172

τὸ ὕδωρ καὶ τὸν οὐρανὸν σπιθαμῇ καὶ πᾶσαν τὴν γῆν δρακί; τίς ἔστησε τὰ ὄρη σταθμῷ καὶ τὰς νάπας ζυγῷ; ἐπειδὴ γὰρ ἠρώτησε, τίς ὁ ταῦτα ὑποστησάμενος καὶ τίς ὁ μέτρῳ καὶ σταθμῷ ταῦτα διαταξάμενος, ἀκολούθως ἀποδίδωσιν ὡς οὐδεὶς ἢ εἷς μόνος ὁ τοῖς πᾶσιν ἀκατάληπτος νοῦς. διὸ ἐπιλέγει· τίς ἔγνω νοῦν κυρίου τὸν τῶν εἰρημένων ἁπάντων ποιητικόν, ὃς οὔτε συμβούλου δεηθεὶς οὔτε παρά τινος γνώμην λαβὼν τῇ αὐτὸς αὐτοῦ σοφίᾳ τὰ μηδαμῆ μηδαμῶς ὑφεστῶτα ἀρρήτῳ δυνάμει «ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι» παρήγαγεν. Ἑξῆς διδάσκει πάντας τοὺς ἐξ ἐθνῶν ἐπὶ τὴν εὐαγγελικὴν χάριν ἀνακεκλημένους, οἷς καὶ «τὸ σωτήριον τοῦ θεοῦ» διὰ τῶν ἔμπροσθεν εὐηγγελίζετο «ἡ ἐν τῇ ἐρήμῳ βοῶσα φωνή», ὅτι τὸ μηθέν εἰσι «πάντα τὰ τὸν θεὸν μὴ εἰδότα ἔθνη». ὄντων γοῦν ἐν οὐρανῷ καὶ ἐν ἀέρι καὶ ἐπέκεινα οὐρανοῦ λογικῶν πνευμάτων καὶ θείων δυνάμεων καὶ πλήθους ἀναριθμήτου λειτουργῶν θεοῦ τῶν τὸν παμβασιλέα περιπολούντων. «τὰ τὸν θεὸν μὴ εἰδότα» ἐπὶ γῆς «ἔθνη» ἐοικέναι φησὶ σταγόνι βραχυτάτῃ τοῦ τῶν θείων λογικῶν πληρώματος ἀπορρευσάσῃ, τοὺς δ' αὐτοὺς ἐοικέναι ζυγῷ ἑτεροκλινοῦντι βραχυτάτῃ βάρους ῥοπῇ διὰ τὸ καθειλκύσθαι τῷ βάρει τῆς κακίας ἐπὶ τὴν ἄθεον ἁμαρτίαν, ἀλλὰ καὶ σιέλου ἀποπτυσθέντος καὶ τῷ χοῒ τῆς γῆς ἐμφυρέντος τῷ μηδὲν διαφέρειν τοὺς αὐτούς· ταὐτὸν γὰρ σιέλῳ πεπονθέναι λογικοὺς μὲν ὄντας, ἀναφυρέντας δὲ «ἀγνωσίᾳ θεοῦ» καὶ δυσσεβείᾳ πάσῃ. διὸ καὶ πᾶσαν αὐτῶν τὴν δι' αἱμάτων καὶ θυσιῶν λατρείαν διδάσκει μηδὲν θεοπρεπὲς ἔχειν· οὐδὲ γὰρ εἰ πάντα τὰ τῆς γῆς τετράποδα προσφέροι τις οὐδ' εἰ πᾶς ὁ Λίβανος καὶ ἡ τῶν ἐν αὐτῷ φυέντων ὕλη παραλαμβάνοιτο εἰς τὴν τῶν θυμάτων ὁλοκάρπωσιν ἔχοι ἀντὶ τοῦ θεοῦ ἄξιον. οἷς ἐπιλέγει ἑξῆς· καὶ πάντα τὰ ἔθνη εἰς οὐδέν εἰσι καὶ εἰς οὐδὲν ἐλογίσθησαν. ποῖα δὲ ταῦτα ἢ «τὰ τὸν θεὸν μὴ εἰδότα», προστετηκότα δὲ τῇ πλάνῃ τῆς εἰδωλολατρίας; ἃ δὲ καὶ ὡς σταγὼν ἀπὸ κάδου καὶ ὡς ῥοπὴ ζυγοῦ καὶ ὡς σίελος λογισθήσεσθαι ἐλέγετο. Τούτοις δ' αὐτοῖς ἑξῆς ἐπιπλήττει λέγων· τίνι ὡμοιώσατε κύριον καὶ τίνι ὁμοιώματι ὡμοιώσατε αὐτόν; μὴ εἰκόνα ἐποίησε τέκτων, ἢ χρυσοχόος χωνεύσας χρυσίον περιεχρύσωσεν αὐτὸν καὶ τὰ ἑξῆς. ἃ δὴ καὶ ἀκολούθως ἐπήγαγε μετὰ τὸ παραθέσθαι τὴν περὶ τοῦ Χριστοῦ θεολογίαν κηρύξαι τοῖς ἔθνεσιν, ὅσος ἦν «ὁ μετρήσας» «τῇ χειρὶ αὐτοῦ τὸ ὕδωρ καὶ τὸν οὐρανὸν σπιθαμῇ καὶ πᾶσαν τὴν γῆν δρακί», «τά» τε «ὄρη σταθμῷ καὶ τὰς νάπας ζυγῷ» «συστησάμενος». τούτοις γοῦν ἀναγκαίως παραβάλλει τὴν προκατέχουσαν πλάνην τῶν ἐθνῶν, ἀποστρέφων μὲν αὐτῆς, ἀνακαλούμενος δὲ ἐπὶ τὴν γνῶσιν τοῦ θεολογουμένου. τοῦτον δὴ τὸν τρόπον ἐξομαλίζει τῷ εὐαγγελικῷ κηρύγματι τὰς τῶν ἐθνῶν ψυχὰς τὸ πνεῦμα τὸ προφητικὸν ἀποσμῆχον ὥσπερ καὶ ἀποκαθαῖρον αὐτὰς τῆς πατροπαραδότου δεισιδαιμονίας. Εἶτα διδάξας ὁποία τις ἦν ἡ τῶν παρὰ τοῖς ἔθνεσιν ἐν ἀψύχοις ξοάνοις πλάνη, ἐπιβοᾷ ταῖς πάντων ἀκοαῖς λέγων· οὐ γνώσεσθε; οὐκ ἀκούσεσθε; οὐκ ἀνηγγέλη ἐξ ἀρχῆς ὑμῖν; εἰ καὶ μηδὲ ἐκ πατέρων ἐδιδάχθητε, ἀλλὰ νῦν γοῦν σωφρονισθέντες ὠφελήθητε καὶ μάθετε τίς ποτέ ἐστιν ὁ κατέχων τὰ θεμέλια τῆς γῆς. εἰ γὰρ μὴ δύνασθε ἄνω πρὸς οὐρανὸν τὴν διάνοιαν ἐπαίρειν, ἀλλ' ἐπιστήσατέ φησιν τῇ γῇ, ἐν ᾗ ποιεῖσθε τὰς διατριβάς. ἐπὶ τίνος τε ἥδρασται ζητήσατε, καὶ τίς ἐστιν οὗτος ὁ τοσοῦτον στοιχεῖον ἀκλινὲς καὶ ἀσάλευτον διακρατῶν; φυσιολογῶν δὲ περὶ τῆς γῆς σχήματος σφαιροειδὲς αὐτὸ γνωρίζει· διὸ καὶ γῦρον ὠνόμασεν αὐτὸ φήσας· ὁ κατέχων τὸν γῦρον τῆς γῆς. πλὴν ἀλλὰ καὶ γνῶναι παρακελεύεται τὸν τὰ σύμπαντα διακρατοῦντα τοῦ θεοῦ λόγον, ὃς πρὸς τοῖς ἄλλοις καὶ τὸ τοσοῦτο στοιχεῖον τῆς γῆς συνέχει πρὸς τὸ μὴ διαπίπτειν μηδὲ τῆς οἰκείας ἕδρας κινεῖσθαι. τίς δέ φησίν ἐστι καὶ ὁ τοσαῦτα διασπείρας ἐπὶ τῆς γῆς ἔθνη ὡς παραβάλλεσθαι αὐτὰ σμικρότητος ἕνεκα τῶν σωμάτων ἀκρίσιν; εἶτα πάλιν ἀναβὰς ἀπὸ τῆς γῆς τῷ λόγῳ τὴν ἁψῖδα τὴν οὐράνιον, τό τε ὑπὲρ γῆν