CAPUT XXII

De modis significandi essentialibus

Pronominis, tam subalternis, quam specialissimis

Sub hoc autem generalissimo modo significandi Pronominis ad modos essentiales, et subalternos, et specialissimos descendamus, qui sunt modi relationis, et demonstrationis, modus primitivi, et modus derivalivi, modus substantialis, vel substantivi, et modus adjectivi.

Modus ergo significandi, qui vocatur demonstratio, sumitur a proprietate rei, quae est proprietas certitudinis, et praesentiae, seu notitiae primae intellectus, et hunc modum Donatus vocat qualitatem finitam : et hic modus constituit Pronomen demonstrativum.

Pronomen ergo demonstrativum significat rem sub ratione, vel proprietate praesentiae, seu notitiae primae. Semper enim Pronomini, sex demonstrationes correspondent praesentiae, sive sit ad sensum, sive ad intellectum, differenter tamen, quia Pronomen demonstrativum ad sensum hoc quod demonstrat, significat, ut ille currit. Sed Pronomen demonstrativum ad intellectum, hoc quod demonstrat, non significat, sed aliud : ut si dicam de herba demonstrata in manu mea, haec herba crescit in horto meo, hic unum demonstratur, et aliud significatur : et hunc modum demonstrandi habent propria nomina : ut si dicam demonstrato Joanne, iste fuit Joannes, hic unum demonstratur, et aliud in numero significatur. Et sic contingit dare diversos modos certitudinis, et praesentiae : et secundum hoc erunt diversi modi demonstrationum : et ex consequenti diversa Pronomina adjectiva . Contingit enim rem esse praesentem, et certam, et maxime certam, vel praesentem, et sic demonstratur per hoc Pronomen ego, vel non maxime esse certam, et praesentem, et sic demonstratur per hoc Pronomen tu, et alia similia.

Modus significandi, qui vocatur relatio, sumitur a proprietate rei, quae est proprietas absentiae, et incertitudinis, seu notitiae secundae. Unde Donatus appellat istum modum qualitatem Pronominis infinitam : et hic modus constituit Pronomen Relativum. Pronomen ergo relativum significat rem sub proprietate absentiae, et incertitudinis, seu notitiae secundae. Semper enim pronomen relativum vi relationis repraesentat rem, ut est absens, et incerta, sive sit res praesens, sive absens, quae refertur, ut dicendo, Socrates currit ;et ille disputat, hoc relativum ille refert hoc antecedens Socrates stans sub actu primo, seu sub notitia prima, reiterando ipsum sub actu secundo, sive sub notitia secunda ; et sic notificat ipsum, tanquam incertum, et absens, faciens recordationem de ipso sub actu secundo. Recordatio enim semper est praeteritorum, et absentium. Recordatio enim nihil aliud est, quam cognitio secunda, ut si aliquid sit primo cognitum, postea oblitum, et iterum ad memoriam reductum, unde dicitur Relatio, quasi ante latae rei recordatio. Et sicut contingit dare diversos gradus absentiae, secundum hoc sunt diversi modi relationis, et ex consequenti diversa Pronomina relativa, quia ad diversitatem in causa, sequitur diversitas in effectu.

Modus significandi, qui est primitivus, et derivativus, sumitur ab eadem proprietate in Pronomine, a quo sumitur species primitiva, et derivativa in Nomine ; sunt enim iidem modi significandi hic, et ibi: nam primitio in Pronomine idem est, quod species primitiva in Nomine ; et derivatio in Pronomine idem est,quod species derivativa in Nomine. Sed habent se differenter, quia primitio, et derivatio constituunt diversas species in Pronomine, scilicet Pronomen primitivum, et derivativum : sed in Nomine, species primitiva, et derivativa modi significandi accidentales Nominis notem modus adjacentis, et per se stantis ab eisdem proprietatibus sumitur, a quibus sumebatur in Nomine, scilicet modus per se stantis a proprietate essentiae distinctae ; et modus adjacentis a proprietate inhaerentis alteri secundum esse.

Et est sciendum, quod a Grammaticis ponuntur tria Pronomina substantiva, scilicet ego, tu, sui, quia hujusmodi usi sunt Poetae virtute demonstrationis, et relationis in sermono perfecto, sine adjunctione alterius substantivi, aliis autem usi sunt adjective, ideo Grammatici omnia alia Pronomina adjectiva posuerunt.

Sub modo significandi, qui est modus derivativi, ad modos specialissimos descendamus. Continet autem sub se duos modos. Primus est modus significandi per modum adjacentis alteri, sub ratione possidentis ipsum : et hic modus constituit Pronomen derivativum possessivum: Pronomen ergo derivativum possessivum est, quod significat per modum adjacentis alteri per modum possidentis ipsum, ut meus, tuus, suus, etc. Secundus modus derivativi est modus significandi per modum adjacentis alteri, sub ratione gentis, vel patriae: et hic modus constituit Pronomen derivativum gentile. Pronomen ergo derivativum gentile est, quod significat per modum adjacentis alteri, sub ratione gentis, vel patriae, ut nostras, vestras.

Sic ergo patet, quod modus significandi generalissimus Pronominis dividitur in modos specialissimos, et subalternos, sic : Pronomen simpliciter sumptum, prima sui divisione dividitur in Pronomen demonstrativum; et relativum primitivum, derivativum, substantivum, et adjectivum. Item Pronomen adjectivum derivativum dividitur in Pronomen derivativum possessivum, et in derivativum gentile, et haec de modis essentialibus Pronominis dicta sufficiant.