QUAESTIO X

An definitio ejus quod est scire, sit danda

Aristot. hic cap. 2. et 6. Ethic. cap. 6. Averroes in cap. secundum primi Post. Linconiens. hic. Doct. q. 4. Prolog. Joan. de Magistris in primum Post. quaest. 3. Tartar. in cap. secundum primi Post. quaest, unica. Sot. hic. Bassol. in prolog. sent. q. 5. art. 3. Conimbr. in cap. secundum primi Post. quaest. 1. art. i. 2. et 3. Aversa quaest. 26. Log. sed. 3. Complut. disp. 19. quaest. 2.

Quod non videtur ; quia aut est status in principiis primis, aut non : si non, tunc in principiis est processus in infinitum ; sed infiniti non est accipere principium, nec medium, et per consequens nec postremum, et sic non erit scitum, quod est inconveniens. Si sit status in principiis, tunc quaero, an ista principia sciantur, an non ? Si non, ergo conclusiones non erunt scitae, quia ignoratis primis, ignorantur posteriora. Si sic, et manifestum est, quod non per causam; quia ibi est status, ut conceditur ; ergo scire non est universaliter per causam.

Item Aristoteles in secunda conclusione hujus, text. 5. dicit, quod principia magis sciuntur quam conclusiones, quia Unumquodque propter quod, etc. quia conclusiones sciuntur propter principia, ergo principia magis tunc erunt scita : et manifestum est, quod principia non sunt scita per causam, quia non habent causam : ergo scire non est per causam semper cognoscere.

Item, cognitio nostra est ab his, quae sunt nobis magis nota : sed effectus sunt nobis magis noti, quam causae, licet causae prius natura sint magis notae, et intellectus noster se habet ad illa, quae sunt manifesta in natura, sicut oculus noctuae ad lumen Solis : ergo cognitio nostra est ab effectibus ad causam, et non e contra ; ergo, etc.

Item, si scire esset per causam, nunquam sciretur res perfecte quousque esset deventum ad primam causam, quae est conclusionis principium ; sed causa prima est nobis imperfecte cognita, ergo quilibet effectus imperfecte cognoscitur a nobis, sed hoc non est scire ; ergo nihil scitur sub propria ratione, hoc est inconveniens ; ergo scire non est per causam cognoscere.

Item contra secundam particulam, cum dicitur, Et quoniam illius est causa, si ad cognitionem conclusionis oportet causam cognoscere, ut applicatur ad effectum, sic conclusio nunquam sciretur sub propria ratione, sed sub propria ratione relativi, quia cognoscere aliquid sub propria ratione applicati, est scire sub propria ratione relativi.

Item, contra hanc particulam, Quoniam impossibile est aliter se habere ; de his quae frequenter sunt, fiunt demonstrationes, contingit enim scire per demonstrationem, quod Luna eclipsatur, sea manifestum est, quod possibile est aliter se habere ; ergo male dicitur, quod scitur impossibile est aliter se habere.

Item, de corruptibilibus est scientia, secundum quod corruptibilia sunt: et tamen corruptibile secundum quod corruptibile est, possibile est se aliter habere, etc.

Et si dicatur, quod de corruptibili, sive mobili non est scientia, ea ratione, qua mobile est, sed secundum quod est immobile.

Contra, de mobili secundum quod mobile, est scientia libri Physicorum, quia de mobili secundum quod mobile scitur demonstrative quia est in potentia ad terminum.

Item, si de mobili esset scientia sub ratione immobilis, tunc de aliquo esset scientia sub ratione sui oppositi, ergo oportet dicere quod de mobili sub ratione mobilis sit scientia, et tunc redit ratio.

Ad oppositum est Aristoteles, text. com. 2.

Ad quaestionem dico,quod definitio bene datur. Propter quod sciendum, quod scire dicitur quatuor modis, ut dicit Linconiensis. Est enim scire communiter, et sic sciuntur contingentia ad utrumlibet. Et est scire proprie, et sic sciuntur contingentia nata. Et est scire magis proprie, et sic sciuntur tam principia, quam conclusiones Et est scire maxime proprie, et sic sciuntur conclusiones per principia. Et isto quarto modo scire est per causam cognoscere, et sic accipiendo scire definit Aristoteles.

Intelligendum tamen quod ad hoc, quod aliquid sic sciatur, requiruntur tres conditiones secundum Themistium.

Primo requiritur, quod sciatur per causam : eadem enim sunt principia essendi et cognoscendi. Causa enim est principium alicujus rei, ergo est principium cognoscendi.

Secundo requiritur applicatio causae ad effectum ; aliter non cognoscitur nisi in universali, vel in habitu, et non in actu ; ergo ad actualem cognitionem requiritur applicatio praemissarum, ita quod actualiter cognoscatur minorem esse sub majori.

Tertio requiritur, quod scitum sit necessarium, et non possit aliter se habere : et istae tres conditiones inveniuntur in hac definitione per tres particulas positas. Prima conditio innuitur per primam particulam, cum dicitur : arbitramur, etc. Secunda conditio innuitur per secundam particulam, cum dicitur : quoniam illius est causa. Et tertia per tertiam, cum dicitur: impossibile est aliter se habere.

Ad primam rationem dicitur, quod in principiis est status. Et cum quaeritur ulterius, aut sciuntur, aut non ; dicitur,quod loquendo de scientia maxime proprie, non sciuntur principia prima, quia causam non habent, loquendo tamen de scientia propria, vel magis propria, principia sciuntur esse non per causam, scire tamen quod Aristoteles definit, est per causam ; unde aequivocatur de scire, secundum quod principia sciuntur et conclusiones, quae sciuntur per scire hic definitum.

Ad aliud dicitur, quod principia magis sciuntur, quam conclusiones, loquendo de scientia magis proprie, et sic intelligit Philosophus. Loquendo tamen de scientia maxime proprie secundum quod scire definitur hic, sic principia non sciuntur.

Ad aliud dicitur, quod cognitio nostra a posteriori, est simpliciter ab effectibus ad causas, quia effectus sunt notiores sensui : tamen nostra cognitio est a notioribus ad minus nota,sed notiora nobis possunt intelligi dupliciter. Uno modo dicuntur nobis notiora, quae sunt nobis notiora secundum intellectum, comparando unam cognitionem intellectualem ad aliam: sic principia prima sunt nobis notiora,ut dignitates: et isto modo nostra cognitio simpliciter est a nobis notioribus. Alio modo dicuntur nobis notiora, quae sunt notiora sensui, et isto modo scientia nostra non est simpliciter a nobis notioribus. Scientia enim quae est per effectus, non est simpliciter scientia, et propter quid, sed tantum quia est.

Et cum dicitur, quod principia non sunt nobis nota, cum sint manifesta naturae: dicendum est, quod sic.

Ad probationem dicitur, quod Aristoteles 2. Metaph. text. com. 1. per manifesta naturae, non intelligit principia, sed substantias separatas.

Ad aliud dicitur, quod conclusio cognoscitur per principia, sub ratione relativi, et non solum sub ratione relativi, sed sub quadam ratione absoluta, et sub propria ratione. Considerando enim conclusionem formaliter sub ratione causati, et praemissas formaliter sub ratione causae ; sic cognoscitur conclusio sub ratione relativi per praemissas, si enim consideremus conclusionem secundum se, quae infertur ex praemissis applicatis, sic cognoscitur sub propria ratione.

Ad aliud dicitur,quod licet eclipsis possit aliter se habere secundum se, respectu tamen suae causae,non potest aliter se habere. Posita enim interpositione terrae inter Solem et Lunam,de necessitate ponitur eclipsis Lunae.Ideo dicit Aristoteles 1. Post. text. com. 65. quod ista quae frequenter eveniunt, ut veniunt in demonstratione necessaria sunt.

Ad aliud similiter dicitur: quod de corruptibili secundum quod corruptibile praecise, non est scientia, sed secundum quod est immutabile, vel incorruptibile.

Unde sciendum, quod de mutabili, secundum quod mutabile, est scientia, et etiam secundum quod immutabile, istae rationes non sunt oppositae, quia relatae sunt ad diversa. Scientia enim est de mutabili secundum quod in se mutabile est,et est de mutabili secundum quod est immutabile, non in se, sed respectu passionis immutabilis : secundum quod immutabiliter aliqua passio inest mutabili.

Ad primam in oppositum, concedo conclusionem, quod de mobili secundum quod est mobile in se, potest esse scientia: cum hoc tamen requiritur quod sit immutabile respectu suae passionis, sub hoc intellectu, quod non potest moveri a sua propria passione in suum oppositum.

Ad ultimum dicitur, quod licet de mutabili sit scientia sub ratione mutabilis, non tamen est scientia de mutabili sub ratione sui oppositi, quia mutabile in se et immutabile respectu suae passionis non sunt opposita, sed ut sic, unum aliud concomitatur : ex hoc enim, quod est in se mutabile, immutabiliter suscipit, vel recipit passionem, etc.