QUAESTIO VIII

An cognitis praemissis simul cognoscatur conclusio

Doct. quaest, sequenti. Gabriel. q.l. Prolog. Tartar. lib. 1. Post. dub. 3. Joan. a Mag. in primum Post. q. 2. dub. 3. Conimbr. in cap. de praecognit. q. 3. art. 2.

Quod non videtur, praemissae se habent in ratione causae efficientis respectu conclusionis : sed efficiens non continet effectum, nisi in virtute, et nihil agit ultra speciem suam, ergo praemissae non faciunt cognitionem de conclusione nisi in virtute ; cognitis ergo praemissis, non cognoscitur conclusio simul tempore sub propria ratione, sed tantum in virtute et potentia.

Item, praemissae se habent ad conclusionem in ratione causae materialis. Sed quando causa materialis facit cognitionem de effectu,prius tempore cognoscitur causa, quam effectus, sicut in exemplo Aristotelis 7. Metaph. text. com. 4. Substantia enim praecedit omne accidens, cognitione, definitione, et tempore, ergo praemissae prius tempore cognoscuntur, quam conclusio.

Item, secundum Aristotelem 2. Priorum, contingit cognoscere omnem mulam esse sterilem, et hanc esse mulam, et dubitare an habeat aliquid in ventre, et per consequens ignorare conclusionem, ergo, etc.

Item, multa simul, ratione qua multa sunt, non possunt intelligi ab intellectu, intellectus enim non intelligit nisi unum intelligibile simul, sed praemissae et conclusio sunt multa intelligibilia ; ergo non possunt simul cognosci ab intellectu, etc.

Item, intellectus in syllogizando discurrit successive a praemissis ad conclusionem, ergo successive intelligit praemissas, scilicet primo, et postea conclusionem, quia intelligit discurrendo, non igitur simul cognovit praemissas et conclusionem.

Item si sic, habitis praemissis in paralogismo accidentis, statim habebitur conclusio, et ita non falleremur.

Ad oppositum est Aristotelesprimo hujus, text. 2. dicens, quod praemissae simul cognoscuntur cum conclusione, simul enim inducens cognovit.

Ad quaestionem dicitur, quod cognitis praemissis, simul tempore cognoscitur conclusio, si cognoscitur in ratione causae, cognitis tamen primis principiis in se, ut non applicatis in ratione causae, non oportet simul tempore cognoscere conclusionem. Primum patet, quia causa et effectus simul sunt, et non sunt. Causa enim est principium essendi effectui, sed eadem sunt principia essendi et cognoscendi,secundum Aristotelem 2. Metaph.: ergo cognitis principiis in ratione causae, simul tempore cognoscitur conclusio. Secundum patet per Aristotelem 2. Priorum, c. 26. dicit enim quod contingit cognoscere omnem mulam esse sterilem, et hanc .esse mulam et ignorare hanc esse sterilem : non applicando istas ad invicem, nec comparando minorem majori. Sic ergo patet, quod praemissae in se cognosci possunt non cognoscendo conclusionem, et hoc est, quia deficit applicatio.

Juxta hoc sciendum, ut patet in 2. Priorum, cap. 26. quod contingit scire tripliciter. Contingit enim scire in universali, et in particulari, et hoc dupliciter, scilicet actu, et habitu. In universali scitur conclusio, quando cognoscitur major, non cognoscendo minorem, nec conclusionem secundum se, quia cognoscendo hanc per se, Omnis mula est sterilis, cognoscitur in universali, quod haec mula est sterilis. Alio modo cognoscitur conclusio in particulari, et habitu, quando cognoscitur major et minor, sed tamen minor non consideratur actu esse sub majori, et istis duobus modis prius natura, et etiam tempore cognoscuntur praemissae, quam conclusio in actu. Tertio modo cognoscitur conclusio actu, et hoc quando cognoscitur major, et etiam minor, et simul cum hoc cognoscitur minor esse actualiter sub majori : sic enim fit applicatio praemissarum in ratione causae, et isto modo impossibile est praemissas cognosci prius, quam simul tempore cognoscitur conclusio.

Ad primam dico, quod praemissae continent in virtute conclusionem. Non sic in virtute tantum, quod requiratur aliquod agens, per quod praemissae faciunt scientiam de conclusione in actu. Sed praemissae sic applicatae continent conclusionem virtute, sicut efficiens dispositum continet effectum ; efficiens autem ponit effectum in actu in omni materia disposita, sic praemissae applicatae determinate tertio modo, faciunt cognitionem de conclusione in actu.

Ad aliud dicitur, quod praemissae habent rationem causae materialis respectu conclusionis, et non solum hoc, sed habent rationem causae efficientis,sic quod possunt sufficienter de se cognitionem de conclusione facere sub propria ratione, et ideo non oportet quod prius cognoscantur conclusione tempore.

Ad aliud dicitur, quod ista ratio probat, quod contingit cognoscere praemissas non applicatas ad invicem, ignorando conclusionem, et hoc intelligit Aristoteles. Si tamen praemissae applicentur ad invicem, et minor cognoscatur esse sub majori, tunc non cognoscis praemissas, et ignoras conclusionem.

Ad aliud dicitur, quod multa possunt intelligi, non sub specie multorum, sed sub specie unius ; unde praemissae, et conclusio cognoscuntur in uno indivisibili tempore, et non sub propriis speciebus, sed sub specie habitudinis.

Et si tunc quaeras, unde provenit ista species habitudinis,ista habitudo nunquam fecit speciem in sensu, igitur nec intellectu.

Dicitur negando consequentiam, et dicitur, quod aliquid potest facere speciem in intellectu, quod non facit speciem in sensu. Substantia enim (ut ponitur ab aliquibus) non facit speciem in sensu, et fecit tamen speciem in intellectu ; similiter haec habitudo praemissarum ad conclusionem speciem facit in intellectu, per quam intelligitur, et etiam per quam praemissae intelliguntur simul tempore, et tamen non facit speciem in sensu.

Et quando quaeritur, quid causat hanc speciem ?

Dicitur quod sicut haec habitudo secundum se ab intellectu causatur, ita possibile est, quod species per quam intelliguntur ab intellectu causetur. Intellectus enim operatur omnes intentiones, et species per quas intelliguntur.

Ad aliud patet per idem. Intellectus enim in acquirendo cognitionem conclusionis per praemissas, prius tempore cognovit praemissas quam conclusionem, sic quodammodo tempus in quo cognovit conclusionem succedit tempori, in quo cognovit praemissas, tamen alio modo simul cognovit ista, sic simul tempore quod inter hoc tempus, et illud non cadit tempus medium, si tamen acquisierit cognitionem de conclusione, in illo acquisito esse intelligit praemissas, et simul conclusionem tempore, ita quod non sit alia successio temporis, in quo cognovit praemissas.

Ad aliud dicitur, quod aliquis potest falli per fallaciam accidentis, licet enim in fallacia accidentis alia conclusio sequatur necessario ex praemissis, ut illa in qua tanta identitas, et non major concluditur in conclusione, quanta prius fuit praemissis, tamen adhuc cognoscens conclusiones potest falli,ex hoc quod non applicat,sed facta recta applicatione, simul tempore cognovit quae conclusio sequatur, et quae non, etc.