Compendiosa Stephani Sanctissimi Martyris Ac Romani Pontificis Vita A Veterum Monumentis Excerpta.

1283D Stephanus natione Romanus ex patre Julio antequam 1284D ad supremum Ecclesiae verticem attolleretur 1285A in clerum Romanum cooptatus Cornelii primo, deinde Lucii Romanorum Pontificum fuit archidiaconus , in quo officio talem se praebuit Cornelio, ut ipsum prae omnibus dignum censuerit, cui tutius «omnia Ecclesiae bona ante suam passionem traderentur .» Lucio vero ita se probavit, ut ipsum ex omnibus unum ad sustinendam difficillimis temporibus nutantis Ecclesiae molem deligeret: «hic enim, inquit Anastasius, potestatem dedit omnis Ecclesiae Stephano archidiacono suo dum ad passionem pergeret : vel juxta Eusebium , moriens episcopale officium Stephano dereliquit.»

Lucio, gloriosa morte defuncto, successit Stephanus . Ecclesia a persecutionibus respirante, ac pacem sub Valeriano ad tempus obtinente, majorem 1285B sanctus Pastor agendi libertatem nactus ad remotissimas quoque per orbem Ecclesias sollicitudinem vertit: «omnibus Siriarum cum Arabia provinciis non semel, sed identidem necessaria suppeditans ;» quorum autem corporibus tanta charitate ac liberalitate sanctus Pontifex subveniebat, animos etiam benignis ac salubribus scriptis solari, et ad pietatem excitare studebat, teste Dionysio, citatis modo verbis haec subdente: «et quibus litteras nunc scripsistis.»

Marcianum Arelatensem in Gallia episcopum Novatiano plurimum studere non sine Ecclesiae detrimento Stephano significavit una cum caeteris provinciae episcopis Faustinus Lugdunensis antistes . Stephanum autem pro rei gravitate mature procedentem, 1285C ac in excommunicandis et deponendis episcopis non festinantem per epistolam adit a Gallis incitatus Cyprianus, ipsum interpellans «ut in provinciam et ad plebem Arelate consistentem litteras dirigeret et quidem plenissimas, quibus abstento Marciano alium in locum ejus substitueret ;» quare autem vellet tam severa et gravi censura in Marcianum animadverti, disertius exponit sub epistolae finem; quod nimirum vindicandus esset Romanorum Pontificum honor, a quorum ille «de recipiendis lapsis» decretis pertinaciter dissentiebat: «Servandus est enim, inquit, Antecessorum nostrorum beatorum martyrum Cornelii et Lucii honor gloriosus, quorum memoriam cum nos honoremus, multo magis tu, frater charissime, honorificare et servare gravitate et 1285D auctoritate tua debes, qui vicarius et successor eorum factus es. Illi enim pleni Spiritu Dei et in glorioso 1286A martyrio constituti dandam esse lapsis pacem censuerunt.»

Cyprianus interea adeo non dubitabat, quin Stephanus, re ad tantam lucem jam provecta, ipsius consilio et hortatu litteras ad provinciam et plebem arelatensem mitteret, quibus et Marcianum abstineri, et alium episcopum in ejus locum substitui praeciperet, ut et quis fuerit substitutus sibi significari roget his verbis: «significa plane nobis quis in locum Marciani Arelate fuerit substitutus, ut sciamus ad quem fratres nostros dirigere, et cui scribere debeamus .» Dejectum autem e sede tunc Marcianum a Stephano fuisse tota silet antiquitas; at illud indicio esse potest, quod nomen ejus in antiquis Arelatensis ecclesiae diptychis a Mabillonio editis non legatur.

1286B Eodem circiter, ut creditur, tempore praeclarum auctoritatis ac suae clementiae specimen dedit piissimus Pontifex in causa Basilidis Legionis et Asturicae in Hispaniis episcopi. Hic cum ob varia crimina, quorum accusabatur, ab episcopatu a suis depulsus esset, ejusque loco Sabinus fuisset suffectus sese Romam ad Stephanum contulit, a quo ut in suam sedem restitueretur obtinuit . Cyprianus, cum Basilidem omnium, quorum accusabatur criminum reum existimaret, et aliunde Stephani aequitas adeo sibi nota esset, ut ipsum facinoroso patrocinari voluisse nullatenus suspicaretur, Stephanum a Basilide in hoc negotio fuisse deceptum censuit, quod Stephano accidere potuisse contendit, ut pote longe ab Hispania posito et gestae rei ac tacitae veritatis ignaro .

1286C Si revera Stephanus in hac re, ut putavit Cyprianus, circumveniri se passus est, non propterea gravis, aut etiam levis negligentiae illico culpandus, cum experientia constet vel diligentissimo nonnumquam cautissimoque obrepi solere; maxime si, ut Stephanus, ea plenus est charitate quae omnia credens nec cogitans malum, reis magis quam actoribus indulgere studet; sed nescio an Cyprianus potius, quam Stephanus in hoc negotio fuerit deceptus; quidquid enim Cyprianus in hac Epistola de Basilidis criminibus statuit, statuit parte altera inaudita, hoc est ex sola relatione legatorum qui erant episcopi depositis (Basilidi et Martiali) substituti, et ex litteris eorum, qui hos deposuerant, illos substituerant; at hi profecto in causa propria testes non erant idonei, et aeque imponere 1286D Cypriano poterant, ac Stephano Basilides. Ab Hispania longe quidem positus erat Stephanus; at Hispanis non adeo propior Cyprianus, ut quae Romam inde penetrare poterat fallacia, non potuisset etiam Carthaginem; cum maxime tam rara Carthaginenses inter et Hispanos nullo jurisdictionis vinculo colligatos, quam frequentia Hispanorum cum Romanis, quibus et civili et ecclesiastica potestate suberant, haberentur commercia; crediderim potius quod in Hispania agebatur 1287A multo melius Romae sciri ac examinari potuisse a Stephano, quam Carthagine a Cypriano.

At fuerint, si placet, Basilidis crimina Cypriano magis, quam Stephano probata, ideone deceptus, vel incautus Stephanus, quia illum sedi suae restituit? Nullo modo. Cum enim Basilidis depositio ab Hispanis facta fuisset, non consulta Sede Romana, ad quam hujusmodi causae referendae erant teste ipso Cypriano , idque ignorare non potuerit S. Stephanus, Hispanorum acta rescindere debuit, saltem quoad illi causam ordine legitimo, hoc est conscia et probante Sede Apostolica denuo instaurarent. Qui plura de hac re desiderat, consulat eminentissimum Aguirrium .

Hispanorum vix sedaverat, aut sedare tentaverat 1287B turbas religiosus Pontifex, cum graviores Africanorum et Orientalium compescere cogitur, et pro sua, quae limites non agnoscebat, pastorali sollicitudine illos ab errore revocare nititur. Cum enim Cyprianus postposita antiqua et universali, quam ubique intuebatur Ecclesiae consuetudine , subintroductam ab Agrippino predecessore suo de rebaptizandis ab haereticis baptizatis novitatem sequi et amplecti maluisset , ad hanc stabiliendam ac dilatandam duas Carthagine coegit synodos, in quibus statuit una cum caeteris coepiscopis congregatis Baptismum extra Ecclesiam susceptum in ea repetendum esse . Res haec magni ponderis erat, et «ad sacerdotalem auctoritatem et ad Ecclesiae catholicae unitatem ac dignitatem, propius pertinebat,» quam ut inconsulto Rom. Pontifice 1287C executioni demandaretur, ideoque de hoc negotio «Stephano maxime scribendum esse ac cum ipso conferendum» merito judicarunt episcopi Concilii Carthaginensis . Synodicam igitur ad Stephanum dirigunt epistolam, in qua ipsum rei gestae certiorem faciunt, et commendata Stephani «gravitate, sapientia nec non suae religionis ac fidei veritate» ipsi significant se nullatenus dubitare, sed «credere ipsi placitura quae et religiosa pariter et vera forent ;» qualia nempe esse putabant, quae in causa Baptismi haereticorum statuerant.

Sanctus Pontifex ubi tantos non solum in Oriente, quod jam resciverat, sed et in Africa, tamque citatos ad proscribendam apostolicam traditonem agitari motus cognovit, idque a praesulibus eximia sanctitatis 1287D doctrinaeque fama pollentibus, perspexit continuo quo spectabiliores erant episcopi, qui Ecclesiae traditionem convellere nitebantur, eo gravius Ecclesiae imminere periculum, tantique mali labem, quae magnam Africae, nec non Ciliciae, atque Capadociae partem 1288A jam infecerat, quaeve in finitimas pervadere non desistebat provincias, brevi Africam totam, totumque Orientem fore perdituram, ideoque necessarium esse providus intellexit non qualecumque, sed efficax juxta promptissimumque tanto malo remedium; qua itaque in Cyprianum, aliosque episcopos auctoritate pollebat opportune utitur nulla contradicendi libidine, sed uno traditionis servandae studio: «dignum nimirum existimans si reliquos omnes tantum fidei devotione vinceret, quantum loci auctoritate superabat , ipsique per Epistolam praecipit nil esse in hoc negotio innovandum, praecipit, inquam, ut bonus pater, qui nil filiis, ubi etiam oportet, praecipere vult, quin et praecepti aequitatem afferat, modesteque exponat. Cypriano enim significat suae opinioni contrariam 1288B esse antiquam, quae vigebat, et quam Cyprianus ipse «ubique intuebatur» Ecclesiae traditionem seu consuetudinem : quo sane argumento «humanas» quibus Cyprianus, aliique nitebantur rationes solide evertebat. Quis enim nesciat rationem omnem humanam Ecclesiae traditioni concedere debere, ac suspectam, ut mitius loquar, habendam esse rationem, quae tantae auctoritati adversatur. Hanc insuper traditionem confirmat ipso haereticorum exemplo, qui ad se venientes non rebaptizabant . Absurdam quidem hanc Stephani rationem censebat Cyprianus; verum, ut observabat, non tam pridem vir eruditus, de illa longe aliter judicabunt, qui eam attentius expenderint; cum enim ab Ecclesia recesserint omnes haeretici, mirum non est eos de doctrina 1288C illius non nihil retinere, immo nullus re ipsa est, qui non aliquid ex ea retineat; cum igitur quantumvis inter se dissidentes, in aliquo cum Ecclesia consentiunt, hoc ab Ecclesia sibi traditum retinuisse, merito affirmantur, ac proinde non immerito antiquam Ecclesiae, quam Stephanus asserit consuetudinem vel ipsa haereticorum praxi confirmat; en Stephani verba, quae sola nobis supersunt Cypriano ea referente in Epistola ad Pompeium Llxiv. «Si quis ergo a quacumque haeresi venerit ad nos, nihil innovetur nisi quod traditum est, ut manus illi imponantur in poenitentiam, cum ipsi haeretici proprie alterutrum ad se venientes non baptizent sed communicent tantum.»

Haec Cypriano scribit Stephanus stylo, qui praeter 1288D «gravitatem sapientiam ac Religionis veritatem,» quam in ipso Cyprianus commendabat nil sapiat, nisi modestiam eo laudabiliorem, quo tunc temporis episcopi in hac questione dissidentes «praesumptionis, pertinaciae et perversitatis» se se invicem insimulabantur .

1289A Tandem ne quid omitteret vigilantissimus pontifex, quod Cyprianum, aliosque rebaptizantes ab exitiali errore latius in dies serpente revocare posset, ipsis «denuntiat sese ab illorum communione discessurum» , si in sua sententia persisterent; ut nimirum quos paterno praecepto, ac rationum, quas attulerat momentis minus permovisset, minis saltem, ad errorem deponendum excitaret. Haec pro vindicanda adversus Cyprianum, aliosque rebaptizantes antiqua et universali Ecclesiae traditione Stephanus Romanus pontifex, nec plura juxta probata veterum omnium monumenta .

1290A Tam laudabile Stephani pro avita religione servanda studium novitatem amantibus ac errantibus displicuit. Pastoris vox ab iis, qui de una agi disciplina male credebant non auditur, contemnitur; Romanus ipse Pontifex arguitur injuriis, contumelis afficitur verum Stephanus spretus, injuriose tractatus et lacessitus nescit irasci, nescit indignari, nescit conqueri, irritari non valet, omnia fert, omnia sustinet, omnia patitur «omnia bono pacis et unitatis tolerat .» Non judicem, non Pontificem maximum, non spretum, non offensum se cogitat, ut paternae ac christianae charitati unice intendat; filios errantes, inobtemperantes, ac contumeliosos non increpat, non objurgat, non punit, sed «vir ubique magnus ac magna charitate praeditus .» sollicita pietate tolerat , 1290B mansuetus et humilis non studet injurias repellere, vel aesum honorem vindicare, sed «studet servare unitatem spiritus in vinculo pacis .» Senserat quam «perniciosae dissensionis periculum haberent, quae in ipsum irritati effuderant» adversarii ideoque omnia sub velo silentii, sub velo charitatis tegit: os suum nec aperit, ut suam defendat innocentiam, uni Deo suae justificationis curam reliquens; non propriis, sed Ecclesiae bonis, paci, non suae defensioni vigilat, et una «pax vicit in ipsius corde ,» non desperans sua tandem patientia ac longanimitate adversariorum corda movere, ipsosque ad meliorem frugem reducere, quod ut a Deo impetraret bonis operibus magis ac magis abundare nitebatur.

Interim enim, dum magni a rebaptizantibus motus 1290C in Africa et Oriente excitantur, ipse domi «monitionibus sanctis et eruditione Scripturarum omnes imbuebat ,» caeterisque eo grandior, quo sibi vilior commissum gregem coelesti doctrina pascere non solebat, nisi praemissa suae indignitatis confessione: se audiri rogabat non ut pontificem, non ut magistrum, non ut pastorem, sed ut peccatorem; «Filioli mei» humilis inquiebat, «audit me peccatorem» 1291A qui autem omnes Christo lucrifacere contendebat, non fidelibus tantum erudiendis ac sanctificandis, sed et gentilibus ad fidem convertendis totus allaborabat; quot vero, quantique fuerint apostolici tunc temporis sanctissimi pontificis labores, referunt acta Hippolyti, Eusebii et sociorum, in quibus etiam videre est Stephanum ipsum Ethnicis baptizandis ita occupatum, ac si vel nihil negotii haberet, vel presbyteri deessent, quibus eam curam committeret, dum vacaret ipse gravioribus. Irritos Deus noluit tot Stephani labores: optata Stephano concessa merces «crescente in dies Christianorum numero »

His deditum sollicitudinis pastoralis, ac zeli apostolici officiis Stephanum excepit epistola Dionysii magni Alexandrinae urbis episcopi. Cum enim ad 1291B praeclarissimi hujus antistitis notitiam pervenissent hinc et inde in rebaptizantium negotio gesta, facile intellexit quam gravi dolore Romani pontificis animus affectus esse debuerat, justamque timendi causam invenit Stephanum a rebaptizantibus spretum, injurioseve tractatum tandem moveri posse ad poenas, quas illis minitatus fuerat infligendas; idcirco pro sua erga Stephanum singulari dilectione illius moerorem sublevare per litteras accelerat, ipsiusque clementiam pro rebaptizantibus implorat: quod enim tanto ecclesiarum pacis amatori pontifici pergratum maxime futurum non ambigebat, ipsi sollicite nuntiat «cunctas per Orientem et ulterius positas Ecclesias, quae prius» ob Novatiani pravitatem «erant discissae nunc tandem ad unitatem reversas esse, et 1291C omnes ubicumque Ecclesiarum antistites unum idemque sentire et ob redditam insperato pacem incredibili gaudio exsultare ;» nec sine jucunditate in memoriam ipsi revocat quanta charitate ac liberalitate remotissimis Syriarum et Arabiae provinciis omnibus tum litteris, tum nummis saepius succurrerit, quas ob hanc concordiam ubique laetitia gestire ipsi significat . Denique omnia de pacifici pontificis bonitate sibi pollicitus, minarum, quas rebaptizantibus intentarat, executionem suis precibus avertere confidit «pro illis Stephanum rogans atque obtestans .» Hanc Dionysii spem non fefellit eventus, cum Stephanus «vir magna charitate praeditus, rebaptizantes in charitatis patientia sollicita pietate toleraverit ».

Immanis, quae saeviebat in dies adversus Christianos 1291D Valeriani imperatoris persecutio Stephani zelum, curasque pastorales non minuit, sed auxit: eo fortior, quo majoribus premebatur angustiis, eo vigilantior, 1292A quo graviora instabant pericula, illuxit tunc, calamitosissimis nimirum temporibus, quanta esset pontificii animi magnitudo, quantus pastoris in greges amor, quanta sollicitudo, quanta in ferendis laboribus constantia, quantus denique paternae erga omnes charitatis ardor. Quibus enim conatibus tyrannus dispergere, ille colligere dilectum gregem allaborabat, quaesitos ubique «Christianos in martyrum cryptis ac coemeteriis congregans, ut omnes de regno Dei et vita aeterna doceret ;» hic vero eos hortari non desinebat, 1293A ut pro Christo martyrii coronam alacriter susciperent: «fratres, inquiebat, et commilitones mei, respuite facultates terrenas, ut regnum coeleste percipiatis; nolite timere principes saeculi, sed orate Dominum Deum Coeli, et Jesum Christum Filium ejus qui potens est nos omnes eripere a manibus inimicorum et diaboli saevitia et suae gratiae sociare;» tanta vero Stephanus in docendo et in exhortando gratia ac sapientia pollebat, ut «ex paganis ipsis multi concurrerent ut audirent verbum ejus.» Quae vero fuerit Stephani sermonum efficacia, probat numerosa illa paganorum multitudo, quae Stephano audito religioni christianae sine mora nomen dabat, quosque omnes indefessus pontifex non alienis, sed propriis manibus «sacri Baptismatis mysteriis consecrabat;» probant et illae Christianorum generosae voces, quibus Stephano 1293B fidei necessitatem, aliasque virtutes commendanti succinebant «Nos desideramus et facultates terrenas derelinquere, etiam et sanguinem propter nomen Domini nostri Jesu Christi fundere, si tamen ejus meremur gratiam adipisci.»

Ut autem fortes ac constantes redderet S. Pontifex illos pietatis sensus, quos crebris exhortationibus in fidelium corda excitabat, ac ingerebat, saepius «pro illis sacrificium Deo offerebat» curabatque ut «omnes corpore et sanguine Christi participarent.» Tantaque ipsis virtutum omnium exempla praebebat, ut Romanis, oculatis nempe testibus «Spiritus sancti gratia repletus,» veluti alter Stephanus protomartyr videretur, ac diceretur. Sic verbo, opere et exemplo gentiles 1293C ad fidem convertere, fideles in fide corroborare, ac ad martyrium fortiter obeundum disponere Stephanus R. pontifex enitebatur. Tot ornatum virtutibus pontificem, et miraculis clarescere Deus voluit; quam enim suis exhortationibus Christo per Baptismum generat Lucillam Nemesii Tribuni «filiam vi suarum orationum a nativitate caecam» etiam «illuminat.» Non mirum igitur si sub tanto pontifice tot viderit Roma, tot celebret Ecclesia generosos Christi atletas, qui ad agonem usque pro Christo certaverint, qui spretis minis sicut promissis, blanditiis, honoribus, divitiis aeque ac tormentis superatis, martyrii palmam tunc fuerint consecuti, quorum «corpora» sicut ubique «requiri curabat,» ita «sepelire ipse» pontifex humilis ac religiosus «non dedignabatur.»

Tot pro servanda ac propaganda religione christiana 1293D exantlatis laboribus, tot sustentis angustiis, pluribusque institutis episcopis, presbyteris ac diaconibus ; ac superato jam exilio, teste Anastasio Stephano jam nihil supererat, quam tandem illam pro ovibus animam ponere, quam perdere pro illis numquam timuerat, 1294A cruentoque sacrificio sese victimam Deo placentem offerre, qui incruentis toties sese immolaverat: hoc unum Stephano restabat ardentissimae erga Deum et homines suae charitatis praebendum specimen: hoc unum pulcherrimum Deo, et hominibus dandum a pontifice maximo spectaculum; Stephano datur occasio, occasioni Stephanus non defuit; pro Christo, pro grege moritur qui pro Christo, pro grege semper vixerat; quemque tot sudoribus sibi creditum agrum irrigaverat, suo etiam sanguine foecundari non recusat, gloriosoque martyrio sanctissimae ac laboriosissimae vitae finem imponit.

Cum enim Valerianus imperator accepisset Stephanum «suis persuasionibus atque adhortationibus» populo ab idololatria revocando incumbere, missis militibus 1294B illum comprehendit; comprehensum pastorem «Christianorum plurimi sequebantur a longe cum lacrymis;» ad tyranni tribunal adductus palam confitetur «Christum Jesum Filium Dei Deumes se cum Patre et Spiritu sancto;» Valeriano libere declarat «daemonia» esse quae a paganis «adorabantur idola,» seque Romanos «monere atque hortari, ut, illis derelictis ad Deum vivum et verum creatorem coeli et terrae redirent.» Auditum Stephanum jubet imperator in fanum Martis deduci, ubi, si illi sacrificare nollet, capitis sententia puniretur; sanctus Pontifex ibi «levatis, ad coelum oculis» orationem ad Deum coram omnibus effundit; ac repente de coelo tactum est delubrum et idolum, et magna ex parte corruit, quod cernentes milites pavefacti fugerunt; Stephanus vero, 1294C suis comitatus ad sanctae Lucinae coemeterium se recipit, ibique fidelibus «ut bonus pastor multis consolationibus, atque exhortationibus» ad martyrium accensis «obtulit sacrificium Deo omnipotenti.» Haec audiens Valerianus milites rursus ad eum capiendum mittit, qui Stephanum inveniunt sacrificium Deo offerentem, qui «intrepidus et constans ante altaris solemnia et jugiter coepta perficiens eodem loco, sic in sua decollatus est sede sub die quarto nonarum augustarum. Factus est autem maximus Christianorum planctus, qui talem pastorem cum gloria martyrii praemiserunt ad coelestia regna.» Sepelierunt autem ejus 1295A corpus cum ipsa sede «sanguine ejus conspersa» in eadem crypta, quae est in coemeterio Callixti, via Appia.

Haec S. Stephani Romani illo nomine primi pontificis vitae Coronides. Haec praecipua gesta inclyti illius fidei apostolicae defensoris, quem universa Ecclesia tamquam martyrem gloriosum jugiter coluit et colit, Latina quidem die 2 Augusti, Graeca vero eodem die, vel sequente, vel etiam 30 Augusti et 7 Septembris, ut videre est in diversis Graecorum fastis apud Bollandi continuatores ad diem secundam Augusti, huic porro Ecclesiae judicio de Stephani martyrio tota suffragatur antiquitas.

Stephanum enim martyrio fuisse coronatum, martyrem fuisse veterum nullus negavit umquam, aut dubitavit; testantur vero germana Stephani Acta, ut vidimus. 1295B Martyrologium S. Hieronymi apud Florentinium, missale Ambrosianum, Liber pontificalis sub nomine Damasi papae apud Labbeum, S. Gregorii liber Sacramentorum, martyrologium Romanum vetus octavo circiter saeculo conscriptum; S. Paulus R. pontifex in suo diplomate pro translatione reliquiarum S. Stephani: Anastasius bibliothecarius, ubi de Stephano; venerabilis Bedae martyrologium, menologia et maenea Graecorum, menologium etiam Basilii imperatoris; martyrologia Adonis, Usuardi, Notkeri apud Canisium, Rabanus archiepiscopus, Moguntinus in suo martyrologio; Waldelbertus, Ordericus Vitalis in lib. Eccl. Histor., Metaphrastes apud Lypomanum, S. Petrus Damianus sermone 38 de S. Stephano; hodiernum 1296A martyrologium Romanum, martyrologium Gallicanum, etc. Id pariter confirmant sacra et pervetusta plurium in Italia, Sicilia, Hispania, Germania, Lotharingia, Belgio ecclesiarum monumenta, in quibus fit mentio reliquiarum S. Stephani «papae et martyris quae ibidem cum magna veneratione asservantur.» Una tandem omnium de Stephani martyrio hactenus erat sententia, quando neotericos quosdam aetate nostra non puduit Stephani martyrium vetustissimis tot per Ecclesiam universam testimoniis assertum in dubium revocare, eo quod S. Augustinus et Vicentius Lirinensis nil de Stephani martyrio scripserint, et in uno antiquo privati cujusdam Kalendario Stephanus martyris titulo non decoretur, et tandem quia S. Pontius in vita S. Cypriani Xistum Stephani successorem vocaverit 1296B «bonum et pacificum sacerdotem ac beatissimum martyrem, ex quo inferunt arguti Pontium his verbis voluisse Stephanum perstringere ac negare eum fuisse beatum martyrem, quae neotericorum pro abjudicando Stephani martyrio argumenta, seu potius misera perturbati animi ludibria exponere jam est refutare: qui plura ac magis testata et illustrata de Stephani martyrio desiderat, consulat inter alios Odoacrum Ilbachium in Actis sanctorum martyrum vindicatis, Romae an. 1723, excusis lib. V, cap. 6 et 7, ac praecipue eruditos Bollandi continuatores ad diem 2 Augusti, quorum laboriosis inquisitionibus non parum adjutos nos hic fuisse memores et grati, candide ac libenter agnoscimus et declaramus.