QUAESTIO XVI

An tantum duo sint modi inhaerendi per se in propositionibus

Quod non videtur ; primo auctoritate Aristotelis, qui dicit in capitulo de Per se, quod Quaecumque dicuntur in simpliciter scibilibus, per se sic sunt, sicut inesse praedicantibus, aut inesse propter ipsa. Per hanc particulam, inesse praedicantibus, intelligit secundum modum, quando subjectum cadit in definitionem passionis, quae praedicatur de subjecto. Per hanc particulam, inesse propter ipsa, intelligit quartum modum, ubi praedicatum ponitur inesse subjecto, propter causam efficientem in subjecto, ut est hic : Interfectus interiit propter interfectionem. Sed conclusio in demonstratione solum est simpliciter scibilis, igitur conclusio in demonstratione est per se secundo modo, et quarto modo. Sed manifestum est, quod in praemissis demonstrationis est primus modus dicendi per se; ergo sunt saltem tres modi dicendi per se in propositionibus, non ergo tantum duo.

Praeterea per Aristotelem per se in propositionibus dicit causam inhaerendi, toties igitur dicitur per se, quoties dicitur causa. Sed quatuor sunt causae, ergo quatuor sunt etiam modi dicendi per se.

Hic dicitur negando consequentiam, scilicet quatuor sunt causae, ergo, etc. quia licet per se dicat causam inhaerendi, tamen perseitas propositionis non accipitur per se a quacumque causa. A causa enim finali non accipitur modus dicendi per se, quia est extrinseca rei.

Contra: causa finalis maxime causa est, est enim causa causarum, per Aristotelem. Cum ergo per se dicit causam inhaerendi, potius a causa finali accipitur modus perseitatis, quam ab aliqua alia causa. Item, causa efficiens est causa extrinseca rei, et tamen ab ipsa accipitur unus modus dicendi per se, non obstante quod sit extrinseca.

Item, ad principale, in demonstratione concluditur passio de subjecto, per definitionem subjecti, quae est medium; ergo in demonstratione primo per se, in majori praedicatur passio de definitione subjecti, et in minori praedicatur definitio subjecti de subjecto. Ex hoc arguo sic, Alio modo sunt praemissae per se, et conclusio, quia conclusiones cum hoc quod sunt per se, sunt propter aliud, sed praemissae non sunt propter aliud, sed conclusio in demonstratione est per se secundo modo, quia praedicatur passio de subjecto ; ergo major, in qua praedicatur passio de definitione subjecti, non erit per se secundo modo ; nec est per se primo modo, quia praedicatum non cadit in definitionem subjecti,est igitur per se aliquo modo, et minor in qua praedicatur definitio de definito est per se primo modo, ergo plures sunt modi quam duo.

Hic dicitur, quod passio non praedicatur de definitione subjecti in majori demonstratione, sed de definitione passionis,et per consequens minor non erit per se aliquo modo.

Contra, definitio passionis est universale praedicatum, quia quatuor sunt praedicata secundum Aristotelem 1. Topic. Quorum unum est definitio, sed universale respectu istius, respectu cujus est universale, non habet propriam rationem subjecti, sed magis praedicati ; ergo definitio passionis respectu subjecti non potest proprie subjici.

Item, adhuc ex ista ratione sequitur, quod sunt tres modi dicendi per se, quia in conclusione est secundus modus dicendi per se, in minore praedicatur definitio passionis de subjecto, et non per se secundo modo, ut probatum est prius; quia alio modo sunt praemissae per se, et conclusio : nec est per se primo modo, quia praedicatum non cadit in definitionem subjecti, igitur praeter primum et secundum, oportet quod ista minor sit per se aliquo alio modo, et per consequens plures sunt modi dicendi per se quam duo.

Ad oppositum videntur esse auctoritates

Aristotelis, quia Aristoteles postquam posuit primum modum, et secundum, dicit quod quae neutraliter insunt, accidentia sunt, ut videtur,ergo non sunt plures modi dicendi per se, quam primus, et secundus.

Item, Aristoteles volens probare hanc propositionem, quae per se sunt, de necessitate insunt, in primo capitulo, Quoniam autem ex necessitate, etc. ipsam probat inductive, et ipsam solum inducit in primo, et secundo modo, ergo, ut videtur, non sunt plures modi dicendi per se, quam primus et secundus ; vel si sint plures, inductio Aristotelis est insufficiens.

Item, propositio dicitur per se ex hoc, quod subjectum cadit in definitionem praedicati, aut e contra, sed hoc non est nisi duobus modis, ergo tantum sunt duo modi dicendi per se.

Ad hanc quaestionem dicit Thomas expositor uno modo, quod sunt tres modi dicendi per se in propositionibus demonstrationum. Haec enim Praepositio per, addita cum hoc relativo reciproco quod est se, dicit quamdam circumstantiam. Sed hoc est dupliciter, vel in rebus, vel in propositionibus. In rebus dicit circumstantiam solitudinis, et sic dicitur quod iste homo est per se, quando solus existit. Sed ut dicit circumstantiam in propositionibus, dicit circumstantiam in ratione causae, et hoc tripliciter. Uno modo dicit circumstantiam causae formalis, sicut hic : Iste homo vivit per animam. Alio modo dicit circumstantiam causae materialis, sicut hic,Corpus est collocatum per superficiem. Tertio modo dicit circumstantiam causae efficientis,sicul hic, Homo est calidus per ignem. Quando igitur dicit circumstantiam causae formalis ; accipitur primus modus, quia in primo modo praedicatum est causa formalis subjecti, quia Genus et Differentia sunt partes formales respectu definiti, licet unum sit materiale respectu alterius, ideo dicit Aristoteles in 7. Metaph. quod partes definitionis sunt formae.Quando vero dicit circumstantiam causae materialis, accipitur secundus modus, quia in secundo modo est subjectum per se causa respectu praedicati, in ratione causae materialis. Sed quando dicit circumstantiam causae efficientis, accipitur quartus modus, et ita patet quod sint tres modi dicendi per se in propositionibus, videlicet primus, secundus, et quartus. Nam tertius modus est modus essendi, et non modus inhaerendi.

Contra illud ; si per se dicat circumstantiam in ratione causae ab illa causa, igitur quae maxime est causa, maxime dicitur perseitas. Sed causa finalis maxime est causa, est enim causa causarum secundum Aristotelem 5. Metaph. ergo a causa finali accipiendus est aliquis modus dicendi per se, sicut ab aliis causis, et ita erunt quatuor modi dicendi per se, et non tantum tres.

Item, quod primus modus non accipiatur a causa formali videtur, quia haec est per se primo modo, Risibilitas est hominis, quia praedicatum cadit in definitionem subjecti, et tamen homo non est causa formalis respectu risibilis. Similiter haec est per se primo modo, Pater est filii ; non tamen filius est causa formalis respectu patris.

Item, probo quod secundus modus non accipitur a causa materiali, quia causa materialis solum habet rationem passivae potentiae, quae est contradictionis respectu illius, cui est causa, materia enim est causa qua res potest esse, et non esse. Si ergo subjectum respectu passionis solum haberet rationem causae materialis, tunc passio de subjecto non praedicaretur necessario, sed contingenter, quod est impossibile.

Item, Aristoteles dicit, quod Quae neutraliter insunt, accidentia sunt, hoc frustra dixisset si plures essent modi quam primus et secundus.

Sustinendo expositorem, dicendum est ad primam rationem, quod a causa finali accipitur unus modus dicendi per se, sed non alius modus a quarto, qui accipitur a causa efficiente, quia causa efficiens non agit, nisi quia movetur a fine ; et ideo cum causa efficiens, et finalis simul sint motivae causae, et extrinsecae secundum quod dis-

Unguuntur a forma, ideo ab utraque potest capi quartus modus. Tunc potest dici quod quartus modus est, quando praedicatum inest subjecto per causam motivam extrinsecam : sive ista causa sit efficiens proprie, sive finalis.

Ad aliud dicitur, quod istae sunt per se, Risibilitas est hominis, pater est filii, primo modo ; quia praedicatum cadit in definitionem subjecti. Et cum dicitur, quod praedicatum non est causa formalis subjecti ; dicitur quod praedicatum est causa formalis, extendendo causam formalem ad illud, sine quo intellectus alicujus concipi non potest, et sic est punctus de formali intellectu lineae, quia non possunt intelligere lineam sine puncto ; ideo in definitionem lineae cadit, non tanquam intrinsecum essentiae lineae, sed tanquam illud, sine quo intellectus formalis lineae concipi non potest.

Ad aliud dicitur quod ista ratio probat quod subjectum respectu passionis non habet solam rationem causae materialis, et hoc concedit Thomas, sed simul cum hoc habet rationem causae efficientis.

Ad aliud dicitur, quod Aristoteles dicit istam litteram, Quae neutraliter insunt, etc. sub isto intellectu, quae neutraliter insunt, ita quod praedicatum non cadit in definitionem subjecti, nec e contra, accidentaliter insunt, ex hoc tamen non sequitur quod sint tantum duo modi dicendi per se, quia pluribus modis potest praedicatum cadere in definitionem subjecti, vel e contrario. Per hoc ad rationes principales.

Ad primam patet per hoc quod nunc dictum est.

Ad secundam auctoritatem dicitur quod Aristoteles supponens hanc propositionem, Quae per sese insunt, de necessitate insunt ; supponit de quarto modo. Et quia quartus modus de se manifestus est, ideo Aristoteles hanc propositionem inducit solum in primo modo, et secundo, quia illi non sunt ita manifesti, et ex hoc non sequitur, quod quartus modus non sit, nec quod Aristoteles fuerit insufficiens.

Ad quaestionem dicitur secundum Linconiensem, quod tantum sunt duo modi dicendi per se ; et ratio est, quia in propositione per se, in qua unum de alio enunciatur, unum egreditur ex principiis quidditativis alterius,et per consequens quidditas unius dependet a quidditate alterius in essendo, et ex hoc sequitur,quod quidditas unius habet definiri per quidditatem alterius, quia eadem sunt principia essendi et cognoscendi, secundum Aristotelem 2. Metaph. ergo a primo ad ultimum Propositio per se, est quando unum extremum cadit in definitionem alterius.

Sed unum cadere in definitionem alterius, potest esse dupliciter. Uno modo sic, quod unum sit intrinsecum essentiae alterius, sicut in definitionem Speciei Substantiae, cadit Genus et Differentia, quae sunt intrinseca essentiae Speciei, sicut animal et rationale sunt intrinseca homini. Alio modo unum cadit in definitionem alterius, non sicut intrinsecum essentiae, sed sicut additum essentiae, quod est extrinsecum ; et isto modo subjectum cadit in definitionem accidentis: sicut homo cadit in definitionem risibilitatis, tanquam extrinsecum esse risibilitatis, ideo definitio accidentis dicitur definitio per additamentum, ex hoc ad propositum. Cum in propositione per se necesse sit unum extremum cadere in definitionem alterius, hoc potest esse dupliciter ; aut enim praedicatum cadit in definitionem subjecti, et est primus modus, supposito quod illud quod subjicitur natum sit subjici ; et quod praedicatur, praedicari ; et ad illum modum reducuntur omnes praedicationes, in quibus praedicantur causae de causatis, sive in recto, ut Homo est animal, sive in obliquo, ut Risibilitas est hominis ; quia subjectum est causa respectu suae passionis. Alio modo in propositione per se, subjectum cadit in definitionem praedicati, et sic fit secundus modus dicendi per se. Et ad istum modum reducuntur omnes tales praedicationes,in quibus causata praedicantur de causis, retenta priori conditione, quod illud subjiciatur quod natum est subjici, et praedicetur quod natum est praedicari ; et cum unum extremum non possit cadere in definitionem alterius, nisi duobus modis, quia ut praedicatum cadit in definitionem subjecti, vel e contra, ideo tantum sunt duo modi dicendi per se. Ideo dicit Aristoteles, quod Quae neutraliter insunt, accidentia sunt.

Per haec patet ad hujusmodi instantias,si fiant in illa, Animal est homo, subjectum est causa praedicati; sic in ista, Risibile est homo, praedicatum est causa definiens subjectum, Ergo animal est homo, est per se secundo modo ; et similiter haec, Risibile est homo, est per se primo modo, quia praedicatum cadit in definitionem subjecti.

Ad hoc dicendum est, quod istae instantiae non sunt rectae, quia in omnibus modis dicendi per se, requiritur una conditio generalis, videlicet quod subjectum sit natum subjici, et praedicatum natum praedicari, et hoc est quod Aristoteles dicit postea, Subjicitur autem nobis in demonstratione illud quod est natum subjici sicut lignum, et praedicatur quod natum est praedicari. Sed in istis instantiis non subjicitur quod natum est subjici. Animal enim non est natum subjici respectu hominis,nec risibile natum est subjici respectu hominis ; passio enim est magis nata praedicari, quam subjici respectu subjecti. Ideo haec non est per se, Risibile est homo, nec ista, Animal est homo.

Tu dicis, quod definitum natum est subjici respectu definitionis,el etiam definitum natum est subjici respectu partium definitionis : quia definitum ad definitionem, et ad suas partes comparatur ut quid. Sed risibile definitur per hominem, ergo natum est subjici.

Dicitur quod duplex est definitio, una essentialis, altera, per additamentum. In definitione essentiali definitum natum est subjici respectu partium definitionis, quia ad illas comparatur ut quid, tanquam ad suam propriam essentiam. Sed in definitione per additamentum non oportet definitum esse natum subjici respectu cujuscumque partis definitionis, quia non respectu subjecti,non enim comparatur ad utramque partem ut quid, sed ad unam ut quid, ad aliam vero ut quale : ut patet in isto exemplo, Simum est nasus cavus. Simum comparatur ad nasum, ut quale, per hoc quod est sibi additum. Sed ad cavum comparatur ut quid, sicut omne inferius comparatur ad suum superius per modum quid in eodem genere.

Ad aliud dicitur, quod Linconiensis hanc litteram exposuit, quod Aristoteles non intelligit quod conclusio in demonstratione sit per se in duplici genere causae, sicut exposuit Thomas. Sed Aristoteles intelligit per illam litteram, quod duo modi sunt in demonstratione, ut primus, et secundus, et sic exponitur littera per Linconiensem, scilicet Quaecumque dicunitur in simpliciter scibilibus, hoc est, in demonstrationibus, sic sunt per se sicut inesse praedicantibus, hoc est, primo modo, ubi praedicatum est causa subjecti, aut inesse propter ipsa, hoc est, propter subjecta, sicut in secundo modo, ubi subjectum est causa praedicati.

Ad aliud dicitur negando hanc consequentiam, quatuor sunt causae, ergo quatuor sunt modi dicendi per se.

Ad probationem cum dicitur, quod modus dicendi per se accipitur a causa ; dicendum, quod non sub ratione particulari, qua causae distinguuntur ab invicem. Sed accipitur a causa sub altera illarum duarum conditionum secundum quod subjectum est causa praedicati, vel praedicatum subjecti, et isto modo tantum accipiuntur duo modi dicendi per se.

Ad aliud principale dicitur, quod in demonstratione passio praedicatur de definitione subjecti in majori, et hoc in demonstratione potissima, et sic est major per se secundo modo, similiter conclusio in qua praedicatur passio de subjecto. Sed minor est de esse primo modo, quia in minori praedicatur definitio subjecti de subjecto ; et sic tantum duo sunt modi dicendi per se in demonstratione.

Ad formam dicitur, quod non oportet majorem esse per se alio modo, quam sit conclusio; quia eodem modo dicendi per se praedicatur passio de subjecto, et de definitione subjecti, quia in utraque propositione subjectum est causa praedicati, licet in una implicite, scilicet ubi subjicitur subjectum, et in alia explicite ubi subjicitur definitio, limen utrobique est secundus modus.

Intelligendum tamen est, quod aliter est per se major et conclusio, quia in alio gradu secundi modi.

Secundus enim modus habet plures gradus, sicut primus modus, quia in primo modo est unus gradus, secundum quem definitio materialis praedicatur de definito. Alius modus est, secundum quem definitio formalis, et finalis praedicatur de definito ; et tamen utrobique est primus modus dicendi per se. Quod autem aliter, et aliter fit alius gradus ostendo per Aristotelem, ubi ponit quod definitio est incorruptibilium ; dicit ibi quod quaedam definitio est conclusio demonstrationis, ut definitio materialis; et quaedam est principium demonstrationis, ut definitio formalis ; quaedam est tota demonstratio sola positione differens. Cum ergo definitio materialis sit conclusio, et definitio formalis principium, alius est gradus. Eodem modo in proposito, passio praedicatur de suo subjecto secundo modo in conclusione, et passio de definitione subjecti secundo modo in majori: tamen utrobique est secundus modus. Sed quia in uno gradu est conclusio, et in alio est principium, ideo diversi sunt gradus secundi modi.

Ulterius intelligendum esu sicut dicit Linconiensis,quod Aristoteles ponit tertium modum,qui est modus essendi, et quartum modum, qui est modus causandi, propter completionem sui sermonis, non tamen sunt modi inhaerendi nisi duo, scilicet, primus, et secundus.