QUAESTIO XIV

An conclusio sit necessaria in demonstratione ut haec sit necessaria, Homo est risibilis

Avistot. hic cap. 2. et 6. text. 15. Averroes et caeteri interpretes, cap. 6. cit. Consule autem de materia hujus quaestionis Auctores cit. quaest. 11 .

Quod non videtur ; quia sequitur, Homo est risibilis ; ergo non est. Consequens est contingens, ergo et antecedens, quia ex necessario non sequitur contingens. Consequentia patet, quia accidens reale subjecto inesse, praesupponit subjectum esse : sicut quia est, praesupponit si est.

Dicitur hic, quod accidens est duplex, quoddam quod sequitur subjectum secundum actum, ut album, et nigrum, quoddam secundum aptitudinem, ut risibile : quia omne nomen terminatum in bile significat per modum aptitudinis. Sed accidens consequens subjectum secundum aptitudinem non praesupponit subjectum, licet accidens consequens subjectum secundum actum praesupponat subjectum. Aptitudo enim potest fundari in non ente. Verbi gratia, caecus aptus natus est videre, et tamen non sequitur, Caecus actu videt, nec sequitur: Ergo,caecus potest videre, similiter et hic non sequitur, Homo est risibilis,ergo homo actu est ridens.

Contra, aptitudo secundum quam caecus potest videre, fundatur in eo, quod est caecum tanquam in subjecto, quia in eodem subjecto habent fieri habitus et privatio ; sicut ergo subjectum caecitatis est, eodem modo sequitur, quod subjectum risibilis est;ergo sicut sequitur, Hoc est caecum, ergo illud quod est caecum est, eodem modo sequitur, Homo est risibilis, ergo homo est.

Item, quod aptitudo non possit fundari in non ente, videtur ; quaero enim de aptitudine, aut est substantia, aut accidens;non substantia, ut manifestum est. Si sit accidens, et accidens reale non potest fundari in non ente, quia accidens est alteri inhaerens, et non enti nihil inhaeret, ergo, etc.

Item, quod risibile non solum consequatur hominem secundum aptitudinem, videtur ; sicut dicit expositor: passio in subjecto habet duplicem rationem causae, scilicet causae efficientis, et materialis ; sed impossibile est aliquod habens causam efficientem in subjecto primum consequi secundum aptitudinem solum, ita quod non secundum actum, ergo etc.

Item, si haec sit necessaria : Omnis homo est risibilis, ergo quaelibet singularis necessaria ; sed consequens est falsum, ergo et antecedens. Consequentia patet. Falsitas consequentis similiter patet, quia haec est singularis ejus, Socrates est risibilis, et haec non est necessaria : sic enim potest corrumpi, ergo non est necessitate risibilis.

Dicitur hic, quod haec est necessaria absolute, Omnis homo est risibilis, et tamen non oportet quamlibet ejus singularem absolute esse necessariam, quia necessitas universalis continuatur per continuam singularium generationem, ideo absolute necessaria est, sed singularia corruptibilia sunt,ideo in illis non est necessitas absoluta.

Contra istud ; per se veritas hujus continuatur per successivam generationem,haec tunc, Omnis homo est risibilis, non verificatur pro isto,Antichristus est risibilis,quia nondum generatur: et tunc ego arguo sic: Antichristus nunc non verificat propositionem, solum ergo tunc verificatur pro suppositis praesentibus, sed suppositis praesentibus potest praedicatum inesse, et non inesse,quae corruptibila sunt,ergo veritas hujus propositionis non est necessaria, sed contingens. Non enim habet veritatem,nisi a singularibus, hoc est falsum, ergo non est dicere, quod necessitas salvatur per continuam generationem.

Item sequitur, Omnis homo est risibilia, ergo ille est risibilis, per locum a toto in quantitate. Consequens non est necessarium, ergo nec Antecedens. Dicitur hic per interemptionem consequentiae,non enim sequitur ista, Iste homo est risibilis, sed sequitur sub quadam conditione. Iste homo dum est, est risibilis, et sic singularia necessaria sunt sub conditione, tamen non sunt necessaria absolute.

Contra istud ; si universalis sit necessaria, propter hoc quod singularia sunt necessaria sub conditione, tunc haec essent necessaria, Tu semper curris, quia quodlibet singulare est verum sub conditione.Haec enim est vera, Dum tu curris in A, tu curris ; similiter haec, Dum tu curris in D, tu curris, et sic quaelibet singularis est necessaria, ergo haec universalis est necessaria. Tenet similitudo, quia sicut omnis dicit universalitatem suppositorum, quae nominaliter significantur, ita semper dicit universalitatem temporis consignificati per A, B, et C.

Item, tunc sequitur: Omne quod est, quando est, necesse est esse, ergo omne quod est necesse est esse, si a veritate conditionata singularium posset inferri veritas absoluta universalis.

Rem,reducitur ratio sic: Omnis homo est risibilis, ergo iste homo est risibilis sine conditione. Probo: quia sic sequitur singulare, sicut in virtute universalis continetur simpliciter, non sub conditione, ergo singulare sequitur sine aliqua conditione.

Aliter dicitur ad rationem, quod haec propositio, Omnis homo est risibilis, est necessaria absolute, et hujus ratio est, quia risibile est passio hominis. Et passio consequitur Speciem ratione potentiae activae, et ideo non potest ei non inesse, [ sicut calefacere non potest non inesse igni, quia consequitur ignem ratione potentiae activae ] ideo est quod hic est necessaria habitudo, scilicet in hac, Homo est risibilis, et ita absolute necessaria.

Intelligendum tamen est, quod passio, quae necessaria de Specie, est necessaria de

contentis sub Specie, non sub propria ratione, sicut ait Aristoteles, sed sub propria ratione Speciei, inquantum Speciem dividunt : ideo singulare hujus universalis debet sic accipi, Iste homo, inquantum homo, est risibilis, et sic de aliis, et sic intelligendo sunt absolute necessariae.

Ad probationem dicitur, quod licet iste homo possit non esse secundum se, tamen inquantum homo non potest non esse.

Contra istud ; primo probo quod non sequitur, si passio egrediatur a potentia activa subjecti, quod propter hoc necessario insit subjecto. Secundo probo, quod ex hoc quod ex tali potentia activa egreditur, sequitur propositum. Et tertio ostendo quod necessaria habitudo non concludit propositionem necessariam esse. Primum patet sic ; sicut ambulare progreditur ex potentia activa hominis, quia homo ambulat, et non secundum potentiam passivam, sed activam, et tamen non est necessaria : ergo praedicatum egredi a potentia activa subjecti, non concludit propositionem esse necessariam. Secundum ostendo, potentia non potest esse in non ente, ut in subjecto, nec in ente tantum apud animam, quia ens apud animam potentiam activam non habet, sicut patet de figmentis, et secundis intentionibus. Si ergo potentia activa est in aliquo ente reali, ut in subjecto, sequitur ergo, quod si passio egrediatur a potentia activa subjecti, necessarium est subjectum esse, et hoc est propositur. Tertium patet in his, quae frequenter sunt, et non semper, cujusmodi est eclipsis Lunae, ubi est necessaria habitudo, quid quandocumque est interpositio terrae inter Solem et Lunam, tunc Luna eclipsatur, et tamen haec non est necessaria, Luna eclipsatur : ergo necessaria habitudo non concludit necessitatem absolute.

Item, reducitur ratio, sicut prius, haec singularis; Iste homo est risibilis, in virtute universalis ponitur absolute, ergo absolute sequitur sine reduplicatione, sed haec non est necessaria, Iste homo est risibilis, ergo nec universalis.

Aliter dicitur, quod haec sit necessaria, Omnis homo est risibilis absolute, sive homo sit, sive non sit: quia sive sit, sive non sit, passio hominis est necessaria de subjecto, quia quod scitur, necessarium est ; et ulterius dicitur, quod quaelibet singularis necessaria est absolute, propter eamdem rationem.

Ad probationem dicitur, quod non sequitur, Iste homo potest non esse, ergo potest non esse risibilis ; quia ad necessitatem propositionis, non requiritur actualis existentia extremorum.

Contra istud; homo non semper canescit quia non semper est, ergo similiter non semper est risibilis, quia non semper est, et ulterius sequitur, quod non de necessitate est risibilis, si non semper sit, ergo ex opposito consequentis sequitur, homo de necessitate est risibilis, ergo homo de necessitate est.

Item, entitas compositionis est ex entitate extremorum, ergo veritas propositionis est ex veritate extremorum, quia eadem sunt principia veritatis, et entitatis : si ergo propositio sit vera, oportet intelligere extrema esse.

Item, primo Perihermenias dicitur, quod compositio est, quam sine compositis non est intelligere. Sed quod non contingit intelligere sine aliquo, non contingit esse sine illo, quia ex opposito sequitur oppositum ; si igitur compositionem non contingit intelligere sine extremis : ergo non contingit esse sine entitate extremorum, sequitur ergo, Homo est risibilis, igitur homo est, et similiter, Socrates est risibilis, ergo Socrates est.

Ad oppositum est Aristoteles in ista littera dicens, quod Conclusio demonstrationis est necessaria, quoniam impossibile est aliter se habere.

Ad quaestionem dicitur, quod haec est necessaria, Omnis homo est risibilis. Cujus ratio est haec, quia potest esse conclusio in demonstratione ; quia praedicatur passio de subjecto : sed conclusio demonstrationis scitur per demonstrationem ; sed quod scitur impossibile est aliter se habere : et quod impossibile est aliter se habere est necessarium : ergo a primo ad ultimum, haec est conclusio in demonstratione, ergo haec est necessaria, et etiam quaelibet singularis est necessaria absolute. Modus tamen ponendi ejus singulares est diversus apud diversos.

Quidam enim ponunt ejus singulare sic, Iste homo, inquantum homo, est risibilis, et hoc propter rationem positam in secunda responsione ad secundum argumentum. Passio enim est necessaria de contentis propter hoc, quod est necessaria de Specie, et ita de contentis est necessaria sub ratione Speciei, et non sub propria ratione, quia propria ratione singularia sunt corruptibilia. Istae ergo sunt singulares, Iste homo, inquantum homo, est risibilis, non intelligendo, quod haec reduplicatio, inquantum, sit pars termini, quia sic non essent singulares istius universalis: similiter hic essent quatuor termini, Omnis homo est risibilis: iste est homo, ergo iste est risibilis, inquantum homo. Sed reduplicatio additur ad denotandum, quomodo istae singulares illi universali appropriantur.

Alii ponunt, quod hujusmodi universalis, Omnis homo est risibilis, istae sunt singulares, Iste homo est risibilis, et iste homo est risibilis, et istae sine reduplicatione, et istae necessariae sunt absolute, et per necessariam habitudinem praedicati ad subjectum. Et ulterius dicunt, quod ad necessitatem istarum singularium non requiritur actualitas extremorum, sed sufficit quod singularia includant in suo intellectu naturam Speciei, quam consequitur talis passio. Non tamen intelligendum est, quod ista sit in singularibus aeque primo, sicut et naturae Speciei: sed istis inest ex consequenti. Quia passio naturae Speciei necessario, et primo inest Speciei, et ex consequenti suppositis : et per hoc patet ad rationem, per quam confirmatur alius modus ponendi singulares.

Ad primam rationem, dicentes primam propositionem esse necessariam, eo quod praedicatum consequitur subjectum necessario, et contenta sub subjecto, inquantum contenta includunt Speciem ; ipsi dicunt concedendo hanc consequentiam, Omnis homo est risibilis, ergo homo est, et ratio eorum est, quia accidens reale alicui inesse, praesupponit subjectum esse. Rationes, quae sunt contra priorem responsionem, non sunt contra eos, sicut in secundo dicetur.

Ad primam rationem contra hoc dicitur, quod duplex est potentia activa, quaedam est potentia, quam praecedit alia potentia, scilicet passiva in subjecto, quae est contradictionis : et talis potentia activa est in homine respectu ambulationis ; sed accidens quod egreditur a tali potentia activa, non inest necessario subjecto. Alia est potentia, quam non praecedit potentia passiva in eodem, et respectu ejusdem : et isto modo est potentia activa in igne, respectu calefacere : statim enim cum ignis est, habet potentiam calefaciendi activam, ita quod non potest non calefacere, quantum est de se, et accidens quod egreditur a tali potentia activa subjecti, necessario consequitur subjectum, sicut risibile respectu hominis.

Ad aliud dicitur, quod non sequitur, Iste homo, inquantum homo, est risibilis, igitur iste homo est. Ideo autem non sequitur haec conclusio, quia potentia activa, a qua egreditur passio, non inest isti homini, nisi inquantum iste homo est homo ; ideo sequitur haec conclusio, Iste homo, inquantum homo, est : et sic consequens est necessarium, sicut et antecedens, quia isti homini, inquantum homo, nec inest corruptio, nec generatio.

Ad tertium dicitur, quod habitudo passionis ad subjectum est necessaria isto modo, quando posito subjecto, ponitur passio sufficienter : et tunc est propositio necessaria, et sic haec est necessaria, Homo est risibilis. Sed ex alia parte in his, quae frequenter sunt, subjectum potest esse in rerum natura, licet passio non sit, cum Luna sit in aliquo tempore, in quo non est eclipsis, ideo non est necessaria absolute habitudo passionis in his, quae non semper sunt, licet sit habitudo inter unum ad alterum per causam extrinsecam, ut per habitudinem ad hanc causam, quae est interpositio terrae inter Solem et Lunam, eclipsatur necessario, unde alia est habitudo in his, quae semper sunt, et in his quae frequenter; ideo non est simile.

Ad aliud dicitur, quod in virtute universalis, non includitur haec, quae est singularis, sub propria ratione singularis. Non enim attribuitur risibile suppositis, nisi quia Speciei, ideo singularia debent sequi ad universalem, non sub ratione propria, sed sub ratione communis.

Ad formam patet per hoc, quod in virtute universalis habetur, quod praedicatum attribuitur suppositis, sub reduplicatione communis, et ita minor falsa.

Aliter dicunt volentes sustinere, quod haec propositio est necessaria, et quaelibet singularis absolute, non addita reduplicatione.

Ad primum dicunt, quod haec consequentia non valet, Homo est risibilis, ergo homo est, sicut prius. Ad probationem cum dicitur, accidens reale, etc. hoc intelligendum est de accidente, quod consequitur subjectum, secundum suum esse existere, et non secundum esse specificum, sive aptitudinem, cujusmodi est risibile.

Ad primam rationem contra hoc dicitur, quod illa aptitudo, nec est substantia, nec accidens in genere, sed est quidam modus essendi, secundum quem accidens consequitur subjectum.

Ad aliud dicitur, quod non est simile de aptitudine in caeco, et de risibili : caecum enim est privatio accidentis, quod primo consequitur Individuum et non Speciem : et ideo sequitur, Si homo est caecus: ergo homo est ; quia idem subjectum consequitur privatio quod consequitur suus habitus, et secundum idem esse particulare, sed risibile est accidens consequens Speciem primo secundum esse absolutum, et non tantum secundum esse existere, et ideo non sequitur, Homo est risibilis, ergo homo est. Unde in hoc dissimile est inter caecum et risibile, quod secundum diversa esse consequuntur sua subjecta, licet in hoc sit simile, quod sicut non sequitur, Homo est aptum natum videre, ergo homo potest videre ; sic non sequitur, Homo est aptum natum ridere, ergo homo potest ridere.

Ad tertium contra hoc dicitur, quod risibile non habet in homine causam efficientem : homo enim non efficit risibile, sed illud idem,quod est causa efficiens respectu hominis, est causa efficiens respectu risibilis, sicut dicimus, quod quodlibet subjectum passionis habet duplicem rationem, videlicet rationem causae formalis, et rationem causae materialis : et similiter, quod habet quandoque rationem causae efficientis, non quod talis sit causa faciens passionem semper existere. Sed ista causa est causa habitudinis necessariae passionis ad subjectum, ita quod cum subjectum est, passio est.

Ad formam dicitur,quod licet in subjecto sit isto modo duplex ratio causae, non sequitur tamen propter hoc, quod passio consequatur subjectum, secundum existere subjecti, ita quod in subjecto praesupponat existere, sed sufficit quod praesupponat subjectum aptum natum esse.

Ad aliud principale sic respondetur ; sicut ultimo dicebatur, quod universalis est necessaria, et quod quaelibet singularis absolute est necessaria, sine aliqua duplicatione ; negatur tamen haec consequentia, Iste homo est risibilis, ergo iste homo est ; quia non requiritur actualis existentia extremorum.

Ad primum contra hoc dicitur, quod differentia est inter accidens proprium, et accidens commune, in hoc, quod accidens commune solum consequitur subjectum, secundum quod quidditas subjecti existit, sed accidens proprium ut propria passio consequitur quidditatem subjecti, non tantum ut existit, nec tantum ut intelligitur: sed sive quidditas existat,sive intelligatur,

passio istam quidditatem absolute consequitur, et ideo est, quod accidens commune inhaerens subjecto, praesupponit subjectum esse, et propter hoc ista est falsa, Semper homo canescit, quia homo non est semper. Canescere enim est accidens commune : sed accidens proprium (ut propria passio inhaerens subjecto) non exigit subjectum existere.

Ad aliud dicitur, quod entitas compositionis dependet ab entitate extremi. Sed entitas extremi dupliciter potest intelligi. Uno modo sub ratione extremi ; et sic propositio est vera, quia entitas compositionis, ut sic, ab entitate extremi dependet. Alio modo potest intelligi pro actuali existentia ejus, quod est extremum, et sic entitas compositionis, non dependet ab entitate extremi, sicut nec ejus veritas, quia sic haec non esset vera : Chimaera est chimaera.

Ad aliud dicitur, quod compositionem non contingit esse sine entitate extremorum sub ratione extremorum, hoc idem est dicere, ac si diceretur, compositio non potest esse sine subjecto, et praedicato. Compositio tamen bene potest esse sine entitate subjecti, quae est actualis existentia extremorum, vel eorum quae sunt extrema, et hoc concluditur per hoc, quod est haec vera, Chimaera est chimaera, et ea quae sunt extrema, non existunt in rerum natura, etc.