CAPUT XXXV

De modis essentialibus specialissimis Adverbii ex parte rei significatae, et ex parte modi significandi

Sub his duobus modis subalternis Adverbii, ad modos essentiales specialissimos descendamus. Primus est modus significandi, per modum determinantis Verbum, vel Participium ratione rei significatae : et dividitur In quatuor species essentiales, quatuor species Adverbiorum constituentes, quae sunt Adverbia loci, qualitatis, quantitatis, vocandi.

Adverbium loci, est quod determinat rem Verbi ratione loci. Et hoc dupliciter, vel per modum requirentis locum, vel respondentis ad locum. Si per modum requirentis, hoc est quadrupliciter : vel est In quo, et sic est ubi ; vel a quo, et sic est unde: vel ad quem, et sic est quo: vel per quem, et sic est qua. Si per modum respondentis ad locum, sic sunt Ista Adverbia, hic, Ibi, Illic, Inde, Intus et hujusmodi.

Adverbium quantitatis significat per modum determinantis rem Verbi, vel Participii ratione mensurae continuae, vel discretae. Et sub hac specie comprehenduntur Adverbia separandi, ut seorsum, retrorsum, et hujusmodi. Et hoc vel per modum requirentis mensuram, ut quoties,

quantum ; vel per modum respondentis mensuram, et sic sunt ista Adverbia multum, parum, modicum, minimum, minime, semel, bis, ter, quater.

Et notandum, quod Donatus appellat Adverbium quantitatis discretae, Adverbium numeri, non quod determinet Verbum, vel Participium ratione numeri; cum etiam possit determinare aliquod Verbum, quod nullius est numeri, ut dicendo legere semel, vel amare bis, ier, quater. Sed ideo dicitur determinare Verbum ratione numeri; quia determinat rem Verbi ratione mensurae discretae, cujus species est numerus : vel ideo, quia repraesentat rem Verbi esse iteratam : et sic sunt ista Adverbia, bis, ter, quater ; vel repraesentat rem Verbi esse iteratione privatam, ut se-mel. Ex unitate enim multoties iterata numerus causatur ; propterea a Donato Adverbium numeri nuncupatur.

Adverbium qualitatis significat per modum determinantis rem Verbi, vel Participii ratione qualitatis ; et hoc dupliciter, vel per modum requirentis rem Verbi, ut qualiter, quomodo ; vel per modum respondentis ad qualitatem, ut docte, prudenter.

Adverbium vocandi est quod Verbum ratione actus exercitandi determinat, prout ad ipsum resolvitur substantia vocativi vocata ut, o Henrice lege.

Secundus modus significandi per modum determinantis rem Verbi, vel Participii ratione modorum significandi, dividitur in tres modos, scilicet in modum significandi per modum determinantis Verbum, vel Participium ratione Compositionis : et in modum significandi per modum determinantis Verbum ratione Temporis : et in modum significandi per modum deternantis Verbum ratione Qualitatis sive modi : qui dicuntur Indicativum, Optativum, Imperativum, etc.

Modus significandi per modum determinantis Verbum ratione compositionis, est modus significandi per modum determinantis inhaerentiam Verbi: et subdividitur in quatuordecim modos specialissimas ; quatuordecim species Adverbiorum constituentes, quae sunt Adverbia interrogandi, dubitandi, affirmandi, negandi, modificandi, demonstrandi, ordinis, similitudinis, eventus, prohibendi, eligendi, congregandi, residendi, excludendi. Adverbia interrogandi determinant inhaerentiam Verbi, sub ratione requirentis causam, ut cur, quare, et hujusmodi. Adverbia dubitandi determinant inhaerentiam Verbi, sub ratione dubitationis, ut forsan, forsitan, etc. Adverbia affirmandi determinant inhaerentiam Verbi ratione affirmationis, vel assensus : ut etiam, certe, et hujusmodi. Adverbia negandi determinant inhaerentiam Verbi, sub ratione negationis : ut haud, non, neque. Adverbia jurandi sub istis duobus modis continentur. Adverbium modiflcandi determinat inhaerentiam Verbi, sub ratione necessitatis, contingentiae, possibilitatis, vel impossibilitatis, et sic intelligitur suo modo de aliis. Nam Adverbia habent fere idem pro significato : et pro modo significandi, sicut hoc Adverbium forte, de suo significato speciali importat eventum : et significat per modum eventus; et ideo cognito significato speciali, cognoscitur et modus significandi : quia non discrepant nisi penes rationem, sicut absolutum et comparativum.

Modus significandi per modum determinantis verbum, ratione modi, qui est qualitas inclinationis, subdividitur in duos modos specialissimos, duas species Adverbiorum constituentes ; quae sunt Adverbia optandi, et hortandi. Adverbia hortandi determinant inhaerentiam Verbi, sub ratione exhortationis exprimendae, ut eia, age. Adverbium optandi determinat inhaerentiam Verbi, sub ratione voti, vel desiderii, ut utinam.

Modus significandi per modum determinantis Verbum, sub rationetemporis, subdividitur in duos modos speciales, duas species Adverbiorum constituentes, scilicet, Adverbium temporis interrogativum et responsivum. Adverbium temporis interrogativum significat per modum determinantis Verbum, sub ratione temporis, per modum inquirentis tempus, ut quando ? Adverbium temporis responsivum significat per modum determinantis inhaerentiam Verbi ratione temporis, sub modo respondentis, ut nunc, nuper, hodie.

Et notandum, quod nulla species Adverbii determinat Verbum sub ratione modi significandi essentialis generalissimi ipsius Verbi: sed sub ratione modorum specialium, vel accidentalium, ut visum est.

Et notandum quod Donatus posuit quaedam Adverbia specialia personalia ; quae tamen adverbia non sunt, nec Verbum ratione personae determinant : quia etiam possunt adjungi Verbis, quae sunt nullius personae, ut dicendo : legitur mecum, amatur tecum. Unde dicendum, quod secundum Priscianum, sunt Pronomina cum Praepositione per Apostropham prolata : et transitive cum Verbis a parte post constructa. Sic etiam patet, quod sicut modus significandi essentialis generalissimus Adverbii dividitur in modos subalternos ad modos specialissimos descendendo : sic pari modo Adverbium simpliciter sumptum,dividitur in Adverbia specialia.

Dividitur autem Adverbium, primo in Adverbium determinans Verbum ratione significati, et in Adverbium ratione modi significandi ; Adverbium determinans Verbum ratione significati, subdividitur in Adverbium loci, quantitatis, qualitatis, et vocandi.

Item Adverbium determinans Verbum ratione modi significandi, subdividitur in Adverbium determinans Verbum ratione compositionis, ratione modi, et ratione temporis.

Item Adverbium determinans Verbum ratione compositionis subdividitur in Adverbium interrogandi, dubitandi, affirmandi, negandi, modificandi, ordinis, similitudinis, evenitis, prohibendi, eligendi,congregandi, demonstrandi, residendi,excludendi. Item Adverbium determinans Verbum ratione modi subdividitur in Adverbium horfandi et optandi. Item Adverbium de?erminans Verbum ratione temporis, subdividitur in Adverbium requirens tempus ; et Adverbium respondens tempus, de quibus omnibus dictum est.

De Comparatione, specie, et figura dicendum est hic, sicut in Nomine. Et sic patent modi significandi essentiales et accidentales Adverbii, qui sunt, et quot sunt, et a quibus proprietatibus sumuntur.