175

λαλεῖν τοὺς καλουμένους, ἑξῆς διδάσκει λέγων· τότε κρίσιν ἀναγγειλάτωσαν· τὸν γὰρ περὶ τῆς κρίσεως λόγον βούλεται μαθόντα τὰ ἔθνη καὶ ἑτέροις ἀπαγγέλλειν. Ἀλλὰ καὶ τοῦτο μαθεῖν τοῖς αὐτοῖς προστάττει τὸ γνῶναι· τίς ἐξήγειρεν ἀπὸ ἀνατολῶν δικαιοσύνην; δικαιοσύνης γὰρ ἔργον ἦν τὸ μὴ Ἰουδαίους μόνον ἀλλὰ καὶ τὰ λοιπὰ ἔθνη καλεῖσθαι ἐπὶ τὴν τοῦ θεοῦ γνῶσιν. τίς οὖν ἐστιν ὁ ἐκ τῶν ἀνατολῶν τοῦ φωτὸς ταύτην ἐγείρας τὴν δικαιοσύνην, καλέσας τε αὐτὸν εἰς τὸ ἕπεσθαι αὐτῷ; τίς δὲ ὁ δεδωκὼς αὐτὴν ἐναντίον πάντων τῶν ἐθνῶν ὡς ἐκστῆναι ἐπὶ τῷ προστάγματι τοὺς τῶν ἐθνῶν βασιλεῖς καὶ θορυβηθῆναι τὰ πρῶτα, πειραθῆναί τε διωγμοὺς καὶ πολέμους κινῆσαι κατὰ τοῦ λόγου τῆς δικαιοσύνης, νικηθῆναι δὲ ὑπὸ τοῦ τῆς δικαιοσύνης θεοῦ, ὃς ὑπερμαχῶν τῶν ὑποδεδεγμένων αὐτήν. τὰ μὲν πολεμικὰ τῶν τῆς δικαιοσύνης ἐχθρῶν φρυγάνων τρόπον ἠφάνισεν, ἑαυτῷ δὲ ὁδὸν ἐξωμάλισεν ἐν εἰρήνῃ διελθεῖν τοὺς πόδας αὐτοῦ. Τίς οὖν ὁ ταῦτα πάντα κατεργασάμενος ἀλλ' ἢ ὁ ἐπὶ πάντων θεός; διὸ ἐπιλέγει ἑξῆς· ἐκάλεσεν αὐτήν, δηλονότι τὴν δικαιοσύνην, ὁ καλῶν αὐτὴν ἀπὸ γενεῶν ἀρχῆς, ἐγὼ θεὸς πρῶτος, καὶ εἰς τὰ ἐπερχόμενα ἐγώ εἰμι, ἀνθ' οὗ ὁ Σύμμαχος ἡρμήνευσεν· ἐγὼ κύριος πρῶτος, καὶ μετὰ τῶν ἐσχάτων ἐγώ εἰμι· αὐτὸς γὰρ ἦν ὁ καὶ τοῖς πρώτοις πρόπαλαι καὶ ἐξ ἀρχῆς θεοφιλέσι γενομένοις γνωσθεὶς καὶ ὁ μετὰ τὸν πρότερον λαὸν τῇ ἐξ ἐθνῶν ἐκκλησίᾳ πεπιστευμένος. διὸ ἐπιλέγει· εἴδοσαν ἔθνη καὶ ἐφοβήθησαν. μαρτυρεῖ δὲ ὁ λόγος ὠφέλειαν οὐ τὴν τυχοῦσαν τοῖς ἔθνεσιν, εἴ γε μεταβαλόντα τὴν προτέραν ἀβλεψίαν τῆς πολυθεΐας ἴδοιεν τὸν εἰρηκότα· ἐγὼ θεὸς πρῶτος, καὶ εἰς τὰ ἐπερχόμενα ἐγώ εἰμι. καὶ ἰδόντα ἐφοβήθησαν ἐν «ἀρχῇ» γενόμενα «σοφίας»· «ἀρχὴ γὰρ σοφίας φόβος κυρίου». ἀλλὰ καὶ τὰ πέρατα τῆς γῆς ἐξεπλάγησαν· τὸ γὰρ παράδοξον τοῦτ' ἦν, ὅτι καὶ τὰ βάρβαρα φῦλα καὶ τὰ πορρωτάτω ἀπῳκισμένα τῆς Ἰουδαϊκῆς χώρας, καθ' ἣν μόνην γνωρίζεσθαι ἐνομίζετο τὸ παλαιὸν ὁ θεός, γνῶσιν ἀνείληφε θεοσεβείας ὡς ἐκπλαγῆναι τῆς τοῦ θεοῦ δικαιοσύνης, τὴν χάριν σπεῦσαί τε καὶ ἐλθεῖν ἀκολούθως τῷ φήσαντι κηρύγματι· «ἐγγισάτωσαν καὶ λαλησάτωσαν ἅμα». ἀλλ' ἐκεῖ μὲν ἐκελεύοντο ἀπαντᾶν καὶ λαλεῖν, δῆλον δ' ὅτι δοξάζειν τὸν θεόν, ἐνταῦθα δέ φησιν ὁ λόγος· ἤγγισαν καὶ ἦλθον ἅμα, κρίνων ἕκαστος τῷ πλησίον βοηθῆσαι. οὐ γὰρ μόνον ἑαυτοὺς σῴζειν οἱ κεκλημένοι ἦλθον, ἀλλὰ καὶ τοὺς πλησίον κατὰ τοὺς τῆς φιλανθρωπίας νόμους. διὸ τοὺς πλησίον θεραπεύειν καὶ τοὺς ἑαυτῶν ἀδελφοὺς καὶ γνωρίμους ἐθέλοντες τοὺς ἔτι ἐν ἀτοπίᾳ ὄντας ταῦτα πρὸς αὐτοὺς ἔλεγον. Ἦν ποτε χρόνος ὅτε καὶ ἡμῶν αὐτῶν κατίσχυσεν ἀνὴρ τέκτων, ὁ τὴν εἰδωλολατρίαν κατεργασάμενος, καὶ χαλκεὺς τύπτων σφύρᾳ τοὺς ἑαυτοῦ θεούς· ἀλλὰ νῦν ἔγνωμεν τὸ μηθὲν ὄντας ἐκείνους καὶ τῆς πατρικῆς κατέγνωμεν πλάνης, ὃ δὴ καὶ ὑμᾶς προσήκει μανθάνοντας ὠφελεῖσθαι. δεῖγμα δὲ τῆς ἀδρανείας τῶν πάλαι νομισθέντων ἡμῖν θεῶν τὸ μηδὲ ἑστάναι δύνασθαι, εἰ μὴ γόμφοις τισὶ καὶ ἥλοις ἐμπαρεῖεν. ἐπειδὰν δὲ δι' ἑτέρων ἱδρυθέντα στῇ, ἄλλος ἔλεγχος αὐτῶν τῆς ἀζωΐας γίνεται τὸ μηκέτι κινεῖσθαι αὐτὰ δύνασθαι· ὅτε τοίνυν οὔτε ἑαυτοῖς ἑστάναι οὔτε ὑπὸ ἑτέρων ἑδρασθέντα κινεῖσθαι οἷά τέ ἐστι. πῶς ἂν εἶεν θεοὶ ταῦτα πρὸς τοὺς πέλας φησί ποτε τὰ ἔθνη ὁ λόγος θεσπίζει, καὶ ἐπειδήπερ ἀνωτέρω προστέτακτο τὰ αὐτὰ ἔθνη μὴ μόνον «ἐγγίζειν» τῷ θεῷ ἀλλὰ καὶ «λαλεῖν»· ἐλέγετο γάρ· «ἐγγισάτωσαν καὶ λαλησάτωσαν ἅμα». εἰκότως ὅτε «ἤγγισαν» διὰ τῶν προκειμένων καὶ ἐλθόντα τινά ποτε καὶ ὁποῖα τοῖς γνωρίμοις αὐτῶν διείλεκται, εἴρηται διὰ τῆς προφητείας. 2.20 Ἐν μὲν τοῖς ἀνωτέρω τῷ Ἰακὼβ καὶ Ἰσραὴλ ἐμέμφετο ὁθεὸς διὰ τὸ λέγειν· «Ἀπεκρύβη ἡ ὁδός μου ἀπὸ τοῦ θεοῦ, καὶ ὁ θεὸς τὴν κρίσιν μου ἀφεῖλε καὶ ἀπέστη», διὰ δὲ τῶν μετὰ χεῖρας παῖδα αὐτοῦ ὀνομάζει τὸν Ἰσραὴλ καὶ τὸν Ἰακὼβ ἐκλελεγμένον εἶναί φησι, σαφῶς τοῦ λόγου δύο τάγματα παριστῶντος τοῦ ἐκ