Cornelii mortem interjectum judicare voluerit; ubi autem eum «duobus annis» sedisse docet, unum completum, et alterum inchoatum pro duobus computarit.» Huc usque Coustantius noster . Videsis etiam clarissimi inter Bollandistas Constantini Suyskeni commentarium historicum de S. Cornelio Papa et Martyre, § II, III et IV, et praesertim § XII, pag. 177 et seqq. Tomo IV. Septembris.