88

ὡς κατ' αὐτὸ ἐοικέναι αὐτοὺς ἀνδρὶ μεθύοντι ἅμα καὶ ἐμοῦντι ἀπὸ τοῦ πλήθους τῆς ὑπερβαλλούσης μέθης. τεκμαίρεσθαι δέ ἐστι ταύτης τῆς μέθης τὴν ὑπερβολὴν ἀπὸ τοῦ μηδὲ ὁμοίως τοῖς λοιποῖς ἀνθρώποις εἰδωλολατρῆσαι αὐτούς, ἐκπεσεῖν δὲ καὶ μέχρι τῆς τῶν ἀλόγων ζῴων ἂν εἰδωλοποιήσεως. διὸ λέλεκται· ὡς πλανᾶται ὁ μεθύων καὶ ὁ ἐμῶν ἅμα, ἢ κατὰ τοὺς λοιποὺς ἑρμηνευτάς· ὡς πλανᾶται ὁ μεθύων ἐν τῷ ἐμεῖν αὐτόν. ἔστι δὲ καὶ ἄλλως νοῆσαι τὸν κατὰ τὸ αὐτὸ μεθύοντα καὶ ἐμοῦντα· τὸ γὰρ ἅμα συνάψαι ἑκάτερα, ὥστε καὶ ἐμεῖν καὶ πίνειν καὶ πίνοντα μεθύειν καὶ πάλιν ἐμεῖν καὶ αὖθις ἐμοῦντα διψῆν. τοιαύτῃ τινὶ μέθῃ τὰς τῶν Αἰγυπτίων ἀπεπλάνησαν ψυχὰς οἱ δηλωθέντες ἄρχοντες Τάνεως καὶ Μέμφεως, οἷς αὐτὸς ὁ κύριος πνεῦμα πλανήσεως ἐκέρασε· δαίμονες γὰρ ὄντες πονηροὶ καὶ δυνάμεις ἀντικείμεναι, ἐναντία τῷ θεῷ ἐφρόνουν καὶ θεομαχεῖν ἐπειρῶντο. διὸ παρεδόθησαν πλάνῃ τοῦ θεοῦ κρίναντος ἐπαξίως τῆς πονηρίας αὐτῶν πλάνῃ παραδοῦναι αὐτούς. οἱ δὲ τὴν σφῶν κακίαν ἐπὶ τοὺς Αἰγυπτίους ὥσπερ τινὰ ἰὸν θανατηφόρον ἐξέχεαν, καὶ ἐπλάνησαν τὴν Αἴγυπτον, ὡς πλανᾶται ὁ μεθύων καὶ ὁ ἐμῶν ἅμα· ἀλλὰ καὶ τούτων αὐτῶν χάριν ἐπεδήμει ὁ κύριος τῇ Αἰγύπτῳ, ἵνα αὐτοὺς τῆς πλάνης ἀνανῆψαι ποιήσας μακρὰν αὐτῶν ἀποσκεδάσῃ τοὺς πλάνους. διὸ ἐπιλέγει· καὶ οὐκέτι ἔσται τοῖς Αἰγυπτίοις ἔργον, ὃ ποιήσει κεφαλὴν καὶ οὐράν, ἀρχὴν καὶ τέλος· ἄπρακτα γὰρ αὐτοῖς ἔσται καὶ ἀνενέργητα τὰ πάλαι παρ' αὐτοῖς συντελούμενα, ὡς μηδὲν ἔργον ἐν αὐτοῖς μήτ' ἀρχὴν ἔχειν, μήτε τέλος τοῦ κυρίου καὶ τοῦτο ὡς ἀγαθοῦ ἐργασαμένου. πάλαι μὲν γὰρ ἐν τῇ παρ' Αἰγυπτίοις τῆς πολυθέου πλάνης ἔργα ἀρχὴν ἔχοντα ἦν καὶ τέλος καί τινα νομιζομένην ἀκολουθίαν. κατὰ δὲ τοὺς δηλουμένους χρόνους τῆς τοῦ κυρίου εἰς αὐτοὺς παρουσίας οὐκέτ' ἔσεσθαί φησιν ἔργον παρ' αὐτοῖς τοιοῦτον πλῆρες καὶ ὁλόκληρον καὶ τέλειον· ἀλλ' εἰ καὶ εὑρεθείη ποτέ, ἀκέφαλον ἔσται καὶ ἄναρχον, ἀτελές τε καὶ ἀσυμπέραστον. ὃ δὴ καὶ ἔστιν ἔργῳ παραλαβεῖν, ἐπεὶ μὴ ἐκλέλοιπεν αὐτῶν παντελῶς ἡ εἰδωλολατρία. τοιαύτη δέ ἐστιν ὡς μήτε κεφαλὴν ἔχειν μήτε λόγον εἰς τέλος ἱκανούμενον. 1.76 Κατὰ τοὺς ἀποδοθέντας χρόνους τῆς ἀφίξεως τοῦ κυρίου τῆς εἰς Αἴγυπτον οὐκέτ' ἔσεσθαι φρόνημα τοῖς Αἰγυπτίοις ἀνδρικόν, γυναικῶν δὲ δίκην ἐν τρόμῳ καὶ ἐν φόβῳ διάξειν αὐτοὺς τὸν βίον διὰ τὴν ἐπαναστᾶσαν αὐτοῖς χεῖρα τοῦ θεοῦ θεσπίζει. χεὶρ δὲ κυρίου τίς ἂν νοηθείη ἑτέρα οὖσα παρὰ τὴν λεγομένην δεξιὰν αὐτοῦ, ἀλλ' ἢ ἡ Ῥωμαϊκὴ δύναμις ἡ καθυποτάξασα τοὺς Αἰγυπτίους καὶ ὑποχειρίους ποιησαμένη διὰ τὴν τοῦ κυρίου παρουσίαν; οὕτω γάρ ποτε καὶ ὁ διάβολος πρὸς τὸν θεὸν ἀναγέγραπται εἰρηκὼς περὶ τοῦ Ἰώβ· «ἀλλὰ ἀπόστειλον τὴν χεῖρά σου καὶ ἅψαι πάντων, ὧν ἔχει· εἰ μὴν εἰς πρόσωπόν σου εὐλογήσει σε». ἡ τοίνυν διακονησαμένη τῷ βουλήματι τοῦ θεοῦ εἰς τὸ χειρώσασθαι τὴν Αἰγυπτίων ἀρχὴν δύναμις αὐτὴ δὲ ἦν, ἣ τοῦ Ῥωμαϊκοῦ στρατοῦ χεὶρ ὠνόμασται. ὅπως δὲ γυναικῶν δίκην μετὰ φόβου καὶ ἀγωνίας Ῥωμαίοις δουλεύουσιν Αἰγύπτιοι, οὐδὲν δεῖ λέγειν. ἀλλὰ καὶ ἡ χώρα τῶν Ἰουδαίων γέγονε τοῖς τὴν παρουσίαν τοῦ κυρίου παραδεδεγμένοις Αἰγυπτίοις εἰς φόβητρον· χώραν δὲ Ἰουδαίων οὐκ ἂν ἁμάρτοις τὴν θείαν εἰπὼν γραφήν, ἣν δι' ὑπερβολὴν εὐλαβείας καὶ πίστεως οἱ τὸν κύριον ἐπεγνωκότες «μετὰ φόβου καὶ τρόμου» καὶ εὐλαβείας προσίενται, οὐκέθ' ὡς τὸ πρὶν βλασφημοῦντες αὐτήν, ἀλλὰ τιμῶντες καὶ σέβοντες διὰ τὸν ἐν αὐτῇ κηρυττόμενον κύριον. διὸ πᾶς ὁ ὀνομάζων αὐτὴν αὐτοῖς φόβον θεοῦ ἐμποιεῖ αὐτοῖς· «ἀρχὴ δὲ σοφίας φόβος κυρίου». Κατὰ δὲ τὸν αὐτὸν χρόνον, καθ' ὃν ταῦτ' ἔσεσθαι προφητεύεται, πέντε πόλεις ἐν Αἰγύπτῳ συστήσεσθαί φησιν ὁ λόγος, οὐ τῇ Αἰγυπτίων γλώττῃ ἀλλὰ τῇ Χανανίτιδι χρωμένας καὶ ὀμνυούσας, οὐ τοὺς πατρῴους θεούς, οὓς ἐνόμιζον πάλαι πρότερον, ἀλλ' ἐν τῷ ὀνόματι κυρίου σαβαὼθ τοῦ παρὰ Ἰουδαίοις γνωριζομένου θεοῦ. οὗτος δὲ ἦν ὁ «ἐπὶ