CAPUT LIV De Perfectione Sermonis

Sequitur de perfectione, quae est tertia et ultima passio sermonis. Juxta quod notandum, quod cum Grammatica sit scientia organica, oportet quod illud, quod in Grammatica est principaliter consideratum, sit organicum ; hoc autem est constructio, de qua dictum est. Et quia omne organicum est ad aliquem finem ordinatum ; est igitur constructionis aliquis finis necessarius. Talis autem finis est duplex, scilicet propinquus, et remotus.

Finis propinquus, est expressio mentis conceptus compositi, secundum distantiam. Et dico, secundum distantiam, quia conceptus mentis compositus est aliquando secundum indistantiam, ut componendo hominem cum albo sine copula; ut dicendo, Homos a bus. Alioquin conceptus mentis est compositus secundum distantiam, ut componendo hominem cum albo : mediante copula, dicendo, homo est albus. Circa quam compositionem consistit veritas, et falsitas, ut dicitur 1. Perihermenias cap. 1. Et quia intellectus super compositionem primam non quiescit, cum sit incompleta, sed de prima procedit ad secundam: ideo constructio non est ad exprimendum primum conceptum compositum, sed ad exprimendum secundum conceptum compositum, secundum distantiam finaliter ordinata. Finis autem remotus constructionis

est generare perfectum sensum in animo auditoris, ex constructibilium debita unione.

Secundo est notandum, quod sicut constructio simpliciter acquiritur ex constructibilium unione absolute; et congruitas constructionis ex constructibilium unione debita : sic perfectio acquiritur ex constructibilium unione debita, non quorumcumque ; sed suppositi cum apposito,dummodo nulla dependentia derelinquatur circa ipsam non terminata, retrahens eam ab ejus fine, qui est conceptum mentis compositum exprimere, et perfectum sensum in animo auditoris generare.

Ex his patet, quod tria requiruntur ad perfectionem sermonis. Primum est suppositum, et appositum ; quia cum constructio perfecta, sit ad exprimendum mentis conceptum compositum, secundum distantiam finaliter ordinata ; oportet, quod sicut est distantia inter conceptus mentis compositos, sic etiam sit distantia in constructibilium unione. Sed haec distantia solum est inter suppositum, et appositum, ex hoc quod solum Verbum est appositum, quod per modum distantis se habet. Secundo requiritur omnium modorum significandi conformitas, prout ad congruitatem requirebatur.Tertio requiritur ex parte constructionis, quod nulla dependentia sit non terminata, quae retrahat ipsam ab ejus fine : qui est mentis conceptum compositum exprimere, et perfectum sensum in animo auditoris generare.

Tertio est notandum, quod constructio habens in se haec tria membra, quae dicta sunt, perfecta est secundum tres modos perfectos quos assignat Philosophus 5. Metaph. text. com. 21. Nam uno modo aliquid est perfectum, cui nihil deest eorum, quae requiruntur ad ejus speciem. Secundo modo, aliquid est perfectum, cum potest debite suum finem, propter quem ordinatur, pertingere. Tertio modo aliquid est perfectum, cum potest sibi simile in specie generare.

Constructio ergo habens suppositum, et appositum, secundum conformitatem omnium modorum significandi, tamen nullam habens circa se dependentiam, non terminatam, non retrahentem ipsam ab ejus fine, est perfecta primo modo; quia nihil sibi deficit eorum, quae ad ejus speciem requiruntur. Secundo modo etiam est perfecta, quia debite potest suum finem, propter quem ordinatur (qui est exprimere mentis conceptum compositum secundum distantiam, ut dictum est) pertingere. Tertio modo etiam est perfecta ; quia potest facere sibi simile, id est, perfectum sensum in animo auditoris generare.

Ex his patet, quod signum perfectionis constructionis est, generare perfectum sensum in animo auditoris, ita quod omnis illa constructio erit perfecta, quae perfectum sensum in animo auditoris generabit. Sed haec perfectio sensus in animo auditoris non est punctualis, sed habet gradum perfectionis secundum magis, et minus : et secundum hoc constructio dicitur magis, et minus perfecta. Nam ea magis perfecta est, quae magis quietat animum auditoris ; et quae minus quietat, minus perfecta erit.

Ex his dictis etiam patet, quod haec est imperfecta si Socrates currit, quia ista conjunctio, si, huic constructioni addita, Socrates currit, facit in ea novam dependentiam ad aliquid extra se, ut ad aliquid consequens : quod si non exprimatur, semper imperfecta manebit, ut dicendo, me legere, haec est imperfecta ; quia animum auditoris non quietat: et si quae sunt similes. Perfectio ergo nihil aliud est, quam passio sermonis, tertia, et ultima, ex debita constructibilium unione derelicta, cum sufficientia exprimendi mentis conceptum compositum secundum distantiam: et generandi perfectam sententiam in animo auditoris.

Quarto est notandum, quod duplex est perfectio constructionis, scilicet secundum sensum et secundum intellectum. Perfectio secundum sensum, est cum ambo constructibilia constructionis sunt voce tenus expressa : ut ego lego. Perfectio secundum intellectum, est, cum constructibilia secundum

vocem non exprimuntur, sed alterum ab Intellectu apprehenditur, ut dicendo, lego. Nam hoc verbum lego, dat Intelligere suppositum quod est ly ego, sub conformitate omnium modorum significandi requisitorum ad hanc speciem constructionis. Et tamen hic nulla derelinquitur dependentia, ex parte constructionis totius, vel partium ejus, non terminata, quae retrahat eam ab ejus fine, qui est, mentis conceptum compositum secundum distantiam exprimere, vel perfectum sensum In animo auditoris generare : et Ita Intelligatur In aliis.

Quinto, et ultimo est notandum, quod Illud quod habet se per additionem ad alterum, posterius est eo : Ideo ex dictis patet, quod congruitas est posterior constructione, et perfectio posterior congruitate.Nam constructio non requirit aliquid aliud nisi absolute constructibilium unionem, ex modorum significandi conformitate causalam, ut dicendo, vir est albus, ita bene est constructio, sicut Ista, vir est bonus; quia utrobique est conformitas modorum significandi. Sed congruitas requirit constructibilium unionem,non quamcumque, sed debitam,ex conformitate modorum significandi Illius constructionis tantum, ad Illam speciem constructionis requisitorum.

Perfectio requirit constructibilium unionem, non quorumcumque, sed solum suppositi cum apposito, ex conformitate omnium modorum significandi causatam,cum sufficientia exprimendi mentis conceptum compositum secundum distantiam, et generandi perfectum sensum in animo auditoris. Et sic patet, quod perfectio super congruitatem addit propria principia, et similiter congruitas super constructionem, et ideo perfectio praesupponit congruitatem, et congruitas constructionem.

Constructio ergo, est passio sermonis prima, congruitas secunda, perfectio tertia, et ultima. Et ut habeamus distinctum modum interrogandi de ipsis passionibus Grammaticae, sciendum est, quod de differentiis constructionum, quae sunt transitivum, et intransitivum, possumus quaerere per hoc interrogativum quae ? Sed de istis differentiis, quae sunt congruum, et incongruum, possumus quaerere per hoc interrogativum qualis ? Sed de istis differentiis, quae sunt perfectum, et imperfectum, possumus quaerere per hoc interrogativum quanta ? Unde versus :

Quae ? trans ; intrans, qualis ? con, incon : quanta ? per ; imper.

FINIS LIBRI DE MODIS SIGNIFICANDI

F. JOANNIS

DUNS SCOTI

DOCTORIS SUBTILIS

ORDINIS MINORUM